જામો, કામો ‘ને જેઠો
મોજ – ૨૪. સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત : બે અંતિમો
કંદર્પ પટેલ
છેલ્લે એ મોજ કરી કે,
( એક્ઝામ દરમિયાન કરેલા ખાંખા-ખોળામાં ખજાનો મળવો – દાદાને લખેલી ટપાલો મળવી – ટપાલ લખતા શીખેલો એ યાદ આવવું – ઘરના બળદનું મૃત્યુ થયું ત્યારે દાદાની પરિસ્થિતિનું વર્ણન પપ્પાના મુખેથી સાંભળવું – દાદાનો અમારા પ્રત્યેનો પ્રેમ યાદ આવવો)
સત્તર વર્ષની ઉંમર. સપનાઓનું બ્રહ્માંડ. જીવનમાં આગળ વધવા માટે દરેક મોટીવેશનના વાક્યો મન પર ઊંડી છાપ છોડતા હોય. ભૂખ, આંસુ અને અંધકારનો ડર દૂર થયો હોય. દિવસનો પ્રકાશ વધુ અસર કરનારો હોય છે. સતત મગજના સાતમાં પરદે એક સકસેસફૂલ વ્યક્તિ બનવાની આશ હોય છે. જાગૃત વાલીઓને લીધે ‘અનુભવ વિનાના મેચ્યોર’ બાળકો સમાજમાં ઉછરે છે. કોમ્પિટિટીવ એકઝામ્સથી લઈને ફેમસ કૉલેજના લિસ્ટ્સ નીકળતા હોય છે. ટેન્શનનું વાતાવરણ ધૂંધળું જ દિશાનિર્દેશ કરતું હોય છે. મમ્મી સૌથી વહેલી ઉઠે, ચા-દૂધ આપે, સમયસર જમવાનું બનાવે, સોસાયટીમાં રમતા અન્ય બાળકોને પોતાના ઘર પાસેથી હાંકી કાઢે, ઘરમાં ધીરે-ધીરે વાત થાય. એટલું શાંતિભર્યું અને સૂનસાન વાતાવરણ હોય ત્યારે ઓકવર્ડ ફિલિંગ આવે જ ! ચોવીસ કલાકનો કબજો ! જગતની શ્રેષ્ઠ રોટલી બનાવતી મમ્મી ત્યારે સ્કૂલ-માસ્ટરથી કમ જરાયે ન ઉતરે ! દરરોજ સાંજે નોકરી પર ચડી ગયેલા સકસેસફૂલ સુપર-સ્ટાર્સની કહાનીઓનાં એપિસોડીક ઇન્ટરવ્યુઝ પપ્પા દ્વારા ચાલે. આંખોની નીચે અવસાદની, પરિશ્રમની, વેદનાની, ચિંતાની અને ભવિષ્યની એક બોધલિપિ ઉમેરાતી જાય છે. અનુભવોથી એક વાત શીખાઈ છે કે, જીવનમાં બહુ દૂર સુધી આયોજન કરવું નહિ. દૂર હોય તે ઝાંઝવું જ હોય છે. છેતરામણી ! આ હંમેશા અનુભવ્યું. દૂર મંજિલ હોય છે, તેને પામવા ઉઠતું કદમ હંમેશા નાનું જ હોય છે.
હશે ! દરેકનું એક નાનકડું લક્ષ્ય હોય છે, જે કદી દૂરનું વિચારવા માટે શકત હોતું જ નથી. આ ઉંમરે આવતા વિચારો એક લાગણી વિશ્વ રચે છે. દુનિયાને આકાર આપવાની ક્ષુલ્લક ઇચ્છાઓને સાંવરે છે. આ એ સમય છે, જેને મુગ્ધાવસ્થાનો પ્રારંભિક કાળ કહી શકાય. ‘દુનિયા બદલી નાખવી છે. કંઇક કરી છૂટવું છે.’ આ વાક્યો જયારે મગજમાં આવે અને તેને એપ્લિકેબલ બનાવવા માટે જે વિશ્વ મનમાં રચાય તે પહેલાની અવસ્થા છે. જીવનનો ટર્નિંગ પોઈન્ટ છે. કિશોરાવસ્થા અને યુવાવસ્થાની વચ્ચે ડગ-ડગ થઇ રહેલ યુવા હૈયાની અવસ્થા છે. એક અસબાબ હોય છે. જેમ ગળ્યા દૂધમાં કેસર ભળતાંની સાથે જ તેની કિંમત તોલામાં મપાય, તેવી જ ઉંમર છે આ ! તમારા કુટુંબીજનો કરતા વધુ એક સાથીની તલાશ હોય છે. જો એ તલાશ પૂરી થઇ હોય તો ‘પઝેસિવ નેચર’ની તકલીફ હોય. પોતાના પ્રિય પાત્ર સાથે વધુ પડતી ‘ઇન્સિક્યોરિટી’ ફિલ કરવાની ઉમર છે. કોઈ અન્ય વ્યક્તિ સાથેની વાતચીતથી પોતાના હૃદયને બહુ તકલીફ પહોંચાડતો વય:સંધિકાળ છે.
ધીરે-ધીરે આ અસરો વધતી ચાલી. હું અને ક્રિષ્ના એકબીજા સાથે કોઈ કારણોસર જ ઓછી વાતો કરતા થયા. ૧૨-સાયન્સની એક્ઝામ પૂર્ણ થઇ. મારે ઓવરઓલ બહુ સારું રિઝલ્ટ આવ્યું. PCM ના ૯૦% અને ગુજકેટ સહિત ૮૨% ફાઈનલ મેરિટ બન્યુ. મેં સુરતમાં જ મિકેનિકલ એન્જીનિયરીંગમાં એડમિશન લીધું. કૉલેજ સ્ટાર્ટ થઇ. બીજી તરફ ક્રિષ્ના એ ફિઝીયોથેરાપીમાં એડમિશન લીધું. એક જ સિટીમાં રહેવા છતાં લગભગ ઘણા દિવસો સુધી મળ્યા નહોતા. અંતે, એકબીજા પર ગુસ્સો આવવાની પ્રક્રિયાઓ શરુ થઇ. લગભગ એ મુગ્ધાવસ્થાનું આકર્ષણ ખતમ થવા લાગ્યું હતું. જેમ ઉધઈ લાકડું કોરી ખાય, તે જ રીતે સંબંધમાં તિરાડો પડી. એ હદનું પણ કોઈ કનેક્શન નહોતું, કે જેને જલ્દી છુટું ન કરી શકાય. પરંતુ, દરેક વ્યક્તિ છેલ્લા શ્વાસ પહેલા પણ અમુક શ્વાસો લઈને જીવવા માંગતો હોય છે. મૃત્યુને પરાસ્ત કરવાની જંગ છેલ્લા શ્વાસ સુધી ચાલતી હોય છે. અંતે, વાતચીતમાં ભવિષ્યની ચિંતાઓ અને એકબીજા વિષે બેફિકરાઈ ચાલુ થઇ. અધૂરી વાર્તાઓના વિશ્વમાં વધુ એક વાર્તા, મારા અને ક્રિષ્નાના નામની જોડાવા જઈ રહી હતી.
જે વસ્તુ, વ્યક્તિ અને વિચાર સત્તર વર્ષની ઉંમર સુધી જોડાયેલા હતા, તે બદલાઈ રહ્યા હતા. ભવિષ્યનો ડર અને દરેક વાતને બહુ પ્રેક્ટિકલ રીતે જોવાની રીત તકરારનું કારણ બનતી ચાલી. પ્રથમ દિવસે કૉલેજમાં પ્રવેશેલો વિદ્યાર્થી રાતોરાત બહુ મોટો નથી થઇ જતો. તેનામાં હજુ સ્કૂલી મિત્રોને મળવાની ચાહ હોય છે. ફરી એ જ મોજ-મસ્તી કરવાની ઇચ્છાઓ હોય છે. કૉલેજના મિત્રો જોડે ઘરોબો કેળવતા ઘણાને ડિગ્રી મળતાં સુધી રાહ જોવી પડતી હોય છે. આ કાળ આસાન નથી હોતો. હરક્ષણ, તમને એક ડર સતાવે છે. સિક્યોરીટી અને કમ્ફર્ટનો ! આ ડર પેદા થવા માટે જ હોય છે, કોઈ જ મોટીવેશન તેને રોકી નથી શકતું. ઇચ્છાઓની અનંતતા કલ્પનાવિશ્વના એક છેડા સુધી લઇ જાય છે. જે ખરેખર અસ્તિત્વ જ ધરાવતી નથી. એ જ કલ્પનાના ખયાલી ઘોડાઓ શેખચિલ્લીની માફિક જીવનની ‘નેગેટીવ’ લઈને હાજર થતી હોય છે. એ જે શારીરિક આકર્ષણ હતું, તે પણ ખત્મ થતું ચાલ્યું. તેનું કારણ એક જ હતું, આઝાદી. બંનેને એ કોઈ જ કારણ વિના બંધાયેલા સંબંધથી મુક્તિ જોઈતી હતી. ‘શું થયું? કેવું ચાલે? કેમ તૂટી ગયું?’ આ બધા પ્રશ્નો બહુ ક્ષુલ્લક હતા. થોડા દિવસો દુઃખ લાગે, મજા ન આવે, બોરિંગ મોમેન્ટ્સમાં વધારો થાય – આ બધું વ્યાજબી જ હતું. જે ચહેરો દરરોજ સ્કૂલમાં દેખાતો હતો, એ બંધ થઇ ગયો. આકર્ષણ હંમેશા ‘લાઈવ’ કનેક્શનનું હિય છે, અને પ્રેમ હંમેશા ‘રિપીટ’ ટેલિકાસ્ટ જેવું હોય છે. જે માત્ર શારીરિક આકર્ષણ છે તે ફિઝીકલી પ્રેઝન્ટ હોવાના અહેસાસ વિના શક્ય નથી. જયારે, પ્રેમનું હોવું એ વાસ્તવિકતાની એરણે ઘસાયેલું હોય છે. તે કદી ‘ફિઝીકલ ડિસ્ટન્સ’ પર આધારિત નથી હોતું, તે હંમેશા ‘હાર્ટલી ડિસ્ટન્સ’ પર જ ડિફાઇન થતું હોય છે.
ધીરે-ધીરે બંને અંતિમો બન્યા અને એક અનંત રેખા ખેંચાઈ. તે રેખા એવી ખેંચાઈ કે જેનાથી ભવિષ્યમાં દૂર-દૂર સુધી પણ તે ફરી શક્ય ન બને. આ દરેક વાતો બહુ પુખ્તતાપૂર્વક થઇ. એકબીજા એ સમજીને આ ચેપ્ટર ક્લોઝ કરવું એ નક્કી કર્યું. એ પછી અનેક વર્ષો વીતી ગયા. કૉલેજ અને ભવિષ્ય બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત થતું ગયું. કૉલેજમાં મિકેનિકલ ડિપાર્ટમેન્ટમાં કોઈ જ ગર્લ્સ ન હોવાને લીધે એ પ્રકારનું આકર્ષણ કદી થયું નહિ. અલગ-અલગ પ્રવૃત્તિઓમાં ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું નક્કી કર્યું.
કૉલેજ જીવન શું આપે છે ? તમે કૉલેજમાં શા માટે આવ્યા ? તમે શા માટે આ સ્ટ્રીમલાઈન પસંદ કરી ? આ પ્રશ્નોનો આજ સુધી કોઈ જવાબ આપી શક્યું નથી. આ પ્રશ્નના જવાબમાં કોઈ કહે કે, જ્ઞાન લેવા તો કોઈ કહે કે નોકરી-ધંધા માટે ! સત્તર વર્ષની ઉંમરે સિત્તેર વર્ષ સુધી સિક્યોરીટી અને કમ્ફર્ટને લઈને પ્રશ્નો પૂછનાર વ્યક્તિ પણ મને કદી ગમ્યો નથી. ખરેખર તો કૉલેજમાં સ્માર્ટ થવાય છે, કોઈકની દેખાદેખીમાં તો કોઈકની હોશિયારીથી અંજાઈ ને ! ઉચ્ચ ડિગ્રી નોકરી અપાવવામાં ભલે વહેલું-મોડું કરે, પણ છોકરી અપાવશે એ નક્કી હોય છે. કોઈકના પેકેજ આકર્ષે છે તો કોઈની લકઝરીયસ લાઈફનું ભૂત ચડે છે. બહુ બધો પૈસો કમાવાની ઇચ્છાઓ જાગૃત થાય છે. અમુક જીવડાઓ ‘આપણે પૈસા નથી જોઈતા, બસ શાંતિથી રહેવું છે.’ જેવા કોન્ટ્રોવર્શિયલ કોન્ટ્રાસ ટાઈપના જવાબો આપે છે. સ્કૂલમાં યુનિફોર્મ હતો, પ્રાર્થના હતી, રોકટોક હતી અને બંધનો હતા. અહી કોલેજમાં છૂટછાટની સાથે ભવિષ્યની જવાબદારીઓ લેવા માટે મજબૂત ખભા પેદા થાય છે. કૉલેજના શરૂઆતના દિવસોમાં પ્રોફેસરને આંખો ફાડીને સાંભળવાની ઇચ્છાઓ થાય છે. દરેક લેબ કે લેકચરમાં ફૂલ એટેન્ડન્સ હોય છે. મોડા પડીએ તો ગભરાઈને ‘મે આઈ કમ ઈન સર ?’નું પ્રશ્ન-શસ્ત્ર તૈયાર હોય છે. મનમાં ગભરાટ, આંખોમાં ‘ક્રશ’ અને હૃદયમાં થડકાર હોય છે. ભાવુકતા, મુગ્ધતા અને ભય ધીરે-ધીરે ઓછો થતો જાય છે. ત્રીજા વર્ષે ‘કંટાળો’ નામનો શબ્દ કાયમી વ્યવહારમાં ઉતરી આવે છે. કૉલેજ માસ બંક, બિલોવ એટેન્ડન્સ અને કલ્ચરલ-ટેકનિકલ ઈવેન્ટ્સની તૈયારીઓમાં સમગ્ર વર્ષ વ્યસ્ત રહેવું તે ઓળખાણ બની જાય છે. લાસ્ટ યરમાં ‘પ્રોજેક્ટ’ નામનો શબ્દ એક વર્ષ સુધી કોતરી ખાય છે, જે ખરેખર માત્ર એક-બે અઠવાડિયાનું જ કામ હોય છે. સિનિયર્સના પ્રોજેક્ટ્સને અદ્ભુત રીતે સંકલિત કરીને પ્રેઝન્ટ કરવાની મેથડ અભૂતપૂર્વ હોય છે. કઈ જ શીખ્યા કે જાણ્યા વિના આપણે ચાર વર્ષે અન્ય વિદ્યાર્થીઓની જેમ અમુક પ્રકારના લેબલ્સ લગાવીને હરાજી માટે બજારમાં મુકાયેલ વખારમાં ઉભા રહીએ છીએ.
અને, છેલ્લે દિવસે, જયારે ચાર વર્ષ પૂરા કરીને જયારે તમે દુનિયામાં પ્રવેશો છો ત્યારે તમારા દરેક કાર્યો માટે તમે પોતે જ જવાબદાર છો તે સ્વીકારવું પડે છે. આંખોમાં મુગ્ધ ભાવ રાખ્યે ન ચાલે, કુટુંબના દરેક સભ્યે છુપાવીને રાખેલી આશાઓ અને સ્વાર્થના પડકારો અઘરા બની જાય છે. પ્રશ્નોની સામે કોઈ જવાબ નથી હોતો. હવે તમારા હાથમાં ‘એરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ’ની ટિકિટ થમાવી દેવામાં આવે છે. અમુક કંપની, HR કે વ્યક્તિની ઓળખ ઉભી થાય તો તેના વિઝિટિંગ કાર્ડ / ટેલિફોન નંબર પરથી વિશ્વભરમાંથી શોધી કાઢીએ છીએ.
પહેલા અને છેલ્લા દિવસની વચ્ચે કૉલેજ શું આપે છે ?
એ જવાબ ચાર વર્ષે કૉલેજમાંથી બહાર નીકળ્યા પછી મળે છે. તે છે, ‘આત્મવિશ્વાસ’. કૉલેજના છેલ્લા દિવસથી લઈને જોબના પહેલા દિવસ સુધી અગણિત અપેક્ષાઓનો સામનો કરવાનો એક છૂપો વિશ્વાસ રમતો હોય છે. નિરાશાના ગર્તામાં ડૂબેલા હોવા છતાં હંમેશા આગળ આવવાની એક વણદેખાતી લાલચ હંમેશા જીવંત હોય છે. કૉલેજ જ્ઞાનનું આકાશ ખોલે છે. નવું નવું વાંચવાની, નવા પ્રયોગો કરવાની અને અવનવું અપનાવવાની ટેવ પડતી જાય છે. ધીરે-ધીરે કૉલેજની લાઈબ્રેરીમાંથી અલગ-અલગ પુસ્તકો લઈને વાંચવાની શરૂઆત કરી. એ સમયે કોઈ સ્પોર્ટ્સ વધુ ગમવા લાગે છે. એથ્લેટ જેવું શરીર બનાવવાની તલપ લાગે છે. જીમ જોઈન થાય છે અને થોડા દિવસમાં આળસને લીધે બંધ થઇ જાય છે. કૉલેજના છેલ્લા દિવસે જીંદગી દોરાહા પર આવીને ઉભી રહી જાય છે. યુવાવસ્થામાં જીવનમાં ઘણુબધું બદલાય છે. જેનો હું સાક્ષી હતો. દરેક પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓમાં આનંદ લૂંટવાનું નક્કી કર્યું. કૉલેજમાં ટેકનિકલ અને કલ્ચરલ ઈવેન્ટ્સમાં ફોટોગ્રાફી કરી. અન્ય સેમિનાર્સમાં કેમેરો ચલાવ્યો. છતાં, હજુ કંઇક ખૂટતું હતું. એ અંતે પકડાયું.
કૉલેજના સિકસ્થ સેમેસ્ટર દરમિયાન મેં કિર્લોસ્કર બ્રધર્સ, સાણંદ, અમદાવાદ ખાતે વોકેશનલ ટ્રેનિંગ લીધી. ટેક્સ્ટ મેસેજનું ચલણ એ સમયે હજુ બરકરાર હતું. વોટ્સએપ મેસેજીસ હજુ જૂજ યંગસ્ટર્સ યુઝ કરતા થયા હતા. એ સમયે હું બાપુનગરથી સાણંદ સુધીમાં ત્રણ બસ બદલાવીને અઢી કલાકે કંપની પર પહોંચતો. લાલ દરવાજા બસ-સ્ટેન્ડ પર માધવનગર સુધીની બસ મળતી. ત્યાંથી સાણંદ સુધી રિક્ષામાં સફર ખેડાતી. લાલ દરવાજા બસ-સ્ટેન્ડ પર લગભગ પોણો કલાક બસની રાહે ઉભું રહેવાનું થતું. મારી કેટલીક સ્ત્રી-મિત્રો (સ્કૂલની) સાથે વાતચીત કરવા માટે હું મેસેજ ફ્રી કરાવતો. એ સમયે મને એવો વિચાર આવ્યો કે, જો રોજ સવારે ‘ગુડ મોર્નિંગ’ના વાહિયાત મેસેજને બદલે કોઈ સારી વાત શેર કરીએ તો કેવું ? એ જ દિવસે ચાર્લી ચેપ્લિનનું એક ફેમસ ક્વોટ મોબાઈલના મેસેજ બોક્સમાં ટાઈપ કર્યું. “Life is a tragedy when seen in close-up, but a comedy in long-shot.”
તે દિવસ પછી ટ્રેનિંગના છેલ્લા દિવસ સુધી આ નિત્યક્રમ જાળવી રાખ્યો. છેવટે, થોડું લાંબુ લખાણ લખવાનું શરુ કર્યું. રોજબરોજના અનુભવો, મનગમતા લોકોની કહાનીઓ, અદ્ભુત કવિતાઓ અને અન્ય કેટલુંક સ્ટફ લખવાનું શરુ કર્યું. તેને હું વોટ્સએપ પર પોતાના મિત્રવર્તુળમાં શેર કરતો થયો. તેને વોટ્સએપ ૧..૨..૩...n નંબર આપવાનું શરુ કર્યું. દરરોજ કંઇક લખવાનું અને તે વાસરિકા મિત્રો જોડે શેર કરવાની. આ નંબર અંતે, ૧૫૦+ પહોંચ્યો. લગભગ એક જ વર્ષમાં અલગ-અલગ વિષયો પર દોઢસોથી વધુ આર્ટિકલ્સ લખ્યા. તેમાં ગુણવત્તા તો નહોતી જ, છતાં મારા અમુક મિત્રોએ મને ખુબ સરાહ્યો. દેવરાજ હંમેશા મારા આર્ટિકલને વાંચીને નિયમિત પ્રતિભાવ આપતો. હર્ષિત પોતાના વોટ્સએપ ગ્રુપ ‘બારાઈ બ્રધર્સ’માં સારા આર્ટિકલ્સ શેર કરતો થયો. વિવેક, યશ, દિપેશ અને મયંક હંમેશા જોડાયેલા રહ્યા. આ સફરમાં તેઓનો ફાળો કમેન્ડેબલ હતો. કુમારાવસ્થાનું જયારે યુવાવસ્થામાં પરિવર્તન થાય છે ત્યારે એ સમય અત્યંત ચેલેન્જીંગ હોય છે. શિક્ષણ સમાપ્તિ પછી દરેક વ્યક્તિએ અલગ નિર્ણયો લેવાના હોય છે, મહત્વના નિર્ણયો લેવાના હોય છે. પ્રથમ પ્રશ્ન કારકિર્દીનો હોય છે, બીજો પ્રશ્ન પણ એ જ હોય છે અને અંતિમ પ્રશ્ન પણ એ જ હોય છે.
કલમ કદી પણ પેટનો ખાડો પૂરવા માટે બની નથી, તેવું ખબર હતી. છતાં, સૌથી પહેલો મારો પગાર ‘કલમ’ દ્વારા જ મળ્યો, જે ૪૫૦૦/- રૂપિયાનો હતો. ત્યારબાદ સચિન GIDC, સુરતની એક કંપનીમાં કોન્ટ્રેક્ટ બેઝ પર ‘પ્રોડક્શન એન્જીનિયર’ તરીકે જોડાયો. મહિનો ત્યાં કામ કર્યા પછી ઉધના GIDC, સુરતમાં ટેક્સટાઈલ મશીનરી બનાવતી કંપનીમાં જોડાયો. ત્યાં મેં સત્તર દિવસ કામ કર્યું. બંનેમાંથી કોઈ જગ્યાએ મન લાગ્યું નહિ. છતાં, જ્યાં સુધી મનગમતું કામ ન મળી રહે ત્યાં સુધી એ શરુ રાખ્યું. સાથે-સાથે લેખન દ્વારા થતી કમાણીમાંથી ખર્ચો નીકળતો ગયો. પહેલા મહિનાથી જ પ્રમાણમાં ફ્રેશર્સ માટે સારી કહી શકાય તેવી એમાઉન્ટ મળવા લાગી હતી. જે રોજના સોળેક કલાકની મહેનત પછી મળતી હતી. લખવાનું શરુ રાખ્યું. એ સત્તર દિવસની બીજી જોબના છેલ્લા દિવસે અમદાવાદની એક MNC કંપનીમાંથી ઇન્ટરવ્યૂ કૉલ આવ્યો. એ કંપની જોઈન કરી. અમદાવાદ આવવાનું થયું.
એક્સપ્રેસ હાઈવે ઉતરીને ત્યાં જ પાસેની એક સોસાયટીમાં ઘર શોધવા નીકળ્યો. માત્ર ૮૦૦/- રૂપિયા પ્રતિ માસના ભાવે એક બુઝુર્ગ દાદા-દાદીના બંગલામાં એક નાનકડી રૂમ મળી. જેમાં ઓલરેડી બે મિત્રો રહેતા હતા. હું કોઈ પ્રકારનો નાસ્તો કે અન્ય ખાવાની ચીજવસ્તુ સુરતથી નહોતો લાવ્યો. સામાન ગોઠવાઈ જાય એ પછી સુરતથી અન્ય જરૂરિયાતની વસ્તુઓ લાવીશ તેવું નક્કી કર્યું હતું. માત્ર એક ચાદર અને શિવરંજનીના D mart ખાતેથી ખરીદેલા બે પ્રોફેશનલ શર્ટ્સ હતા. બે જોડી સાદા કપડાની જોડ અને એક થેલો.
૨૫ ઓગસ્ટ, ૨૦૧૫ના રોજ કંપની જોઈનિંગ હતું. દેહગામ, ઝાક GIDCમાં કંપની જીપ કર્મક્ષેત્ર સુધી મને હંકારી ગઈ. પ્રથમ દિવસે સાંજે લગભગ સાતેક વાગ્યે કંપનીથી રૂમ પર પાછા ફરતા એક્સપ્રેસ હાઈવે પાસે અલગ જ દૃશ્ય જોવા મળ્યું. લોકો ભેગા થઈને બસની અટકાયત કરી રહ્યા હતા. પથ્થરો ફેંકીને બસો સળગાવી રહ્યા હતા. લગભગ ચારેક બસોને મારી આંખ સામે સળગતી જોઈ. અતિ દુર્ગમ્ય, તોફાની અને બળવાખોર વાતાવરણ બની ચુક્યું હતું. કંપની જોઈનિંગના પહેલે જ દિવસે આવા દૃશ્યો જોઇને સહેજે અવિશ્વાસ તો મનમાં બેસી ગયો. સુરતથી ફોન કૉલ્સ આવવા લાગ્યા. હું એ જ વર્તુળમાં સપડાયો હોવા છતાં મેં તેમને ‘ચિંતા ન કરો. હું ઘરે જ છું. સલામત છું.’ – ના દિલાસાઓ આપ્યા. નજર સામે જ એક બહેનનો પગ તૂટ્યો. એક આધેડનો હાથ દાજ્યો. પોલીસ સામેની દોડધામમાં એક બાળકનો તેની માતાથી છૂટતો હાથ જોયો. આવા દૃશ્યો મારી ૨૩ વર્ષની ઉંમરમાં પહેલી જ વખત જોઈ રહ્યો હતો, અનુભવી રહ્યો હતો. લારી-ગલ્લાં અને ખાણી-પીણીની દુકાનો બંધ હોવાને લીધે બે દિવસથી વધુ વખત હું ભૂખ્યો રહ્યો. કંપનીની કેન્ટીન સંભાળતા કેરલના ભાઈએ ઓમલેટ બનાવી આપ્યું. જે મેં આંખ બંધ કરીને ખાધું.
ધીરે-ધીરે પરિસ્થિતિ થાળે પડતી ગઈ. સમય વીત્યો. હું નરોડા રહેવા ગયો. નરોડા જ્યાં રહેતો હતો, તેની આજુબાજુમાં બહુ શાંતિ હતી. ત્યાંથી કંપની નજીક પડતી હતી. મારી સાથે બે ફ્લેટ-પાર્ટનર હતા. તેમાંના એક બિહાર અને બીજો કેરલનો હતો. અલગ-અલગ ભાષાઓ અને ભોજનનું વૈવિધ્ય બહુ માણ્યું. હું કેરલની જાણીતી રાઈસ ડીશ ‘પુટ્ટુ’ અને ‘સાદ્ય’ (સંસ્કૃતમાં ‘સગ્ધિ:’) બનાવતો થયો. પનીર અને બિરિયાની વધુ બનતાં. ‘લિટી ચોખા’ કરીને એક મને ભાવતી ડીશ બીજો મિત્ર બનાવતો. હું પણ તેમને કાઠિયાવાડી થાળી ખવડાવવાનું ચૂક્યો નહિ. આજુબાજુ બાંધકામનું ડેવલપમેન્ટ ન હોવાને લીધે ઠંડી પણ વધુ પડતી. રોજ સાંજે ટહુકા કરતો મોર ગેલેરીની પાળે બેસતો. મલયાલમ મુવિઝ જોવાનું શરુ કર્યું. તે ભાષા શીખવાનો ચસ્કો ચડ્યો. રોજ એ કેરાલિયન મિત્ર પાસેથી નવા-નવા શબ્દો શીખતો રહ્યો. તે મારી પાસેથી હિંદી અને ગુજરાતી શબ્દો શીખવા લાગ્યો. શિફ્ટ હોવા છતાં અમે ત્રણેય રોજ વ્યવસ્થિત જમવાનું બનાવતા. દર રવિવારે અમદાવાદમાં ફેસબુક મિત્ર કે પછી સંબંધીઓનાં ઘરે જવું, એ નિત્યક્રમ રાખ્યો. ઘર સાફ કરવું, દિવાળી પર ઘરને સજાવવું, કરિયાણું, જીવન-જરૂરિયાતની ચીજવસ્તુઓ, તૂટેલી ટાઈલ્સ સમારવી, રોજ કચરો નાખવા જવું, ગોળો સાફ કરવો, વારાફરતી કપડાં ધોવા અને સાથે-સાથે લખવાનું કાર્ય સમાંતરે શરુ રહ્યું. કંપનીમાં પણ વર્કર્સ અને અપર-સ્ટાફ સાથે સારો ઘરોબો કેળવાઈ ગયો. અંતે, ચારેક મહિના એ કંપનીમાં જોબ કર્યા પછી વધુ એક ઓપોર્ચ્યુનિટી રાહ જોઈ રહી હતી.
ફિલ્ડ છોડવું કે એ જ પ્રકારનું પ્રોડક્શન સુપરવિઝન કર્યા કરવું? એમાં ગૂંચવાયો. ઘરે વાત કર્યા પછી પણ એ જ જવાબ મળ્યો કે, ‘તને જે યોગ્ય લાગે એ કર.’ અંતે, એ છોડ્યું. એ છોડ્યા પછી આર્થિક પાસું થોડું સુધર્યું અને લખાણનું અમુક ચોક્કસ માસિક ભથ્થું મળતું થયું. સાથે-સાથે એક અલગ પ્રકારનું જ કાર્ય કરવાનો આનંદ મળતો થયો. એ કાર્યમાં ઇન્વોલ્વ થઈને એન્ગેજ રહેવાની વધુ મજા આવવા લાગી.
જીવનમાં વધુ એક પીછું ઉમેરાયું. તે એટલે ફાલ્ગુની. માર્ચ મહિને જીવનસાથી સ્વરૂપે અપનાવવા માટેનું બાનુ અપાયું. એક અલગ પ્રકારનો સંતોષ અનુભવાતો હતો. અમુક વર્ષની જીંદગીના ખેલસ્વરૂપ પાસાઓ સીધા પડતા ગયા. તણાવનો થાક બહુ ઓછો અને સંતોષનો ઉત્સાહ ચહેરા પર રહેતો. ફાલ્ગુનીએ પ્રેમની સમજ અપાવી.
એક્સપ્રેસ હાઈવેના કોર્નર પરની બેંચ પર બેસીને વિતાવેલો અઢળક સમય, BRTSની સફરો, નરોડા BSNL ઓફિસ આગળ ચા ની કિટલી પર એકલા બેસીને વિતાવેલ કેટલીયે ક્ષણો, અડધી રાત્રે હાઈવે પરના લેમ્પસ્ટેન્ડ નીચે કડકડતી ઠંડીમાં ઠૂંઠવાઈને ચાલવાની મજા, દર રવિવારે બનતો એક મિત્ર, ૫૦૦-૧૦૦૦ની નોટોથી હજુ સુધી તરસી રહેલું વોલેટ, રિવરફ્રન્ટ પર છેલ્લે એકલા બેસીને ખવાતી ચોકો-આલ્મંડ – આવું અનેક મસ્તીઓથી ભરેલું પેકેજ. આ દરેક ક્ષણોએ લખાયેલ જીવંત આલેખનો તેમજ તે લખીને મળતો અદકેરો સંતોષ.
જો કે, આત્મકથામાં શું લખવું તેનો આધાર લેખક પર હોય છે. કેટલાંક લેખકો પોતાના અંગત જીવનના અનેક બિનજાણીતા વાક્યાઓ લખીને ઘટસ્ફોટ કરવા જાણીતા હોય છે. તો કેટલાક એ જ વાતને કોઈ સ્ત્રીપાત્ર લાવ્યા વિના જ બહુ રંગીનીયતથી લખે છે. કોઈક ખેડેલ સાહસની કહાની લખે છે, તો કોઈક સંઘર્ષ વિષે કહે છે. ગાંધીજીએ એ સત્યના પ્રયોગોના છેલ્લા પેજ પર લખ્યું છે કે, “....પણ મને ખબર છે કે હજુ મારે વિકટ માર્ગ પાર કરવાનો છે. એ માટે મારે શૂન્યવત બનવું છે.” એ આત્મકથામાં ‘મોહનમાંથી મહાત્મા’ સુધીની સફર જ આલેખાયેલી છે. વર્ષ ૧૯૨૧ સુધીના તમામ જીવનવૃતાંતોને તેમણે આવરી લીધા. તે પછીનું તેમનું સમગ્ર જીવન જ એક યુગ બની ગયું. મારે તો માત્ર લખાણની મજા જ લૂંટવી હતી, પરંતુ આજે તેમાં ખોવાઈને ક્યારે સાઠ હજાર શબ્દો લખી નાખ્યા એ જ ન સમજાયું. આ મારું જીવન હતું. જે મેં માત્ર નિજાનંદ માટે પણ લખ્યું છે. કોઈ વાચકો કે ભાવકો જેવા શબ્દોને સ્થાન નથી આપવું. જે કોઈ છે, તે મિત્ર છે. માણસ પોતાના જીવનના ગુલિસ્તાન પર ફક્ત એક છાપાનાં પન્નાઓની માફક જ નજર ફેરવી શકતો હોય છે. કોઈ વિશેષ નહિ, સમતોલ લખાણ લખ્યું છે. આ મારી જ નહિ, દરેકની વાર્તા હશે.
કદાચ આવતીકાલે આકાશ નીચેનું શહેર જુદું હશે, શહેરના ઘરો જુદા હશે, ઘરની દીવાલો જુદી હશે તો દીવાલો પરનો તડકો જુદો હશે. અનેક ફોટોગ્રાફ્સ હશે, પ્રગતિની મિસાલ હશે, હતાશાની ગાળો હશે, ગંદી પરિસ્થિતિ હશે, જીવનનો એક સુવર્ણસમ દાયકો હશે ! પણ જે છે, હતું અને રહેશે – તે માત્ર સંબંધ રહેશે. જીવાયેલો ભૂતકાળ મિથ્યા નથી. સુખનો ઉત્સવ હોય અને દુઃખની લ્હાણી વહેંચાય. એક પેઢી પસાર થઇ જાય છે અને બીજી આવતી રહે છે. સૂર્ય ઉગતો રહે છે અને આથમતો રહે છે. જીવન સાબિતી આપતું રહે છે, અપાવતું રહે છે. ખરેખર, એક લેખકનું જીવન પોતે જ એક ‘આત્મકથા’ હોય છે. ફર્ક માત્ર એટલો જ છે કે, તે પોતાને અલગ-અલગ પાત્રોના બીબાઢાળમાં ઉતારતો રહે છે. કદાચ, આ એક પડાવ છે.
(પૂર્ણ)
બીજી નવલકથા આવતા અઠવાડિયે (સંપૂર્ણ ફિકશનલ)
(આઝાદીના સમયની એક રસાળ વસ્તુ-સ્થિતિ પર આધારિત)
Contact: +91 9687515557
E-mail: patel.kandarp555@gmail.com
