યોગેશ પંડયા
આટલા વરસો પછી ..........
E-mail Address : manyog0713@yahoo.com
Phone no.9377114892
સાંજે નિશાળેથી એ ઘરે આવી ત્યારે પુત્રવધુ સ્મિતા પણ ઘરે આવી ગઈ હતી. એ આવી એટલે સ્મિતા પાણીનો ગલાસ ભરીને લાવી એણે આસપાસ નજર દોડાવી. સાસુની નજરના ભાવને નિહાળીને સ્મિતાએ સ્મિત સહ કહયું : 'યશ બાજુમાં રમવા ગયો છે મમ્મી.'
'અચ્છા...' એણે ટીપોઈ પર પડેલું છાપું ઉઠાવ્યું કે પુત્રવધુ એક બંધ કવર લેતી આવીઃ 'મમ્મી. એક કવર આજે તમારા નામ પર આવ્યું છે.'
'મારા નામ જોગ કવર ?' એણે થડકો અનુભવ્યો. એ પુત્રવધુના ચહેરા સામે તાકી રહી કે પુત્રવધુ કટાક્ષમાં કહે છે ? પણ ના એના સ્વભાવજને પારખતી હતી. અત્યાર લગી દીકરી જેમ રહી હતી. છ વરસ થઈ ગયા. એણે બંધ કવરને હાથમાં લીધું. ઉપર લખ્યું હતુંઃ 'જશોદા કાંતિલાલ વડગામા.' અક્ષર તરત ઓળખાઈ ગયા આ તો એમના જ અક્ષર૧ આટલાં વરસે ? હૈયું ધડકધડક થયું. કેમ થયું ? એનો કોઈ જવાબ ન હતો.સ્મિતા જશોદના ચહેરાના ભાવ ઉકેલવામાં હતી. જશોદાએ કવર તોડયુંઅંદરથી ભુખરા કાગળની ચિઠઠી નીકળી. લખ્યું હતું 'અ.સોૈ. જશોદા, બાળકો કુશળ હશો. તને નવાઈ લાગશે. પણ હું જીવું છું.જીંદગીથી થાકીને ઘર છોડીને નિકળ્યો હતો. આજે ાકીને પાછો આવું છું તું મને આવકારીશ તો ખરીને ? લિ. કાંતિલાલ'
'કોનો કાગળ છે, મમ્મી?' સ્મિતાએ પુછયું. એટલે કાગળ જ સીધો પુત્રવધુના હાથમાં થમાવી દેતા, આંખેથી ચશ્મા ઉતારી ઘરામાં મુકતાં કહયુંઃ 'તમારા સસરાનો...' સાવ નિર્લેપ ભાવે જશોદા બોલી. પણ સ્મિતાના ચહેરા ઉપર આનંદ ઉપસી આવ્યો. જે માણસને જોયો નથી પિછાણ્યો નથી છતા એના પત્રના આગમનથી પોતાને કેમ આટલી બધી ખુશી થઈ ગઈ? એ તો ખુદ સ્મિતા ય ન પામી શકી.પણ અઢાર અઢાર વરસથી ઘર છોડીને બાવાની જમાતમાં ભળી ગયેલો માણી, આખરે ભૂલ સમજતા ઘરે આવે એ જ મોટી વાત હતી ને? એક પરીવારને મોભી મળશે. યશ ને દાદા અને એના કરતાંય? એણ. સાસુ સામે જોયુંઃ એક પીડિત, તરછોડાયેલી સ્ત્રીને પતિ?૧'
એ ઉભી થતાં બોલીઃ 'મમ્મી, પપ્પા કયારે આવશે?અનાયાસ એ પુછી બેઠી. પણ જશોદા ખોવાઈ ગયેલા સમયમાં આથડતી રહી હતી. પોતાનો ભર્યો ભાદર્યો સંસાર, પત્નિ, બાળકો, ઘર ... બધું મુકીને ભાગી છુટતાં એનો જીવ કેમ ચાલ્યો? પાછળનો કશો વિચાર જ ન કર્યો એણે? કે છોકરાનું, પત્નિનું શું થશે? એ લોકો કેમ દિવસો કાપશે? જીંદગી કેમ જીવશે? સમાજ શું કહેશે? બહુ તપાસ કરાવી હતી. પછી તો દોરા–ધાગા દેવ–દેવી, મંદિર સ્થાનક પીર પાળીયાં .... કશું બાકી નહોતું રાખ્યું. કપરા દિવસો તો હવે શરૂ થવાના હતા. સમાજની વરવી આંખો વીંધતી હતી. પણ પોતાનું સ્ત્રીત્વ, સતીત્વ અને કડપ૧ એતો પહેલેથી જ વારસામાં મળ્યું હતું. એટલે તો પિતાજી એને 'કાળિયો સાવઝ' કહેતાં. સ્વાભીમાન અને સંસ્કાર તો ગળથુંથીમાં મ્ળયા હતા. એટલે એકલી હોવા છતાં અડગ ઉભી રહી શકીઅને પ્રતિકારનો સામનો કરતી રહી. શરૂઆતમાં તો એવું જ ધારેલું કે કયાંક કૂવે પડીને, ટ્રેન નીચે જંપલાવીને, કે પછી પોઈઝનની શીશી પીને એ–
પણ હૈયું માનવા તૈયાર નહોતું. વિશ્વાસનો દીવો હૃદયમાં ટમટમતો હતો. એટલે ચુડી ચાંદલો અખંડ રાખ્યાં હતા....
'મમ્મી, ચા બનાવું ને? સ્મિતા પુછતી હતી અને એ વર્તમાનમાં ઝિંકાઈ.
'હા અને લે આચ કાગળ. મનોજને વંચાવજે.' પણ જશોદાની યાંત્રિકતા પુત્રવધુને તો ખૂંચતી હતી.પણ એની ઉત્કંઠા ક્ષણ–બ–ક્ષણ બેવડાતી જતી હતી. ચા બનાવતા બનાવતા તો ત્રણવાર ટપાલ વાંચી લીધી સરસ અક્ષર હતાં સસરાના૧ મનોજ ઘણીવાર એમની વાતો કરતો. દેખાવમાં પણ એવા જ હતા ૧૧'ગાઈડ'ના દેવાનંદ જેવા૧૧ એમના લગ્ન વખતના ફોટામાં ચહેરો જોયો હતો. પણ આલ્બમ બેડરૂમમાં હોય યારે જ કઢાતું મમ્મીના દેખતા તો નહીં જ નાહકની ... મનોજની જે બીક હતી સાચી હતી. સાસુએ પોતાની સગી જીભે તો કોઈ દિવસ સસરાની વાત કરી ન હતી. કે ન તો કદિ પણ એ વાતના સંદર્ભે એને દુઃખી જોયા હતા૧ આ ઘરે પરણીને આવી આઠ આઠ વરસ થઈ ગયાં.પહેલી વાર કંકુ પગલાં કરવા આવેલી ત્યારે સાસુના ચહેરા પરનો રૂઆબ જોઈને એને થયેલું : આકરા સ્વભાવના હશે. પણ પવછી તો કેટલીયે ઘટના બનતા બનતા સાસુની નજીક રહેવાનું મળ્યું આજ દિવસ સુધી સવારમાં પાણી ભરવા માટે કદિ ઉઠાડી નથી. કે નથી કદદિ કોઈ કામ ચીંધ્યું. જયના જન્મ વખતે તો ત્રણ ત્રણ રાત જાગતી આંખેજ હોસ્પિટલમાં રહેલા. મનોજ ઉપર પણ કદિ પોતાના વિચારો , સિધ્ધાંતો કે આદર્શ લાદયાં નહોતા. બધું અનાયાસ જ ગોઠવાઈ ગયું હતું.એમને તો ભલી એમની નોકરીને ભલી એમની વાંચન લેખનની પ્રવૃતિ. બીજી કશી કડાકુટ નહી.ં જયના જન્મ પછી એકવાર બીતા બીતા સ્મિતાએ નોકરી કરવાની ઈચ્છા દર્શાવી તો કહે તે બેટા, નોકરી કરવાનો કોઈ ફોર્સ નથી. પણ જય ને ખાતર નહીં. છતાય કરવી હોય તો ગોઠવી દઉં અને એમ કરીને એક ઓફીસમાં ગોઠવી આપી. પ્રવૃતિ ની પ્રવૃતિ.
–ચા કપમાં ઠારતા સ્મિતા પણ ભુતકાળને મમળાવતી હતી. અઢાર અઢાર વરસ લગી એકલતામાં ઝુરવા છતાય ...
૭ ૭ ૭
બીજે દિવસે સવારેસ્મિતાતો નિકળી ગયેલી. મનોજ તો ફેકટરીએ વહેલો ચાલ્યો જતો.એ તૈયાર થઈને નીકળતી હતી ત્યાં જ ડોરબેલ વાગ્યો. દરવાજો ખોલીને એમણે જોયું તો મેલીઘેલી એક મૂર્તિ૧ પણ ઓળખી ગઈ. આવતલે કહયુંઃ'જશુ હું–
'આવો' જશોદા અંદર ચાલી ગઈ. કાંતિએ બધુ નિરખ્યા કર્યું. ગયો ત્યગારે એક રૂમ રસોડાનું પાર્ટીશન હતું. આવ્યો ત્યારે રૂમ ઉપર રૂમ. બગીચો, ઓઈલ પેઈન્ટસ, આંગણામાં ઝુલો બાપીકા મકાનમાં પોતે કશું કરી શકયો નહોતો. ને જશોદાએ? એ અવઢવમાં હતો કે જશોદાએ કહયું : 'ત્યાં બેસો.'
એ બેસી પડયો. જશોદા પાણીનો ગ્લાસ ભરીને આવી. પાણી પીતા કાંતિને તે જોઈ રહી. ચડી ગયેલી દાઢી, મેલાઘેલા વસ્ત્રો, ચહેરા ઉપર થકાન , ઉંડી ઉતરી ગયેલી આંખો, કાયા ઉપર ગઢપણનો માળો કરવા લાગેલી ઉંમર–
કાંતિલાલને આવતા પહેલા થયેલુઃ જઈશ એટલે ખભે માથું નાખીને રડી પડશે.પોતે એના વાળને સંવારશે ને બોલશેઃ'નહીં જશુ હવે હું આવી ગયો છું ને? પ્લીઝ બંધ થઈ જા.' પણ જવાબમાં એ વિરમાતા ડૂંસકા સાથે પૂછશેઃ કયાં ચાલ્યા ગયા હતા? શું કામ અમને તરછોડીને ચાલ્યા ગયા? મેં તમને કશું કીધું હતું? તમને ખબર છે ? મારી ઉપર શું શું વીતી છે? અમે કેમ કરીને દિવસો–' એને બદલે જશોદાએ શુષ્ક સ્વરે પુછયુંઃ 'ચા જ પીવો છો કે પછી?' 'ના ના ચા જ ''એ હસ્યોઃ તારા હાથની ચા એકદમ ટેસ્ટી બીજે કયાંય પીધી નથી.'' ચા બની ગઈ એણે પીધી મજા આવી. હસ્યો : ''આપણા છોકરાવ?'' 'આ ફોટામાં છે?' એણે વોલ પર ટીંગાતા બન્ને દીકરા અને એક દીકરીના યુગલ ફોટા બતાવ્યા કાંતિલાલ ચમકી ગયો. ''ત્રણેયના લગ્ન'' એના ઘરેય બચ્ચા છે. '' એણે કહયું :''અઢાર વરસ થયા. તમે તો બધું ભૂલી ગયા હોવને. પણ મારાથી.''
''મારી ભૂલ જશુ મારી ભૂલ'' એ ખુરશીએથી ઉતરીને છેક જશોદાની અડોઅડ આવી ગયો : 'તું મને માફ નહીં કરે. આઈ એમ સોરી.''
'બે શબ્દો સોરીના મને હવે વધારે બોલવી રહેવા દો. જાવ, નહાઈ ધોઈ લો સામે બાથરૂમ છે.'
''થાક જશુ જીવતરનો થાક હમણા નહાઈશ'' એ હસીને બોલ્યો
એ કશુ ન બોલી. કલાક પછી નાહયોદરમિયાન જશોદાએ રસોઈ શરૂ કરી દીધી. સ્કુલે ફોને ય કરી દીધો. કાંતિ નહાઈને આવ્યોત્યારે રસોડામાંથી મીઠી સુગંધ આવતી હતી. કાંતિલાલના મોઢામાં પાણી આવી ગયું. એ રસોડામાં આવી ગયો. 'પુજાનો રૂમ જમણી તરફ છે.' જશોદનો જાણે સતાવાહી અવાજ આવ્યો. એ પાછો પડયો. પુજાના રૂમમાં ગયો. શું પુજા કરવી? અઢાર અઢાર વરસ લગી દેવ દુવારાજ જોયાં તોય ઠર્યો નહી. છતા કમને દીવાબતી કરવા પડયાંજશોદાને ખોટું ન લાગે એટલા માટે૧
રૂમમાં આવ્યો ત્યારે પોતાનો ખાદીનો થેલો નહોતો એ થેલાને શોધતો હતો કે જશોદાએ કહયું : કામવાળી ગેસ્ટરૂમમાં મૂકી આવી હશે. જુઓ સામેના રૂમનો પાછળનો રૂમ ગેસ્ટરૂમ છે. કપડાં ત્યાંજ બદલાવી લેજો.
ગેસ્ટરૂમનું નામ સાંભળીને માથે જાણે વિજળી પડી. પોતે શું આ ઘરમાં માત્ર ગેસ્ટ રૂપી જ છે.? પોતાનું અહીં કોઈ નથી.? ભીતરમાં ઘમસાણ મચાવતા ઘોડાએ ગળામાં ડચુરો લગાવ્યો ડચુરો આંસુ વાટે અંતે નીતરી ગયો.....૧ ૧
જમ્યો સાંજ પડી. મનોજ સ્મિતા આવ્યા ત્યારે પોતે વરંડામાં ખુરશી નાખીને બેઠો હતો. સ્મિતા એને જોઈને ઓળખી ગઈ. સાડીનો છેડો માથે ઓઢી લીધો. મનોજ ઝંખવાઈ ગયો. એણે મા સામે જોયું જશોદાએ ચોળી ફોલતા ફોલતા કહયું 'સ્મિતા બેટા તમારા સસરા.' સ્મિતા ચરણસ્પર્શ કરવા ઝુકી પાછળ મનોજ પણ. કાંતિલાલે ભાવર્દ થઈને આશિર્વાદ આપ્યા. સ્મિતાનો ફુલ શો ચહેરો જોઈને તેમના ચહેરા પર પારિતોષ ફેલાયો બધા બેઠા. યશ પણ૧ કોઈ કશુ બોલ્યું નહી. ભારેખમ મોૈન અકળાવનારું લાગ્યુંકાંતિને થયું. કદાચ હું અહીં ખોટો આવી ગયો આ લોકોની સ્વતંત્ર દુનિયામાં મે વિક્ષેપ પાડયો કલરવતા બગીચામાં મારી ચીસ ટહુકાને રૂંધી નાખશે? અંતે મનોજે કહયું, 'પપ્પા સારું કર્યું તમે આવી ગયા. અમને બધાને ગમ્યુ. તમારા ગયા પછી તો કેટલી તપાસ કરાવેલી છ છ મહીના સુધી મારી મમ્મી ભૂખી રહેલી અમે ત્રણેય ભાઈબહેનોની આંખમાથી આંસુુ સૂકાયા નથી સમજણા થયા ત્યાં લગી અને બબલી તો હજીય તમને સંભારીને'
'બબલી....' કાંતિલાલનું હૈયુ ભરાઈ આવ્યું. રડી પડશે હમણાંજ એવુ લાગ્યું. 'પ્લીઝ પપ્પા હવે આવ્યા છો તો પાછા નહી ચાલ્યા જતાં ઝુરાપો આ ઘરને ખાઈ જશે.''
'જૂઠ નરાતળ જૂઠ. તારી મા તો રહેવા દેને મને બોલવા ના દે. તારી માનુ પેટ એનો રૂઆબ હું પતિ હતો નોકર નહોતો.' કાંતિ મનમાાંજ બબડયો જશોદાના કપાળ સામે જો રહયો. મારૂં સહેજેય એને દાઝયું હોત તો આ ચાંદલો....'
આજે બે દિવસ થઈ ગયા. એ ગેસ્ટરૂમમાં જ રહેતો. સાંજ પડયે સોૈ ઘેર પાછા ફરતાં ને જમીને એ લોકોની મીટીંગ ભરાતી હસીખુશીના અવાજ. એ ગેસ્ટરૂમમાંથી નીકળીને આવતો કે સઘળું મોૈન બની જતું સ્મિતા કયારેક કયારેક 'પપ્પા' 'પપ્પા' કહી વાતમાં ભેળવવાનો પ્રયત્ન કરે છે. પણ ઘરનું માણસ જ ઉઠીને.
ચોમાસાની રાત હતી. આમતો છેલ્લા અઠવાડીયાથી વરસાદ શરૂ હતો. ઝરમર ઝરમર છાપુ એમ કહેતું હતુ. આ ટાઢોડું... પ્રિયજન સાંભરે એવું૧ પત્નિ પીયર ગઈ હોય તો ય આવા દિવસોમાં સાયબો સાંભરે એના બદલે મને તો આ ગેસ્ટરૂમના ખુણામાં ખસેડી દીધો છે. ..' કાંતિલાલ જશોદાનો ઈંતઝાર કરતા રહેતા કે જશોદા આવે બે ઘડી પાસે બેસે પ્રેમની બે વાતું થાય ઉંચા થઈ ગયેલા બે હૈયા ઠરે પરંતુ–
કાંતિલાલને થયું પોતે અહીં ખોટો આવી ગયો છે૧ એનું એક અલગ આકાશ રચાઈ ગયું છે ને પોતે ચંદ્રમા બનીને એ આકાશમાં ઉગવાનો નિરર્થક પ્રયાસ કરે છે. પોતે એક નિર્ણય ઉપર આવી ને ઉભો રહયો. કાળીરાત હતી. વરસાદ શરૂ થઈ ગયો હતો ને કાંતિલાલે થેલો તૈયાર કર્યો. ખભે નાખ્યો. અનાયાસ અડધી રાત્રે જાગી ગયેલી પુત્રવધુએ ગેસ્ટરૂમમાં બળતી લાઈટ જોઈ એ ઉભી રહી. સાસુ તો બેઠકરૂમમાં સૂતા હતા. કાંતિલાલે ચિઠઠી લખી : હું જાઉં છું. પાછો કયારે આવીશ નકકી નથી. કદાચ ન પણ આવું. મારી રાહ ન જોતા આ સાથે ત્રણ કવર તૈયાર છે એક મનોજ માટે એક સંદીપ અને ત્રીજું બબલી. મારા પુત્રો– પોૈત્રો, પુત્રવધુઓ – દિકરી જમાઈ દોહિત્રને આશિર્વાદ લિ. કાંતિ.
એ બહાર નીકળ્યો સ્મિતા કળી ગઈ. ફળીયામાં પહોંચીને ફરીવાર ઘર જોઈ લીધું. સુખનો માળો હતો. અને અહીં પોતાની કશી જરૂર ન હતી. એ દરવાજા નજીક પહોચ્યો કે પુત્રવધુ રાડ પાડી ઉઠીઃ 'પપ્પા'
એની રાડથી મનોજ – જશોદા જાગી ગયા. સ્મિતા રડમસ અવાજે બોલી ઉઠીઃ
''મમ્મી, પપ્પા ઘર છોડીને ચાલ્યા જાય છે.''
''તો જવા દે એને એ રોકયા નહી રોકાય''
'હા જશોદા '' કાતિ પાછો ફર્યો : 'મને એમ હતું કે તમે કેટલા બધા દુઃય્ખી વ્યથિત હશો. પણ તારા ચહેરા પર મે એવું કશું ન જોયું. ઉલટાનું મે એવું અનુભવ્યું કે તમારૂં એક અલગ વિશ્વ છે એમા પ્રવેશવાનું નાહક મે જોખમ ઉઠાવ્યું, હું ખોટે સરનામે આવી ગયો જશોદા. હવે મને સમજાય છે કે મારૂં સાચું સરનામું કયાં છે? કહી ચાલતો થયો પણ પૂત્રવધુ તેના પગ આગળ ઢગલો થઈને બેસી પડી. : નહી પપ્પા, તમારી અમને જરૂર છે. ખુબ જરૂર છે. આજ આટલા વરસે તમારા દીકરાના ચહેરા પર જે શાંતિ પથરાયગેલી જોવા મળી છે એ તમારા આગમનને લીધે. તમે કોઈની ખાતર નહી પણ તમે આપણા યશની ખાતરે ય બધું ભૂલીને ''રોકાઈ નહી શકો પપ્પા, હું ખોળો પાથરૂં છું.''
વહેતા લોહીના પ્રવાહમાં ઉછાળો આવ્યો. 'યશ' નામનો વંશ તેમને ખેંચી રહયો ને આગળ વધતાં કાંતિલાલના પગલાં અટકી પડયાં.
