સવલી... તું ?
© COPYRIGHTS
This book is copyrighted content of the concerned author as well as MatruBharti.
MatruBharti has exclusive digital publishing rights of this book.
Any illegal copies in physical or digital format are strictly prohibited.
MatruBharti can challenge such illegal distribution / copies / usage in court.
સવલી....તું ?
કિસનાના મોઢામાંથી અભાનપણે શબ્દો સર્યા.
સવારથી લાંબી કતારમાં લોકો શ્રધ્ધાથી ઉભાં હતાં. બધાને સવિતામાના આશીર્વાદની ઝંખના હતી. કિસનો પણ કયારનો લાઇનમાં ઉભો હતો.
અંતે તેનો વારો આવ્યો હતો. તેનું મસ્તક મા સામે ઝૂકયું. માનો હાથ માથે મૂકાયો. પ્રણામ કરીને તેણે મા સામે જોયું.
એક ક્ષણ... તે સ્તબ્ધ..પો તે કોને જોઇ રહ્યો છે ? તેણે આંખો ચોળી. સપનું કે સત્ય ? સમય થંભી ગયો કે કિસનો....? તેના મોઢામાંથી અસ્ફૂટ શબ્દો સરી પડયા..
‘સવલી તું ?
વીજળીનો કરંટ લાગ્યો હોય તેમ સવિતામાની આંખ ક્ષણાર્ધ માટે ઉંચી થઇ કે નહીં તે સમજાયું નહીં. પરંતુ કિસનો આગળ બોલે કે સામે બરાબર જુએ પહેલાં તો.....
‘હવે બીજાનો પણ વારો આવવા દો...’ લાઇનમાં ઉભેલ લોકોનો પાછળથી એક જોરદાર ધક્કો લાગ્યો અને તે દૂર હડસેલાઇ ગયો.
કિસનાએ ફરીથી આગળ જવાના પ્રયત્નો કરી જોયા. પણ ચોકીદાર હવે શેનો જવા દે ?
સવિતામાના દર્શનનો સમય પૂરો થતાં ભીડ થોડી ઓછી થઇ. મેદની વિખેરાણી. માને મળવું છે તેવી કેટલીયે આજીજી તેણે કરી જોઇ. ગમે તેમ કરીને એકવાર મળીને ખાત્રી તો કરવી જ રહી.
‘મા કોઇને એકલા મળતા નથી. કામ હોય તો કાલે પાછા લાઇનમાં આવજો. ‘
ચોકીદારનો જવાબ સાંભળી ચાલ્યા જવા સિવાય કોઇ વિક્લ્પ તેની પાસે રહ્યો નહીં. આમ પણ ચોકીદારને તેના પર કોઇ શંકા આવી હોય તેમ તેની સામે જોઇ ઘૂરકતો હતો. કિસનાએ અહીથી ચાલી જવામાં જ પોતાની સલામતી જોઇ.
જોકે પૂરી ખાતરી પણ નહોતી..મન ના પાડતું હતું.. આ શકય જ નથી. પણ જે નજરે જોયું તેનું શું ? એ આંખો તે કયારેય ભૂલી શકે તેમ નહોતો. સવલી ? સવિતામા ? કેટકેટલી શોધી હતી સવલીને ? સવલી કયારેય તેના જીવનથી દૂર નથી થઇ. મોટો થતાં એક જગ્યાએ ચોકીદારની નોકરી મળી ગઇ હતી. દીકરો ઠરીઠામ થતાં માએ તેને પરણાવવા માટે અનેક દાખડા કર્યા. પણ કિસનો એક નો બે નથી થયો. સવલી સિવાય કોઇ છોકરીનો વિચાર કરી શકયો નથી. નાનકડી સવલી તેની અંદર સદા જીવંત રહી છે. બચપણની પ્રીત દિલથી અલગ કરી શકયો નથી. આખરે તે ગઇ કયાં ? કંઇ ખબર પડી નહીં. આ પ્રશ્નનો જવાબ મેળવવા તે રાતોની રાતો જાગ્યો છે. અનેક ઠેકાણે રખડયો છે.
આજે પણ આખી રાત તે વલોવાતો રહ્યો. રડતી સવલીના આંસુ લૂછતો રહ્યો. ખીસ્સામાંથી બોર કાઢી સવલીને હેતથી ખવડાવવા જાય છે ત્યાં સવલીને બદલે સામે સવિતામા...સવલી કે સવિતામા ? આ પ્રશ્નમાં તે ઉલઝતો રહ્યો. રાતના ઝગમગ હીરલામાં સવલીને શોધતો રહ્યો. પણ એ હીરલા યે મૌન..સાવ મૌન...
તે દિવસે રાતે સવિતામાની આંખોમાં પણ ઉંઘનું એકે ય કણસલું કયાં ડોકાઇ શકયું હતું ? પોતે આ શું સાંભળ્યું ?
‘સવલી તું ?’
વારંવાર આ શબ્દ કાનમાં અને અંતરમાં પડઘાઇ રહ્યો. સ્મરણપંખીએ પાંખો ફફડાવી. આવનાર સામે પૂરી નજર તો કયાં નાખી હતી ? પણ આ અવાજ..અને સવલીનું સંબોધન.....? અસ્તિત્વને જાણે કોઇ ઝકઝોરતું હતું.
તેના હોઠમાંથી અભાનપણે શબ્દો સરી રહ્યા..’ કિસના..’’
આજે વરસો પછી યે મનની ભીતર આ નામ મોજુદ હતું ? એકવાર અજાણતા જ અહીં આવી પહોંચ્યા પછી પોતે કયારેય પાછું વાળીને જોયું નથી. છતાં આ નામ હૈયાને પેટાળને તળિયે આમ સંઘરાયેલું હતું ? પોતાની યે જાણ બહાર ?
સ્મરણપંખીની પાંખોનો ફડફડાટ ચાલુ રહ્યો.
બાળોતિયાની બળેલી સવલીની મા તો તેને જનમ આપીને એક મહિનામાં જ ઉપર પહોંચી ગઇ હતી. બાપ તો આમ પણ પહેલેથી દારૂડિયો હતો જ. હવે આવી સાવકી મા....ઘરમાં હાલ્લાં કુસ્તી કરે...
ત્રણ વરસની થઇ ત્યાં તો સવલી પ્લાસ્ટીકનો કચરો વીણી વીણીને કમાતી થઇ ગઇ હતી. છતાં નશીબમાં માના હાથનો માર ખાવા સિવાય બીજું કશું બચ્યું નહોતું. દસ વરસની થઇ ત્યાં સુધીમાં તો સવલી માર ખાઇ ખાઇને, ઘરના કામ કરી કરીને અર્ધભૂખી રહીને આખો દિવસ ટાઢ, તાપ અને કચરામાં રખડી રખડીને કચરો વીણવા ટેવાઇ ગઇ હતી. ઘરમાં બીજા ચાર ભાઇ બહેન વધ્યા હતાં. સવલીના હાથમાં હવે મોટો કોથળો પકડાવાઇ ગયો હતો.
રણમાં મીઠી વીરડી જેવો કિસનો એક માત્ર તેનો સાથીદાર હતો. તેનાથી ત્રણ ચાર વરસ મોટો કિશનો પણ તેની જેમ કચરા વીણતો. સવલી અને કિશનો સાથે જ કચરો વીણતાં રહેતાં. કિશનો કયારેક તેને માટે ચણા, મમરા, બોર કે એવું કશુંક ખિસ્સામાં ભરીને લાવતો. સવલીને ભગવાને રૂપ આપવામાં જરાયે કંજૂસાઇ નહોતી કરી. તેની પાણીદાર આંખો, તેલ વિના કે સંભાળ લેવાયા વિના ભૂખરા બની ગયેલ લાંબા જટિયા જેવા વાળ હવામાં ફરફરતા રહેતા. પવનથી ચહેરા પર ફેલાઇ જતી ભૂખરી લટો પોતાના કચરાવાળા હાથે તે ખસેડતી ત્યારે કિસનો તેની સામેથી નજર હટાવી શકતો નહીં. દસ વરસની સવલીને બીજું કશું સમજાતું તો નહીં. પણ કિશનો પોતાને ખૂબ ગમે છે એટલી તો પાક્કી સમજ હતી જ.
આ અબૂધ છોકરીને બાકી બધેથી તો માર ખાવાનો જ આવતો. હડધૂત થવાનું જ આવતું. જયારે અહીં તો પોતે બાદશાહી ભોગવતી. તે કહે તેમ કિસનો કરતો. કયારેક તે ભૂખી હોય તો તેને પરાણે ખવડાવતો. તેના આંસુ લૂછતો કિસનો સ્વાભાવિક રીતે જ સવલીને વહાલો લાગતો. માનવમાત્રમાં રહેલી ચપટી વહાલની તેની ઝંખના કિસના પાસે સંતોષાતી.
દસ વરસની સવલીની લાગણીઓને ટીંગાડવા માટેનો એક માત્ર આધાર એટલે કિસનો. કિસનાના ઘરમાં માંદી મા સિવાય બીજું કોઇ નહોતું. તેથી તેને બીજું કોઇ દુઃખ નહોતું. બસ... કયારેક પેટ પૂરતું ખાવા ન પામતો. પણ એ તો ચાલે. એમાં નવું શું હતું ? એ તો એમ જ હોય..એ દુઃખ કહેવાય એવી સમજ પણ નહોતી. સવલી અને કિશનો.... જાણે પન્નાલાલના મળેલ જીવ. પ્રેમની કોઇ વાતો કે પ્રેમની કોઇ સમજણ વિના ત્યાં હતો પ્રેમ અને ફકત પ્રેમ.
મુંબઇ જેવા મોટા શહેરની ફૂટપાથ ઉપર આવા તો કેટલાયે સવલી કે કિસના રખડતા રહેતા. તેની નોંધ લેવા કોણ નવરું હતું ?
આજનો દિવસ કંઇક જુદો ઉગ્યો હતો. આજે કિસનાને તાવ હતો. તેથી તે ઝૂંપડીની બહાર નહોતો નીકળ્યો.
સવલીને આજે માએ ખૂબ મારી હતી. મારવાના કારણની ખોટ તેને કયારેય નહોતી પડતી. સવલીને એક તો ભૂખ લાગી હતી. તેમાં માએ મારી. હાથમાં કોથળો લઇ તે રડતી રડતી ઝૂંપડીની બહાર નીકળી ગઇ.
દસ વરસની સવલીની આંખમાં જયારે જયારે આંસુના મેઘધનુષ ઉગે કે તુરત તેના અસ્તિત્વમાં વીજળીની જેમ કિસનાના નામનો ઝબકાર થાય. પરંતુ આજે કિસનો પણ કયાંય ન મળ્યો.. થોડી વાર રોજની જગ્યાએ રાહ જોઇ. પણ...કિસનો કયાં ? કિસના વિના તેને રડવું આવી ગયું. કિસના વિના હવે શું કરવું તેની સમજ ન પડી.
અંતે કિસનાની રાહ જોઇને તે થાકી. ભૂખ લાગી હતી. કિસનો હોત તો પોતાને ચોક્કસ કંઇક ખાવા મળત. સવલી માટે કિશનો ગમે ત્યાંથી લાવી જ દે. પોતે ભૂખ્યો રહીને પણ સવલીને ખવડાવે જ એની પૂરી ખાત્રી હતી. ખાઇને સવલી ખિલખિલ હસી પડે... એ હાસ્યમાં કિસનો પણ જોડાય. કશું સમજયા વિનાના કે કોઇ કારણ વિનાના નિર્ભેળ હાસ્યથી આસપાસની શાંત હવા, વાયરાની લહેરખી બનીને બંનેને અછડતો સ્પર્શ કરી, સ્નેહથી ટપલી મારી દોડી જાય. પંચાતિયો વાયરો સવલી અને કિસનાની વાતો ફૂલોને, વૃક્ષોને અને પંખીઓને કરવા ઉપડી જાય. આજે એ વાયરાએ પણ કિસનાના કોઇ વાવડ સવલીને ન આપ્યા.
સવલીને થયું કિસનો ઘણીવાર કચરો વીણવા સ્ટેશન પર જાય છે. આજે પણ કદાચ ત્યાં પહોંચી ગયો હશે. એમ માની કિસનાને શોધતી સવલી રેલ્વે સ્ટેશન સુધી પહોંચી. હમણાં કિસનો દેખાશે અને પોતે કહેશે,
‘કિસના આજે માએ પાછી મને મારી. ખાવા પણ નથી આપ્યું. કિસના,મને બહું ભૂખ લાગી છે. ’
અને કિસનો ખીસ્સામાંથી કંઇક કાઢવાનો જ.
મનોમન કિસના સાથે વાત કરતી સવલી સ્ટેશન પર આમતેમ ઘૂમવા લાગી. અહીં પણ કિસનો ન દેખાતા શું કરવું તે સમજાયું નહીં. બરાબર ત્યારે સ્ટેશન પર એક ટ્રેઇન આવીને ઉભી. અનેક લોકો ચડતાં હતાં. કિસનાને શોધતી સવલી પણ કોઇ વિચાર વિના અન્યમનસ્કની જેમ તેમાં ચડી બેઠી. હાથમાં કોથળો, અર્ધઉઘાડું શરીર, જીંથરા જેવા ઉડતા કોરા વાળ, રડીને લાલ થઇ ગયેલ મોટી મોટી પાણીદાર આંખો, ફાટયા તૂટયા કપડાં...
તેની બેબાકળી આંખો ચારે તરફ કિસનાને શોધતી રહી. એવામાં ટ્રેન ઉપડી, શું કરવું તે સવલીને સમજાયું નહીં. માથામાં ખંજવાળતી તે નીચે બેસી ગઇ. કયાં સુધી બેઠી રહી. ખબર ન પડી. થોડીવારે બાથરૂમ પાસેની જગ્યામાં કોથળો પાથરી તેણે લંબાવી દીધું. થાકને લીધે તેને ઉંઘ આવી ગઇ. કોઇ વિચાર વિના જ.. તે શું કરતી હતી..કયાં જતી હતી કે કેમ જતી હતી કોઇ જ વિચાર દસ વરસની સવલીના ઘવાયેલ મનમાં કે થાકેલ તનમાં આવતો નહોતો. તે ઘસઘસાટ સૂતી રહી. સપનામાં તેને કિસનો દેખાયો. તેને બોર ખવડાવતો હતો. તેના આંસુ લૂછતો હતો. પછી બંને ખડખડાટ હસતાં હતાં. આંસુથી ખરડાયેલા સવલીના ગાલ પર ઉંઘમાં યે સ્મિતની લહેરખી ફરી રહી.
સવલીની સફર તો પૂરી થઇ કે નહીં એ સમજાયું નહીં. પરંતુ ટ્રેનની સફર તો જરૂર પૂરી થઇ..ડબ્બો સાફ કરવાવાળા છોકરાએ તેને ઉઠાડી.આંખો ચોળતી સવલી ઉભી થઇ. આસપાસ જોયું. કિસનો કયાં ? હમણાં તો અહીં હતો ! કિસનો ન દેખાતા તે નીચે ઉતરી.
પગ આપોઆપ ચાલવા લાગ્યા. કશું વિચારી શકવા જેટલી નહોતી ઉંમર કે નહોતી એવી માનસિક કે શારીરિક હાલત. પોતે આ કઇ જગ્યાએ આવી ચડી હતી..કશું સમજાતું નહોતું. કિસનાની શોધ એ એકમાત્ર લક્ષ્ય. પેટમાં આગ લાગી હતી. આમતેમ નજર ફેરવતા સ્ટેશન પર એક નળ દેખાયો. યંત્રવત પગ ત્યાં પહોંચ્યા. ધરાઇને પાણી પીધું. પેટ ભરાયાનો ભ્રમ ઉભો થયો.
સવલી હળવે પગલે સ્ટેશનની બહાર નીકળી. ઘર તો યાદ નહોતું આવતું. પણ મનમાં કિસનાનું રટણ ચાલુ હતુ. રડવું આવે ત્યારે કિસના સિવાય કોણ યાદ આવે ? મન રડું રડું થતું હતું. પરંતુ બહાદુર બની આંસુઓને અંદર જ સમાવ્યા.
કયાંય સુધી દિશાહીન બની તે ચાલતી રહી. હમણાં કિસનો કયાંક જરૂર દેખાઇ જશે. બસ..પછી નિરાંત. એ એકમાત્ર આશાએ થાકેલા પગ ઉપડતાં રહ્યાં. રસ્તો કયાં લઇ જતો હતો કોને ખબર ? અંતે થાકી. પેટ ભરાયાનો ભ્રમ કયાં સુધી ટકે ? સામે ભગવાનની એક નાનકડી દેરી દેખાઇ. કોઇ વિચાર સિવાય જ તેના પગ તે તરફ વળ્યા..દેરી સુધી પહોંચી ત્યાં તો ભૂખ અને થાકથી લોથપોથ બની ચૂકી હતી. તેણે દેરીના ઓટલે જ લંબાવી દીધું. આમ તો ભૂખ્યા પેટે ઉંઘ ન આવત. પરંતુ શરીર થાકયું હતું. ઠંડા, મીઠા પવનની લહેરખીને આ છોકરીની દયા આવી ગઇ અને નાનકડી બાળકીને તેણે નિન્દ્રાની આગોશમાં સમાવી લીધી.
કેટલા સમય સુધી તે આમ સૂતી રહી હતી..કોને ખબર ?
પરંતુ આર્શ્વર્ય.....
તેની આંખ ખૂલી ત્યારે તે કોઇ ઓટલા પર નહીં. પરંતુ કોઇ ઘરમાં એક ખાટલા પર સૂતી હતી. તેની પાસે આધેડ વયની એક સ્ત્રી બેઠી હતી. ફરીથી મા પાસે આવી પહોંચી છે ? તે સડાક દઇને બેઠી થઇ ગઇ. આંખો ચોળી. ચકળવકળ દ્રષ્ટિ ચારે તરફ ઘૂમી વળી. ના, ના, મા નહોતી. આ તો બીજું કોઇ હતું. સવલીને જાગેલ જોઇ તેની બાજુમાં બેસેલ સ્ત્રીએ તેને બે ચાર પ્રશ્નો પૂછયાં. પરંતુ સવલી એકે પ્રશ્નનો સંતોષકારક જવાબ આપી શકી નહીં.
‘ભૂખ લાગી છે ?’
સવલીનું ડોકુ હકારમાં ધૂણી રહ્યું.
પેલી સ્ત્રી અંદર ગઇ. થોડીવારમાં હાથમાં થાળી લઇને આવી. સવલી સામે મૂકી.સવલી જોઇ જ રહી..આટલું બધું ખાવાનું ? મારે માટે ? તેણે પ્રશ્નાર્થભરી નજરે પેલી સ્ત્રી સામે જોયું.
સ્ત્રી સમજી ગઇ. તેણે હસીને ડોકુ હલાવ્યું. સવલી અકરાંતિયાની જેમ તૂટી પડી.
કિસનો હોત તો તેને પણ ખાવાની કેવી મજા આવી જાત ! પોતે જઇને કિસનાને વાત જરૂર કરશે. જનમ્યા પછી પહેલીવાર સવલીએ આવું ને આટલું બધું..અર્થાત પેટ ભરીને ખાધું હશે. આસપાસ નજર નાખ્યા સિવાય તે ખાતી રહી.
જમી લીધા પછી પેલી સ્ત્રીએ સુગંધી સાબુથી ઘસી ઘસીને તેને નવડાવી. મેલના રગડા ઉતર્યા. તેલના અભાવે ભૂખરા..જીંથરા જેવા બની ગયેલ લાંબા વાળ કદાચ પહેલી વાર આવી સરસ રીતે ધોવાયા, તેમાં તેલ નખાયું, વાળ ઓળાયા. સવલી તો જાણે આસમાનનો ચાંદ બની રહી. રૂપ તો ભગવાને ખોબે ખોબે આપ્યું હતું. કાળા વાદળો અદ્ર્શ્ય થાય અને આસમાન કોઇ ડાઘાડૂઘી વિનાનું.. શ્વેત, સાફસૂથરું બની ઉઠે તેમ મેલના વાદળો દૂર થવાથી સવલી આખી ને આખ્ખી નીખરી ઉઠી. પેલી સ્ત્રીએ તેની સામે અરીસો ધર્યો. સવલી જોઇ જ રહી. કાચમાં આ કોણ દેખાય છે ? આ રૂપાળી છોકરી કોણ છે ? તે ગભરાઇ ગઇ.
તે સ્ત્રી ધીમું હસી. પછી પૂછયું,
‘વાંચતા, લખતા આવડે છે ?’
સવલીએ માથુ ધૂણાવ્યું.
એક મિનિટ પેલી સ્ત્રી મૌન રહી.
તારું નામ ?
‘સવલી’
માંડ માંડ શબ્દો સર્યા.
‘સવિતા..?’
સવલી મૌન રહી. તેને કયાં ખબર હતી ?સમજણી થઇ ત્યારથી તેણે તો સવલી જ સાંભળ્યું હતું. આ એક શબ્દ જ તેની પહેચાન હતો. તેનાથી વધારે તેની કોઇ ઓળખ કયાં હતી ?
‘મારું નામ જમનામા છે. મારી પાસે રહીશ કાયમ ?’
સવલીએ ડોકુ ધૂણાવ્યું.
હું કહું એમ મૂંગા રહીને કરવાનું.
ફરીથી ડોકુ ધૂણ્યું.
પછી જમનામાએ તેને કશુંક સમજાવ્યું. ખાસ સમજાયું નહીં. સવલી આર્શ્વર્યચકિત થઇ સાંભળી રહી.
‘કિસનો ? ’ તેના મોઢામાંથી એક જ શબ્દ અભાનપણે સર્યો.
‘કિસનો ? ’ જમનામા બોલ્યા.
સવલીએ ડોકું ધૂણાવ્યું.
કિસનો કોણ છે ? એ પૂછતાં સવલી કોઇ સ્પષ્ટ જવાબ આપી શકી નહીં.જમનામાએ પણ વધુ પૂછપરછ કરી નહીં. ફકત એટલું જ બોલ્યા
‘કિસનો પણ પછી અહીં આવી જશે. ‘
સવલીના મનનું સમાધાન થઇ ગયું. તેનો ચહેરો હસુ હસુ થઇ ઉઠયો.
તેની નજર સામે થાળી ભરીને પડેલી સ્વદિષ્ટ વાનગીઓ દેખાતી હતી. હજુ મોઢામાંથી સ્વાદ ગયો નહોતો. કિસનો આવશે ત્યારે તેને પણ ખાવાની કેવી મજા આવશે. કિસનાને કેવી નવાઇ લાગશે. પોતે તેને બધું બતાવશે. સવલી તે રાતે સપનામાં કિસનાને કેટલું બધું ખવડાવતી રહી.
બીજે દિવસે વહેલી સવારે જમનામાએ સવલીને ઉઠાડી. કાલની જેમ નવડાવી. રોજ રોજ નહાવાનું ? સવલીના મનમાં પ્રશ્ન તો જાગ્યો..પરંતુ કશું બોલી શકી નહીં. જમનામાએ તેના વાળ ઓળ્યા. પણ ચોટલો વાળવાને બદલે ખુલ્લા જ રાખ્યા.
થોડી વાર પછી લાંબા ખુલ્લા વાળ, રેશમી કપડાં, કપાળે લાલચટક, મોટો ગોળ ચાન્દલો, ગળામાં રુદ્રાક્ષની માળા અને હાથમાં લાલ બંગડી પહેરી, દેરીના ઓટલે માતાજીની મૂર્તિ સામે આંખ બંધ કરી સવલી ચૂપચાપ બેઠી હતી. હજુ મોંસૂઝણું નહોતું થયું. જમાનામાએ બતાવ્યા મુજબ તે કહે નહીં ત્યાં સુધી આંખો બંધ રાખીને તેને અહીં ખાલી બેસવાનું જ હતું. કોઇ કંઇ પણ પૂછે તો કશો જવાબ નહોતો આપવાનો.
સૂરજના પહેલા કિરણની સવારી પૃથ્વી પર આવી પહોંચવાની એંધાણી રૂપે આસમાનની કિનારીએ લાલ લાલ ટશિયા ફૂટયા હતા.
રોજ સવારે થોડા લોકો દેરીએ માથુ નમાવવા આવતાં હતાં. જમનામા છેલ્લા ઘણાં સમયથી દેરીની સાર સંભાળ લેતા આવ્યા હતા. ધૂપ, દીપ, આરતી પણ તે જ કરતા હતા. તે કયાંથી આવ્યા, કેમ આવ્યા હતા કે કયારે આવ્યા હતા તેની કોઇને જાણ નહોતી. શરૂઆતમાં તો દેરીના ઓટલા પર જ સૂઇ રહેતા. પછી ધીમે ધીમે નાનકડું ઘર આસપાસના લોકોએ જ બનાવી દીધું હતું. સવાર સાંજ આરતી કરતા, લોકોએ ધરાવેલ ફળ સુધારીને તેમાંથી બધાને પ્રસાદ આપતા... બધાની સાથે હસીને વાતો કરતા. કયારેક કોઇ જમનામાની સલાહ લેવા આવતું. તેમના શબ્દોમાં આસપાસના લોકો આસ્થા ધરાવતા.
આજે સવારે દેરીએ આવનાર લોકોએ જોયું તો જમનામા કોઇ નાનક્ડી છોકરી આગળ બે હાથ જોડી, બેઠા હતા. છોકરી તો રૂપરૂપનો અંબાર....
પૂછપરછ કરતા લોકોને જાણવા મળ્યું કે....
‘‘છેલ્લા આઠ દિવસથી જમનામાને રોજ માતાજી સપનામાં આવતા હતા અને કહેતા હતા કે મારું બાળસ્વરૂપ, મારો જ એક અંશ અહીં નાનકડી બાળાના રૂપમાં તારે ત્યાં આવશે..તેની ભક્તિ કરીશ તો જનમ સફળ ...
અને આજે આ બાળસ્વરૂપ ન જાણે કયાંથી આવી ચડયું છે. પોતે તો હમેશની જેમ દેરીની આસપાસ વાળતા હતા..ત્યાં તો આ રૂપરૂપના અંબાર જેવી છોકરી આંખો બંધ કરીને ન જાણે કયારની બેઠી છે. પોતે પૂછે છે તો જવાબ નથી મળતો. ખાલી હાથ ઉંચો કરે છે.
નક્કી સપનામાં જોયેલ માતાજી ..
જમનામા પૂરા ભક્તિભાવથી માતાજીને પગે લાગી રહ્યા.
‘મા, એકવાર તારો હાથ મારા માથા પર મૂક પછી જ અહીથી ઉઠું.’
ગળગળા અવાજે જમનામા બોલી રહ્યા.
લોકો તો જોઇ જ રહ્યા.
ખાસ્સીવાર પછી જમનામા પર માતાજીનો હાથ તથાસ્તુની મુદ્રામાં ઉંચો થયો. જમનામાના મસ્તક પર ફર્યો.
‘ધન્ય મા..ધન્ય...આજે હું ધન્ય બની. તારા સ્પર્શથી હું પાવક બની.’
જમનામા તો આવેશમાં આવી કેટલું યે બોલતા રહ્યા.
તેનું જોઇને બીજી બે ચાર બીજી સ્ત્રીઓ પણ આ સાક્ષાત માતાજીને પગે લાગી.
‘માતાજી, અમને પણ તમારા સ્પર્શથી વંચિત ન રાખશો.’
માતાજીએ તેમના પર પણ કૃપા કરી.
ધીમે ધીમે માતાજીનો જયજયકાર થઇ રહ્યો.
સવલી હવે ’ સવિતામા’ છે. સવલી શબ્દ પણ ભૂલાઇ ગયો છે. રોજ નવું નવું જમવા મળે છે. સરસ મજાના કપડાં...રોજ નહાવાનું. તૈયાર થવાનું..કચરો વીણવા પણ નથી જવાનું. કોઇનો માર નહીં..કોઇ ખીજાય નહીં ઉલટું બધા પોતાને પગે લાગે. કંઇ જ કામ નહીં કરવાનું. ખાલી હાથ ઉંચો કરવાનો. કે કયારેક કોઇના માથા ઉપર હાથ મૂકવાનો. હાથમાં માળા લઇ આંખો બંધ કરી બેસી રહેવાનું. લોકો જાય પછી અંદર ઘરમાં જવાનું. સરસ મજાનું જમવાનું. જેટલું જમવું હોય તેટલું.
આટલો જ અર્થ છે આ બધાનો દસ વરસની છોકરી માટે.
કયારેક મનના કોઇ ખૂણામાં કિસનો ડોકિયું કરી જાય છે. જમનામાને કયારેક પૂછતી રહે છે. ’ થોડા દિવસ પછી કિસનાને બોલાવી લેશું.’ જવાબ મળતો રહે છે.
પણ એ થોડા દિવસ આવતા નથી. વારેવારે પૂછવાની હિમત સવલીમાં નથી. કિસનો આવશે ત્યારે તે તો પોતાને ઓળખી પણ નહીં શકે. કેટલી બધી વાતો કિસનાને કહેવાની ભેગા થઇ ગઇ છે. સપનામાં કિસના સાથે બધી વાતો થતી રહે છે. કિસનો તો બસ આંખો ફાડી ફાડીને તેને જોયા જ કરે છે. બસ..જોયા જ કરે છે.
‘અરે કિસના, હું છું..સવલી..’
પણ કિસનાને કેમ કંઇ સંભળાતું નથી ?
તારીખિયાના પાના રોજ સવારે પોતાની સાથે કેટકેટલું લઇને ફાટતા રહે છે.
સવલી રોજ સવારે તૈયાર થઇ, આંખો બંધ કરી બેસે છે. લોકો પ્રશ્નો પૂછે છે. તેના વતી જમનામા જવાબ આપે છે. માતાજીની મૌન વાણી તે એક જ ઉકેલી શકે છે. આ નાનકડા માતાજી કયારે કઇ સંજ્ઞા કરે તે જમનામાને બરાબર ખબર પડે છે. જમનામા માતાજીના પરચાની અનેક વાતો કરે છે. પવનપાવડીએ ચડી તે વાતો આસપાસ ફેલાતી રહે છે. લોકોને પણ કશુંક જોઇએ છે. પોતાના દુઃખ, દર્દ કે સંવેદનાઓને ટીંગાડવા માટે કોઇ ખીલો જોઇએ છે. અહીં આ નાનકડા માતાજી તો સાક્ષાત છે, હાજરાહજૂર છે. લોકોના દુઃખ, દર્દ દૂર કરવા કરૂણાથી અહીં પધાર્યા છે.
અનેક વસંત અને પાનખર વીતતી રહી. માતાજીના અગણિત ચમત્કારોની વાત લોકો સુધી પહોંચી ચૂકી છે. એક બીજ વૃક્ષ બની ચૂકયું છે. લોકો માનતા માને છે. ઘણી બધી સફળ પણ થાય છે. દેરીની જગ્યાએ મોટું સરસ મજાનું મન્દિર બની ગયું છે. હવે તો બાળસ્વરૂપને બદલે માતાજીએ યૌવનસ્વરૂપ ધારણ કર્યું છે. જમનામાને બદલે કયારેક માતાજી જાતે જવાબ આપતા થઇ ગયા છે. લોકોની ભીડ જામે છે. દૂર દૂર સુધી માતાજીના પરચા પહોંચ્યા છે. જમનામા હવે જીવનના અંતિમ પડાવે પહોંચ્યા છે. આખું તંત્ર સરસ મજાનું ગોઠવાઇ ગયું છે. વ્યવસ્થા સંભાળનાર અનેક લોકો છે. મન્દિરની આવકમાંથી અનેક સારા કામ પણ થાય છે.
અંતે એક દિવસ જમનામા બધો ચાર્જ સવિતામાને સોંપીને સંસારને અલવિદા કરી ગયા. જમનામાની સમાધિ બની છે. સમાધિના પરચા દૂર સુધી પહોંચ્યા છે. હવે બધી જવાબદારી સવિતામા ઉપર આવી છે. પરંતુ હવે સઘળું સરસ ગોઠવાઇ ગયેલું છે. તેથી કોઇ તકલીફ નથી પડતી. દિવસે દિવસે મન્દિરની અને સવિતામાની ખ્યાતિ વધતી રહી છે.
હવે અહીં ભૂખ્યાને જમાડાય છે. અનેક સંસ્થાઓ અહીંના પૈસાથી ચાલે છે. નાનકડાં અનાથ બાળકોને અહીં રોજ દૂધ પીવા મળે છે.
સવિતામાને પૈસાનો કોઇ મોહ નથી. બસ.. બે ટાઇમ પેટ ભરીને જમે છે. બાકી જે આવક થાય છે તે લોકોના પૈસા છે અને લોકો માટે જ વપરાય છે. સવિતામા ઉપર લોકોની શ્રધ્ધાનો પાર નથી. સવિતામા કયારેક કોઇ પ્રશ્નોના જવાબ આપે છે. કયારેક ફકત મૌન રહીને મંદ હાસ્ય કરે છે કે માથે હાથ ફેરવે છે. લોકોને સાંત્વન મળી રહે છે. માનતાઓ ફળે છે. દિવસે દિવસે આવનારની સંખ્યા વધતી રહે છે. મેળાની જેમ મહેરામણ ઉભરાય છે. સવિતામા આગલુ,પાછલુ બધું ભૂલી ગયા છે.
ત્યાં...આજે...આજે આ શબ્દ....?
સવિતામા પડખા ફેરવે છે. અતીતની ગલીમાં એક મેલીઘેલી છોકરી રખડે છે.
અને એવો જ એક છોકરો પોતાના હાથે કયાંકથી વીણી લાવેલ બોર સવલીને પ્રેમથી ખવડાવે છે તેના આંસુ લૂછે છે. સવલી હસી ઉઠે છે. કિસનાનો હાથ પકડી રાખે છે. કયાંક કિસનો હાથ છોડાવીને ચાલ્યો ન જાય...
અચાનક સવિતામાની આંખો છલકાય છે.
દેવીરૂપ બની ચૂકેલ સવિતામા આ ક્ષણે એક સ્ત્રા..માત્ર સ્ત્રી....
વરસો પછી સવલી ધ્રૂસકે ધ્રૂસકે રડી ઉઠે છે.
કાનમાં ફરી એકવાર શબ્દો પડઘાઇ ઉઠે છે
‘‘સવલી તું ?’’
