શું તમે આ રાધાકૃષ્ણન સર્વોપલ્લી ને ઓળખો છો?
સર્વોપલ્લી રાધાકૃષ્ણન (૧૮૮૮-૧૯૭૫) ભારતના પ્રખ્યાત તત્વજ્ઞાની, શિક્ષક અને રાજનેતા હતા. તેઓ ભારતના બીજા રાષ્ટ્રપતિ તરીકે સેવા આપી ચૂક્યા છે અને તેમના જન્મદિવસ ૫ સપ્ટેમ્બરને ભારતમાં શિક્ષક દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. રાધાકૃષ્ણન વિશ્વમાં ભારતીય તત્વજ્ઞાનને પ્રસ્થાપિત કરવા માટે જાણીતા છે, ખાસ કરીને હિન્દુ તત્વજ્ઞાનને તેઓએ વૈજ્ઞાનિક અને તર્કસંગત રીતે પશ્ચિમી વિચારધારા સાથે જોડીને વર્ણવ્યું છે. તેમના મુખ્ય કાર્યોમાં 'ઇન્ડિયન ફિલોસોફી', 'ધ હિન્દુ વ્યુ ઓફ લાઇફ' અને 'એન આઇડિયલિસ્ટ વ્યુ ઓફ લાઇફ' જેવા પુસ્તકોનો સમાવેશ થાય છે.
રાધાકૃષ્ણનનું તત્વજ્ઞાન અદ્વૈત વેદાંત પર આધારિત છે, જેમાં તેઓ હિન્દુ ધર્મને ફિલોસોફિકલી સુસંગત અને નૈતિક રીતે વ્યવહારુ તરીકે વર્ણવે છે. તેઓ માને છે કે હિન્દુ ધર્મ માત્ર એક ધર્મ નથી, પરંતુ તે સ્વયં ધર્મનું સાર્વત્રિક અને ગહન સ્વરૂપ છે. તેમના પુસ્તક 'ધ હિન્દુ વ્યુ ઓફ લાઇફ'માં તેઓ કહે છે: "ધ વેદાંત ઇઝ નોટ અ રિલિજન, બટ રિલિજન ઇટસેલ્ફ ઇન ઇટ્સ મોસ્ટ યુનિવર્સલ એન્ડ ડીપેસ્ટ સિગ્નિફિકન્સ." આનો અર્થ એ છે કે વેદાંત એક ધર્મ નથી, પરંતુ ધર્મનું સૌથી વ્યાપક અને ગહન અર્થ છે.
તેમની તત્વજ્ઞાનમાં 'ઇન્ટ્યુઇશન' (અંતર્જ્ઞાન) કેન્દ્રસ્થાને છે. તેઓ અંતર્જ્ઞાનને અનુભવનું ઉચ્ચતમ સ્વરૂપ માને છે, જે તમામ અન્ય અનુભવોને એકીકૃત કરે છે અને સ્વયંસિદ્ધ છે. આ અંતર્જ્ઞાન જ્ઞાન, માનસિક, સૌંદર્યાત્મક, નૈતિક અને ધાર્મિક અનુભવોમાં પ્રગતિનું આધાર છે. તેઓ કહે છે કે અંતર્જ્ઞાન સ્વયંપ્રકાશિત અને સ્વયંસ્પષ્ટ છે, જે તર્કથી પરે જ્ઞાન આપે છે.
રાધાકૃષ્ણન હિન્દુ ધર્મને વૈજ્ઞાનિક આધાર પર વર્ણવે છે. તેઓ કહે છે કે હિન્દુ તત્વજ્ઞાન અનુભવ અને પ્રયોગ પર આધારિત છે, અને વેદો જેવા ગ્રંથો પ્રાચીન ઋષિઓના આધ્યાત્મિક અંતર્જ્ઞાનના રેકોર્ડ છે. તેઓ હિન્દુ ધર્મની સમાવેશકતાને ભાર આપે છે, જે તમામ ધાર્મિક વિચારોને સ્વીકારે છે અને તેમને તેમના આંતરિક મહત્વ અનુસાર વ્યવસ્થિત કરે છે. જાતિ વ્યવસ્થા વિશે તેઓ તેને સમાવેશી સંશ્લેષણના ઉદાહરણ તરીકે જુએ છે, જે વિવિધ જાતિઓ અને સંસ્કૃતિઓના સહયોગને પ્રોત્સાહન આપે છે.
તેઓ પશ્ચિમી તત્વજ્ઞાન સાથે હિન્દુ વિચારને જોડે છે. કાન્ટ, હેગલ અને બર્ગસન જેવા પશ્ચિમી તત્વજ્ઞાનીઓથી પ્રભાવિત થઈને તેઓ પશ્ચિમી તર્કપ્રધાન વિચારને અંતર્જ્ઞાનના પૂર્વીય મિસ્ટિસિઝમ સાથે મેળવે છે. તેઓ પશ્ચિમી ધર્મશાસ્ત્રની આલોચના કરે છે કે તે વિશ્વાસને અધિકારના આંધળા અનુસરણ તરીકે જુએ છે, જ્યારે હિન્દુ ધર્મ અનુભવ પર આધારિત છે.
રાધાકૃષ્ણનનું તત્વજ્ઞાન આધુનિક વિજ્ઞાન સાથે હિન્દુ ધર્મને જોડે છે અને તેને વાઇબ્રન્ટ અને નવીન તરીકે વર્ણવે છે, જે વૈજ્ઞાનિક વિકાસ વચ્ચે પણ આધ્યાત્મિક અનુભવને જાળવી રાખે છે.
રાધાકૃષ્ણનના પુસ્તકો વિશ્વભરમાં આદરણીય છે અને તેમના તત્વજ્ઞાનને વ્યાપક સ્વીકાર મળ્યો છે. જો કે, એક વિશેષ ઘટનામાં, તુર્કી સરકારે ૧૯૭૩માં તેમના પુસ્તક 'ધ હિન્દુ વ્યુ ઓફ લાઇફ'ને ભગવતગીતા અને ઉપનિષદો સાથે પ્રતિબંધિત કર્યું હતું. તુર્કી એક મુસ્લિમ બહુમતીવાળો દેશ છે, જો કે તેનું બંધારણ ધર્મનિરપેક્ષ છે. ભારતીય સંસદ (લોકસભા)માં ૮ માર્ચ, ૧૯૭૩ના ચર્ચામાં આ વાતનો ઉલ્લેખ થયો છે, જ્યાં જણાવવામાં આવ્યું કે પ્રતિબંધના કારણો અજ્ઞાત છે અને ભારતીય રાજદૂતે તુર્કીમાં પૂછપરછ કરી હતી પરંતુ સંતોષજનક જવાબ મળ્યો નહોતો.e52bee અનુમાન કરવામાં આવ્યું કે આ પુસ્તકોને ક્રાંતિકારી અથવા રાષ્ટ્રવિરોધી માનીને પ્રતિબંધિત કરવામાં આવ્યા હશે, અથવા તુર્કીના સેન્સર્સની ભૂલ હશે.
પહેલાથી આપણને આ તમામ બાબત વિષે જણાવવામાં નથી આવ્યું એટલે ભણી ગયેલા બાળકો અને ભણે છે એ બાળકો માત્ર એટલું જાણે છે કે એક સામાન્ય શિક્ષક દેશમાં સર્વોચ્ચ સ્થાન ઉપર બિરાજમાન થયા એટલે તેમના સન્માનમાં શિક્ષક દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે. ભારતના ખુબ ઓછા લોકો જાણે છે કે 20મી સદીના ભારતના મહાન તત્વજ્ઞાનીઓમાં રાધાકૃષ્ણન સર્વોપલ્લી મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે.
મેં એક પુસ્તકમાં વાંચ્યું પણ હતું કે જયારે રાધાકૃષ્ણન રશિયામાં ભારતના પ્રથમ રાજદૂત હતા ત્યારે એ સમયના નાસ્તિક ગણાતા સ્ટાલીન સાથે લગભગ ત્રણ મુલાકાત કરી હતી. વિશ્વમાં પહેલો બનાવ હતો કે સ્ટાલીન કોઈપણ દેશના રાજદૂતને મુલાકાત આપતાં નહોતા પણ એક ધાર્મિક તત્વજ્ઞાની એવા રાધાકૃષ્ણન ને મળતા હતા. અને સોવીયત સંધ સાથે ભારતના સંબંધોને મજબૂત બનાવવાનું ઉત્તમ કાર્ય તેમના સમયગાળામાં થયું હતું.
નોંધ: તમારે જાણકારી મેળવવી હશે તો ઉત્તમ પુસ્તકોનું વાંચન કરવું પડશે. નહિતર તમે ગુલામ કરતા અંગ્રેજો મહાન લાગશે અને આઝાદી માટે લડત કરતા ક્રાંતિકારી ગદ્દાર લાગશે.
મનોજ સંતોકી માનસ
