સંસ્કારનો પ્રેમ જીતી ગયો
વિષય : નવલકથા
કિર્તી ત્રાંબડીયા
મો. ૯૪ર૯ર૪૪૦૧૯
પ્રસ્તાવના
ભગવાને માણસના શરીરમાં મગજ અને મન આ બે એવા નાના એવા મશીન મુકયા છે કે,
આ નાના મશીનનું કામ એટલું મોટું હોય છે કે, કયારે તો આપણને પણ
આપણા પોતાના કરેલા કાર્ય ઉપર ભરોસો આપતો નથી.
આવુ જ કાંઈક એક સામાન્ય વ્યકિત એટલે કે સંસ્કાર
જે કરોડપતી પિતાનું એકનું એક સંતાન
હોવા છતાં પણ ઘરછોડીને
ચાલ્યો હ્મય છે..
અને..
બસ...
આથી
વધારે
તમારે
વાંચવું પડશે.
અર્પણ
વાંચનાર દરેક વ્યકિતને
હ્મે દરેક ગામના
કોઈ એક વ્યકિતમાં
ભુલથી પણ આવો વિચાર
પ્રગટી ગયો તો....
આપણું શહેર, ગામ, કસબો
એક સ્વર્ગ
બની હ્મય.
સંસ્કારનો પ્રેમ જીતી ગયો
અમદાવાદમાં જ મોટો બીઝનેશ ધરાવતા શેઠ રામકુમાર પાસે શાનદાર ફેકટરી, બંગલો, ગાડી, લાડી અને રામ જેવો જ સંસ્કારી પુત્ર. બસ આ તેમનો પરિવાર, પણ.... રામકુમાર માટે તો તેનો પરિવાર એટલે રૂપિયા, કેવી રીતે કમાવવા, કેવી રીતે રૂપિયામાં વધારો કરવો, કેવી રીતે રૂપિયાને બે ના ચાર કરવા, કયાં પ્રોજેકટમાં વધારે ફાયદો થાય છે. સવારથી સાંજ સુધીની આંધળી દોટ રૂપિયા પાછળ બસ આજ તેમની દુનિયા, આજ એમના હૃવનનો મંત્ર તેમના માટે પહેલા રૂપિયા પછી દુનિયા. ભગવાનથી તો તેમને સો ગાવનું છેટું. બસ, પૈસો એ જ એમનો ભગવાન.
રામકુમાર કહેવાતા શેઠ, પણ તેમની પત્નીને લોકો મીરાબેન કહીને જ બોલાવતા. તેમનું નામ તો શીલાબેન પણ કૃષ્ણ ભગવાનની ભકત મીરાને પણ પાછળ મુકે તેવી કૃષ્ણભકિત કરતા શીલાબહેન. તેમને ન તો રૂપિયાની માયા કે ન તો હવેલીની, તેને તો બસ એકની માયા ગીરધર ગોપાલ મુરલી મનોહર. ભકિતમય હૃવન અને શાંત સ્વભાવ. શીલાબહેન અને રામકુમારને એક પુત્ર. નામ સંસ્કાર અને ગુણો પણ હ્મણે ચંની જેમ દુધે ધોઈને આપ્યા હોય એવા.
સંસ્કાર સ્વભાવ સાથે ધીરજનો તો ભંડાર. સાદો પહેરવેશ, શાંત હૃવન વીતાવવું ઉંમરમાં જુવાન પણ હૃવનમાં ખુબ જ શાંત અને સ્થીર પાણી જેવી જિંદગી પસંદ કરતો. રામકુમાર શેઠની આટલી મોટી સંપત્ત્યિનો વારસદાર તેમનો એક માત્ર પુત્ર સંસ્કાર. સંસ્કાર અદલ તેમની મા જેવો સંસ્કારી, ગુણવાન, ભકિતવાન, બીહ્મનું ભલું કરવું તેજ તેની હૃંદગીનું જમા પાસું, આ જમા પાસાને લીધે તો હંમેશા કોલેજનો સીતારો બનીને રહેલો. દરેકની રૂપીયાની જરૂરીયાત હંમેશા પુરી કરતો. કોઈની ફી, તો કોઈના પુસ્તકો, તો કોઈને પીકનીક માટેની સગવડતા, કોઈના માતા–પિતાનો દવાનો ખર્ચ આવા દરેક કાર્યમાં તેમને આનંદ મળતો. તેમને નથી રૂપીયાનો રંગ ચઢેલો, કે નથી દુનિયાની ચમકની અસર, હંમેશા પોતાની ધુનમાં મસ્ત અલગારી જેવું હૃવન હૃવવા વાળો વિશ્વાસ રામકુમારથી સાવ અલગ.
સંસ્કાર હંમેશા તેની મા ને કહેતો, મા મારે અહીનાં ઘોઘાંટીયા, ધમાલીયા વાતાવરણથી કયાંય દુર હ્મવું છે. આ ઘોંઘાટ મને પસંદ નથી. બે દિવસમાં જ કોલેજનું રીઝર્લ્ટ આવે એટલે, હું આ શહેરથી દુર ચાલ્યો જવાનો છું. તેમની મા કહેતી, પણ સંસ્કાર તું કયાં જઈશ બેટા ? શું કરીશ...? મા, મને ખબર નથી કયાં જઈશ...? શું કરીશ ? પણ જયાં જઈશ ત્યાં આટલો ઘોઘાંટ, ધમાલ અને વાતાવરણમાં અશુધ્ધી નહી હોય એવી જગ્યાએ જઈશ. ચાલતા....ચાલતા....જ સંસ્કાર બોલતો ગયો અને હોલની બહાર નીકળી ગયો.
શીલાબેનની ચિંતા દિવસે ને દિવસે વધતી જતી. આ છોકરોને શું થઈ ગયું છે ? જયારે જુઓ ત્યારે એક જ વાત આ ઘોંઘાંટીયા વાતાવરણથી દુર હ્મવું છે ? કયાં જશે ? કયાં રહેશે તેની ખબર નથી ? બસ એક જ રટ પકડી લીધી છે. દુર હ્મવુ છે....દુર હ્મવુ છે..... શીલાબેનને પુહ્મની થાળી હાથમાં લઈ સવારમાં જ આ રીતે વિચારતા હ્મેઈ શેઠે બોલ્યા શું થયું ? ભગવાન સાથે કાંઈ બોલાચાલી કરી બેઠા છો કે પછી..... શીલાબેન વાત કાપતાં વચ્ચે જ બોલ્યાં, વાત મહ્મકની નથી, સંસ્કાર રઝિર્લ્ટ આવ્યા પછી ઘર છોડીને જવા ઈચ્છે છે ? તેને આવા ધમાલીયા વાતાવરણથી દુર હ્મવું છે ? કયાં જવું છે ? એ ખબર નથી ? બસ દુર ચાલ્યા જવું છે ?
શેઠ હસતાં હસતાં બોલ્યાં, ''મહારાણી, આ તમારો પુતર કયાંય જવાનો નથી, અને હા, હ્મશે તો પણ ફરી પાછો વાજતે ગાજતે આવશે. આટલા ઠાઠ માંઠમાં રહેવા ટેવાયેલાને કયાં ફાવશે ? તું ઉપાદી ન કર, અને હ્મે જવા ઈચ્છતો હોય તો જવા માટે કોઈપણ પ્રકારની આનાકાની કર્યા વગર પરવાનગી આપી દેજે.'' કેમકે, તેના બાપના રાજમાં જે હૃવન વિતાવ્યું છે એવું તો દુનિયાની કોઈ શાંતીમાં હૃવવા મળશે નહિ, એટલે તમે ઉપાદી કરવાનું બંધ કરો મારા માટે નાસ્તાનો ઓડર આપો, એટલે હું અહીંના શાંતીના વાતાવરણને છોડીને ઓફીસના ઘોઘાંટીયા વતાવરણમાં જઈ શકું, બોલતાં બોલતાં જ શેઠ ડાયનીંગ ટેબલ પર નાસ્તાની રાહ હ્મેતા ગોઠવાયા.
શીલાબેન વિચારતા બાપ અને દિકરાના વિચારોમાં જમીન આસમાનનો તફાવત છે. એક ને રૂપીયા માટેની દોડે છે, તો બીહ્મે રૂપીયાથી દુર ભાગવા માટે દોડે છે. એક રૂપીયાને પકડી રાખે છે, તો બીહ્મે રૂપીયાને હાથમાં લેવા પણ રાહૃ નથી. એકને રૂપિયામાં જ ભગવાન દેખાય છે, જયારે બીહ્મને રૂપીયા સિવાય બધે ભગવાન દેખાય છે. એક ને રૂપિયા ભેગા કરી સુખ મળે છે, તો બીહ્મને રૂપીયાથી સેવા કરી સુખ પામે છે. વિચારતા શીલાબેનને ફરી શેઠનો અવાજ કાને પડયો....અરે ઓ મહારાણી, હવે અહીં પધારી નાસ્તાની સગવડતા કરો. તમારો પુતર ઘરછોડી કયાંય જવાનો નથી.
શીલાબેન પુહ્મની થાળીને ડાયનીંગ ટેબલ પર મુકી નોકરને નાસ્તો લઈ આવવા માટે કહે છે, અને શેઠને નાસ્તો પીરસે..., શેઠ પોતાની પત્નીને વિચારતી હ્મેઈ બોલે છે, તું ચીંતા ન કર, તે કયાંય નહિ હ્મય, મારા લગ્ન પહેલાં મે પણ આવો જ નિર્ણય લીધેલ અને મારી મા પણ આવી જ રીતે ચીંતામાં હતી, અને પિતાહૃ ને ખબર હતી, જુવાનીનો હ્મેશ છે એટલે મગજમાં શોલા આવે છે, હ્મેશ ઉતરશે એટલે ચાલ્યો આવશે, અને થયું પણ એવું જ હું પણ ઘર છોડીને ગયો, ત્યારે કહીને જ ગયો હતો કે કયારેય નહિ આવું અને બે દિવસમાં જ હેરાન પરેશાન થઈ પાછો આવ્યો.
શીલાબેન બોલ્યા, તમે તમે છો અને આ મારો દિકરો છે, તેને હું સારી રીતે ઓળખું છું, તે પરેશાનીથી ભાગતો નથી, એનો મુકાબલો કરે છે, તમે પૈસાની પાછળ દોડો છો, જયારે તે પૈસાથી દુર ભાગે છે. શેઠ વચ્ચે જ બોલ્યા, 'પૈસા છે તો બધુ જ છે, પૈસા નથી તો કંઈ નથી' શીલાબેન આંખમાં આવેલા આંસુને રોકતા બોલ્યા, તમારા માટે પૈસો ભગવાન છે, અને તેમના માટે બોલતાં બોલતાં વાકય અધુરી મુકી તે પોતાના રૂમમાં ચાલ્યા ગયા. શેઠ તો કાંઈ બન્યું જ ન હોય એ રીતે આરામથી નાસ્તો કરી ઓફીસે જવા નીકળી ગયા.
શીલા તો પતિ ને જતા જોઈ વિચારતી રહી. કેવા બાપ છે કે, દિકરા કરતા પણ વિશેષ સંપત્ત્યિમાં રસ છે ? કેટલા રૂપીયા ભેગા કરવા હશે ? શું કરશે રૂપીયા કમાય ને ? આ રૂપીયાની દોટ પાછળ નથી કયારેય સાથે બેસી ને જમી શકયા કે નથી કયારેક સાથે બે મિનિટ બેસી ને વાત કરી શકયા...??? શીલાને સંસ્કારના શબ્દો યાદ આવે છે, મા તું સંસ્કારનો સાગર છો, તો પપ્પા રૂપીયા કમાવાનું મશીન છે. સંસ્કાર પર મીઠો ગુસ્સો કરતી, અને કહેતી શરમ નથી આવતી, તારા પિતાની મશ્કરી કરતા.
આમ જ ચીંતામાં ને ચીંતામાં બે દિવસ વીતી ગયા. આજે તો સંસ્કારનું રીઝર્લ્ટ હોવાથી શીલાબેનની ચીંતા વધતી હતી. એ હ્મણતા હતા કે દિકરો બાપ કરતા સવાયો છે, બાપ જેટલો જિ]ી છે દિકરો જિ]માં તેનાથી પણ બે ડગલાં આગળ છે. વહેલી સવારે છ વાગ્યાની ફલાયટમાં રામકુમાર શેઠ પોતાના બિઝનેશના કામ માટે દસ દિવસ માટે બહાર હ્મવ છું, એમ શીલાબેનને કહી, હાથમાં બેગ લઈને જતા રહે છે.
શીલાબેન ભગવાનના રૂમમાં પ્રાર્થના કરે છે, કે મારો પુત્ર બુધ્ધિશાળી તો છે... તો પછી આ શું વિચારે છે ? ઘરથી દુર જઈ શું કરશે ? કયાં જમશે ? કયાં રહેશે ? ભગવાનને પ્રાર્થના કરી બહાર બગીચામાં ચાનો કપ હાથમાં લઈને હજુ સંસ્કારના વિચારોમાં જ ગરકાવ છે ત્યાં તો સંસ્કાર તેમના પગે પડી આશી!વાદ લઈ કોલેજનું રીઝલ્ટ! લેવા માટે રવાના થઈ ગયો.
કોલેજમાં સંસ્કારના મિત્રો પણ તેની જ રાહ હ્મેઈ રત્ના હતા. સંસ્કાર ભણવામાં હોશીયાર અને કોલેજમાં જરૂરીયાતમંદને મદદ કરવામાં પણ પહેલો હતો, એટલે તો કોલેજમાં પણ તે સૌનો એટલો જ પ્રિય હતો. જેટલો એક ભગવાનને ભકત પ્રિય હોય.
શીલાબેન હાથમાં ચાના કપ સાથે પુરા બે કલાકથી પણ વધારે સમય વીતાવ્યો ખરેખર તો ચા સાથે નહિ પરંતુ સંસ્કારના વિચારોમાં ખોવાયેલ હતા અને સંસ્કારનો અવાજ તેના કાને પડયો, મા...મા... તારો સંસ્કાર કોલેજમાં સેકન્ડ આવ્યો છે. મે તને કત્નું તું ને હું પાસ થઈશ. મા પાસે આવી પહોંચે છે, અને તેના આશી!વાદ લે છે.
શીલાબેન તેની સામે હ્મેતા વિચારે છે કે, આજ તેને સંસ્કારના મોઢા પર કંઈક વધારે જ ખુશી દેખાતી હતી. શીલાબેન મનમાં જ વિચારે છે કે ખુશી રીઝર્લ્ટની છે કે પછી ઘરથી દુર જઈ શાંતી શોધવાની.... શીલાબેને પુછે છે. સંસ્કાર રીઝર્લ્ટ તો તારુ દર વર્ષે સરસ જ આવે છે. પરંતુ, આજ તું કંઈક વધારે ખુશ દેખાય છે ? હા મા આજ હુ વધારે ખુશ છું, મારી કોલેઝનું રીઝર્લ્ટ આવી ગયું છે, હવે હું આ ઘોંઘાટથી દુર શાંત વાતાવરણમાં જવા ઈચ્છું છું. હું કંઈક કરવા, કંઈક બનવા ઈચ્છું. મારા પિતાહૃની જેમ....પ....ણ મારા મનને શાંતી મળે એવું અને બીહ્મને મદદરૂપ પણ થઈ શકુ અને તે પણ રૂપીયા વગર...
શીલાબેનના મોઢા પર દુઃખના વાદળો છવાય ગયા. એકનો એક દિકરો પણ દુર જવા ઈચ્છે છે. શીલાબેને કત્નું સંસ્કાર, આટલી સુખની હૃંદગી છોડી તું કયા જવા ઈચ્છે છે ? મમ્મી, કોઈ એવી જગ્યા કે, જયાં મને મનથી સુખ, શાંતીનો અહેસાસ થાય, આટલું બોલી સંસ્કાર પોતાના રૂમ તરફ ચાલતો થાય છે, શીલાબેન સંસ્કારને જતો હ્મેઈ રહે છે.
સંસ્કાર રૂમમાં આવી કપડાં, જરૂરી પુસ્તકો, પેન, માતા–પિતાનો એક ફોટો પેક કરી, બેગ લઈ તેની મા પાસે આવી આર્શીવાદ લે છે, પોતાની માને રડતી હ્મેઈ સંસ્કાર બોલે છે, હું થોડો હંમેશા માટે હ્મવ છું. બસ, પંદર દિવસની તો વાત છે. શીલાબેન સંસ્કારને હ્મેતા રહે છે, સંસ્કાર પોતાની મા પાસે, દસ હહ્મર રૂપિયાની માંગણી કરે છે, શીલાબેન દસને બદલે વીસ હહ્મર રૂપીયા આપે છે, અને કહે છે કે મારા દિકરાને કોઈ પણ વાતે દુઃખી હું નથી હ્મેઈ શકતી.
સંસ્કાર જવા માટે રહ્મ લઈ હાથમાં બેગ લઈ ઘરની બહાર નીકળ્યો, ત્યાં જ શીલાનું ધ્યાન ટેબલ પર પડેલ ગાડીની ચાવી અને મોબાઈલ તરફ હ્મય છે, તે ચાવી હાથમાં લઈ ને દિકરાને અવાજ આપતા તેની પાછળ ઝડપી ચાલે દોડતા હ્મય છે. સંસ્કાર...સંસ્કાર...સંસ્કાર... મા નો અવાજ સાંભળી બગીચામાં જ ઉભો રહી હ્મય છે.
હાંફતી હાંફતી સંસ્કાર પાસે આવતા ગાડીની ચાવી અને મોબાઈલ સંસ્કારના હાથમાં આપતા કહે છે કે, ગાડીની ચાવી અને મોબાઈલ તો ટેબલ પર જ રહી ગયા બેટા. સંસ્કાર ચાવી અને મોબાઈલ ફરી માના હાથમાં મુકતા કહે છે, મા ચાવી અને મોબાઈલ રહી નથી ગયા, પણ મે જ ત્યાં મુકયા છે, મારે ગાડી અને મોબાઈલની જરૂર નથી. શીલાબેનથી રહેવાયું નહી, સંસ્કારના માથા પર વહાલથી હાથ ફેરવતા પુછે છે બેટા, તારી મા ને હંમેશા માટે છોડી ને તો નથી જતો ને....??? અરે મા, તને છોડી ને હું કયાં જઈશ, પંદરમે દિવસે તારો સંસ્કાર દરવાજે હાજર અને ફરી મા ને પગે લાગી ચાલતો થાય છે.
સંસ્કાર ટેક્ષી પકડી રેલ્વે સ્ટેશને જતો રહે છે. રેલ્વે સ્ટેશને રીક્ષા ઉભી રહેતા પોતાની બેગ લઈ નીચે ઉતરી, રીક્ષાના પૈસા આપી, સ્ટેશન પર ભીખ માંગતો લંગડો ભીખારી, પંદર–સતર વર્ષના ફાટેલા તુટેલા કપડાં પહેરેલ યુવતીની કાંખમાં બે થી ત્રણ વર્ષનું બાળક જેના શરીર પર ફકત ફાટેલી ચત્ર્યી, શર્ટની બદલે શરીરમાંથી બહાર નીકળવા મથતાં હાડકાં જોઈને સંસ્કારનું મન હચમચી ઉઠયું, અને મનમાં જ બબડયો, હે પ્રભુ કોઈ જગ્યાએ રૂપીયાનો વરસાદ વરસાવે છે તો, કોઈ જગ્યાએ દુઃખના ડુંગરો તેનો અડીગો જમાવી બેઠા છે, આ તારી કેવી દુનિયાદારી છે. મનમાં જ ગણ–ગણતા તે રેલ્વેના ડબ્બામાં પોતાની સુટકેશને ઉપર મુકે છેે અને બારી પાસેની સીટ પર સ્થાન લે છે.
આખા ડબ્બામાં સંસ્કાર સીવાય કોઈ હતું જ નહિ. થોડી જ વારમાં એક સ્ત્રી પોતાના બે બાળકો એક બેગ, થેલો, વોટરબેગ લઈ ડબ્બામાં પ્રવેશી અને સંસ્કારની સામેની સીટ ઉપર પોતાનો સામાન ગોઠવી, બાળકો સાથે જ સામેની સીટમાં ગોઠવાઈ. સંસ્કારનું ધ્યાન બારીની બહાર હતું. સામેની સ્ત્રીનું એક બાળક બારીની બાજુમાં ગોઠવાય ગયું. એટલે બીહ્મ બાળકે હૃદ કરી મારે પણ બારી પાસે બેસવું છે. તેમની મા ને હ્મેતા તો કોઈ શહેરની હોય એવું લાગતું હતું. તે પોતાના બીહ્મ બાળકને સમહ્મવે છે, થોડી વાર ભાઈ બેસે, પછી તારો વારો, પણ બાળકે તો હૃદ પકડી કે, મારે બારી પાસે બેસવું છે.
માતા અને બાળકની રકઝક ચાલતી હતી, વચ્ચે જ સંસ્કારે કત્નું વાંધો ન હોય તો તમારા બાળકને આ બારી પાસે બેસાડી શકો છો. સ્ત્રીએ બાળકને સમહ્મવતા કત્નું, અંકલ પાસે હ્મઈશ બેટા, બાળક પોતાના આંસુંથી ખરડાયેલો ચહેરો હાથથી જ સાફ કરતા, મોં મચકોડતો સંસ્કાર પાસે જતા સંસ્કારે બારી પાસે જગ્યા કરી આપી, બાળક સંસ્કારની પાસે બેસી તેની સામે હ્મેઈને હસ્યો, સંસ્કારે પણ સામે સ્મીતથી જવાબ વાળ્યો, ટ્રેનની વીસલ વાગી, વીસલની સાથે જ છુક...છુક...છુક... અવાજ સાથે ટે્રન ચાલતી થઈ.
સંસ્કારનું ધ્યાન પણ બારીની બહાર જ હતું, ચાલતી ટે્રનની સાથે વૃક્ષ, ઈલેકટ્રીકના વાયરો, ઈલેકટ્રીકના થાંભલાઓ, લીલા લીલા ખેતરો, ખેતરોમાં કામ કરતા મજૂરો, ખેતરમાં ઉભો ચાડીયાઓ દરેક ચીજ પણ ટે્રનની ગતીએ જ ઝડપી ચાલે ભાગતી હોય તેવી ભાસતી હતી. સાથે ખેતરની ભીની ભીની માટીની સોડમ વાતાવરણમાં ઠંડક ભરતી હતી અને મનને મોહક આનંદ આપતી હતી, ખરેખર બારી પાસે બેસવાની મહ્મ જ કંઈ ઔર લાગતી હતી સંસ્કારને બાળકની હૃદ વ્યાજબી લાગી, બારી પાસે બેસીને કુદરતનો અનેરો હ્મદુ આપણી સાથે આપણાથી વિરુધ્ધ દિશામાં દોડતો ભાસે છે. એક ચુંબકની જેમ માણસને જકડી રાખે છે.
બીજુ સ્ટેશન આવતા ગાડીની ગતી ધીમી પડે છે ત્યાં તો ફેરીયા વાળા પાણી લ્યો પાણી, બીહ્મે ફેરીયાવાળો શીંગ, રેવડી, દારીયા, બીસ્કીટ, ચોકલેટ શું આપુ સાહેબ, સંસ્કારતો એ જ વિચારતો રહી ગયો કે આટલી નાની ભણવાની ઉંમરમાં જ માથા પર ચોકીઓનો ભાર ઉંચકી પોતાનું ભવિષ્ય શા માટે બગાડે છે, સંસ્કારના વિચારની તંદ્રાને તોડતો કોઈનો રડવાનો અવાજ સંભળાયો, ઉંઘમાંથી ઝબકીને હ્મગતો હોય તેમ તરત જ તેની બાજુમાં બેઠા બાળકને પુછે છે, કેમ રડવું આવે છે દોસ્ત.
પેલું બાળક પણ તરત જ બોલી ઉઠે છે, ચોકલેટ... સંસ્કારનું ધ્યાન સામેની સીટ પર જતા ખ્યાલ આવે છે કે, પેલી સ્ત્રી તો અહીં નથી, એટલે તે પેલા બાળકને પુછે છે, તારી મમ્મી કયાં ગઈ ? બાળકે કત્નું હમણાં તમને કહી ને તો પાણી ભરવા ગઈ છે.
સંસ્કારને પોતાના વિચારમાં ખોવાયેલ હોવાને લીધે ખ્યાલ જ ન રત્નો. બાળક ફરી બોલી ઉઠે છે મારી ચોકલેટ, સંસ્કારે કત્નું અરે હા... હું તો ભુલી જ ગયો. ફરીયાને બોલાવી તેને ભાવતી બે ચોકલેટ બંને ભાઈઓને અપાવી પૈસા આપે છે. ત્યાં પેલી સ્ત્રી વોટરબેગનું ઢાંકણું બંધ કરતી કરતી ડબ્બામાં પ્રવેશે છે અને પોતાના બાળકોના હાથ માં ચોકલેટ હ્મેઈ પ્રશ્નાર્થ દ્રષ્ટી બાળકો તરફ કરે છે, બાળકો પણ સમજદારી પુર્વક સંસ્કાર તરફ આંગળી ચીંધે છે. સ્ત્રી કત્નું અંકલને થેકયું બોલો, બંને એકી સાથે થેકયું... થેકયું કહે છે. અને સંસ્કાર હસી પડે છે. ફરી એજ રફતાર ટ્રેનની વીસલ વાગી, વીસલની સાથે જ છુક...છુક...છુક... અવાજ સાથે ટે્રન ચાલતી થઈ.
ગાડીની વીસલના અવાજમાં ડબ્બામાં બંન્ને બાળકોનો મીઠો કલબાલાટ તો હ્મણે શુન્ય થઈ ગયો. ટે્રન એક પછી એક સ્ટેશન વટાવતી ચાલી અને એક સ્ટેશને ટે્રન આવી ઉભી રહી. સ્ત્રીનું મુખ આનંદના ભાવથી હસુ હસુ થતા પોતાનો સામાન ઉંચકતા બોલી, ચાલો.... મામા આપણી રાહ હ્મેતા જ ઉભા હશે. સ્ટેશન પર નહિ ભીડ કે નહી ફેરીયાઓની ચહલ–પહલ શાંત સ્ટેશન, હા...કલબાલટ હતો ફકત પેલા બાળકોનો, તેના મામા ને જોતા આનંદથી ઝુમતા હતા. સંસ્કાર પણ તેને હ્મેઈ રત્નો હતો. ત્યાં જ એક બાળક બોલ્યો, બાય અને સંસ્કારને પણ હ્મણે ફરી બાળપણ યાદ આવ્યું હોય તેમ તે પણ હાથના ઈસારાથી બાય...કત્નું. ફરી એજ ગાડીની વીશલ અને એજ રફતારમાં ગાડી દોડવા લાગી. ફરી સ્ટેશન આવતાં ગાડી ઉભી રહી. સંસ્કારને ખ્યાલ પણ નહોતો કે છેલ્લું સ્ટેશન પાડલા આવી ગયું.
પહેલી વાર રેલ્વેની મુસાફરી કરી હતી. આજ સુધી ગાડી સીવાય તો કયાંય બહાર નીકળ્યો નહોતો. આજ સુધીમાં કયારેય ગામડાની ધુળની સોડમ લીધી નહોતી. કે, નહોતું હ્મેયું ગામડું, બુકમાં વાંચતા ગામડાંની સવાર અને સાંજ ને માણવાની તમન્ના મનમાં જ ખોવાયેલ હતી, અને તે પણ પોતાની બેગ લઈ ગાડીમાંથી બહાર આવ્યો. સામાન લઈ સ્ટેશનની બહાર નીકળે છે.
સ્ટેશનની બહાર પગથિયા પાસે પોતાની બેગ ને મુકી તે પગથિયા પર બેસે છે. આજુ બાજુ નજર કરતાં ભાંગ્યા તુટેલા સળી ગયેલા બોર્ડ પર અર્ધ ભાગ્યા અક્ષરે પાડલા દેખાયું. સંસ્કારે વિચાર્યુ પાડલા તો આવ્યો ? રહેવા માટે ધરમશાળા હોય એવું લાગતું નથી. શું વિચારીને અહીં આવ્યો છું ? એ તો ખબર નથી ? કયાં રહીશ ? ખબર નથી, નથી હું કોઈને ઓળખતો કે, નથી કોઈ મને ઓળખતું, નથી હું કોઈનો અહીં સગો, કે નથી અહીં કોઈ મારુ સગુ.
વિચારમાં ખલેલ પાડતો અવાજ તેના કાને પડયો... માફ કરહ્મે સાબ, તમને લેવા માટે ઘરેથી તો ઘણે વેલો જ નીકળ્યો તો ? પણ, આ ગામના ઓટલે થઈ ને આયો એમાં થોડું મોરું થઈ ગયું. તમે વિચારતા હશો કે ગામના મુખી ને તો કંઈ પડી જ નથી, પણ સાબ એવી વાત નથી, પણ તમે આવવાના હતા એની તૈયારીમાં જ થોરું મોરું થયું....
સંસ્કાર ઉભા થતા વચ્ચે જ બોલ્યો, પણ.... મુખીયાહૃ... અને મુખી બોલી ઉઠયા તમે એક હરફ ન બોલો.. તમારે કંઈ બોલવાની જરૂર નથી... અને પોતાના બંને હાથ હ્મેડી કહે છે, અમારા સૌ ગામ લોકો તફરથી હું તમારી માફી માગું છું... સંસ્કાર બોલ્યો, વાત એમ.... ફરી મુખી બોલી ઉઠયા, તમે કંઈ બોલો જ નહીં અને મુખીએ હાંકલ મારી, કિષ્ના... અરે...ઓ....ક્રિષ્ના, અરે આને પણ એના મુળ નામ વગર કાન કામ કરશે જ નહિ, કાનીયા... ઓ કાનીયા કયાં મરી ગયો, એક તો પહેલાથી મોરું કરી વારીયું શે ને.
વીસ–બાવીસ વર્ષ નો ખડતલ યુવાન ધોતી ઉપર મેલો–ઘેલો ઝભો અને હાથેથી ફારીયું માથે વીંટતો આવ્યો. આ મરયો મુખી બોલો, મુખીએ કત્નું સાબ આયી ગયા શે, અને કાનીયો આર્યથી સાબ સામે હ્મેતા બોલ્યો, શેરથી આયા શે.., વચ્ચે મુખી બોલ્યા બધું અહીં પુશી લેવું શે કે પછી ગામમાં લઈ જવા શે... એં....હા...હા.. કરતો કાનીયો સંસ્કારના પગને હાથ અડાડી હ્મણે ભગવાનની ચરણરજ પોતાના મસ્તક પર ચડાવતો હોય તેમ, સંસ્કાર વચ્ચે જ બોલ્યો અરે ક્રિષ્નાભાઈ આ તમે શું કરો છો ?
કાનીયો સંસ્કારની બેગ ને માથા પર ચડાવતા જ થંભી ગયો, અને બોલ્યો શું કીધુંં સાબ તમે, ક્રિષ્નાભાઈ આજ સુધી આ ગામમાં આ કાનીયાને કોઈએ કાનીયાભાઈ કહીંને પણ નથી બોલાયો.... ત્યાં તો મુખી બોલ્યા, હવે હાલતો થા હાલતો....થા...આમ, ભાઈ વારો થાતો.. અને કાનીયો માથા પર બેગ મુકી ગાડા તરફ ચાલતી પકડી.
મુખી પણ સંસ્કારને લઈ ને ગાડા તરફ ચાલતા થયા ત્યાં તો, બે–ત્રણ છોકરીઓ સહૃ–ધહૃને હાથમાં થાળી અને ચોખા–કંકુ લઈને મુખી અને સંસ્કાર તરફ આવતી દેખાણી, મુખીએ હાંકલ કરી, અરે માણકી... ઝટ હાલો, આજ તો હધાય કામમાં મોરું થઈ ગયું શે...
છોકરીઓ હ્મણે વીજળી પડવાની હોય અને હૃવ બચાવી નાસવું હોય એવી ઝડપે મુખી અને સંસ્કાર પાસે આવી પહોંચી. એટલે તેમાંની એક છોકરીએ સંસ્કારના કપાળ પર કંકુ નો ચાંદલો કર્યો, બીહૃ એ ચોખા ચોટાડયા., અને ત્રીહૃ એ હાથમાં રહેલ થાળીથી તેમની આરતી ઉતારી અને મુખી અને સંસ્કારને હાથમાં પ્રસાદ આપ્યો. સંસ્કાર પ્રસાદ આરોગી ગયો, પણ તેને એ સમહ્મતું નહોતું કે આ બધું શું કરી રત્ના છે...
વિચારમાં જ હતો ત્યાં તો બળદોના ગળાના ઘુંઘરા અને બળદોને પહેરાવવામાં આવેલ ઝુલના ઘુંઘરાની ખનખનાટથી તેમના વિચારમાં ખલેલ પડી અને વિચારોએ તેમનો સાથ છોડી દીધો.
સંસ્કાર તો સહૃ–ધહૃને આવેલા બળદ ગાડાને હ્મેઈ રત્નો. ગાડુ સંસ્કાર અને મુખીની નહૃક આવીને ઉભું રત્નું, એટલે મુખીએ કત્નું, હાલો સાબ, સંસ્કારે કત્નું, તમે વડીલ છો પહેલા તમે.... ત્યાં તો મુખી સંસ્કારનો હાથ પકડીને વચ્ચે જ બોલ્યા, અમે વડીલ ખરા પણ તમે તો અમારા બધાના વડીલ છો આ ગામના નાના–મોટા હધાંયના ગુરૂ શો એટલે પહેલા તમે અને સંસ્કારને ગાડામાં ચડાવીને પછી તેમની સાથે પોતે બેઠા.
ઘુંઘરાનો મીઠો રણકાર, લીલા ખેતરમાં ભીની માટીની ઠંડી મહેકથી વાતાવરણ એટલું સરસ હતું. પરંતુ, સંસ્કારના મગજમાં તો મહાયુધ્ધ ચાલી રત્નું હતું, તેને તો એ સમહ્મતું નહોતું કે, તે આ ગામમાં કોઈને ઓળખતો નહોતો, તો પછી આટલી મહેમાન નવાહૃ કેમ ? આ ભગવાનની જેમ પુહ્મ કેમ કરે છે મારી....
મુખી એ સંસ્કારના હાથ પર પોતાના હાથ મુકી તેની પકડ મજબુત કરતા કત્નું, હવે મારા હૈયે ટાઢક થઈ, હવે મને થોરી ઉપાદીમાંથી પાર ઉતરયો હોવ એવું લાગે શે. જવાબમાં સંસ્કારના મોઢા પર ગુઢ હાસ્ય હ્મેવા મળ્યું, અને મુખીના મુખ પર અનહદ આનંદ, પણ ગાડાની પાછળ પાછળ ગામના બાળકો આનંદથી મસ્તીમાં નાચતા આવી રત્ના હતા. જેમ જેમ ગાડુ આગળ ચાલે તેમ તેમ બાળકોનો વધારો થતો જતો હતો.
મુખીએ, કાનીયાને હાંકલ કરી, ગાડુ થોભાવજે, અને મુખીએે સંસ્કારને કત્નું આ હામે રહી ઈ આપણી નિહાળ અને બાજુમાં જે દેખાય શે તે તમારે રહેવા માટેનું ઘર, અને હા... વારુ – પાણી માટે તો મારા ઘરેથી રોજ થાળી આયશે એટલે તમારે વારુ–પાણીની ઉપાદી કરવાની જરૂર જ નથી. ફરી મુખી એે કત્નું, હાલ કાનીયા હવે ઘરે જ લઈ લે, સાહેબને આજ તો ઘરે જ જમાડીને જ નિહાળે લાયસું.
સુંદર, સ્વચ્છ મોટા મઢુલી જેવા મકાન પાસે ગાડુ ઉભું રત્નું, મુખીએ નીચે ઉતરી, કાનીયાને સાહેબનો સામાન અંદર લઈ આવવા કત્નું, અને સંસ્કાર સામે હ્મેઈ મુખી બોલ્યા, સાબ, અમારું આંગણું પાવન કરો. સંસ્કાર ગાડામાંથી ઉતરી આજુ બાજુ નજર કરે છે બધી બાજુ નાના મકાનો દ્રષ્ટીને ટાઢક લાગે તેવી શાતી ગામમાં જણાતી અને દેખાતી પણ હતી.
મુખી બોલ્યા આવો....સાબ, આવો... સંસ્કારની નજર જયાં સુધી પહોંચે ત્યાં સુધી ગામને નિહાળી રહી હતી, અને મુખીની ડેલીમાં જતા જ મોટું ફળીયું, ફળીયામાં મોટા લીમડાનું વૃક્ષ, વૃક્ષ ઉપર ચકલી, કબુતર હોલાનો કલબલાટ, નીચે મોટો ખાટલો, ફળીયું વટાવતા મુખી આગળ હતા, અને ફરી ઉંચા અવાજે સાદ દીધો, માણકીની મા, હ્મેતો ખરા આપણી ઘીરે કોણ આયું શે ? ત્યાં તો દરવાહ્મમાં જ ગુજરાતી સાડી, મોઢા પર મીઠા હાસ્ય સાથે મુખીના ઘરના હાથમાં પુહ્મની થાળી લઈ આવે છે, અને સંસ્કારના કપાળે કંકુ તીલક કરી ચોખા લગાવી, આરતી ઉતારે છે, આવો અંદર આવો... સાથેનો મીઠો રણકો કરી પુહ્મની થાળી લઈ અંદર ચાલ્યા હ્મય છે.
મુખી અને સંસ્કાર ઘરમાં પ્રવેશે છે. ઓસરીમાં મોટો હીંડોળો, એક બાજુ એકજ લાઈનમાં પાંચ મોટા ઓરડા અને સામે જ મોટું રસોડું ઉપર નળીયા. મુખી સંસ્કારને ઓસરી વટાવી ચોકડીમાં જયાં ડંકી છે ત્યાં હાથ ધોવા માટે લઈ હ્મય છે. મુખી સંસ્કારને ડંકી સીંચી હાથ મોં ધોવરાવે છેે ત્યાં જ મુખીના ઘરના હાથમાં ટુવાલ લઈ આવી પહોંચે છે અને પોતે ડંકી સીંચે છે ને મુખી હાથ મોં ઘુવે છે.
સંસ્કાર હીંડોળા પર બેસે છે. આજુ બાજુમાં નજર કરે છે, મનમાં ચાલતાં મહાયુધ્ધમાં પણ તેને શાંતીનો અહેસાસ થાય છે. ત્યાં તો મુખીની છોકરી માણકી આવીને બોલી, બાપુ થાળી તૈયાર છે. મુખી હાથમાંનો ટુવાલ માણકીને આપતા કહે છે, હાલો સાબ... થાળીઓ પડી ગઈ શે. ઓસરીમાં રસોડા પાસે જ બે આસનીયા પાથર્યા છે.
આસનીયાની આગળ બે બાહ્મેટ મુકયા છે, અને બાહ્મેટ ઉપર થાળીમાં હ્મડી–હ્મડી રોટલી, શાક, દુધ છે કે છાશ તે કહેવું મુશ્કેલ પડે તેવું મોટું વાસણ ભરેલ છે, મરચું, ઘીમાં લચપચતો શીરો, પાપડ આસન પર બેસતા મુખી મારી બાજુના આસન પર બેસી થાળી સામે બે હાથ હ્મેડી હોઠ ફફળાવતા શું બોલી રત્ના છે એ તો હું ન સાંભળી શકયો. પછી થાળી સામે માથું નમાવી અને કત્નું, લ્યો ત્યારે સાબ, અને તેને જમવાની શરૂઆત કરી, અને મે પણ, રોટલી ને હ્મેતા તો લાગતું હતું કે, પેટમાં ગયા પછી કોઈ ઉથલ પાથલ તો નહી મચાવેને ? વિચાર સાથે જમવાની શરૂઆત તો કરી.
રોટલી મોઢામાં જતાં જ એટલી મીઠી મને કયારેય લાગી નહોતી. મરચા, શીરો અને દુધ કરતા પણ વધારે મીઠી છાશ આવા ભોજનનો સ્વાદ મે મારી હૃંદગીમાં પહેલી વાર અનુભવ્યો હતો. મુખી જમતા હ્મય અને પે્રમ પૂર્વક આગ્રહ કરતા હ્મય, અને બોલે શરમાતા નહીં આ તમારુ જ ઘર ભાળહ્મે, જમ્યા પછી માણકી આવીને મુખવાસની ડબી મુકી ગઈ. મુખીએ મુખવાસ માટે મને આગ્રહ કર્યો અને પોતે પણ લીધો, અને માણકીને કત્નું, કાનીયાને બોલાવી લાવ.
માણકી હવાની જેમ છલાંગ લગાવતી કાનીયાને બોલાવી લાવી. કાનીયાએ આવીને મુખી ને કત્નું બોલો, મુખીએ કત્નું નિહાળનું મકાન ચોખ્ખું કરી વાળયું ? અરે મુખી આ કોઈ પૂશવાની વાત શેેેે. સાબ આવવાના શે તે વાત ગામમાં કોણ નથી હ્મણતું. નિહાળ અને મકાનને કાલ જ ધોઈ વાયરાતા અને આજે છોરીઓએ ધોઈ આંગણું લીપી, ચોખ્ખું ચણક કરી વાળયું શે. મુખીએ કત્નું, તો સાબને, નિશાળના મકાનમાં મુકી આવ, ટ્રેનમાં આયી થાકી ગયા હોય લાંબો વાહો કરી લે.
કાનીયો તો, સંસ્કારનો સામન ઉંચકી ચાલતો થયો, અને બોલ્યો હાલો સાબ, સંસ્કાર ઉભો થઈ મુખીના પગમાં પડયો, મુખીએ વચ્ચેથી સંસ્કારને બંને ખંભેથી ઉભા કરતા બથમાં લેતા કત્નું, તમે તો ગામના ગુરૂ શો, તમને પગમાં પાડી પાપમાં થોડું પડાય. ગુરૂ વિનાનું જ્ઞીનાન કોઈને મળયું શે જ કયાં. સંસ્કાર મુખીને બે હાથ હ્મેડી રામ...રામ... કહી ને ચાલતો થાય છે.
સામે માણકી મળે છે, તેને પણ બે હાથ હ્મેડી રામ..રામ... કહેતો ઘરની બહાર આવે છે, ત્યાં તો કાનીયો પોતાના સહ્મવેલા ગાડામાં સામાન મુકી રાહ હ્મેતો બેઠો હોય છે. મુખી છેક ગાડા સુધી મુકવા આવે છે, અને કાનીયાને કહે છે, મકાને પાણી, ભરેલું શે કે, કાનીયો વાત કાપતા હસતાં હસતાં બોલે છે, ચાર–ચાર દી થયા રોજ મકાન ચોખ્ખું કરીએ શી એ અને રોજ પાણી ભરીએ શી એ, મુખીએ હસતાં... હસતાં બોલ્યા રામ...રામ...સાબ... અને સંસ્કારે પણ કત્નું , રામ...રામ...મુખીયાહૃ.
ગાડું ચાલતું થયું અને ઘુંઘરાનો મીઠો રણકાર....ની સાથે કાનીયો પણ ગામઠી ગીતની ધુન લલકારતો હતો... અને અચાનક કાનીયાએ કત્નું, સાબ તમારે અડધી રાતે પણ કામ હોય તો આ કાનીયાને અવાજ આપવો એટલે બંદો હાજર. કાનીયો પાછુ વળીને સંસ્કાર સામે હ્મેતા પુછયું, સાબ, તમને વાંધો ન હોય તો એક સવાલ પુશુ, સંસ્કારે હકારમાં જ ગરદન હલાવી. કાનીયાએ પુછયું, તમે કયાં ગામમાંથી આવો શો ? સંસ્કારે કત્નુું અમદાવાદ કાનીયો આર્યથી મોટી મોટી આંખો ઘુંમાવતા સંસ્કાર સામે હ્મેઈ રત્નો, અને બોલ્યો ઠેક અમદાવાદથી આવો શો.
શાળાનું મકાન આવી ગયું, અને ગાડું ઉભું રાખી કાનીયો સાહેબની બેગ લઈ ચાલતો થયો, સંસ્કાર પણ પાછળ પાછળ આગળ વધ્યો. કાનીયો શાળાનું મકાન ખોલી અંદર બારી દરવાહ્મ, ખોલતા બોલ્યો સાહેબ આ તમારું ઘર. ઘરમાં પાણીનો ગોરો, થોડાક પુસ્તકો, ખાટલો, ખાટલા પર ગાદલું, ઓંશીકું, એક કબાટ, જરૂરીયાતની દરેક ચીજવસ્તુ વ્યવસ્થિત ગોઠવેલી હતી.
ફળીયાની અંદર બે–ત્રણ મોટા વૃક્ષો, નાની નાની વેલો, ગુલાબના નાના છોડ હતા, અને બાકીની જગ્યાને લીપી ને એકદમ લાદી જેવી લીસી બનાવવામાં આવી હતી. કાનીયો બોલ્યો સાહેબ, આ તમારા ઘરની બાજુમાં છે ઈ નિહાળ, આજ તમે ખુબ થાકી ગયા લાગો શો ? સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ શાળામાં બીહ્મ કેટલા શિક્ષકો છે ? અરે, સાબ તમારી પહેલા એક સાબ હતા, તે તો આ ગામના શોકરાથી કંટાળી ને ભાગી ગયા. બીહ્મ સાબ આવવાના સમાચાર હતાં, એટલે બે દી તો રોજ સ્ટેશન તેડવા માટે જતા પણ કોઈ આયું નહીં, અને તમે આજ આયા.
સંસ્કારે કત્નું ગામમાં બીહૃ કોઈ શાળા છે ? કાનીયાએ કત્નું અરે સાબ, આખા ગામમાં આ એક જ નિહાળ શે. એક જ દુકાન શે, બાકી જે કાંઈ સામાન લેવો હોય તેના માટે બાજુમાં આવેલ શંખેશ્વરની વાટ પકડવી પડે શે. તય હાલો સાબ રામ...રામ.... તમે આરામ કરો, કાનીયો ઘરની બહાર જતાં બોલતો હ્મય છે.
સંસ્કાર એકલો પડતા વિચારે છે, જયારે ટે્રનમાં બેઠો ત્યારે એ પણ વિચાર્યુ નહોતું કે કંઈ બાજુ જવું છે, અને પાડલા આવ્યા પછી એ પણ ખ્યાલ નહોતો કે, અહીં કયાં રહીશ, પણ પાડલા સ્ટેશને ઉતર્યો ત્યારથી તે અત્યાર સુધીની દરેક ક્રિયા ચાવીવાળા રમકડાંની જેમ કહેવામાં આવે છે તેમ કરતો રત્નો છું. પરંતુ આવતી કાલે સવારે જ મુખીયાહૃને કહી દઈશ કે, હું આ ગામનો સાહેબ નથી, પણ... મુખીયાહૃને દુઃખ પહોંચાડીને શું ફાયદો થવાનો હતો
અહીં આવવાના છે તે સાહેબ આવશે તો ? ત્યારે જ સાચી હીત મુખીયાહૃને જણાવીશ, સાહેબ વગર છોકરાઓનું ભવિષ્ય પણ બગડશે... મારું એક ખોટું બોલવાથી કોઈના ભવિષ્યમાં સુધારો આવતો હોય તો ભગવાન મને જરૂર માફ કરશે... અહીં આવ્યા સુધી તો મારી હૃંદગીનું કોઈ મકસ્દ નહોતું ? એક ધુન સવાર હતી કે, ઘોઘાંટ, ધમાલીયા વાતાવરણથી શાંત જગ્યાએ જવું છે.
પરંતુ, અહીં આવ્યા પછી ખ્યાલ આવ્યો કે માણસ ને માણસ સાથે કેટલી લાગણી છે. અહીં ગુરૂને ભગવાન માનવામાં આવે છે. આટલા નિખાલસ માણસોનો સંગ છોડીને જવાની ઈચ્છા થતી નથી. હવે તો આજ ગામમાં રહીશ અને ગામના દરેક બાળકોને શિક્ષણનું મહત્વ સમહ્મવીશ.
સંસ્કારે બેગને એક બાજુ મુકી તેમાંથી કપડાં લઈને કબાટમાં ગોઠવ્યા. માતા–પિતાની છબી મંદિરમાં રહેલી છબીઓની સાથે ગોઠવી, પગે લાગી મનમાં જ બોલ્યો, અહીં સુધી તમારા આર્શીવાદથી પહોંચ્યો છું, અને આગળ પણ મારા મકસ્દમાં ફતેહ મેળવું એવા આર્શીવાદ આટલું બોલ્યો ત્યાં તો, સંસ્કારના કાને ધીમો અવાજ આવ્યો સાબ, બીહ્મે અવાજ આવ્યો શું...શું..શું..., પાછું વળીને હ્મેયું કોઈ દેખાયું નહિ. બહાર આવીને હ્મેયું તો, દિવાલની અડોઅડ, દસ–પંદર છોકરાઓનું ટોળું ઉભું હતું.
સંસ્કારને હ્મેતા જ એક બાળક બોલ્યું સાબ, તમે ભગવાનને પ્રાર્થના કરતાતા....ને. સંસ્કારે હકારમાં માથું હલાવ્યું. બીજું બાળક બોલ્યું, તમે ઠેક અમદાવાદથી આવો શો સાબ, સંસ્કારે ફરી હકારમાં માથું હલાવ્યું. ફરી એક બાળકે પૂછયું નિહાળે કયારથી આવવાનું સાબ, સંસ્કારે કત્નું આવતી કાલથી અને બધાં બાળકો એકી સાથે હો..હો... અવાજ કરતાં છલાંગ લગાવતા દોડતા...દોડતા ભાંગ્યા.
સંસ્કારે દરવાહ્મે બંધ કરી ખાટલા પર લંબાવ્યું, ચાર પડવાળી રોટલી, શીરો, છાશ, શાકની મીઠાશ એટલી હતી કે, જન્મજન્માંતર પછી આટલું સરસ ખાવા માટે મળ્યું હોય એવો હાશકારનો અનુભવ થયો, ઉંઘ કયારે આવી ગઈ તેનોય ખ્યાલ ન આવ્યો. ચાર વાગ્યાની આસપાસ ઉંઘ ઉડી રૂમની અંદર જ બાથરૂમ હોવાથી હાથ–મોં ઘોઈ ફે્રસ થઈ દરવાહ્મે ખોલ્યો.
થોડી જ વારમાં હાથમાં ચાની કીટલી અને રકાબી સાથે માણકી આવી. દરવાહ્મ પાસે ઉભી રહી ગઈ. સંસ્કાર કત્નું અરે આવ...આવ બેટા, માણકી ચાની રકાબી ભરી ચાલી ગઈ. સંસ્કાર માણકીને જતી હ્મેઈ રત્નો. થોડી વાર પછી ફરી માણકી પાછી ફરી અને મુખવાસની ડબી મુકી અને બોલી સાબ આ ડાબલી અહીં જ રાખહ્મે. મારી બા એ કીધું શે, અને ચા ની ડીશ લઈ ચાલતી થઈ.
માણકી હજુ ફળીયામાં જ હતી ત્યાં તો કાનીયો આવ્યો, કેમ સાબ બરાબર નીંદર થઈ ને ? હા..., ક્રિષ્નાભાઈ મુખીયાહૃની ઘરે આટલું સરસ ભોજન કર્યા પછી ઉંઘ ન આવે એવું બને ખરું ? કાનીયો કહે, હાલો સાબ તમને નિશાળ બતાવું. કાનીયો આગળ અને સંસ્કાર પાછળ ઘરમાંંથી બહાર નીકળી ફળીયું વટાવી બાજુના ડેલામાં ગયા.
સરસ મોટું બધું લીપેલું ફળીયું બે–ત્રણ લીમડાના અને એક–બે વડલાના મોટા ઘટાદાર વૃક્ષ, વૃક્ષોની ફરતે મોટો ગોળ સીમેન્ટનો ઓટો અને એક નાનો એવો તુલસી કયારો, અને ત્યાર બાદ મોટી બધી લોબી એક સાથે છ રૂમો, અને એક રૂમ પાસે ઓફીસ એવું બોર્ડ મારેલ અને બહાર મોટો પીતળનો ઘંટ. કાનીયાએ દરેક રૂમ ખોલીને બતાવ્યા. દરેકે દરેક રૂમમાં એક બ્લેક બોર્ડ અને એક ચોક સીવાય કોઈ ચીજ હ્મેવા ન મળે.
સંસ્કારે પુછયું, ક્રિષ્નાભાઈ અહીં બાળકો ભણતી વખતે કયાં બેસે છે ? સાહેબ તમારી પહેલાં આવેલ સાહેબ તો બાળકોને લીમડા નીચે જ એકડાં બોલાવતા. સંસ્કારને નવાઈ લાગી, બાળકોને બેસવા માટે નથી બેંચો કે આસનપઉાં, નથી પુસ્તકો કે નથી લાયબે્રરી. સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ તમને વાંધો ન હોય તો કાલે દસ વાગ્યાની આસપાસ તમે અહીંથી જે શહેરમાં ખરીદી કરો છો ત્યાં મને લઈ જશો. અરે કેમ નહિં જરૂર બંદા હાહૃર શે, તમે જયારે કહશો ત્યારે તમને શંખેશ્વર લઈ જઈશ. સંસ્કારે કત્નું, આવતી કાલે દસ વાગ્યે બાળકોને છુઉીં આપી દીધા પછી, અરે હા.. અત્યારે મુખીયાહૃ ફ્રી હોય તો ચાલો તેમના ઘરે જ મળતા આવીએ.
કાનીયાએ કત્નું, મુખીયાહૃ તમને મળવા આવવા માટે ઘરેથી નીકળી ગયા શે આવતા હશે, ત્યાં તો મુખીયાહૃ શાળાના દરવાહ્મમાં આવતા બોલ્યા અમારા ગામના હવા–પાણી કેવા લાગ્યા ? સંસ્કારે કત્નું ખુબ સરસ શાંત અને સુઘડ ગામ છે. કાનીયાએ કત્નું હાલો અહીં જ લીમડાના ઓટે બેહીએ, એટલે મુખીયાહૃ, સંસ્કાર અને કાનીયો લીમડાને ઓટે બેઠા.
સંસ્કારે કત્નું, મુખીયાહૃ આવતી કાલે સવારે બાળકોને દસ વાગ્યે રહ્મ આપી અને ક્રિષ્નાભાઈ સાથે બાજુના શહેરમાં શાળા માટે જરૂરી સામાનની ખરીદી કરવાની છે, હ્મે તમને વાંધો ન હોય તો, વચ્ચે જ મુખીયાહૃ બોલ્યા અરે સાબ, શોકરાઓના ભવિષ્ય માટે તો અમે કાંઈ પણ કરવા તૈયાર શીએ. તમ તમારે ખુશીથી હ્મવ, પણ નિહાળનો વળી કેવો સામાન.. સંસ્કારે કત્નું બાળકોને ભણાવવા માટેના પુસ્તકો, બેસવા માટેના આસનપઉાં, ઓફીસ માટેનો જરૂરી સામાન. મુખીયાહૃ ઉભા થતા મુખને વધુ મરોડ આપીને કત્નું હશે, ભાઈ હ્મઓ. આ કાનીયાને તમારી સેવામાં રાખેલો શે. જયારે જરૂર પડે ત્યારે બેધડક બોલાવી લેવો. ચાલો ત્યારે રામ...રામ.... કહી મુખીયાહૃ વિદાય થયા.
સંસ્કારે કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ તમે કેટલું ભણેલા છો...? કાનીયાએ અંગુઠાનો ઠેગો બતાવ્યો, સંસ્કારે આર્ય સાથે પુછયું, એટલે તમે અભણ છો ? તમને વાંચતા–લખતાં આવડતું જ નથી ? કાનીયાએ આનંદમાં આવી કત્નું ? હા... ભઈ...હા, સાબ અમારા ગામમાં કોઈ ભણેલ શે જ નહિ સંસ્કાર બાઘાની જેમ ક્રિષ્ના સામે હ્મેતો રહી ગયો, અને આંખો નીકળી ગઈ.
કાનીયાએ કત્નું, સાબ અમારા સમયમાં કયાં નિહાળે મોકલવાની મા–બાપને ખબર પડતીતી. સંસ્કારે ફરી પુછયું, તો મુખીયાહૃ કાનીયાએ ફરી અંગુઠાનો ઠેગો બતાવ્યો. ત્યાં તો બહારથી એક છોકરો આવ્યો, કાનીયાને મુખીયાહૃ બોલાવે છે, થોડીવારમાં જ પંચાયત બેસવાની શે ની બુમ મારી ચાલતો થયો. કાનીયો કહે અરેરે...અરેરે...સાહેબ હુ તો ભુલી જ ગયો, આજે તો પંચાયત બેસવાની શે. સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ હું આવી શકુ ? તમારી પંચાયતમાં.
કાનીયાએ કત્નું, અરે હા..હા... આવો પણ મારી એક શરત શે. સંસ્કારે કત્નું બોલો ? કાનીયો બોલ્યો સાબ અમારી પંચાયત નઈ આપણી પંચાયત. તરત જ સંસ્કાર બોલ્યા, હા માફ કરહ્મે ક્રિષ્નાભાઈ તમે તો મને બહુ ઝડપથી તમારો બનાવી લીધો. ક્રિષ્ના બોલ્યો, સાબ હાલો મારી હારે અત્યારે જ હાલો.
કાનીયો શાળાનો દરવાહ્મ બંધ કરે છે. સંસ્કાર ઘરનો દરવાહ્મ–બારી બંધ કરે છે, અને પંચાયમાં હાજરી આપવા બંને ચાલતા થાય છે, શાળાની સામે જ થોડે દુર બહુ મોટા વડલાના વૃક્ષ નીચે લટકતી મોટી વડવાઈઓમાં બાળકો હીંચકા ખાય છે, ત્યાં કાનીયાની સાથે સંસ્કારને હ્મેઈ બાળકો બોલી ઉઠયા સાબ આયે શે, સાબ આયે શે, એટલે કાનીયો થોડો વધારે રોફ જમાવતા બોલ્યો, ચાલો ભાગો નહીં તો સાબ હંધાયને ધખશે. વડલા નીચે પહોચતા જ ગામની સ્ત્રીઓ, કન્યાઓ, પુરૂષો નાના–મોટા સૌ હાજર થવા લાગ્યા, થોડી જ વારમાં મુખીયાહૃ સાથે બીહ્મ ચારેક જણા વડલાના ઓટલે ગોઠવાયા, મુખીયાહૃએ સંસ્કાર સામે હ્મેઈને, કત્નું આવો સાબ, અહીં બેઠક લ્યો. સંસ્કાર વડાલાના ઓટલે બધાની સાથે ગોઠવાયો.
મુખીયાહૃએ પંચોને અને ગામ લોકોને ઓળખાણ કરાવી કે, આ આપણા ગામના નવા સાબ, એટલે પંચમાંથી એકાદ–બે વ્યકિત મુછમાં જ હસ્યા. કાનીયાથી રહેવાયું નહિ એટલે, મોટાઓની વચ્ચે જ બોલ્યો કેમ દાંત બતાવો શો' ભાઈ એટલે પંચમાંથી કરશન પટેલ બોલ્યો આજ સુધી આ ગામમાં કોઈપણ સાબને શોકરાઓએ ટકવા દીધા શે તી, આ સાબ ટકશે...??? મુખીયાહૃએ પંચની વાતમાં ધ્યાન ન આપ્યું, અને ગામલોકોને કત્નું, આ આપણા ગામના સાબ શે આવતી કાલથી આપણા શોકરાઓને ભણાવશે, અને બધાંયના શોકરાઓ સવારે નિહાળે પહોચી જવા હ્મેઈએ.
ગામના બધા માણસો ટીકી ટીકી ને સંસ્કાર સામે હ્મેવા લાગ્યા. મુખીયાહૃએ બીહૃ જરૂરી સલાહ આપી અને ગામલોકો ને જવા માટે રવાના કર્યા. હવે મુખીયાહૃ અને ગામના બીહ્મ ચાર વડીલો એટલે કે સરપંચ અને કાનીયો અને સંસ્કાર જ વધ્યા.
કાનીયાએ કત્નું, ચા લઈ આવું મુખી ? હા... આ વાત સાશી કરી હ્મ અબઘડી હ્મ અને કાનીયો નાના છોકરાની જેમ દોડતો મુખીયાહૃના ઘરબાજુ ઉપડયો. મુખીયાહૃએ સંસ્કાર સામે હ્મેઈને કત્નું, આજ સુધી અહીં કોઈ સાબને શોકરાઓએ ટકવા જ દીધા નથી, અને સીટીમાંથી આવેલ સાબને અહીં ગામમાં ગોઠતું જ નથી. મુખીયાહૃની બાજુમાં બેઠેલા પાંચા પટેલે કત્નું, બે દી પસી આ સાબ નંઈ દેખાય તમે જુઓ. મુખીયાહૃ તમારો હંધોય હરખ ધુળમાં મળી હ્મયશે.
હવે સંસ્કારથી રહેવાયું નહીં, તે ફકત એટલું જ બોલ્યો, આ ગામમાં બાળકોની પહેલા તો તેમના માતા–પિતાને શિક્ષણ આપવાની જરૂર છે. જયાં સુધી શિક્ષણનું મહત્વ માતા–પિતા નહીં સમજે ત્યાં સુધી તે બાળકોને કેવી રીતે સમહ્મવશે. ત્યાં કાનીયો ચા લઈ ને આવતા સાંભળી ગયો અને બોલ્યો, સાબ તો મારુ નામ તો લખી જ વારો. આપણે હજુ કુવારા સીએ. ત્યાં જ ભણી લઈએ, બધા એકી સાથે હસી પડયા. મુખીયાહૃએ બોલ્યા પહેલા ચા પાઈ દે નહીંતર ઠરી ને ઠીકરું થાશેે. કાનીયાને ઓર્ડર આપી બોલ્યા, અરે આ ઉંમરે ભણીને કયાં હ્મવું શે.
સંસ્કારે કત્નું, હ્મે તમે ભણેલા હશો તો, તમારા બાળકને ભણતર વિશેની માહિતી આપી શકશો. છાપુ વાંચી શકશો. મુખીયાહૃ નિશાસો નાખતાં બોલ્યા, શાપું આ ગામમાં તો આવતું જ નથીે, કોઈ ભણેલ નથી ને ? ચા ની ચુસકી લેતા વાત આગળ ચાલી, બાજુના શહેરમાં જઈએ તો ઘણા શાપામાં મોં નાખીને પડયા હોય શે, ત્યારે થાય કે હ્મે આપણને પણ વાંચતા આવડતું હોત તો તેની સામે ઉભા રહીને જરૂર વાંચી સંભળાવત. અમે તો અહીં રેડિયામાં સમાચાર સાંભળી ને મહ્મ માણીએ. સંસ્કારે કત્નું તો એક કામ કરીએ સવારે બાળકો ભણવા આવશે, અને સાંજે એટલે કે રાત્રી શાળામાં યુવાનો, વૃધ્ધો, ભાઈ–બહેનો દરેક ભણવા આવશે.
સરપંચો હસી પડયા આ ઉંમરે ભણવાનું ....??? સંસ્કારે કત્નું કાલ સવારે બાળકો માટે શાળા ખુલશે અને રાત્રે રાત્રી શાળા મોટાઓ માટે ફરહૃયાત નથી, મને એટલો વિશ્વાસ છે કે, જેને પોતાના બાળકોના ભવિષ્યની ચિંતા હશે એ જરૂર આવશે, અને સંસ્કારે ઉભા થતાં દરેકને રામ..રામ... કર્યાર્ અને ઘર તરફ પગ ઉપાડયા. ફરી ખાટલા પર લંબાવ્યું, તેને એક સેકન્ડ માટે તેની મા નો ચહેરો સામે દેખાય આવ્યો.
મારા માટે કેટલી ઉપાદી કરે છે. મને ભણાવ્યો, મારી દરેક જરૂરીયાત પુરી કરી, અને અહીંના માતા–પિતા ખુદ જ અભણ છે ત્યાં બાળકોની જરૂરીયાત કયાંથી સમજે ? વિચારતા વિચારતા જ તેની આંખ લાગી ગઈ. જયારે આંખ ઉઘડી ત્યારે, રૂમમાં અંધારુ લાગતું હતું અને ઢોલ, નગારા, ઝાલરનો શંખનાદનો અવાજ સંભળાતા ખ્યાલ આવ્યો કે, ગામના મંદિરમાં આરતી થવા લાગી, દિવસ પુરો થયો છે. તે ઉભો થઈ લાઈટ કરી હાથ–મોં ઘોઈ, પોતાના ઘરમાં રાખેલ મંદિરમાં રહેલ માતા–પિતાની છબીને અને ભગવાનને નમન કર્યું, મંદિરમાં અગરબતી, વાટ, ઘી, બાકસ બધી જ ચીહ્મે હાજર હતી. એટલે દીવો કરી અગરબતી કરી ભગવાનને પ્રાર્થના કરી ત્યાં તો.......
માણકી હાથમાં મોટી બધી થાળી સાથે પ્રવેશી સાબ અહીં જમવાનું મુકુ શું. સંસ્કાર કંઈ જવાબ આપે તે પહેલા તો માણકી થાળી મુકી નીકળી ગઈ હતી. સંસ્કારે ઢાંકેલી થાળી ઉંચકીને હ્મેયું તો, ગરમ ગરમ બાજરાનો રોટલો, કઢી, ચીખડી, રીંગણાનો ઓરો, દુધ, પાપડ તે તો સુગંધ લઈને જ ખુશ...ખુશાલ થઈ ગયો, અને પકવાન જમતો હોય તેમ તે આરોગવા લાગ્યો, હ્મણે વરસોની ભુખ ઉઘડી હોય, એમ તે જમવાની થાળી ઉપર ટુટી પડયો. થાળીમાં રહેલ બધું ઝાપટી ગયો, સ્વાદની મહ્મનો હાશકારો મનમાંથી જ નીકળી ગયો.
થોડીવાર પછી માણકી આવી દુધનો ગ્લાસ મુકયો, સંસ્કારે પુછયું બેટા, આ શું હજુ તો હમણાં જમ્યું છે. માણકીએ કત્નું, મા કહે શે કે, દુધ મગજ માટે ખુબ સારુ, અને એઠી થાળી લઈ ચાલતી થઈ. સંસ્કાર હાથમાં બુક લઈ વાંચવા બેઠો, વાંચવામાં એટલી હદે મશગુલ થઈ ગયો કે, રાત્રે એક વાગ્યે ઘડિયાળમાં ધ્યાન જતાં ખ્યાલ આવ્યો કે ઘણો સમય વીતી ગયો છે, એટલે દુધ પી પુસ્તકને એક બાજુ મુકી સુઈ ગયો.
સવારે છ વાગ્યે ફળીયામાં ઉભેલા લીમડામાંથી પક્ષીઓનો કલબાટ સાંભળી સંસ્કારની આંખ ઉઘડી. પથારીમાં બેઠા બેઠા જ તેમને વાતાવરણમાં સ્વર્ગના અહેસાસનો અનુભવ થતો હતો. ઉભો થઈ બ્રશ કરી નાહી તૈયાર થઈ ભગવાનને દીવો કરી અગરબતી કરે છે, ત્યાં કાનીયો હાથમાં ચા લઈને આવ્યો, જયશ્રી કૃષ્ણ સાહેબ, સંસ્કારના મોઢામાંથી અનાયાસે જ નિયમ મુજબ ગુડ મોર્નિગ બોલાય ગયું.
પરંતુ તરત જ ખ્યાલ આવતા સોરી, માફ કરહ્મે ક્રિષ્નાભાઈ ભુલાય ગયું, શહેરમાંથી ગામમાં આવી ગયો છું, ધીમે ધીમે આદત સુધરી હ્મશે, કહી વાત વાળી લીધી અને જયશ્રી કૃષ્ણ કત્નું. કાનીયાએ કત્નું, સાબ તમે શું બોલ્યા...તા, સંસ્કારે કત્નું ગુ..ડ... મો...ર્નિ...ગ..., કાનીયાએ કત્નું, સાબ અમારા જયશ્રી કૃષ્ણ એટલે, તો મારું નામ, હસતાં હસતાં બોલ્યો, મારું નહીં સાબ, કાનુડાનું નામ, એના નામની જય બોલાવીએ એટલે જયશ્રી કૃષ્ણ, પણ ઈ તમારુ ગુ...ડ... મો...ર...ની...ગ... એ કયાં ભગવાનનું નામ શે.
સંસ્કારે હસતાં...હસતાં કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ એ કોઈ ભગવાનનું નામ નથી, શુભ સવારને, અંગે્રહૃમાં ગુડ મોર્નિગ કહે છે. સારુ લ્યો સાબ એક શબ્દ તો આવડી ગયો, ગુડ....મોરનીગ, તમે ચા પીઓ નહીંતર ઠરીને ઠીકરું થઈ હ્મશે. હમણાં તમે જુઓ શોકરાઓ હળી મેલતા આવી પહોંચશે. સંસ્કાર ચા પુરી કરી કાનીયાના હાથમાં ડીશ મુકે છે. જતાં જતાં કાનીયો પુછે છે, તો સાહેબ દસ વાગ્યે આવી હ્મઉ ને.
સંસ્કાર હસતાં હસતાં હા કહે છે. કાનીયો ફળીયાનો લીમડો વટાવી આગળ નીકળી ગયો હોય છે, ફરી પાછો આવી કહે છે, સાબ તમારી આદત સુધારવાની જરૂર નથી, પણ ગામના લોકોને સુધારવાની જરૂર શે...ને હસતાં....હસતાં બોલ્યો, ગુડ મોરનીગ બરાબર નેે.
સવારે સાત વાગ્યે તે પોતાના પુસ્તકો વ્યવસ્થીત મુકતો હતો, ત્યાં હૃણો હૃણો કલબલાટ સંસ્કારના કાને સંભળાયો, એટલે ઘરની બહાર આવી, શાળા બાજુ પગ ઉપાડયા, જઈ ને જુએ છે તો, બધાં મેદાનમાં ઉભા છે, કાનીયો રૂમના દરવાહ્મ ખોલે છે.
સંસ્કાર બાળકોને હ્મેઈ ચોકી ઉઠયો, કોઈ મેલા–ઘેલાં કપડાં પહેરીને તો કોઈ ફાંટેલા–તુટેલા કપડાં પહેરીને, કોઈના વાળ અવ્યવસ્થીત, કોઈના નાકમાંથી લટકતી રબડી મુખની સરહદ પાર કરવાની તૈયારી દર્શાતી હતી તો, કોઈના પગમાં ચંપલ નહીં, કોઈ પાસે સારી પાટી નહીં, કોઈના હાથમાં તુટેલી પાટી, તો કોઈના હાથમાં પતરાની વળી ગયેલી પાટી, તો કોઈના હાથમાં ફકત પેન.
બાળકોના આ દીદાર હ્મેઈને સંસ્કારનું દય હચમચી ગયું અને મનમાં જ બોલી ઉઠયો, કુદરત તું આટલી નિષ્ઠુર હોઈ શકે છે ? ત્યાં કાનીયાનું ધ્યાન જતા બોલ્યો બધાં બાળકો બેેસી હ્મવ, અને બધા બાળકો નીચે બેસી ગયા, એટલે કાનીયો સંસ્કાર પાસે આવ્યો, સંસ્કાર તો હજુ બાઘાની જેમ જ બાળકો સામે હ્મેઈ રત્નો હતો.
કાનીયાએ કત્નું સાબ...ઓ સાબ....કાનીયાએ સંસ્કારનો હાથ પકડી ઝંઝોડયો સાબ, સંસ્કાર હ્મણે ઉંઘમાંથી હ્મગ્યો હોય તેમ.. ઝબકી ગયો... અને ગે....ગે.... ફે...ફે... કરવા લાગ્યો. કાનીયો સમહૃ ગયો, એટલે બોલ્યો, સાબ આવી છે આ ગામની અભણ મા–બાપની અભણ પ્રહ્મ. સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ આપણે આને જ સુધારવાની છે. કાનીયાને તો ભાવતું તું ને વૈદે કત્ના જેવું કામ થઈ ગયું, હા..હા.. સાચી વાત સે સાબ.
સંસ્કારે કત્નું એમ વાત છે, તો હ્મવ મારા રૂમમાંથી પાણીની ડોલ કબાટમાંથી બે નેપકીન લઈ આવો. કાનીયો તો સંસ્કારની સામે જ હ્મેતો ઉભો રહી ગયો. સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ મે તમને કાંઈ લઈ આવવાનું કત્નું છે, કાનીયો હા..હા. કરતો દોડતો ગયો. પાણીની ડોલ અને નેપકીન લઈ આવ્યો, અને બોલ્યો સાબ પાણીથી ભણાવશો...?
સંસ્કારે કાંઈ પણ જવાબ આપ્યા વગર કત્નું બાથરૂમમાં સાબુ હશે તે પણ લઈ આવો પ્લીઝ, કાનીયો દોડીને ગયો. બાથરૂમમાંથી સાબુ લઈ ચારે–બાજુ હ્મેયું અને વિચારતો...વિચારતો આવ્યો, સાબ હાબુ તો મળી ગયો પણ... સંસ્કારે કત્નું પણ શું ?... પણ તમે બીજુ જે કીંધુ તે ના મલયું. સંસ્કારે કત્નું બીજું મે કાંઈ કીધું નથી. કાનીયાએ કત્નું સાબ બીજું પલીઝ લાવવાનું નહોતું કીધું. સંસ્કારે હસતાં હસતાં કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ પ્લીઝ નું ગુજરાતી થાય છે કે, મહેરબાની કરીને.
કાનીયો કહે અરે, વાહ સાબ હું તો નિહાળમાં આયા પહેલા બે શબ્દ શીખી ગયો શું એક તો ગુડ મોરનીગ અને બીજુ આ પલીઝ. સંસ્કારે કત્નું, ચાલો ત્યારે, કાનીયો નેપકીન વડલાના ઓટલે મુકયું ? અને બોલ્યો હવે સાબ, સંસ્કારે કત્નું તમે ડોલ, સાબુ બધું લઈ ડંકી પાસે ચોકડીમાં બેસી ડંકીએથી પાણી ભરી એક એકના હાથ મોં સાબુ એથી બરાબર ઘસીને સાફ કરી માથા માં થોડું પાણી નાખી અહીં મારી પાસે મોકલી આપો એટલે હું બાકીનું કામ પુરુ કરી આપીશ.
આવી સલાહ આપી સંસ્કાર ઘરમાંથી કાંસકો અને અરીસો લઈ આવ્યો, અને કાનીયાથી થોડે દુર વડાલાની બીહૃ બાજુ બેસી ગયો. કાનીયો તો એક એકને બરાબર સાબુથી ઘસી ઘસીને હાથ મોં ધોઈ અને કહે સાબ પાહે હ્મઓ.
સંસ્કાર દરેકને હાથ મોં નેપકીન વડે બરાબર સાફ કરીને કાંસકા વડે વાળ વ્યવસ્થીત કરી એક બાજુ બેસાડતો હ્મય. છોકરીઓને પણ પોતાની આવડત પ્રમાણે ચોટલીઓ ગુંથી આપે, આ રીતે દરેક બાળકોના હાથ–મોં સાફ થઈ ગયા પછી કાનીયો પોતાના હાથ–મોં પણ સાબુએથી સાફ કરીને વાળમાં પાણી નાખીને સંસ્કાર પાસે આવ્યો. તેમને પણ કાંસકા વડે વાળ વ્યવસ્થીત કરી દીધા. કાનીયો પોતાનો ચહેરો અરીસામાં હ્મેઈ બોલ્યો વાહ સાબ તમે તો મારી સકલ જ બદલાવી નાંખી, હું તો ભારી રૂપાળો લાગુ શું.
બધાં બાળકો એકી સાથે હસી પડયાંં. આ સાફ સફાઈ કાર્યક્રમ સવારે સાત વાગ્યાથી સાડા આઠ સુધી ચાલ્યો. સંસ્કારે દરેક બાળકોને કત્નું, બધાં ક્રિષ્નાભાઈ સામે હ્મેવો હ્મેઈએ, તે કેટલાં સરસ રૂપાળાં લાગે છે. દરેક આજુબાજુ હ્મેવા લાગ્યા. એટલે સંસ્કારે કાનીયાને પકડીને પોતાની પાસે ઉભો રાખ્યો, એટલે એક બાળક બોલ્યો સાબ, કાનીયો કો તો ખબર પડે ને, સંસ્કારે કત્નું, તારું નામ શું છે બેટા ? તે તો આનંદમાં આવી ગયો કે, સાહેબે બધાંની પહેલા મારું નામ પુછયું ? બેઠા બેઠા વાનરની જેમ અડધા ઉલાળા લેતા બોલ્યો, મોહન....
સંસ્કારે કત્નું, અમે તને મોહનીયો કહેશું તો ગમશે ? તરત હાથ લાંબો કરીને બોલ્યો સાબ મને કોઈ મોહનયો કહીને બોલાવે તેને તો હું જવાબ જ ન આપું. સંસ્કારે કત્નું તો આપણા ક્રિષ્નાભાઈ કેટલા સારા કહેવાય. તેનું નામ ક્રિષ્ના છે, તે ઉંમરમાં પણ તમારાથી મોટા છે, છતાં તમે બધાં તેને કાનીયો કહીને બોલાવો છો, અને તે પે્રમથી જવાબ આપે છે, તમારા ધુળવાળા હાથ,મોં સાફ કરી આપ્યા .. છે ને ક્રિષ્નાભાઈ ખુબ ડાત્ના.
મોહને કત્નું, સાબ હવે અમે બધા ક્રિષ્નાભાઈ કહીને જ બોલાવશું. સંસ્કારે કત્નું શાબાશ બાળકો.., અને ક્રિષ્નાભાઈના મુખ પર તો શરમના શેરડા પડતા હતા.
સંસ્કારે કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ તમે પણ મારી સાથે બેસો, અને દરેક બાળકોની સામે વડલાના ઓટલા પર સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બંને બેસે છે, એટલે સંસ્કાર બાળકોને કહે છે, કાલથી દરેક બાળકો ઘરેથી નાહી, સાફ અને ચોખ્ખા કપડાં પહેરીને આવશે તો રોજ એક વાર્તા સંભળાવીશ. આ જ રીતે ત્રીસ દિવસ સુધી વ્યવસ્થીત વાળ, સાફ કપડાં પહેરીને અને શાળામાં જેટલું શીખવવામાં આવશે તે વ્યવસ્થીત કરીને આવશે એટલા બાળકોને પીકનીકમાં લઈ જવામાં આવશે.
ક્રિષ્નાએ વચ્ચે જ કત્નું, સાબ પીકનીક એટલે વળી શું ? સંસ્કારેબાળકોને સમહ્મવ્યું પીકનીક એટલે બસમાં બેસીને બાજુનાં મોટા શહેરમાં ફરવા જવાનું ખુબ રમત રમવાની ત્યાં જમવાનું સાંજે પાછું આવવાનું. બધાં છોકરાઓ ખુશખુશાલ થઈ ગયા અને તાલીઓ પાડવા લાગ્યા. સંસ્કારે બાળકોની ગણતરી કરી, આખા ગામમાંથી કુલ ચાલીસ બાળકો ભણવા માટે આવ્યા. ક્રિષ્નાએ કત્નું આજ ગણી લો સાબ કાલે કદાચ સાર પણ હાજર નહીં હોય.
સંસ્કારે કત્નું, બાળકો મને વિશ્વાસ છે કે ત્રીસ દિવસ સુધી રોજ વ્યવસ્થીત વાળ, સાફ કપડાં પહેરીને આવશો ? એટલે આપણે પીકનીકમાં જઈશું, બરાબરને ? બાળકો એકી સાથે બોલ્યા બરાબર સાબ અમે જરૂર આયશું. આજે પહેલો દિવસ હતો એટલે તમારી શાળામાંથી વહેલી છુઉીં. સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ આપણા દસ વાગી ગયા છે, વગાડો ઘંટ. ઘંટ વાગતા જ બધા બાળકો એકી સાથે દોડતા શાળાથી થોડે દુર સામે જ ભરાતી પંચાયતના ઓટલા પર ગોઠવાયા.
મોહન કહે, આ નવા સાબ સાથે ખુબ હ્મમશે. માણકી કહે, સાબે તારા વાળ કેવા સરસ કરી દીધા, મનીયો બોલ્યો તારા વાળ પણ સરસ કરી દીધા. ક્રિષ્ના કહે હાલો સાબ શહેર જવું શે ને ? શાળાનો ગેટ બંધ કરી તે પણ સંસ્કારની પાછળ પાછળ સંસ્કારના ઘરમાં પ્રવેર્શ્યો, સંસ્કારે કબાટમાંથી દસ હહ્મર ખીસ્સામાં નાખ્યા, ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર બંને ચાલતાં ચાલતાં રેલ્વે સ્ટેશને પહોંચ્યા, ટે્રન ઉપડવાની તૈયારીમાં જ હતી બંને ગોઠવાઈ ગયા.
ટ્રેનની વીસલ વાગી, વીસલની સાથે જ છુક...છુક...છુક... અવાજ સાથે ટે્રન ચાલતી થઈ. નાના અંતરના બે સ્ટેશન વટાવ્યા ત્યાં શંખેશ્વર આવી ગયું. કહેવાય તો શહેર પણ બહુ મોટું નહીં, ગામવાળાઓ માટે શહેર અને શહેર વાળાઓ માટે મોટું ગામ કહી શકાય એવું શહેર એટલે શંખેશ્વર.
બંને રેલ્વે સ્ટેશન ઉતર્યા ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ બહ્મરમાં હ્મવુ શે ને. સંસ્કારે હકારમાં માથુ હલાવ્યું, એટલે ક્રિષ્ના આગળ ચાલતો થયો તેની પાછળ સંસ્કાર. રેલ્વે સ્ટેશનની બહાર નીકળી એક નાની એવી કેળી પસાર કરી એટલે સામે જ બહ્મર દેખાણી. લો સાબ બહ્મર આવી ગઈ. સૌ પહેલા સંસ્કારે બહ્મરમાં સ્ટેશનરીની દુકાન ગોતી, ત્યાંથી પાટીના ભાવ તાલ કરાવી પચાસ સાંઈઠ પાટી, પેનના બોકસ અને બાલમંદિર માટેની નાની બુક, કલર, કોરી ડ્રોઈગ બુક અને ચોકના બોકસો તેમજ ઓફીસ સામાનની જરૂરીયાતની ચીહ્મે, નાની મોટી વાર્તાની બુકો, પુસ્તકોની ખરીદી કરી અને બીલ બનાવવાનું કહી સંસ્કાર બાજુની દુકાનમાં ગયો.
દુકાનદાર તો અચરજ પામી ગયો. આજ સુધી તેની દુકાનમાંથી એકસાથે આટલી ખરીદી કોઈએ કરી નહોતી. દુકાનદાર કાનીયાને કહે, કોણ શે ? કાનીયા તો આનંદ આવી બોલ્યો, ''અમારા ગામમાં આવેલા નવા સાબ શે. દુકાનદારે કાનીયાને હાથમાં બીલ દેતા કત્નું બે હહ્મર પુરા. કાનીયો ઉંચા અવાજે બોલી ઉઠયો, આટલા બધાં....
થોડીવારે સંસ્કાર બાજુની દુકાનમાંથી બીલ ચુકતે કરવા માટે આવ્યો. કેટલા રૂપીયા થયા. દુકાનદારે નરમાઈશથી કત્નું બે હહ્મર પુરા સાબ. સંસ્કારે બીલમાં લખેલા આંકડાની ગણતરી કરી, અને ખીસ્સામાંથી પંદરસો રૂપીયા આપ્યા. દુકાનદારે રૂપીયા હાથમાં લેતાં કત્નું, સાબ આ તો પંદરસો જ શે, પાંચસો રૂપીયા ઓછા શે. સંસ્કારે કત્નું સાહેબ બીલ પણ પંદરસોનું જ છે હિસાબમાં તમારી ભુલ છે. શરમના હિસાબે દુકાનદાર લાલ મોઢું કરી ગયો. ત્યાંથી બધો સામાન ક્રિષ્નાએ ઉપાડયો અને બાજુમાં આવેલ કાપડની દુકાને ગયા.
સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્ના આપણા ગામમાં કોઈ દરહૃ છે ? ક્રિષ્ના એ કત્નું શે ને સાબ, સંસ્કારે કાપડની દુકાનમાં જઈ ચાલીસ બાળકો માટે એક હ્મેડીનું કાપડ અને બે મોટા વ્યકિતઓ માટે બે હ્મેડીનું પેન્ટ અને ઝભાનું કાપડ અને ત્રીસેક છોકરીઓ માટે ફ્રોકનું કાપડ કપાવ્યું. ક્રિષ્ના તો આ બધું બાઘાની જેમ હ્મેઈ રત્નો. ત્યાંથી આગળ એક મૂર્તિની દુકાને જઈ નાની છ નંગ સરસ્વતીની છબીઓ લીધી અને એક મોટી મૂર્તિની ખરીદી કરી.
સંસ્કારે કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ હવે કોઈ ચીજ બાકી રહેતી યાદ આવે છે? ક્રિષ્નાને આનંદ થયો કે સાબ તો મારી સલાહ માગે છે, એટલે તે તો આનંદમાં આવી બોલ્યો સાબ, રાતની નીહાળ માટે લખવાનું પાટીયું ?
સંસ્કારે ક્રિષ્નાના ખંભે ઠપકારતા કત્નું, વેરી નાઈસ, તરત જ ક્રિષ્નાએ પુછયું, સાબ આ વે...રી...નાઈસ.... વળી કંઈ બલાનું નામ શે ? સંસ્કારે હસતાં હસતાં કત્નું, વેરી નાઈસ એટલે ખુબ સરસ. ક્રિષ્નાભાઈ તો હાથના વેઢા ગણતા ગણતા એક–બે–ત્રણ સાબ મને તો એક જ દિવસમાં ત્રણ શબ્દ આવડી ગયા. વેરીનાઈસ, ગુડ મોરનીગ અને પલીઝ. બંને એક સાથે હસી પડયા, અને રાત્રી શાળા માટેનું બોર્ડ ખરીદયું, અને બાળકોને બેસવા માટેના આસનપઉાં પણ, ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર બધો સામાન ઉંચકીને રેલ્વેસ્ટેશને ગાડીની રાહ હ્મેઈ રત્ના હતા.
બધાં બાળકો ભેગા મળી ની કરે છે આપણે બધા આપણી પાટી, પેન ઘરે મુકી થોડી વાર પછી સ્ટેશને ક્રિષ્નાભાઈ અને સાબની રાહ હ્મેઈએ. તે શહેરમાંથી શું–શું લઈ આયા હશે. બધાં બાળકો એકી સાથે ઉપડયા.
ગાડી આવતા બંને બધો સામાન ગાડીમાં ચડાવ્યો. દસ મીનીટમાં તો ગાડી ઉપડી પણ ગઈ. સંસ્કારને યાદ આવ્યું કે આપણે આવ્યા ત્યારે પણ ટીકીટ નહોતી લીધી અને ગયા ત્યારે પણ નહીં, ક્રિષ્ના એ કત્નું સાબ મુખીયાહૃને લીધે આપણી પાસે કોઈ ટીકીટ ન માગે. સંસ્કાર મુછમાં હસ્યો. થોડી જ વારમાં ગાડી પાડલા સ્ટેશને આવી પહોંચી.
ગાડીમાંથી ક્રિષ્ના મુર્તિ લઈ નીચે ઉતર્યો, અને સંસ્કાર સામાનનો કોથળો ક્રિષ્નાને આપતો ગયો. બધો સામાન નીચે ઉતારી સાહેબ પણ નીચે આવ્યા. સંસ્કારનું ધ્યાન પડતાં જ બોલ્યો, અરે...આ શું....? બધાં બાળકો અમને તેડવા આવ્યા છો.
ક્રિષ્ના તો આર્યથી હ્મેઈ રત્નો, અને બોલ્યો વેરી નાઈસ... સંસ્કાર ખડખડાટ હસ્યો, વાહ ક્રિષ્નાભાઈ તમે પણ સાહેબ બની ગયા. બધાં બાળકોએ ભેગા મળી ટીગાટોળી કરી કોથળો ઉંચકી લીધો, અને બે–ત્રણ બાળકોએ સાથે મળી બોર્ડ ઉચકયો, ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર બંનેએ મૂર્તિ ઉપાડી બધાં સાથે જ શાળાએ પહોંચ્યા.
શાળાએ પહોંચતા જ ક્રિષ્નાએ કત્નું, હવે તમે હંધાયનું અહીં કાંઈ કામ નથી હ્મવ. હંધાય ઘરે હ્મવ. ક્રિષ્નાના જવાબમાં માણકી અને રમણ એક સાથે બોલી ઉઠયા અમે તો સાબને મદદ કરાવવા માટે રાહ હ્મેઈ રત્ના હતા. ક્રિષ્નાએ લહેકાથી કત્નું, હા..હા...હા..ભારે ડાહયા થઈ ગયા. સાહેબે બાળકો સામે હ્મેતા કત્નું, બાળકો આવતી કાલે સવારે સાત વાગ્યે શાળા એ આવી જવાનું છે. તરત ક્રિષ્નાએ કત્નું ચોખ્ખા કપડાં પહેરીને અને વાળ બરાબર કરીને આવવાનું શે. રમણે કત્નું હા ક્રિષ્નાભાઈ અમને ખબર શે.
એક સાથે બધાં બાળકો વાતો કરતાં–કરતાં ચાલતાં થાય છે. ક્રિષ્ના એ કત્નું, સાબ હમણાં તમારું જમવાનું આવી જશે, હું પણ જમવાનું પતાવી આવું, સંસ્કારે કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ જમવા જવા મળશે પણ એક શરતે, ક્રિષ્ના કહે, હે.. સાબ, જમવામાં વળી શરત કેવી ? સંસ્કાર કહે, શરત એટલે કે ક્રિષ્નાભાઈ જમીને પાછું અહીં આવવું હ્મેશે. કેમ સાબ, આ ગામમાં દરહૃ છે, ક્રિષ્ના તરત જ બોલ્યા સમહૃ ગયો સાબ, દરહૃકાકાને તો હું જમીન આવીશ એટલે હાથ પકડીને જ લેતો આવીશ.
બીજુ બોલો, સંસ્કાર વિચારતાં...વિચારતાં કત્નું બીજું, તો.... તું આવ પછી જ ની કરીશું. ત્યાં તો માણકી સાહેબ માટે જમવાની થાળી લઈ ને હાજર થઈ ગઈ. ક્રિષ્નાએ થાળી ઘરમાં મુકાવીને માણકીને સાહેબના ધોવા માટેના કપડાં આપ્યા અને રવાના કરી પોતે પણ રવાના થયો.
સંસ્કાર શાળાએથી આવી હાથ મો ધોઈ જમવા માટે ગોઠવાયો. જમવાનું પતાવીને વધેલા રૂપીયા કબાટમાં મુકી. થોડીવાર પુસ્તકના પાના ઉથલાવ્યા અને ફરી શાળામાં જવા ઘરની બહાર નીકળ્યો ત્યાં તો સામેથી ક્રિષ્ના કોઈ મોટી ઉંમરના વ્યકિત સાથે હસી હસીને વાતો કરતા કરતા શાળા તરફ જ આવી રત્નો હતો, અને સંસ્કાર પણ શાળામાં પ્રવેશીને ઓટલે બેઠક લીધી.
ક્રિષ્નાએ ઓળખાણ આપી આ આપણા ગામના દરહૃકાકા, સંસ્કારે દરહૃકાકાને રામ...રામ...કર્યા અને આ આપણા ગામના સાબ શે, દરહૃકાકા તો આંખમાં જળજળીયા સાથે બોલીયા ભગવાન તમને સો વરહનો કરે, આ ગામમાં કોઈ સાબ ટકતો જ નથી, આ શોકરાઓ થોડાક તોફાની શેને એટલે, બાકી રુદયના તો ખુબ ભલા શે. સંસ્કારએ કત્નું દરહૃકાકા હું જવા માટે નથી આવ્યો. અરે હા, ક્રિષ્ના અંદરથી કાપડનો તાકો તો લઈ આવ. ક્રિષ્ના દોડતો કાપડનો તાકો લેવા માટે શાળાની ઓફીસમાં હ્મય છે.
સંસ્કાર દરહૃકાકાને કહે છે, તમે મારુ અને ક્રિષ્નાનું માપ લઈ બંન્નેના બે ઝભા અને બે લેઘા જેટલા બને એટલા ઝડપની બનાવી આપશો ? દરહૃકાકા બોલ્યા બેઈની બે બે હ્મેડ બનાવવી શે ? સંસ્કારે કત્નું, કેમ કાકા બે હ્મેડ નહીં બને. દરહૃકાકા બોલ્યા, ના ના બેટા એવી વાત નથી. આ ગામમાં તો દીવાળી આવે ત્યારે જ બધાં એક એક હ્મેડી શીવડાવે એટલે પુશુ શું. ત્યાં તો ક્રિષ્ના બે તાકા લઈ ને આવી પહોચ્યો અને ઓટલે મુકયા.
સંસ્કારે કત્નું, ''દરહૃકાકા સમહ્મે હવે તમારે તો રોજ દીવાળી જ, તમે ક્રિષ્નાભાઈનું માપ લઈ લો. ક્રિષ્નાભાઈ તો તરત બોલ્યા, અરે સાબ આ શું કરો શો ? હું કાંઈ તમારો વિર્દ્યાથી નથી, મને તો હવે ત્રણેય શબ્દ અંગે્રહૃમાં આવડી ગયા શે. સંસ્કારે હસતાં–હસતાં કત્નું બે શબ્દ આવડતા કોઈ ગુરૂ તો નથી બની જવાનું, પરંતુ તમે મારા મદદગાર હોવાથી તમારે પણ હું જે ડે્રસ પહેરું તેવો ડે્રસ પહેરવો પડશે.
ક્રિષ્નાભાઈ તો ચાવી વાળા રમકડાંની જેમ દરહૃકાકાની સામે ઉભા રહી ગયા. દરહૃકાકા પણ આનંદમાં આવી ગયા, એક સાથે બે બે હ્મેડી કપડાં શીવવા મળતા, હરખાતા હરખાતા ક્રિષ્નાભાઈના ઝભ્ભા અને લેઘા માટેનું માપ લીધું અને ત્યારબાદ સંસ્કારનું માપ લીધું. સંસ્કારે કત્નુું, દરહૃકાકા હું તમને ફકત કાકા કહીને જ બોલાવીશ. દરહૃકાકા બોલ્યા, અરે દિકરા... મને જે રીતે બોલાવીશ એમાં મને કોઈ વાંધો નથી. તો સાંભળો કાકા, આ બંને તાકા ક્રિષ્નાભાઈ તમારી ઘરે અત્યારે જ મુકી હ્મય છેે.
આવતી કાલે સવારે તમે શાળાએ આવી દરેક બાળકોના માપ લઈ હ્મઓ. છોકરીઓ માટે ફ્રોક અને છોકરાઓ માટે ચત્ર્યી અને શર્ટ દરેક બાળકો માટે એક એક ડે્રસ સીવી આપહ્મે. કાકા તો હરખાતા હરખાતા સંસ્કારના પગમાં પડવા જતા..... સંસ્કારે કાકા ને બંને ખંભેથી પકડતા જ ઉભા કર્યા, અરે કાકા... તમે આ શું કરો છો ?
કાકા બોલ્યા, અરે બેટા.. કેટલા સમય થયા નાનું મોટું હાંધવા સિવાય કોય કામ નહોતું એક સાથે આટલું બધું શીવવાનું, તું તો મારા માટે ભગવાન બનીને આયો શો.
સંસ્કારે કત્નું વાહ રે, કાકા.. થોડી વાર પહેલા તો તમે મને દિકરો કત્નો અને આટલી વારમાં મને ભગવાન બનાવી દીધો. કાકા કહે, દીકરા એમ વાત નથી, સંસ્કારે કત્નું કાકા તમે ઘરે પહોચોં, ક્રિષ્નાભાઈ તાકો પહોચાડી હ્મય છે ? સાથે હહ્મર રૂપીયા પણ મોકલાવું છું. બાકી મારા અને ક્રિષ્નાભાઈની એક હ્મેડ સીવાય તો સાંજ સુધીમાં તૈયાર કરી આપહ્મે, અને હા આવતી કાલે સાત વાગ્યે શાળાએ આવી બાળકોનું માપ લેવાનું ભુલશો નહિ ? કાકા કત્નુું જરૂર પહોંચી જઈશ.
સંસ્કારે કત્નું રામ..રામ... કાકા એ પણ જતા જતા ટહુકયા રામ..રામ... સંસ્કાર ક્રિષ્નાને સુચના આપે છે કે, મારી સાથે ચાલ તને હહ્મર રૂપીયા આપુ તે અને આ તાકા કાકાની ઘરે પહોચાડી આવ, અને કહેજે કે બને તો તારી અને મારી એક એક હ્મેડ સાંજે તૈયાર કરી રાખે. ક્રિષ્ના કહે જરૂર જરૂર. સંસ્કારે કત્નું જયારે પાછો આવ ત્યારે શકય એટલા બાળકોને સાથે લેતું આવવાનું ભુલાય નહીં.
ક્રિષ્નાએ આર્યથી કત્નું શોકરાનેે...? સંસ્કારે કત્નું હા, ગામના બાળકોને હ્મ ઝડપથી હજુ ઘણા કામ બાકી છે. ક્રિષ્ના તો ખીસ્સામાં રૂપીયા નાંખી ખંભે તાકા લઈ ચાલ્યો દરહૃકાકાની ઘરે.
ગામમાં જે કોઈનું ધ્યાન પડે તે ક્રિષ્ના સામે આર્યથી જુએ અને અંદરો અંદર ચર્ચા કર્યા કરે. ક્રિષ્ના તો દરહૃકાકાના ઘરે રૂપીયા અને તાકાનું કાપડ પહોચાડયું અને સલાહ પણ આપી, સાંજે મારી અને સાબની એક હ્મેડ શીવેલી લેવા આવીશ, સાબે કત્નું શેેે. દરહૃકાકા આનંદમાં આવી ગયા અને કત્નું ભલે....ભલે હું હમણાં જ બનાવવા માંડુ શું. દરહૃકાકા હાથમાં કાતર લઈ પોતાના કામે લાગ્યા.
ક્રિષ્નાભાઈ તો ચોરેથી બાળકોના ટોળાને હાંકલ મારી ચાલો શોકરાઓ નિહાળે સાબ બોલાવે શે, એક સાથે દસ–પંદર બાળકો ભેગા થઈ ગયા, અત્યારે નિહાળે શું કરવાનું શે ક્રિષ્નાભાઈ ? મને કાંઈ ખબર નથી, સાબે કત્નું શોકરાને બોલાવી લાવ. રમણ તરત જ બોલ્યો ક્રિષ્નાભાઈ તમે હ્મવ અમે હમણાં જ આયા. ક્રિષ્નાભાઈ તો એટલા આનંદમાં હતા કે, વાત ન પુછો, દર દિવાળીએ નવી કપડાંની હ્મેડ મળતી, તે પણ એક, તેને બદલે એક સાથે બે નવી હ્મેડ શીવાય ને આવવાની હોવાથી તેના માટે તો હ્મણે દિવાળી જેવો આનંદ હતો.
નાચતો ગાતો તેને શાળાએ આવતો હ્મેઈ, સંસ્કારે કત્નું, બાળકો કયાં છે... ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ, તે હમણાં જ આયશે, મને કહે ક્રિષ્નાભાઈ તમે હ્મઉં અમે હમણાં આયશું. સંસ્કારે મુખને મરોડ આપતા કત્નું હશે, ભાઈ ચાલો રાહ હ્મેઈએ બીજું શું...
દશ થી પંદર બાળકોનું ટોળું શાંતીથી શાળામાં પ્રવેશ્યું. ક્રિષ્નાનું ધ્યાન પડતા જ બોલ્યો, અરે વાહ મારા હારા શોકરાઓ તમે તો ભારે ડાત્ના થઈ ગયા. હું બોલાવા આયો ત્યારે તો ધુળમાં નાયેલા હતાં, અને સાબનું નામ પડતાં જ હાથ–પગ ધોઈ વાળ બનાવીને આયી ગયા. સંસ્કાર દરેક બાળક સામે હ્મેવા લાગ્યો, અને મનમાં ગણગણયો વાહ, આપણી મહેનત રંગ લાવી, ત્યાં તો નાનહૃ બોલ્યો સવારે સાબ જ કીધું તું શાળાએ આવો ત્યારે સાફ કપડાં અને હાથ–પગ ધોઈ, વાળ વ્યવસ્થીત કરીને આવવાનું કીધું તું ને મનહૃ ?
સંસ્કારે કત્નું, વાત તો તમારી સાચી છે ? એનો મતલબ તમારે પીકનીકમાં હ્મવું છે એ વાત બરાબર ને..? અને બધાં બાળકો એક સાથે બોલી ઉઠયા હા... સાબ અમારે બધાંને પીકનીકમાં આવવું શે. ક્રિષ્ના બોલ્યો વેરીનાઈસ બધાં બાળકો ક્રિષ્ના સામે હ્મેવા લાગ્યા. એટલે, ક્રિષ્નાભાઈ તો સાહેબ જેવા રુવાબ સાથે બોલ્યા, આમ બાઘાની જેમ શું હ્મેઓ શો, વેરી નાઈસ એટલે ખુબ સરસ થાય. ખુબ સરસને અંગે્રહૃમાં વેરી નાઈસ કહેવાય.
સંસ્કારે કત્નું, હા હો બાળકો આપણા ક્રિષ્નાભાઈ પણ હવે અંગે્રહૃ બોલવા લાગ્યા છે. બધાં બાળકો એકબીહ્મ સામે હ્મેઈ એકી સાથે બોલી ઉઠયા વેરીનાઈસ ક્રિષ્નાભાઈ અને બધાં એક સાથે હસી પડયા. સંસ્કારે દરેક બાળકોને બેસવા માટે સુચના આપી અને ક્રિષ્ના સાથે લીમડાના ઓટલે બેઠક લીધી, ત્યાર બાદ બાળકોને કત્નું આવતી કાલે આપણી શાળાનો પ્રથમ દિવસ છે. સૌ પ્રથમ તો આપણે શાળામાં મૂર્તિ પૂજન કરવું છે ? તેના માટે ફૂલ, આસોપાલવના પાંદ તેમજ દરેક રૂમમાં છબીઓ મુકી તેની પુહ્મ કરવાની છે. આ બધા માટેની તૈયારી કરવા માટે તમને અહીં બોલાવ્યા છે.
માણકી બોલી, સાબ હું શું લઈ આવું. સંસ્કારે કત્નું, પાંચ બાળકો ઉભા થઈ મારી પાસે આવી હ્મય. રમણ, માણકી, નાનહૃ, રતન, મોહન પાંચ બાળકો સંસ્કાર પાસે આવીને ઉભા રહી ગયા. સંસ્કારે કત્નું ગામમાંથી આસોપાલવના પાંદ તોડવાનું કામ તમારું તમે અત્યારે જ હ્મઓ અને પાદ તોડી પાછા અહીં આવી હ્મઓ.
બીહૃ પાંચની ટુકડી બનાવી તેમને શાળાના દરેક રૂમમાં બોર્ડ ને સાફ કરી ને દરેક બોર્ડ પાસે એક એક ચોક મુકવાની સુચના આપી. બાકીના પાંચ ને ગામમાંથી અલગ અલગ ફુલ તોડી આવવાની સુચના આપી.
ક્રિષ્નાને સુતળી, દોરો સોય જેવી સામગ્રી લેવા માટે સુચના આપી. થોડી જ વારમાં ક્રિષ્ના સુતળી, દોરો અને સોય સાથે હાજર થઈ ગયો, અને એક ટુકડી આસોપાલવના પાંદ લઈ આવી પહોંચી દરેકે ભેગા મળી આસોપાલવના તોરણ બનાવવા લાગ્યા દરેક રૂમ માટેના શાળાના ગેટ માટેનું અને આખી શાળાના ફળીયામાં શુસોભન માટે ના ઘણા બધાં તોરણની તૈયારી શરૂ થઈ ગઈ. ત્યાં તો બીહૃ ટુકડી ફુલોનો મોટો બધો સુડલો ભરી લઈ આવી. બધાંયે સાથે મળી ફૂલોના પાંચ હાર બનાવ્યા. બાકી થોડા છુટા ફુલો સુડાલામાં રાખ્યા, બધાંયનું કામ પુર્ણ થતાં થતાં સાંજ થવા આવી.
સંસ્કારે સુચના આપી આવતી કાલે સવારે તમારે બધાંયે સાત વાગ્યા પહેલા શાળાએ પહોંચી જવાનું છે. બાકીનું કામ આવતી કાલે કરવાનું રહેશે. બરાબર ને.... બધાં બાળકો એક સાથે બોલી ઉઠયા વેરી નાઈસ સાહેબ. સંસ્કાર બાળકોની નીખાલસતા સામે ખડખડાટ હસી પડયો. ક્રિષ્નાએ કત્નું પલીઝ તમે તમારી ઘરે હ્મઓ. આ સાંભળી બાળકો ક્રિષ્નાની બાજુમાં આવી તેમની સામે હ્મેવા લાગ્યા. ક્રિષ્નાએ કત્નું મારા ભાઈ પલીઝ એટલે કે મહેરબાની કરીને. રમણ તરત બોલ્યો ક્રિષ્નાભાઈ તમે તો મોટા સાબ થતા હ્મવ શો. ક્રિષ્ના મનમાં હસતાં હસતાં કહે હવે હારુ હારુ હ્મવ....હ્મવ ઘરે હ્મવ અને આજની તૈયારીનું કોઈને કાંઈ કહેતા નઈ.
સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બંને મુખીયાહૃની ઘરે પહોંચ્યા, મુખીયાહૃને આવતી કાલે ગામના સરપંચોને સાથે લઈ સવારે સાત વાગ્યે શાળાએ પહોંચવાનું આમંત્રણ આપ્યું. મુખીયાહૃએ કત્નું, પણ વાત શું શે ? સંસ્કારે કત્નું, તમે આવશો એટલે ખ્યાલ આવી જશે. ભુલાય નહીં આવતી કાલે સવારે સાત વાગ્યે, રામ...રામ... બોલતા બોલતા સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બંને મુખીયાહૃના ઘરની બહાર નીકળી ગયા.
ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ, હવે શું કામ બાકી રત્નું શે ? હવે કાકા પાસેથી શીવાય ગયેલા કપડાં લાવવાનું. આવતી કાલે સવારે છ વાગ્યા પહેલાં હાજર થઈ જવાનું છે. આવતીકાલે આપણે ઘણું બધું કામ કરવાનું છે. ક્રિષ્ના તો દરહૃકાકાને ઘરેથી બે હ્મેડી સીવેલા કપડાં લઈ, હરખાતો હરખાતો હાજર થઈ ગયો.
સંસ્કારના ઘરમાં પગ મૂકતા જ બોલ્યો, વાહ સાહેબ....વાહ, સરસ મહ્મનો ઝભો અને લેઘો બનાવ્યો શે. ક્રિષ્નાભાઈ તેમાંથી એક હ્મેડી તમે સાથે લેતા જ હ્મઓ અને આવતી કાલથી આ જ પહેરવેશમાં મને હ્મેવા મળશો એવી આશા રાખું છું. વેરી નાઈસ સાહેબ, અને ક્રિષ્નાભાઈ તો હાથમાં હ્મેડ લઈ નાચતા–ગાતા ઉપડયા.
સંસ્કારના ઘરે રોજના નિયમ મુજબ માણકી હાથમાં જમવાની થાળી લઈને પ્રવેશતા બોલી સાબ, આવતી કાલે શાળામાં શું શે ? સંસ્કારે કત્નું કેમ ? બાપુ મને પુશતાતા. આવતી કાલે નીહાળે સરપંચોને કેમ બોલાયા શે ? સંસ્કારે કત્નું, બેટા તે શું જવાબ આપ્યો. સાબ મને તો કંઈ ખબર નથી બાએ કીધુંં, આવતી કાલે સવારે નીહાળે હ્મશો એટલે ખબર પડશે. હવે ઉપાદી એકબાજુ મુકી જમવા બેહો, બોલતી બોલતી થાળી મુકી ચાલતી થઈ ગઈ.
સંસ્કાર પણ હસતાં હસતાં જ હાથ–મો ધોઈ જમવાનું પતાવ્યું, થાકને લીધે ઉંઘ આવી ગઈ. વહેલી સવારે પક્ષીઓના કલબલાટ સાંભળતા જ આંખ ખુલી ગઈ, પણ ઘડિયાળ સામે હ્મેતા ખ્યાલ આવ્યો કે, પાંચ વાગી ગયા છે. ફટાફટ તૈયાર થઈ, અને શાળાએ પહોંચ્યો ત્યાં તો ક્રિષ્ના સામે જ હાજર થઈ ગયો હતો. નવી હ્મેડમાં સહૃધહૃને, અને બોલ્યો વાહ સાબ તમે તો આ નવા કપરાંમાં અમારા જેવા જ દેખાવો શો.
સંસ્કારે કત્નું, તમારી સાથે રહુ છું તો તમારા જેવું જ લાગવું પડે ને ? બંને વાતો કરતાં કરતાં તુલશી કયારા પાસે મુર્તિને ગોઠવી, તેમના પર કાપડ ઢાંકી દીધું. શાળના દરેક રૂમમાં તોરણ બાંધ્યા. શાળાના ફળીયાને તોરણથી શણગારયું, અને ઓફીસમાં મુકેલ પાટી,પેન, પુસ્તકનો કોથળો બહાર ઝાડના ઓટલા પાસે ગોઠવવામાં આવ્યો. સવારે સાડા છ ની આસપાસ સમય થયો ત્યાં તો બાળકો આવી પહોંચ્યા.
રામહૃ બોલ્યો, વાહ... ક્રિષ્નાભાઈ તમે પણ નવી હ્મેડ પહેરી શે ને ? બધાં બાળકોની વાતો સાંભળતો સંસ્કાર પણ ઓફીસમાંથી આસનો લઈને બહાર આવ્યો અને બાળકોને હ્મેતા તે પણ ખુશખુશાલ થઈ ગયો. બાળકો પણ સાહેબને આર્યથી હ્મેઈ રત્ના, પરંતુ માણકીથી ન રહેવાતા બોલી, અરે સાબ તમે તો અમારા જેવા જ લાગવા લાગ્યા શો. સંસ્કારે કત્નું ચાલો ચાલો વાતો પછી કરહ્મે.
પહેલાં આવતી કાલની જેમ જે ટુકડીમાં હતા તેમ ગોઠવાઈ હ્મવ હ્મેઈએ, એટલે કામની સોંપણી કરીએ. સંસ્કારે પહેલી ટુકડીને શાળાનું મેદાન સાફ કરવાનું કત્નું, બીહૃ ટુકડીને સુંડલામાં પડેલ ફુલને વ્યવસ્થિત પાંચ થાળીમાં ગોઠવી, તેમાં કંકુ, ચોખા અને દીવો ગોઠવવાની સુચના આપી, અને થાળીઓ તેમજ જરૂરી સામનની વ્યવસ્થા કરવાનું સુચન ક્રિષ્નાને આપ્યું, અને ત્રીહૃ ટુકડીને કત્નું કોથળામાંથી એક પાટી સાથે બુક ની વ્યવસ્થીત ગોઠવણી ઓટલા ઉપર કરો. થોડી જ વારમાં બધી તૈયાર થઈ ગઈ. સંસ્કારે દરેક બાળકોને સુચના આપી કે, સરપંચો આવે એટલે દરેક બાળકોએ તાળીઓથી તેમનું સ્વાગત કરવાનું.
પાંચ છોકરીને સરપંચને કપાળ પર કંકુ તીલક કરી ચોખા લગાવીને તેમને અહીં બેસાડવાના છે જયાં આસન પાથરવામાં આવ્યા છે ત્યાં, આ રીતે દરેકને કામની સોંપણી કરવામાં આવી ગઈ, ત્યાં તો સામેથી આર્ય સાથે વાતોમાં ગરક પંચો શાળાના ગેટે આવી પહોંચ્યા, અને ગેટ પાસે જ ઉભા રહી હ્મેવા લાગ્યા.
આ શું આખી નિહાળ શણગારી શે. પાંચાપટેલ બોલ્યા, આ શોકરાઓ તો આપણા ગામના જ શે કે પસી....મુખીયાહૃ એ કત્નું, શે તો આપણા ગામના જ પણ, આવા નવા કપરાં પહેરીને કયા મલકમાં હ્મવાનું શે ? તેમને દરવાજે ઉભાલા હ્મેઈ સંસ્કાર સામે ગયો અને બોલ્યો બધાં સરપંચોને મારા રામ...રામ... સામે સરપંચે પણ અભિવાદન હૃલતા કત્નું રામ....રામ.. પણ આ... ત્યાં તો બાળકોના તાળીઓના ગળગળાટથી શાળાનું મેદાન ગુંહૃ ઉઠયું અને સરપંચોને બોલવાનો મોકો પણ ન મળ્યો.
પાંચ બાળાઓ પુહ્મની થાળી સાથે સહૃ ધહૃને સરપંચોની સામે આવી અને દરેકને તીલક કરી ચોખા લગાવ્યા. પંચો હજુ પણ દિર્ઘામાં હતા. આ શું થઈ રત્નું છે ત્યાં તો સામે જ ક્રિષ્નાને હ્મેતા મુખીયાહૃથી રહેવાયું નહિ, અરે કાનીયા આ બધું શું ? કાનીયો કાંઈ જવાબ આપે એ પહેલા જ, સંસ્કારે કત્નું. આ જ શાળામાં ભણવાનો પહેલો દિવસ છે, અમે ઈચ્છીએ છીએ કે, શાળાના પ્રથમ દિવસની શરૂઆત અમે ગામના સરપંચોના સ્વાગત અને તેમના આર્શીવાદથી કરીએ.
આવી... વાતો સાથે સંસ્કાર પંચોને તુલશી કયારા સુધી દોરી લાવ્યા. પંચોને વધુને વધુ આર્ય થતું જતું હતું કે આ તુલશી કયારે આટલું ઉચું શું ઢાકયું શે ? ત્યાં પાંચેય બાળાઓ પુહ્મની થાળી સાથે એક એક પંચની આગળ આવી ઉભી રહી ગઈ, અને ક્રિષ્નાએ મૂર્તિ પરથી કાપડ દુર કર્યું, ત્યાં જ પાંચા પટેલ બોલ્યા વાહ, શું સરસ મૂર્તિ શે હ્મણે હમણાં જ બોલી ઉઠશે ? ત્યાં તો રાધા બોલી હવે મૂર્તિનું પૂજન કરો. પાંચા પટેલ કહે હું ? સંસ્કારે કત્નું હા, તમે બધાં એક પછી એક મૂર્તિનું પૂજન કરો, એટલે અમારો કાર્યક્રમ આગળ વધે.
પંચોએ મૂર્તિનું પૂજન કરી હાર પહેરાવ્યો, ત્યાર બાદ પંચોને વડના ઓટલે બેસાડયા, અને દરેક બાળકોને સરપંચોના હસ્તક એક એક બુક અને પાટી આપવામાં આવ્યા. બધાં બાળકો ખુબ જ ખુશ હતા. દરહૃકાકા ને હ્મેતા જ સંસ્કારે કત્નું આવો કાકા, તમે પણ આવો.
મુખીયાહૃ બોલ્યા, શું દરહૃકાકા નીહાળે નામ લખાવા આયા શે ? ક્રિષ્ના વચ્ચે બોલ્યો, ''કાકા ને તો સાબે બોલાયા શે''. સંસ્કારે કત્નું, કાકા તમારું કામ ચાલુ કરી દો. દરેક બાળકોના માપ લઈ લો, અને બને તો બે કે ત્રણ દિવસમાં જ જેટલા બને એટલા ડે્રસ તૈયાર કરી આપહ્મે. કાકા તો હરખાતા હરખાતા, હા...હા...સાબ બનાવી આપીશ. મુખીયાહૃ વચ્ચે જ બોલ્યા પણ સાબ, આ બધાનું કાપડ સંસ્કારે કત્નું એ બધી સગવડતા થઈ ગઈ છે. બધા પંચો હસ્તક એક એક છબી દરેક રૂમમાં મુકાવીને તેનું પણ પુજન કરવામાં આવ્યું અને સંસ્કારે દરેક પંચોનો આભાર માન્યો અને તેમને વિદાય કર્યા.
પંચો તો સંસ્કારનું આયોજન હ્મેઈને ખુશ થઈ ગયા. પરંતુ એક પાંચા પટેલના મનમાં આગ ભભુકતી હતી, એટલે બોલ્યા બે દિ માં તો આ સાબ પણ ઉભી પૂંછડયે ભાગશે, તમે હવઉ જુઓ તો ખરા.
સંસ્કારે કોઈને ઘુંટતા, કોઈને બોલતા શીખવવાથી શરૂઆત કરી, અને બાળકો પણ ખુબ ધ્યાન દઈ ને ભણવા લાગ્યા, સંસ્કારે બાળકોને ચોખ્ખાઈ રાખવાના ફાયદા વિશે માહિતી આપી, વાર્તાઓ કહેવાનું શરૂ કર્યું, પોતાના માતા–પિતાને પણ શિક્ષણ વિશેની માહિતી આપવા માટે કત્નું, બાળકોને એક સુચના ખાસ આપી કે આજ સાંજથી રોજ રાત્રી શાળાએ દરેક પોત પોતાના માતા–પિતાને ભણવા માટે મોકલશે ખરું કે નહિ. બાળકોએ કત્નું અમારા મા–બાપુ જરૂર આયશે સાબ. દરેક બાળકોને પાટી, બુક વ્યવસ્થીત સાચવીને રાખવાની સુચના આપી, અને ક્રિષ્નાએ બેલ વગાડયો એટલે દરેક બાળકો પણ ઘર તરફ નીકળ્યા.
ક્રિષ્નાએ કત્નું, સાબ, તમારી પહેલા જેટલા સાબ આયા, એને શોકરાઓ પહેલા દી એ જ એવો ચમત્કાર બતાવતા કે, પેલો દી જ સાબનો સેલ્લો દી બની જતો. ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર બંને સાથે હસી પડયા. સંસ્કારે કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ હવે આપણે જઈએ. બંને શાળાના દરવાહ્મઓ બંધ કરી ઘર તરફ જવા નીકળ્યા. સંસ્કાર ઘરનો દરવાહ્મે ખોલે છે ત્યાં તેમની પાછળ માણકી જમવાની થાળી લઈને આવી પહોંચી, સાથે મુખીયાહૃ પણ હતા.
સંસ્કારે કત્નું આવો મુખીયાહૃ રામ...રામ.... મુખીયાહૃ ખાટલે બેસતા બોલ્યા, તમે તો ગજબ કરી વારીયો, આ શોકરાઓ અમારા ગામના હોય જ નહિ એવા લાગે શે. અને પાટી, ચોપરા, મૂરતી આ બધાનો થઈ તમે તો ઘણો ખરચ કરી વારયો. સંસ્કારે કત્નું તે તો બધું બાળકો માટેની જરૂરીયાતની ચીજ છે. એ તો શે જ સાબ, પણ મારી માણકીએ હૃદ પકડી શે કે, મારે આજે હાંજે ભણવા માટે આવવાનું શે. સંસ્કારે કત્નું, એ તો તમારી ઈચ્છા હું ફરહૃયાત નહિ કહું, પણ હા.... મને વિશ્વાસ છે કે, બાળકો પોતાના માતા–પિતાને જરૂર સાથે લઈને આવશે.
માણકી બોલી જરૂર સાબ હું મા અને બાપુ ને લઈ ને જ આયીશ. હાલો સાબ હવે હુંય રહ્મ લઉં આ શોકરાઓ પાહે તો અમારુ કાંઈ હાંલવાનું નથી જ, તંઈ લ્યો રામ...રામ... બોલતાં બોલતાં મુખીયાહૃ અને માણકી ચાલતા થયા.
સંસ્કાર હાથ–મોં ધોઈ જમવાનું પતાવી અને ખાટલા પર લંબાવ્યું અને વિચાર આવ્યો અહીં આવ્યો એને આજ ત્રીહ્મે દિવસ થઈ ગયો. કેટલા શાંત અને નિખાલસ છે અહીંના માણસો. અચાનક તેમને પોતાની મા યાદ આવી ગઈ. મંદિરમાં રહેલ છબી સામે હ્મેઈ સંસ્કારે કત્નું, માં તને દુઃખ પહોંચે એવું કોઈ કાર્ય કરીશ નહિ. વિચારોમાં જ નીંદર આવી ગઈ, ત્રણ વાગે ઉઠીને, ફે્રસ થઈ બુક વાંચવા લાગ્યો. થોડી જ વારમાં માણકી ચાની કીટલી લઈ હાજર થઈ તેની પાછળ જ ક્રિષ્ના પણ આવી પહોંચ્યો, બંનેએ સાથે ચા પીધી.
ક્રિષ્ના એ કત્નું, સાહેબ તમે અહીં આયા એને આજે ત્રણ દી થયા, શોકરાઓ કેટલા બધા ડાયા થઈ ગયા શે, પણ તમને એવું લાગે શે કે સાંજે ભણવા તેના મા–બાપુ આયશે. સંસ્કારે કત્નું જરૂર આવશે, મને વિશ્વાસ છે બધાં બાળકો પોતાના માતા–પિતાને લઈ ને જ આવશે.
સાબ આખા ગામમાં બધાંને વાસતાં–લખતાં આવડી ગયું તો તો, અમારી ચીૐી ટપાલીકાકા પાસે વસાવી અને લખાવી પણ નહિ પડે, હધાંય પોતાની હાથે ચીૐી લખશે. તમારી જેમ અમને પણ વાસતાં આવડી હ્મય એટલે હું તો સાહેબ જ બનવાનો શું સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ સાહેબ બનવા માટે ખુબ મહેનત કરવી પડે છે ? ક્રિષ્ના કહે સાબ તમે કહેશો એટલી મહેનત કરીશ. રાત હ્મગીને હું ભણીશ.
સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ ચાલો, આજ તો મને ગામમાં હ્મેવા જેવું શું છે તે બતાવો. અરે વાહ, સાબ હાલો હાલો પહેલાં તો તમને ગામના મંદિરના દરશન કરાવું. બંનેએ મંદિરે જઈ દર્શન કર્યા. પુહ્મરીએ પ્રસાદ આપ્યો અને મંદિરના ઓટલે ખુલ્લામાં બેઠા. ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ આ મંદિરે દરશન કરવા ઠેક અમદાવાદ શહેરથી માણસો અહીં આવે શે. અહીં જે માંગો તે ભગવાન જરૂર આપે શે એટલે ગામો ગામથી માણસો આવે શે. સંસ્કારે કત્નું જે માંગો એ મળે છે ?
ક્રિષ્નાએ કત્નું, હા' સાબ એક વાર માંગી તો હ્મેઓ. સંસ્કાર મનમાં જ બોલ્યો, 'હે ભગવાન આ ગામના દરેક માણસમાં થોડી હ્મગૃતતા આવે,' અને હા સાહેબ હ્મે સામે જે રેતી નો પટ દેખાય શે ને તે આ ગામની નદી શે, અત્યારે તો સુકાય ગઈ શે. વરસાદ આયશે એટલે બે કાંઠે વહતી હોય શે. મંદિરના ઓટલે જ અલક–મલકની વાતોમાં ઘણો સમય પસાર થઈ ગયો. સંસ્કારે કત્નું ચાલો ક્રિષ્નાભાઈ હવે ધીમે ધીમે ચાલતા થઈએ.
મંદિરથી થોડે દુર આવતા જ ક્રિષ્નાએ પૂછયું સાબ, તમે આરામ કરીને હું કરો ? સંસ્કારે કત્નું, હું પુસ્તકો વાચું. સાબ મનેય વાંસતા આવડતું હોત તો, આમથી તેમ હડાકાં ન મારત હો. સંસ્કારે આશ્વાસન આપતા કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ તમને તો બધાંયની પહેલાં વાંચતા આવડી જશે. તમે બધાંની પહેલાં છાપું વાંચતા શીખી જશો. વાતો કરતાં કરતાં ઘરે પહોચ્યાં ત્યાં તો આકાશે અંધારી ચાદર ઓઢી લીધી હતી. મંદિરની આરતીનો ઘંટ સંભળાયો, ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર બંને ઘરના ઓટલા પર જ બેસી ને વાતો કરી રત્ના હતા.
માણકી નિયમ મુજબ થાળી લઈ ને આવી ઘરમાં મુકી બોલી સાબ, મા–બાપુ ને રાહૃ કરી લીધા શે. સંસ્કારે કત્નું, સરસ બેટા, આ ગામના લોકોને થોડા દિવસમાં તો વાંચતા લખતાં આવડી જશે. જતાં જતાં બોલી રામ રામ સાબ, હમણાં જ મા–બાપુ સાથે પાશી આવીશ. સંસ્કારે કત્નું રામ...રામ... બેટા....
ક્રિષ્નાને તો સાબ વિશે દિવસે દિવસે વધુ હ્મણવાની તમન્નાને મનમાં રોકી શકતો નહોતો. તેનાથી રહેવાતું નહોતું, પુછું કે ન પુછું ના વિચારમાં અટવાયો તો.. સંસ્કારનું ધ્યાન જતાં જ કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ કંઈ મુસીબતમાં પડી ગયા છો. ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ તમને વાંધો ન હોય તો એક સવાલ પુસું. સંસ્કારે કત્નું પુછો ભાઈ, એમાં કાંઈ પુછવાનું હોય. ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ તમારા ઘરમાં કોણ કોણ શે ?
સંસ્કાર હસતાં હસતાં કહે, ઓ..હો..હો.. એમ વાત છે, તમને મારા વિશે હ્મણવાની ઈચ્છા થઈ છે ? તો સાંભળો મારા ઘરમાં મારી મા,પિતાહૃ અને હું તો તમારી સામે જ છું, સંસ્કારે બહુ ટુંકાણમાં જવાબ આપ્યો. ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ તમારે ઘીરે કેટલી ગાય શે ? સંસ્કારે કત્નું ગાય ? હા, સાબ ગાય.
સંસ્કારે કત્નું ક્રિષ્ના અમારી ઘરે ગાય નથી, પણ હા બે ગાડી છે ? એક આલીશાન બંગલો છે , નોકર–ચાકર છે, પણ અહીંયા જેટલી શાંતી છે એટલી શાંતી શહેરમાં નથી, પણ સાબ તમારી ઘરે ગાડી–બંગલો છોડી અહીં ગામડામાં તમને કેમ રેવું ગમે શે. સંસ્કાર જવાબ આપે તે પહેલાં જ, માણકી એ કત્નું અહીં તમારા જેવા ક્રિષ્નાભાઈ શે ને એટલે ?
સંસ્કાર અને ક્રિષ્નાએ નજર કરતાં ખ્યાલ આવ્યો બધાં બાળકો પોતાના માતા–પિતાને હ્મણે શાળાએ છોડવા આવ્યા હોય એમ હાજર થઈ ગયા. સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બંને તો ઉભા થઈ હ્મેઈ રત્ના. સંસ્કારના ઘરનું આટલું મોટું ફળીયું આખું ભરાઈ ગયું. પાંચા પટેલથી રહેવાયું નહિ, એટલે બોલ્યા......લ્યો, સાબ અમારા શોકરાની હૃદ પાહે તો કંઈ હાલે નહીં બધાં શોકરાઓ ભારી ઉસતાદ શે, ની કરીને જ ઘરે આવી ગયા, કે તમે નિહાળે નહીં આવો તો અમે નિહાળે નઈ હ્મઈ. કંઈક યાદ આવતા જ ક્રિષ્ના વચ્ચે બોલ્યો, અરે સાબ તમારી થાળી તો ઢાંકેલી જ શે
સંસ્કાર તો તંદ્રામાંથી ચોકયો હોય એમ, હા...હા...કાંઈ વાંધો નહિ ક્રિષ્નાભાઈ એક કામ કરો. શાળાના ફળીયામાં દિવાલ પાસે બોર્ડ મુકો, ચાલો બધાંય શાળાના ફળીયા માં જ બેસીએ. બધાં એક સાથે શાળાના ફળીયામાં પહોંચ્યા, એકબાજુ પુરૂષો અને બીહૃ બાજુ સ્ત્રીઓ અને વચ્ચે બાળકો, બધાંની આગળ ક્રિષ્નાભાઈ પણ ગોઠવાઈ ગયા.
સંસ્કારે સૌ પ્રથમ તો શિક્ષણ હૃવન માટે કેટલું મહત્વનું છે ? શિક્ષણ વગરની હૃંદગી કેટલી અંધાર ભરેલી છે તેની માહિતી આપી, તમારે કાગળ લખવા માટે પણ બીહ્મના સહારાની જરૂર પડે છે ? તો વાંચવા માટે પણ બીહ્મના સહારાની જરૂર પડે છે હ્મે વાંચતા લખતાં શીખી જશો તો તમારું કામ તમે હ્મતે કરી શકશો, તમે કાગળ લખી શકશો, વાંચી શકશો, છાપું વાંચી શકશો, જયાં અંગુઠો મારો છો ત્યાં સહી કરી શકશો. સંસ્કારે ગામ લોકોને હ્મગતા સ્વપ્ના હ્મેવા મજબુર કરી દીધા. ગામ લોકોને સંસ્કારની વાત સો આની સોના જેવી લાગી, વાતોમાં ને વાતોમાં બે કલાકનો સમય પસાર થઈ ગયો, હવે રોજ શાળાએ આવવાના નિર્ણય સાથે સૌ છુટા પડયા.
સંસ્કારને પણ જમી પુસ્તક હાથમાં લઈ વાંચતા વાંચતા જ ઉંઘ આવી ગઈ અને પુસ્તક હાથમાં જ રહી ગયું. સવારે ઉંઘ ઉડતા પુસ્તક હજુ પણ હાથમાં જ હતું. સંસ્કાર રોજિંદી ક્રિયા પતાવી, માણકી પણ તેમના નિયમ મુજબ ચા લઈ હાજર થઈ ગઈ, ચા પી ઘરમાંથી બહાર નીકળી શાળાએ પહોંચે છે તો, ક્રિષ્ના અને બાળકોએ શાળાની સફાઈ કરી વૃક્ષોને પાણી છાંટી ને આસન પાથરી રત્ના હતાં.
સાબ આવતા જ બાળકો એકી અવાજે બોલી ઉઠયા. ગુડ મોરનીંગ સાહેબ. સંસ્કારે પણ કત્નું ગુડ મોર્નીગ.... બાળકો... તમે તો દિવસે દિવસે વધારે ને વધારે હોશીયાર બનતા હ્મઓ છો. સંસ્કાર અને બાળકોની વાતો ચાલતી હતી, ત્યાં જ દરહૃકાકા હાજર થયા, બેટા..., સંસ્કારે કત્નું આવો કાકા... બોલો શું સેવા કરું, અરે બેટા... સેવા તો, તે ઘણી કરી મારી, આ શોકરાના કપરાં થોરા સીવાય ગયા શે. સંસ્કારે કત્નું, ''કાકા તમે એક કામ કરો. હું ક્રિષ્નાને મોકલી મંગાવી લઈ છું, બાકી છે તે પણ શીવાય એટલે જરૂર જણાવશો.'' તમને કેટલા રૂપીયા દેવાના. કાકા કહે બેટા તારે જે દેવું હોય તે, તું પણ સેવા કરશ. તો આ સેવાનો હું ય થોડો લાભ લઉં ને? અરે...ના... કાકા એમ થોડું ચાલે. સંસ્કારે ક્રિષ્નાને કત્નું, ક્રિષ્ના કબાટમાંથી એેક હહ્મર લઈ આવતો.
ક્રિષ્ના, એક હહ્મર રૂપીયા લઈ હાજર થઈ ગયો. સંસ્કારે કાકાના હાથમાં રૂપીયા મુકતા કત્નું, લ્યો કાકા ક્રિષ્ના આવી સીવેલા કપડાં હમણાં જ લઈ હ્મય છે. બાકીના રૂપીયા સીવાય એટલે પહોંચાડી આપીશ. કાકા તો રાહૃ થતાં થતાં ચાલતાં થયા. સાથે ક્રિષ્ના પણ ગયો અને થોડી જ વારમાં સીવેલા ડે્રસ સાથે હાજર થઈ ગયો. સંસ્કારે બાળકોને માપ કરીને ડે્રસ આપ્યા, જેમના બાકી છે તેઓને બે દિવસમાં મળી જશે. સાથે સુચના પણ આપી રોજ શાળાએ આવો ત્યારે ફરહૃયાત આ ડે્રસ પહેરીને આવવાનું. શાળા સિવાય કયારેય પણ આ ડે્રસ પહેરવાનો નથી. બધાં બાળકો રાહૃ થઈ ગયા.
આજે પણ સંસ્કારે વાર્તા સંભળાવી સાથે કાની ઓળખ કરાવી. રમત રમતમાં કો યાદ રહે તેવી રમતો રમાંડી. બાળકોની યાદદાસ્ત હ્મેઈને સંસ્કારને ખુબ નવાઈ લાગી. ગામડું હોવા છતાં બાળકો ખુબ હોંશીયાર છે. બધાં બાળકોને સુચના આપવામાં આવી કે, શાળાએથી ઘરે જઈ દરેક બાળકોએ પોત પોતાના માતા–પિતાને કામમાં મદદ કરવાની. રમણ તરત જ બોલ્યા સાબ, મારા બાપુ અને બા તો રોજ વાડીએ હ્મય શે તો હું શું મદદ કરું ? સંસ્કારે કત્નું તમારા માતા–પિતા વાડીએ જતા હોય, તો તમે પણ વાડીએ જઈને તેમને મદદ કરો ગામની ધુળમાં રમશો તો તમને કંઈ હ્મણવા નહી મળે. લાલહૃ બોલ્યો, સાસી વાત શે સાબ તમે અમને રમાડવા માટે તો પીક....નીકમાં લઈ જ હ્મશો ને ? સંસ્કારે કત્નું, પાકું મે કત્નું, એટલે જરૂર લઈ જઈશ. બધાં બાળકોએ કત્નું આજથી રમવાનું બંધ અને કામ કરવાનું શાલુ.
ગામ લોકોને સંસ્કારની વાત તો ગળે ઉતરી ગઈ, આ જ રીતે સવારે બાળકો અને સાંજે બાળકો સાથે યુવાનો, ભાઈઓ બહેનો–વૃધ્ધો બધાંની હાજરી દિવસે દિવસે વધવા લાગી. કાની ઓળખ કરતા શીખવાડી. કો આવડી ગયા પછી સાદા શબ્દો, કાનાવાળા શબ્દો, હવે તો ભણવું તે બધાં માટે એક જરૂરીયાત બની ગઈ હતી. રાત્રી શાળા એક કલાક ને બદલે બે– અઢી કલાક સુધી ચાલુ રહેવા લાગી. પંચોની મીટીંગોમાં કે ગામને ચોરે, ઓટલે બધે એક જ વાતની ચર્ચા થતી મને આટલું વાંશતા આવડયું, પાશા પટેલને આટલું વાસતા આવડયું. બધાંનાં મોંઢા પર હરખની હેલી હ્મેઈ શકાતી હતી.
સંસ્કારે હવે ગામમાં આવતા ટપાલી સાથે રોજ છાપુ મંગાવાનું ચાલુ કર્યું, હવે ભણવા સાથે સંસ્કારે ગામ લોકોને છાપા દ્વારા અવનવા સમાચાર પણ સંભળાવા લાગ્યો અને જેમને વાંચતા આવડી હ્મય તેમને પણ દરેક સામે છાપુ વંચાવે. આ રીતે ગામલોકોની ધગશ અને સંસ્કારની મહેનત રંગ લાવી, ગામના પચાસ ટકા ને ભાગ્યા તુટતા શબ્દોમાં વાંચતા આવડી ગયું,
હવે તો સંસ્કાર પણ બપોર પછીના સમય દરમ્યાન ગામ લોકોની વાડીએ જઈ અને કુવો, વાડી, હળ ચલાવતા ખેડુતોને જુએ, જરૂર જણાય ત્યાં સલાહ આપે, અને ગામ લોકો પણ સંસ્કારની સલાહને અમલમાં મુકવા લાગ્યા. રોજ થી રોજ ભણવા સાથે હવે વાડીમાં કઈ દવા છાંટવી કેવી રીતે છાંટવી, ગામમાં થતા ગોબરના ઢગલા અને ઉકરડાંનો ઉપયોગ કરી કેવી રીતે ગોબર ગેસ બનાવી શકાય તેની માહિતી આપી. પરંતુ આ વાત ગામ લોકો માટે અશકય હતી કે ગોબરમાંથી ગેસ બને એ ગેસ ને ઉપયોગમાં લઈ શકાય, પરંતુ સંસ્કાર પર પુરો વિશ્વાસ હતો ગામના બધાંને તે કયારેક કોઈ ખોટી સલાહ ન આપે.
આમ દિવસો પછી દિવસો વિતતા તેર દિવસ પુરા થઈ ગયા સંસ્કારને પોતાની મા ની યાદ આવી, કે તે મારી ચીંતા કરતી હશે. તેને પંદર દિવસનું જ કહીને આવેલ હતો. સંસ્કાર ક્રિષ્નાને સાથે લઈ મુખીયાહૃ પાસે બે દિવસ માટે શહેરમાં જવાની રહ્મ લેવા માટે હ્મય છે. પરંતુ મુખીયાહૃ વિચારમાં પડી ગયા, એટલે ક્રિષ્ના મુખીયાહૃને હાથેથી હચમચાવતાં બોલ્યો, ''મુખીયાહૃ સાબને તો બે દિવસ જ હ્મવું શે'' વિચારમાંથી હ્મગતા મુખીયાહૃ કહે છે, બે દિ નું કંઈ ને પસી પાસા દરશન દુર્લભ થઈ હ્મશે ક્રિષ્ના. સંસ્કારે કત્નું, ના...ના... મુખીયાહૃ એમ વાત નથી. વચ્ચે જ મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ અમને ખબર શે અમે અભણ પરહ્મ શીએ, પણ મનની વાત તો હ્મણી જ લઈ શીએ. અહીં આવી બધાંય સાબ હાલયા હ્મયશે. તમે પહેલા કે દહ બાર દાળા રોકાણા પણ અમે તમને આમ હ્મવા નંઈ દઈએ.
અમદાવાદમાં સંસ્કારની માતાને સંસ્કારની યાદ સાથે ઉપાદી પણ થતી હતી કે, મારો દિકરો કયાં હશે ? તેમણે સંસ્કારના પિતાહૃ ને કત્નું પણ ખરું સંસ્કાર પંદર દિવસ થયા ઘર છોડી ને ગયો છે તેના કોઈ સમાચાર નથી. રામકુમાર શેઠે કત્નું આવી હ્મશે તું નકામી ચીંતા કરે છે. આટલા ઠાઠ માંઠ માં રહેવા ટેવાયેલાને કયાં ફાવશે ? તું એની ચિંતા ન કર, એને તારી ચિંતા હશે તો જરૂર આવશે, અને હું ત્રણ–ચાર દિવસમાં આવી જઈશ, મારી બેગ તૈયાર કરી દે, ઓફીસેથી સીધો જ નીકળી જઈશ.
સંસ્કારે કત્નું, મુખીયાહૃ... મારી સાથે ક્રિષ્નાભાઈને મોકલો, હું ગોબરગેસના પ્લાન માટે હ્મઉં છું, ક્રિષ્નાભાઈને લઈને હ્મઉં છું, જરૂર પાછો આવીશ. હું આવ્યો ત્યારે જ મે કત્નું હતું ને કે હું અહીંથી જવા માટે નથી આવ્યો. મુખીયાહૃની આંખો ભીની થઈ ગઈ, ગળું ભરાય ગયું, અને બોલ્યા સાશું કયો સો સાબ આયશો ને ? સંસ્કારે કત્નું, હા... જરૂર આવીશ. આ ગામને આ ગામના લોકોને શહેરની સાથે ઉભા કરીશ. અત્યારે મને અને ક્રિષ્નાભાઈને રાહ્મ આપો એટલે બે દિવસમાં પાછા. મુખીયાહૃ આંખના ખુણા સાફ કરતાં બોલ્યા સારુ ત્યારે કયારે નીકળો શો.
સંસ્કારે કત્નું બસ, અહીંથી જ સીધા તમે રાહ્મ આપો એટલે તમારા આર્શીવાદ મળ્યા અને અમે ઘરે જઈ સીધા સ્ટેશને પહોચીએ, અને હા મુખીયાહૃ બાળકોને શાળાએ બે દિવસની રહ્મ માટેનું સુચન કરવાનું રહી ગયેલ છે, અચાનક ની થતા હ્મણ કરેલ નથી. મુખીયાહૃએ માણકીને બોલાવી કત્નું, હ્મ તારી માને કે પુહ્મની થાળી લાવે, ત્યાં તો માણકીની માં પુહ્મની થાળી સાથે હાજર થતા બોલી મે હધુંય હાંભળી લીધું શે. ભગવાન કરે અમને ભુલ્યા વગર બે દી માં પાસા આવો બોલતા બોલતા જ ક્રિષ્ના અને સંસ્કારના કપાળે કંકુ તીલક કરી મોંમા ગોળની ગાગળી મુકી રામ રામ કરી વિદાય કરે છે.
સંસ્કાર ઘરે જઈ રૂપીયા ખીસ્સામાં મુકી ક્રિષ્નાને કહે છે, ચાલો ક્રિષ્નાભાઈ, ક્રિષ્ના તો બાઘા ની જેમ ઉભો હોય છે, એટલે સંસ્કારે કત્નું શું થયું ? કંઈ નહિ સાબ પણ આ શાળાના ડે્રસમાં જ સંસ્કારે કત્નું... હા ક્રિષ્નાભાઈ આપણે બંને આજ ડે્રસમાં જઈશું. એમ વાત નથી સાબ, પણ બે દિ રોકાવાનું શે તો પહેરવાના કપરાં. અરે ક્રિષ્નાભાઈ એ બધું થઈ હ્મશે તમે ચાલો ને. ક્રિષ્ના તો ચાવીવાળા રમડાંની જેમ સાથે ચાલતો થઈ ગયો, ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર સ્ટેશને પહોંચીને બેઠા ગાડી આવવાને તો વાર હતી, ત્યાં તો શોર બકોર સાથે બાળકો સાથે ગામ લોકો પણ સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના પાસે આવી પહોંચ્યા.
સંસ્કાર સામે હ્મેતા ગળગળા અવાજે પાંચાપટેલ બોલ્યા, મને તો માણકી એ કીધું સાબ શહેર હ્મય શે. સાબ પાશા કયારે આયશો....? આયશો ને ??? અમારે ભણવું શે, શાપું વાંચવું શે. સંસ્કારે પાંચાપટેલના ખંભે હાથ મુકતા કત્નું જરૂર જરૂર, બે જ દિવસની તો વાત છે.. પણ સાબ અત્યાર હુધી બધાંય સાબુ કીધા વગર ગયા, તમે કયાંય કંઈ હ્મવશો એટલે બીક લાગે શે કે, કયાંક પાસા નહીં આવો તો....
સંસ્કારે કત્નું, અરે પાંચાપટેલ આ તમારા ક્રિષ્નાને સાથે લેતો હ્મવ છું અને બે દિવસમાં તો તેની સાથે જ ગામમાં હાજરી આપીશ, ત્યાં તો સામેથી ગાડી આવતી દેખાણી, પાંચાપટેલની સાથે સરપંચોની આંખ ભીની થઈ ગઈ. સાથે ગામલોકોએ પણ ભીની આંખે ક્રિષ્ના અને સાહેબને રામ...રામ...કહી વિદાય આપી.
અમદાવાદ સ્ટેશને ઉતર્યા એટલે, સંસ્કારે કત્નું જુઓ, ક્રિષ્નાભાઈ આ અમારુ ગામ. ના...સાબ આને ગામ ન કહેવાય, આ તો શહેર શે શહેર કેવા મોટા મોટા મકાનો, ચારે બાજુ ગાડીઓ. સંસ્કારે ઘર સુધીની ટેક્ષી બાંધે છે. એક મોટા ગેટ પાસે આવી ટેક્ષી ઉભી રહેતા.
સંસ્કાર ક્રિષ્નાને ઉતરવા માટે ઈશારો કરે છે. ગેટ ખોલી સંસ્કાર આગળ અને પાછળ ક્રિષ્ના... અંદર મોટો બગીચો... બગીચામાં હીંચકા, હોજ, નાના મઢુલી જેવા ઝુપડાંઓ, બેસવા માટે ખુરશીઓ તકડો ન લાગે એટલા માટે ખુરશી ઉપર છત્રીઓ બધું જેમનું તેમ જ હતું. ક્રિષ્ના તો ગેટની અંદર ઉભા ઉભા જ આ બધુ હ્મેવા લાગ્યો. એટલે સંસ્કારે ક્રિષ્નાનો હાથ પકડી ખેંચ્યો, એટલે હા...હા... કરતો તેની પાછળ ચાલતાં ચાલતાં બોલ્યો, સાબ આ શહેરનો બગીચો શે ? અરે ના ક્રિષ્નાભાઈ આ મારુ ઘર છે ક્રિષ્નાભાઈ તમે ચાલો પછી નિરાંતે બગીચો હ્મેયા રાખહ્મે.
બગીચો વટાવી દરવાજે પહોંચતા જ સંસ્કાર ડોરબેલ વગાડે છે, કોઈ પ્રત્યુતર ન મળતાં ફરી ડોરબેલ વગાડે છે. ફરી ડોરબેલ વગડવા માટે હાથ લંબાવે છે, ત્યાં તો દરવાહ્મે ખુલતા જ સંસ્કારની મા સંસ્કારને હ્મેતા જ હરખનાં આસું સાથે ભેટી પડતાં બોલે છે, મને હતું જ મારો દીકરો પંદર દિવસનું કહીને ગયો છે, એટલે આજતો જરૂર આવશે. હું સવારથી રાહ હ્મેતી હતી. બસ... બસ... મા અંદર નહીં આવવા દે. અરે ના બેટા એમ વાત નથી પણ, પહેલી વાર પંદર દિવસ ઘરથી દુર રત્નો છો ને ?
સંસ્કારની સામે હ્મેતા જ, પણ આ શું ? ગાંધી બનીને આવ્યો છે કે શું ? ક્રિષ્ના તો આ મા દિકરાના મીલનને હ્મેઈ હરખના આંસું સારતો હતો, પણ મનમાં વસવસો હતો કે, મારેય મા હોત તો કેવું સારું, સંસ્કાર તેમની માને ક્રિષ્નાની ઓળખાણ કરાવે છે, આ ક્રિષ્નાભાઈ છે હું જે ગામમાં છું ત્યાં મારા આસીસ્ટન છે. સંસ્કારે પુંછયું શું થયું ક્રિષ્ના ? કેમ રડે છે, કંઈ નહીં સાબ ઈ તો એમ જ, ના..ના.. બોલ ક્રિષ્ના શી વાત છે ?
સાબ તમારી મા ને હ્મેઈ ને મને મારી માં યાદ આવી ગઈ. પછી આકાશ સામે હ્મેઈને કહે, તે તો મને પૃથ્વી ઉપર મુકી ને ચાલી ગઈ. પણ આટલા સમયમાં આજ ખબર પડી કે મા કોને કહેવાય. શીલા બહેન ક્રિષ્નાના માથે હેતથી હાથ મુકતા કત્નું, હું પણ તારી મા જ કહેવાઉ ને ? ક્રિષ્ના પણ શીલાબહેનને પગે લાગ્યો શીલાબહેન બંનેને અંદર લઈ ગયા. ક્રિષ્નાભાઈ તો બસ, ટગર...ટગર હ્મેવાનું જ કામ કરે. સંસ્કાર તમે બંને ફે્રસ થઈ હ્મઓ, હું હમણાં જ ગરમ ગરમ રસોઈ તૈયાર કરાવું છું.
સંસ્કાર ક્રિષ્નાને પોતાના રૂમમાં લઈ હ્મય છે. નાહી નાઈટ સુટ પહેરી આવે છે, અને ક્રિષ્નાને નાહવા માટે બાથરૂમમાં લઈ હ્મય છે, સાબ આ બાથરૂમ શે કે, રહેવા માટેનો રૂમ. ક્રિષ્નાભાઈ શહેરમાં આટલા મોટા જ બાથરૂમ હોય, પણ સાબ આ શતમાં શેનો પાઈપ શે. તે ફુવારો છે. બાથરૂમમાં બધું સમહ્મવી તેને કપડાં દઈ સંસ્કાર બહાર આવે છે, અને કોમ્પ્યુટરમાં જ ઈન્ટરનેટ પર ગોબરગેશ પ્લાન તેમજ જરૂરીયાતના સામનની માહિતી એકઠી કરે છે. ક્રિષ્નાભાઈ પણ બાથરૂમમાંથી બહાર નાઈટ સુટ સાથે આવ્યા. વાહ ક્રિષ્નાભાઈ તમે તો અમારા શહેરના થઈ ગયા, અને બંને એકી સાથે હસી પડયાં.
નોકર આવી બોલ્યો, નાના શેઠ રસોઈ તૈયાર છે, હે સાબ તમે નાના શેઠ શો ? હસતાં હસતાં હા મારા પિતાહૃ શેઠ. હું એમનો એકનો એક દિકરો એટલે બધાં મને નાના શેઠ કહી બોલાવે છે. વાતો કરતાં કરતાં બંને ડાઈનીંગ ટેબલ પર ગોઠવાયા, મા, પિતાહૃ કયારે આવશે ? બેટા, એ તો ત્રણ–ચાર દિવસની મીટીંગ હોવાથી બહાર છે. ક્રિષ્ના તો ગોળ ગોળ ફરતું ડાઈનીંગ ટેબલ તેના પર કાચના વાસણમાં ગોઠવવામાં આવેલ ભોજન આ બધું હ્મેઈને નવાઈ પામી ગયો. તે સંસ્કારે જે રીતે જમે તે રીતે તેમની નકલ કરવા લાગ્યો.
જમતા જમતા સંસ્કારે કત્નું મા આવતી કાલે રોટલો બનાવવાનું કહેજે ને, શીલા બહેન હસતાં... હસતાં... બોલ્યા...રોટલો... તું અને રોટલો ખાઈશ હા... ત્યાં પણ હું સાંજે રોટલો, દુધ અને ચીખડી જ ખાવ છું. શીલાબહેન પીરસતા...પીરસતા...જ બોલ્યા તો તારા પીઝા, બરગર, સેન્ડવીચ, ઢોસા કયાં ખોવાય ગયા.
પણ...એ તો કહે, બેટા તું આટલા દિવસ કયાં હતો ? શીલાબહેનના પ્રશ્નનો જવાબ ક્રિષ્નાએ આપ્યો, અમારા ગામમાં, એટલે... સંસ્કારે વાત કાપતાં કત્નું, માં હું અત્યાર સુધી પાડલા હતો ? પાડલા.... અમદાવાદથી સો કિલોમીટર દુર આવેલ ? હા મા તે પાડલા ગામે ગયો તો અને હાલ પણ ત્યાં જ છું અને ફરી પાછો ત્યાં જ જવાનો છું.
(અચાનક શીલાબેન વિચારોમાં ખોવાય હ્મય છે કે, પરણીને સૌ પ્રથમ પાડલામાં પગ મુકયો ત્યારે શહેર કેવું હોય તેની ખબર પણ નહોતી, અને પાડલામાંથી શહેરમાં આવ્યા પછી કયારેય પાડલા સામે હ્મેયું નથી.) સંસ્કાર શીલાબેનને હાથેથી હચમચાવતા કહે છે કયાં ખોવાઈ ગઈ માં... કયાંય નહિ બેટા હરખાતાં હરખાતાં તે બોલી પણ, ત્યાં તું કયાં રહે છે ? શું કરશ ? કયાં જમશ ? ઓ...હો....માં આટલાં બધાં સવાલો, મારો તાહ્મે માહ્મે ચહેરો હ્મેઈને નથી લાગતું કે હું ખુશ છુું ? હા...હા... એ તો ખ્યાલ આવ્યો કે, તું ખુશ છો પણ ત્યાં શું કરે છે ?
ક્રિષ્ના એ કત્નું, અમારા ગામના સાબ શે. સંસ્કારની મા ખીલખીલાટ હસી પડી, આ અને સાહેબ... હજુ તો આનેય એક સાહેબની જરૂર છે ? જમવાનું પતતા જ સંસ્કારે કત્નું, મા અમારે ખરીદી માટે જવું છે, મને થોડા રૂપીયા અને ગાડીની ચાવી હ્મેઈએ છે ? સંસ્કારની મા ગાડીની ચાવી સંસ્કારના હાથમાં મુકતા બોલી, થોડા એટલે કેટલા રૂપીયા હ્મેઈએ છે ? હાલ તો દસક હહ્મર જ. પાંચેક તો મારી પાસે છે. ક્રિષ્ના મારા ખીસ્સા ખાલી કરી ને લાવ તો ?
ક્રિષ્ના રૂપીયા સાથે હાજર થઈ ગયો, મા અમે જઈએ છીએ, અને અમારા કપડાં ધોવરાવી નાંખજે એ સાથે લઈને જ જવાના છે. સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બંને ગાડી લઈને બંગલાની બહાર નીકળ્યા, સાંજ સમયે શહેરની ઉંચી ઉંચી ઈમારતો અને રોશની હ્મેઈને ક્રિષ્ના તો આભો બની ગયો. તે તો બસ મુંગા મુંગા હ્મેવાનું જ કામ કરે. સંસ્કારે બહ્મરમાં ગાડી પાર્ક કરી બંન્ને ખરીદી માટે ગયા.
મોલામાં ઓટોમેટીક ચાલતી સીડીએ તો તેને અસમંજસમાં મુકી દીધો. તે તો બસ સંસ્કારનો હાથ પકડી નાનાં બાળકની જેમ તેની આસ–પાસ બધું હ્મેયા જ રાખે. સંસ્કાર શું ખરીદે છે શું નહીં એ હ્મેવાનો તો સમય જ નહોતો.
સંસ્કારે નાનાં બાળકો માટેના જરૂરી પુસ્તકો, વૃધ્ધોને વાંચવા માટેના ધાર્મિક પુસ્તકો, ખેતીવાડીને ઉપયોગી નાની મોટી બુકો અને શિક્ષણને લાગુ પડતાં મોટા મોટા પોસ્ટરો, તેમજ સફેદ પાકા કલરના મોટાં દસ લીટરના પીપણાંની ખરીદી કરી અને નાના–મોટાં રંગીન ડબાઓ અને પીછીઓની પણ ખરીદી કરી. ગોબરગેસ પ્લાન માટેની જરૂરી માહિતી જરૂરીયાતના પાઈપ, બે–ત્રણ ચુલ્લાની ખરીદી કરી.
રસ્તામાં સંસ્કારે પૂછયું ક્રિષ્નાભાઈ પાણીપુરી ખાશો. અમદાવાદની પાણીપુરી ખુબ વખાણ છે. સાબ મેં તો નામેય પેલી વાર હાંભળુ શું. દુધપાક હારે તો પુરી ખાધી શે, પણ....પાણી હારે પુરી કેવી રીતે ખાતા હશે. સંસ્કાર અને કિષ્નાએ એક એક પ્લેટ પાણી પુરી ખાધી. સંસ્કારે પૂછયું કેવી લાગી. ક્રિષ્ના બોલ્યો સાબ આને પાણીપુરી નહિં આને તો અમર પુરી કેવાય, ત્યાંથી સંસ્કાર ચાઈનીસ રેસ્ટોરન્ટમાં લઈ ગયેલ.
ક્રિષ્નાભાઈ અહીની મેંગી પણ ચાખો ખુશ થઈ હ્મશો. સંસ્કારે બે પ્લેટ મેગીનો ઓર્ડર દીધો. ક્રિષ્ના તો સંસ્કારને હ્મેયને ખાવા લાગ્યો, સંસ્કારને ચમચી બતાવતા બોલ્યો, સાબ આવી તુટી ગેલી ચમચી હું રાખે શે. સંસ્કાર બોલ્યો, ક્રિષ્નાભાઈ આને કાંટાચમચી કહેવાય, હવે એ બોલો મેગી કેવી લાગી. સાબ આ બધું શહેરીખાણું શે. આપણને ગામમાં તો મળશેય નઈ.
ઘરે આવી બધો સામાન નોકરને રૂમમાં લાવવાનું કત્નું, બંને રૂમમાં જઈ ક્રિષ્નાને ટીવી સામે બેસાડી પોતે લેપટોપમાં ગોબર ગેસ માટેની વધુ માહિતી તેના ફાયદા, તેમાં જરૂરીયાતની જે વસ્તુઓ કે જે ગામમાંથી એકઠી કરવાની રહેશે તેની તૈયારી કરે છે. રાત્રે બંને બાર વાગ્યા પછી સુતા.
સંસ્કારે તો સવારે છ વાગ્યે ઉઠી ને બગીચામાં જ કસરત ચાલુ કરી દીધી, ક્રિષ્નાભાઈ તો સાંજે શહેરની રોનક હ્મેઈ તેના જ સપના હ્મેવામાં સવારે સાત વાગી ગયા. ઉંઘ ઉડી બાજુમાં જ સંસ્કારને ન હ્મેતા, કંઈ કેટલાય વિચાર કરતો કરતો ઉભો થયો અને બારી સામે હ્મેતા જ બગીચામાં સંસ્કારને કસરત કરતો હ્મેઈ તે પણ બગીચામાં ગયો અને નીરાંતે બગીચાને હ્મેતા બોલ્યો, સાબ આવી સરસ હૃંદગી શોડીને શું પાડલામાં હેરાન થાવ શો.
તમારી માટે બધી સગવડતા શે. હા... ભાઈ મારા માટે તો બધી સગવડતા છે, પણ તમારા માટે તમારા ગામમાં શું સગવડતા છે ? મારી એકની સગવડતાના ભોગ પાછળ હ્મે તમને કંઈક મળી શકતું હોય તો ખોટું શું છે ? તમારા ગામના લોકો ને કોઈ કંઈ શીખવાડશે નહિ, તો આગળ કયાંથી આવશે ?
સંસ્કારની મા એ કત્નું, ''સાચી વાત છે બેટા, ચાલો બેય નાસ્તો કરવા, બંને બગીચામાં ખુરશી પર ગોઠવાયા અને નોકર આવી ચા, નાસ્તો મુકી ગયો.'' બંનેએ ચા સાથે નાસ્તો કર્યો, નાહી ફે્રસ થઈ. શીલાબેન પાસેથી ત્રીસ હહ્મર રૂપીયા લઈ ફરી બહ્મરમાંથી બાકીની ચીજ–વસ્તુની ખરીદી કરી, બાળકોને આપવા માટે ની ઘણી બધી ગીફટની પણ ખરીદી કરી, તેમજ અલગ અલગ સીડીઓની ખરીદી કરી, ચાલીસ–પચાસ મેગીના અને પાસ્તાના પેકેટ, નાના બાળકો માટેના સ્પેશ્યલ બીસ્કીટના પેકેટ, નાના બાળકો માટે ડાયપરનું કાર્ટુન, બે–ત્રણ ડઝન નેપકીન, નાના બાળકોના હસતાં ચહેરા વાળા તેમજ રમતાં બાળકોના ઘણાં બધાં પોસ્ટરો, પક્ષી, પ્રાણીઓના પોસ્ટરો, જરૂરી દવાઓ.
એક ડઝન જેટલા મોટા મોટાં પગલુછણીયા, આખા રૂમમાં થાય તેવો હ્મડો ગાલીચો, પોતાના અને ક્રિષ્ના માટે બે હ્મેડી કપડાંની અને ગામના સરપંચો માટે ગામઠી પહેરવેશ એટલેકે, ધોતિયું, ઝભ્ભો અને ખાદીની કોટી માથે ટોપી, સાલ, સાડીઓ, નાના મોટા બાળકોના કપડાંની પણ ખરીદી કરી, આજે પણ મોટર ભરી સામનની ખરીદી કરી લાવ્યા. ઘરે આવી બધો સામાન વ્યવસ્થીત પેક કરવા લાગ્યા.
શીલાબેન સામાન હ્મેતા બોલ્યા, અરે બેટા આવા નાના કપડાં, ધોતીયું, ઝભ્ભો, પણ આટલું મોટું ડાયપરનું કાર્ટુન આ બધું શું ? તને તો સાડી લેતાં સરસ આવડે છે ? પણ આટલી બધી સાડીઓ અને નાના મોટા ઝબલાં અને ક્રિષ્નાભાઈ માટે બે હ્મેડી નવી ? સંસ્કાર વચ્ચે જ બોલ્યો મા પાડલાની પ્રહ્મ અભણ જરૂર છે, પણ નિખાલસ છે, તેના હૈયામાં ભગવાન વસે છે. બસ એક જ ચીજ નથી જ્ઞાન, ગરીબી પણ ખુબ છે.
શીલાબેન વચ્ચે બોલ્યા, હા પણ એ બધી વાત તો બરાબર પણ આ શું બધો સામાન પેક કરી કયાંની તૈયારી કરો છો ? સંસ્કારે કત્નું, મા અત્યારે જમીને નીકળી જવું છે આવ્યા એને આજ બીહ્મે દિવસ થયો છે, અનેે ગામમાં ઘણું બધું કામ બાકી છે, ત્યાં ક્રિષ્નાભાઈ બોલ્યા અમારા ગામના અભણ લોકોને સાબ વાંચતા–લખતાં શીખવાડે શે. હવે તો બધાંય સાબ કહે એમ જ કરવા લાગ્યા શે. વચ્ચે જ સંસ્કારે કત્નું બસ જમવાનું તૈયાર કરી દે એટલે અમે નીકળીએ. જમવાનું તૈયાર જ છે, બંને જમે છે ત્યાં જ તેનો બધો સામાન શીલાબેન નોકર દ્વારા ગાડીમાં મુકાવી આપે છે.
ચાલો ક્રિષ્નાભાઈ આપણો સામાન તો ગાડીમાં પહોચી ગયો છે. વળી કંઈક યાદ આવતા સંસ્કાર કહે, બે મિનિટ ક્રિષ્નાભાઈ એક ફોન કરી લઉં, અને સંસ્કાર કોઈ મિકેનીક સાથે ગોબરગેસ માટેની પ્રાથમિક માહિતી હ્મણી લીધી. સંસ્કાર ડ્રાઈવરને સાથે મોકલવાનું કહે છે, અને શીલાબેન પાસે પચાસ હહ્મર રૂપીયા, પોતાના રૂમનું હોમથીયેટર, સાઉન્ડ સીસ્ટમ, ટેપ, અને લેપટોપ સાથે લઈ જવાની ઈચ્છા દર્શાવે છે.
શીલાબહેન રૂપીયા અને લેપટોપ આપતા કહે છે, બેટા એક કામ કરો બંને ટે્રનને બદલે ગાડી લઈને જ હ્મવ. સંસ્કારે કત્નું, ના મા ત્યાં ગાડીની જરૂર નથી. શીલાબહેનથી રહેવાયું નહિ, બેટા ગાડી લઈ હ્મ તને સગવડતા રહેશે. સંસ્કારે કત્નું, ના મા મારે ગાડીની જરૂર નથી. વળી શીલાબેન બોલ્યા, તો મોબાઈલ તો સાથે રાખ, સંસ્કાર ખુશ થતા બોલ્યો, હા આ વાત સાચી કહી માં ગામમાં એક પણ ફોન નથી, મોબાઈલ સાથે હશે તો સરળતા રહેશે મોબાઈલ સાથે લેતો હ્મઉ છું.
શીલાબેન બોલ્યા, હવે મને શાંતી થઈ કે, તું પાડલામાં જ છે, બંને શીલાબહેને પગે લાગી ગાડીમાં બેસે છે. સંસ્કાર કહે, ક્રિષ્નાભાઈ અહીં તો સામાન ચડાવ્યો છે, પણ સામાન ઉતારવામાં ખુબ તકલીફ પડશે. અરે સાબ ગામના હધાંય હાજર હશે તમે જુઓ તો ખરા.
પાડલામાં પણ છોકરાઓ સવારથી સ્ટેશને આવી, એક એક ગાડીના એક એક ડબ્બામાં હ્મેયું સાહેબ આવ્યા છે, પણ નિરાશા જ સાંપડી.... અને નિમાણા મોં એ, એકાદ કલાક બેસીને ચાલ્યા જતાં. ચારેક વાગ્યાની આસપાસ પાડલા સ્ટેશને છેલ્લી ગાડી આવવાની રાહ હ્મેઈને ગામના લગભગ નાના– મોટા–વૃધ્ધ સૌ કોઈ હાજર વાતો કરતા હતા.
આજની આ સેલી ગાડી શે. આજ સાબ ન આયા તો હવે કયારે નહીં આવે. સરપંચો પણ હાજર થઈ ગયા, શણગારેલ ગાડા સાથે પાંચાપટેલે કત્નું સાબ જરૂર આયશે મને વિશ્વાસ શે, એની આંખમાં સાસી સમક મે હ્મેઈતી. આ ગાડી માં તો આયશે જ.
પાડલા સ્ટેશને ગાડી આવી ત્યાં તો ક્રિષ્ના અને સંસ્કારે હ્મેઈને તો આખુ ગામ હરખાઈ ગયું. ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર પણ આર્યમાં પડી ગયા. આ શું ? ક્રિષ્ના કહે હ્મેયું સાબ, હું કે તો તો ને કે, હધાંય આયશે. વડીલોએ ગાડીમાંથી સામાન ઉતારવામાં મદદ કરી, બધો સામાન નીચે ઉતારી સૌ પ્રથમ તો બંને ને કપારે ચાંદલો કરી ચોખા લગાડી ને વિધી પતાવી અને મુખીયાહૃ કત્નું, સામાન તો હ્મહ્મે શે, બીહ્મ બે–ત્રણ ગાડા લાવો અને સામાન લઈ આવો, આમા સામાન નથી આવે એમ, તરત જ સંસ્કાર બોલ્યો, મુખીયાહૃ વાયદા પ્રમાણે હું અને તમારો કાનીયો બંને હાજર છી, બધાંય એક સાથે હસી પડયા, અને બંને ને શણગારેલા ગાડામાં બેસાડીને સાહેબની ઘરે લાવવામાં આવ્યા.
આખુ ગામ સંસ્કાર અને ક્રિષ્નાની પાછળ પાછળ સંસ્કારના ઘરે સુધી આવ્યા. આ હ્મેઈ સંસ્કારે કત્નું, મુખીયાહૃ અહીં તો ગામ લોકો બેસી શકશે નહિ, તો એક કામ કરીએ, બધાં અત્યારે પંચાયતે જ મળીએ તો ? હા...હા... એ ઠીક રહેશે સાબ. ક્રિષ્નાએ કત્નું, બધાં પંચાયતે પહોંચો સાબ ત્યાં જ આયે શે. મુખીયાહૃ સરપંચ અને ક્રિષ્ના સાથે સંસ્કાર પણ પંચાયતના સ્થળે પહોંચતા જ સૌ શાંત થઈ ગયા, અને આગળ નાના બાળકો એક બાજુ પુરુષો અને એક બાજુ સ્ત્રીઓ બધાં બહુ વ્યવસ્થીત રીતે ગોઠવાયા હતા.
એટલે પાંચાપટેલે ઉભા થઈ કત્નું, હધાંયને મારા રામ...રામ.. ગળા ગળા અવાજે આગળ બોલ્યા, પહેલા તો હું સાબનો ઉપકાર માનુ શું કે,તે આપણા ગામમાં પાશા આયા, વચ્ચે જ સંસ્કારે ઉભા થઈને આગળ બેઠેલા બાળકો સામે હ્મેઈ કત્નું, ગુડ આફટરનુન બાળકો, સામે બાળકોએ પણ ઉત્સાહથી એક સાથે જવાબ વાળ્યો ગુડ આફટરનુન બધાં વડીલો તો એક બીહ્મની સામે હ્મેઈ રત્ના.
ક્રિષ્નાએ વચ્ચે ફોડ પાડતા કત્નું કે, ગુડ આફટરનુન એટલે કે, શુભ બપોર. સંસ્કારે આજુ બાજુ બેઠેલા વૃધ્ધ વડીલો, તરફ હ્મેઈને સૌને રામ...રામ... કત્ના, અને પાંચાપટેલને ખંભેથી બંને હાથે પકડીને ઓટલે બેસાડતા બોલ્યા, માફ કરહ્મે વડીલો, હું સૌ પ્રથમ આપણા ગામના બાળકોને મહત્વ આપું છું અને જયાં સુધી રહીશ ત્યાં સુધી બાળકોને જ પ્રથમ મહત્વ આપીશ. કેમકે આ બાળકોએ આવતી કાલ નો ઉગતો સુરજ છે... અને બીહૃ વાત હું આ ગામમાં જવા માટે નથી આવ્યો. હું ગામમાંથી ત્યારે જ જઈશ, જયારે આ ગામના દરેક વ્યકિત છાપું વાંચી શકશે. પોતાની ટપાલ વાંચી અને લખી શકશે. આ ગામમાં એકથી સાતની શાળાને આપણે સૌ સાથે મળી બાર ધોરણ સુધી ચાલુ કરીશું. આ ગામની છોકરીઓ ભણી ગણીને આગળ વધે. દરેક વ્યકિત પોતાના હકક માટે હ્મગૃત થઈ હ્મય. ગામ છોડીને બે દિવસ શહેરમાં જવાનું પણ એક કારણ હતું. ગોબરગેસ.
શહેરના માણસો ચંદ્ર સુધી દોટ મુકી છે, ઘણા મોટાં મોટાં ગામડાઓમાં ગોબરગેસનો જ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આપણા ગામમાં પણ ઘરેઘરે ગોબરગેસ બને એવી મારી ઈચ્છા છે એટલે ગોબરગેસના સામાનની ખરીદી માટે જ બે દિવસ શહેર હ્મવું પડે એમ હતું. ગોબર ગેસ તો આપણે થોડા દિવસમાં બનાવી નાંખશું, અને થોડા દિવસ પછી ગોબર ગેસમાં જ બનાવેલી ચા પીશું, બરાબર કે નહિ, બધાં એકસાથે બોલ્યા બરાબર, ત્યાં સુધી બપોર પછીની ચા બંધ. આટલું બોલી સંસ્કારે હસતાં હસતાં મુખીયાહૃની બાજુમાં સ્થાન લીધું.
મુખીયાહૃ એ ઉભા થતા કત્નું, આ માટે અમારી કોઈ પણ મદદની જરૂર પડે તો અમને ગમે ત્યારે હ્મણ કરવી. સંસ્કારે કત્નું જરૂર, પણ સવાલ એ છે કે ગોબરગેસ સૌ પ્રથમ કોના ઘેર બનાવવો. પાંચાપટેલે કત્નું એમાં શું મુહ્મણા પહેલાં મુખીયાહૃના ઘેર બનાવીએ, પછી પંચોના ઘરનો વારો લેશું. બધાંયે વાતમાં સાથ આપ્યો. હા આ વાત બરાબર શે. મુખીયાહૃના ઘરથી શરૂઆત કરીએ અને ગામલોકોના ઘરે પુરી કરીશું.
આ સાથે પંચાયત પુરી થઈ સૌ પોતાના ઘર તરફ રવાના થયા. બાકી વધ્યા સંસ્કાર, સરપંચ, મુખીયાહૃ અને ક્રિષ્ના. ક્રિષ્ના બોલ્યો, સાહેબને તો ઘર નથી પણ હવેલી શે હવેલી. મોટી મોટી ગાડી બંગલો અને નોકર કામ કરે શે, અને જમવાનું ટેબલ તો ગોર ગોર ફરે એવું. ક્રિષ્નાએ તો શહેરની ખુબ વાતો કરી. વાતોમાં ને વાતોમાં ઘણો સમય નીકળી ગયો. મંદિરની ઝાલર વાગવા લાગી, મુખીયાહૃએ કત્નું, આજની વાત અહીં પુરી કરીએ, સાબ પણ મુસાફરી કરી થાકયા હશે. આ ક્રિષ્નાની વાતો તો ખુટવાનું નામ નહી લે. બધાં...રામ... રામ... કહી વિખુટા પડયા.
ક્રિષ્ના સંસ્કારની સાથે જ ઘરે આવ્યો અને બંનેએ ફળીયામાં બેઠક જમાવી, ક્રિષ્નાએ કત્નું, સાબ હવે કામ કયારથી શરૂ કરીશું. હા, એ વાત મુ]ાની છે કે કામની શરૂઆત કયારથી કરીશું. સંસ્કારે મોબાઈલ પર પોતાના મિત્ર મહેશ સાથે વાત કરી અને તેને આવતી કાલે પાડલા આવવા માટેનું આમંત્રણ આપ્યું. રોજના નિયમ મુજબ માણકી હાજર થઈ ગઈ. જમવાની થાળી સાથે, સંસ્કારે કત્નું, માણકી શાળાના બધાં બાળકો અત્યારે અહીં આવી શકે.
માણકી તો ચાલતી ચાલતી બોલી, સાબ હમણાં જ આયી હધાંયને લઈને. સંસ્કારે કત્નું ગામમાં મજુરી કામ કરતા માણસોને મળવું હોય તો, ક્રિષ્ના... સાબ તો આપણે ગામના છેવાડે આવેલા ઝુંપડામાં જવું પડશે. તો ચાલો અત્યારે જ જઈએ. ત્યાં તો બાળકો હાજર થતા બોલ્યા, લો સાબ અમે હધાંય આવી ગયા, બોલો શું કામ શે.
સંસ્કારે કત્નું તમે તો ખુબ ઝડપથી હાજર થઈ ગયા, દરેકે દરેક તમારી ટુકડીમાં ગોઠવાઈ હ્મવ. દરેક ટુકડીમાં ગોઠવાઈ ગયા. સંસ્કારે કત્નું આવતી કાલથી તમારે એક કામ કરવાનું છે. દરેક બાળકો ધ્યાનથી સાંભળવા લાગ્યા. શાળાએથી છુટયા બાદ ટુકડી એક ગામના રેલ્વે સ્ટેશન પાસેના વિસ્તારમાં, ટુકડી બે એ મંદિર પાસેના વિસ્તારમાં, અને ટુકડી ત્રણ ને ગામ વચ્ચે, ટુકડી ચારને ગામના છેડે આવેલા ઝુંપડાની આસપાસના વિસ્તારમાંથી જે કોઈ જગ્યાએ ગોબર દેખાય તેને એકઠો કરીને પંચાયતના ઓટલાની સામે ઢગલો કરવાનો, બરાબર.
માણકીથી રહેવાયું નહિ, એટલે બોલી સાબ આ ગોબર એટલે શું ? સંસ્કારે કત્નું....સોરી.... સોરી....ગોબર એટલે છાણ. માણકી હરખાતા બોલી એમ કોને ગોબર એટલે છાણ, બીજુ સાબ, બસ આટલું જ કામ કરવાનું છે, અને હા આજે રાત્રે શાળામાં રહ્મ છે. બધાં એકી સાથે મોટા અવાજે ગુડ નાઈટ ...ગુડ નાઈટ... કહેતા ચાલી નીકળ્યા.
સાબ હવે આપણે સવારે જ ગામના છેવાડે આવેલા ઝુંપડાએ હ્મશું. અરે ના...ના...ક્રિષ્નાભાઇ એ તો બહુ મોડુ થઈ જશે, સવારે તો શાળા ચાલુ હોય છે. આપણે અત્યારે જ જઈએ, પણ સાબ ત્યાં અંધારુ શે, લાઇટ નથી ને. તો શું થયું આપણે બેટરી સાથે લઈ જઈએ. તો હાલોને હું તો આ હાલ્યો..... સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બંને બેટરી લઈને ગામને છેડે આવેલ ઝુંપડાઓમાં પહોચ્યાં.
સંસ્કારે ઝુંપડાઓમાં રહેતા લોકોની ગરીબી, લાચારી હ્મેઇ, વરસાદથી બચવા માટે નથી છત કે, નથી કે દિવાલ, નથી શરીર પર પુરા કપડાં. હૃંદગી પણ કેટલા કેટલા રૂપમાં હ્મેવા મળેે છે. લાચારી, ગરીબી, બેકારી.... ક્રિષ્ના તો સંસ્કારના બોલવાની રાહ માં જ ઉભો હતો. અચાનક સંસ્કારનું ધ્યાન ભંગ થતા ખ્યાલ આવ્યો કે, સામે ઉભેલા ઝુંપડા વાસીઓ પોતાની પાસે દયાની ભીખ માંગતા હોય તેમ ઉભા હતા. અચાનક બોલી ઉઠયો તમારે મજુરીકામ માટે આવવાનું છે. આ વાકય સાંભળતા તો હ્મણે સોનાનો સુરજ ઉગ્યો.
અંધારા ઝુંપડામાં પણ દરેકના મુખ ઉપર દીવડાનો પ્રકાશ ઓછો પડે એવી ખુશીની લહેરખી ફરી વળી, હા... સાબ તમે જયારે કહો ત્યારે આયીશું. સાહેબે કત્નું આવતી કાલે સવારે, પણ હા... સાત વાગ્યા પહેલા આવવું પડશે. હા... સાબ જરૂર, જયાં કહેશો ત્યાં આયીશું ?
તો આવતી કાલે સાત વાગ્યા પહેલા મુખીયાહૃના ઘરે પહોચવાનું રહેશે. અમે જરૂર પહોચીશું. સંસ્કારે કત્નું હવે અમે રહ્મ લઈએ, રામ...રામ.... ઝુંપડાની બહાર નીકળતા અચાનક કંઈક યાદ આવતા સંસ્કાર ફરી ઝુંપડામાં પ્રવેશતા બોલ્યો, એક વાત કહેવાની તો રહી જ ગઈ તમે કામ કરવા માટેનું વળતર કેટલું લેશો. સાબ તમે જે આપશો તે અમારા માટે તો સોના બરાબર શે. તમે જે લેતા હશો તે જ તમને મળશે.
સાબ અમે તો ગરીબ માણહ ગામના માણસો અમને જે આપે તે અમારા માટે પરસાદ શે. તમારી મહેનતનું વળતર તમને જરૂર મળશે, એક વ્યકિતના કામના તમને પચાસ રૂપીયા રોજ મળશે, અને હા એક બીહૃ વાત. આ કામ એક દિવસ માટેનું નથી. આ કામ રોજ માટેનું છે. ઝુંપડાવાળા બે–ત્રણ વડીલો તો સંસ્કારના પગમાં પડી ગયા તમે તો અમારા માટે ભગવાન બનીને આયા શો. સંસ્કારે ઉભા કરતાં કત્નું, હું ભગવાન બનીને નથી આવ્યો પણ તમને તમારી મહેનત વળતર આપુ છું . આ કામ રોજ મળશે પણ તેના માટે મારી એક શરત છે. ઝુંપડાવાળા તો વિચારમાં પડી ગયા. બોલ્યા, તમારી હધીય શરત અમને મંજુર શે. તમે અમને કામ આપતા હોવ તો તમારી જે શરત શે તે અમે પુરી કરશું.
સંસ્કારે કત્નું મારી પહેલી શરત આવતી કાલથી સાંજે તમારે ગામમાં ચાલતી રાત્રીશાળામાં દરેકે ફરહૃયાત આવવાનું, બીહૃ શરત સવારે તમારા બાળકોને શાળાએ મોકલવાના. બોલો મારી બંને શરત મંજુર હોય તો આવતી કાલથી રોજને માટે તમને કામ મળશે ? પણ...સા...હે...બ, પણ બણ કંઈ નહી મને વિશ્વાસ છે કે, તમારા બાળકો આવતી કાલે સવારે શાળાએ આવી જશે. તેની ફી ની પુસ્તકોની કે ડ્રેસની ચીંતા ન કરશો તે બધુ શાળામાંથી મફત મળશે.
સંસ્કારનું વાકય પુરુ ન થયું ત્યાં તો બે–ત્રણ સ્ત્રીઓ સંસ્કારનો પાળ માનવા લાગી, અને પોતાના બાળકો સવારે શાળાએ આવશે એવા વિશ્વાસ સાથે આવતી કાલે કામ પર આવવાની વાત પાકી કરી એટલે, સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના રામ...રામ...બોલતાં બોલતાં જ ઝુંપડાની બહાર નીકળી ઘર તરફની રફતાર પકડી.
ઝુંપડાઓમાં તો હ્મણે અંધારી રાતે દિવાળી આવી. અંદરો અંદર ચર્ચા થવા લાગી આપણા શોકરાઓ તો ગામના શોકરાઓની હારે નીહાળે હ્મહે, અને આપણેય જવાનું, ત્યાં તો બીહ્મે બોલ્યો પચાસ રૂપીયા આલશે. રોજના પચાસ. આ તો કોઈ શેઠ લાગેશે ? નહિતર કોઈ પચાસ રૂપીયા આલે. હા... બધી વાત બરાબર હાલો હવ પથારીએ પોઢો વહેલી હવારમાં રોટલા લઈને મુખીયાહૃના ઘરે જવાનું શે. શોકરાઓને નીહાળે, અને દીપકો ઓલવાય ગયા.
સંસ્કારે ઘરે આવી ભોજન લઈ પથારીમાં લંબાવ્યું. વહેલી સવારે તૈયાર થઈ મુખીયાહૃના ઘરે પહોંચી ગયો. ડેલે જ મુખીયાહૃ મળતા રામ..રામ... કર્યા. મુખીયાહૃએ રામ..રામ... કરી માણકીની મા ને ચા લાવવા માટે હાકલ કરી. મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ કાંઈ કામ હતું તો કાનીયાને હાંકલ મારવીતી ને. સંસ્કારે કત્નું મુખીયાહૃ હમણાં તો થોડા દિવસ તમારી ઘેર સમહ્મે ધામા નાંખવા છે. મુખીયાહૃ ખુશ થતાં બોલ્યા, અરે સાબ મેમાન કયાંથી, અને બેઠક લેતાં બંને ચર્ચા એ વળગ્યા.
સંસ્કારે મુખીયાહૃ ને સમહ્મવ્યું કે અહીં ગોબરગેસ માટેના ગોળ કુવા જેવી કુડી બનાવવી. અહીંથી પાઈન લાઈન ફીટ થશે, ત્યાં તો માણકી ચા લઈને આવી. ચા પીતાં પીતાં જ બધું ની થઈ ગયું. મુખીયાહૃ બોલ્યા, હવે મજુરો ગોતી આવતી કાલથી જ ખોદકામ સાલુ કરી વારીએ. ત્યાં તો મજુરો આવી ગયા. રામ..રામ.. મુખીયાહૃ, રામ...રામ.. સાબ... સંસ્કારે પણ રામ..રામ.. સાથે બોલ્યો, અરે આવો આવો તમે સમયસર આવી ગયા.
મુખીયાહૃ તો આર્ય સાથે સાહેબની સામે હ્મેઈ રત્ના અને ગે...ગે... ફે...ફે.... થતાં બોલ્યાં. આ બધાં સંસ્કાર વચ્ચે બોલ્યો, તેમને હું અને ક્રિષ્ના જ ગઈ કાલે સાંજે મળી આવ્યા હતાં, મે જ આજથી આવવા માટે કત્નું હતું. મજુરોને કેવી રીતે કયાં ખોદકામ કરવાનું છે તે સમહ્મવી અને કામની સોંપણી કરી દીધી, અને જતાં જતાં સુચના આપી કે સાંજે જયારે હ્મઓ ત્યાર પહેલાં મને મળીને જ જહ્મે, ચાલો ત્યારે મારો શાળાનો સમય થઈ ગયો છે.
જતાં જતાં મુખીયાહૃને કત્નું આજે એક વધારે વ્યકિતની ભોજનની થાળી મળશે ? મુખીયાહૃએ કત્નું કોઈ મહેમાન આવે શે, ના મહેમાન નહિ મારો મિત્ર એન્હૃનીયર છે. ગોબર ગેસની લાઈન ફીટીંગ માટે બોલાવેલ છે, મુખીયાહૃ બોલ્યા, તો સાબ આજનું ભોજન ઘરે જ આવીને જમી હ્મઓ ગરમ ગરમ, સંસ્કારે કત્નું, જેવી તમારી મરહૃ, મુખીયાહૃ બોલ્યા રામ.. રામ... અરે સાબ... ઉભા તો રહો, તમારા એન્હૃનીયર સાબને કયારે તેડવા માટે જવાના શે. સંસ્કારે જતાં જતાં જવાબ આપ્યો, એ તો ગાડી લઈ ને આવશે તેને તેડવાની જવાની જરૂર નહિ પડે.
શાળામાં જતાં જ ચોખ્ખું ચણક મેદાન, દરેક વિદ્યાર્થીઓ મેદાનમાં વ્યવસ્થીત બેઠા છે ક્રિષ્નાભાઇ સૌની આગળ, અને માણકી ભાંગી તુટી ગુજરાતી ભાષામાં બે દિવસ પહેલાનું છાપું કાના માત્રા થોડા ઉડાડી વાંચી સંભાળાવે છે, બધાં વિદ્યાર્થીઓ હ્મણે કોઈ રિસર્ચ સેન્ટરના વિજ્ઞાનીકો હોય તેમ સાંભળી રત્ના છે. સંસ્કારને હ્મેતા જ બધાં બાળકો બોલી ઉઠયા ગુડ મોર્નિગ સાબ..., વેરી ગુડ મોર્નિગ.
સંસ્કાર બાળકોને રોજ રોજ નવી નવી માહિતીની હ્મણકારી આપી વાંચતા લખતાં, તેમજ અવનવી પ્રોજેકટની માહિતી શહેરની ચમક, ધમક, શહેરની રંગીલી વાત અને શહેરની નહૃક આવેલાં પાડલાના માણસો કેટલા પાછળ છે તેની માહિતી આપી ને દિવસે દિવસે કાચા માટલાને પકવે તેમ બાળકોને વધારે ને વધારે હોશિયાર બનાવવા માટે મહેનત કરવા લાગ્યો.
આજના કામની યાદી બાળકોને આપી અને બપોરના સમયે શાળા છુટયા પછી ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર મુખીયાહૃને ઘરે પહોચ્યા. મજુરોએ ઘણું બધું ખોદ કામ કરી નાખ્યું હતું. ક્રિષ્ના અને સંસ્કારે લીમડા નીચે બેઠેક લીધી. ત્યાં તો સંસ્કારનો મોબાઈલ રણકયો. ટ્રીન....ટ્રીન....સંસ્કારના મિત્રનો જ ફોન હતો. તારું પાડલા સ્ટેશન તો આવી ગયું હવે કઈ જગ્યાએ પહોચવાનું છે. સંસ્કારે કત્નું સ્ટેશને કોઈપણ વ્યકિતને કહે કે, મુખીયાહૃને ઘરે જવું છે. એટલે અહીં સુધી પહોચાડી દેશે. હા...પણ અહીં તો નાના નાના બાળકો જ છે. તે પણ તને મુખીયાહૃના ઘર સુધીનો રસ્તો બતાવી આપશે. ઓ..કે...
મહેશે સ્ટેશને ઉભેલા બાળકોને પુછયું, પ્લીઝ મુખીયાહૃના ઘરે કયાં રસ્તેથી જઈ શકાય ?
બાળકોના ટોળામાં ઉભેલ મોહન બોલ્યો, પણ....તમે અમારા સાબના દુસ્તાર શો...
તમારા સાહેબ..?
રતને કત્નું, હા....અમારા સાબના દુસ્તાર એન્હૃનીયર સાબ આજ શહેરમાંથી ગોબરગેસ માટે આવવાના શે.
હા...
મોહન બોલ્યો અમે તમને જ લેવા માટે આયા શીએ.
મહેશ આર્ય સાથે બોલ્યો, તમે...મને લેવા માટે આવ્યા છો, તો જરા મુખીયાહૃના ઘરનો રસ્તો...
.....ત્યાં તો હાથમાં પુહ્મની થાળી લઈને હાંફતી હાંફતી માણકી આવી પહોંચી, જરા ધીરજ રાખો સાબ મોહન બોલ્યો, કયાં મરી ગઈતી... અમે આ સાબને વાતોએ વટોળીયા હતાં.
મને ખબર શે ઘરે ગઈતી. પુહ્મની થાળી તૈયાર કરવા, સાબ અને ક્રિષ્નાભાઇ ઘરે જ બેઠા શે એટલે છુપાતા છુપાતા આયીશું, ત્યાં રતને કત્નું...હા...હા... હાલ જટ વાતુ પશી કરજે, અને માણકી પુહ્મની થાળી લઈને મહેશની ગાડી પાસે આવી આરતી ઉતારી કપાળેે ચાંલ્લો કરી ચોખા લગાવ્યા. મહેશ તો બાંધાની જેમ હ્મેયા કર્યુ...
બસ.. બસ... હવે તો મુખીયાહૃના ઘરનો રસ્તો...
માણકી વચ્ચે જ બોલી અરે સાબ, અમે તમને મુખીયાહૃના ઘરે પહોચાડી દેશું પણ...અમને ગાડીમાં તો બેસવા દેશો ને ? મહેશે ગાડીનો દરવાહ્મે ખોલ્યો કે બધા તેમાં ગોઠવાય ગયા.
સાબ, હવે અહીથી સીધી જ જવા દો, બાળકોની ટોળકી અને માણકીના સથવારે ગાડી મુખીયાહૃની ડેલીએ ઉભી રહી. મુખીયાહૃ પણ ડેલી પાસે જ પહોચ્યાં, ત્યાં તો બાળકો સાથે માણકી પુહ્મની થાળી લઈને ગાડી માંથી નીચે ઉતરી. મુખીયાહૃ કંઈ બોલવા હ્મય તે પહેલા જ, માણકી બોલી, બાપુ...સાબના દુસ્તાર શે એન્હૃનીયર સાબ, ઓ...હો...ઓ... રામ.. રામ... મહેશ પણ બે હાથ હ્મેડી રામ..રામ.. બોલતો મુખીયાહૃની પાછળ હાલ્યો.
મુખીયાહૃ ડેલમાં પ્રવેશ્યા પાછળ મહેશ ડેલામાં પ્રવેશતા જ સામે સંસ્કારને હ્મેતા તેને હાશ થઈ. સંસ્કાર બોલ્યો, અરે મહેશ મુખીયાહૃનું ઘર ગોતવામાં કોઈ તકલીફ તો નથી પડીને ?
મહેશે પોતાના કપાર પરના વાળ દુર કરતાં મોઢુ આગળ કર્યું, અને બોલ્યો મને તો લાગ્યું કે મારું કોઈ ગામની અભણ ગૌરી સાથે ગોઠવી તો નથી દીધું ને ? સંસ્કાર હસતાં હસતાં બોલ્યો, ના...ના... દોસ્ત અહીં મહેમાનને ભગવાન માનીને માન આપે છે, ત્યાં તો માણકી, રતન, મોહનની ટુકડીએ ડેલીમાં આવતાં બોલી સાબ, અમે તમારા દુસ્તાર એન્હૃનીયર સાબને અહીં સુધી લઈ આયા.
સંસ્કારે કત્નું, થેકયું, અને બોળકોની ટુકડી બોલી ઉઠી મેન્સન નોટ... અને ચાલતી પકડી. મહેશ તો આભો બની હ્મેતો રહી ગયો, અને ધીરેથી સંસ્કારના મોઢા પાસે કાન લઈ જઈ બોલ્યો, આ ગુજરાતીના શુધ્ધ ઉચ્ચારણ ન હ્મણતી પ્રહ્મ પણ ઈગ્લીંશ... ત્યાં તો વચ્ચે જ મુખીયાહૃના ઘરના ચા લઈને આવ્યા.
મહેશ અને સંસ્કાર ચા પીતા પીતા જ વાતોએ વળગ્યા સાથે મુખીયાહૃ પણ હ્મેડાયા. મહેશે પોતાના લેપટોપમાં ગોબરગેસ પ્લાનનો ઉપયોગ અને તેની માહીતી મુખીયાહૃને આપી.
મુખીયાહૃ તો આભા જ બની ગયા થોડી વાર લેપટોપ સામે તો થોડીવારે મહેશ સામે હ્મેવા લાગ્યા. મુખીયાહૃને સમહ્મવતા સમહ્મવતા જ તે લેપટોપ સંસ્કારને આપી, મજુરોને સુચના આપવા લાગ્યો, સંસ્કાર લેપટોપમાં વધારાની માહિતીની નોધ કરી રત્નો હતો. કેટલું ગોબર હ્મેશે, રેતી, ઈંટ, સીમેન્ટ અને જરૂરીયાતની ચીહ્મે કેટલી હ્મેશે, અને મુખીયાહૃ તો અધખુલ્લે મોઢે પુતળાની જેમ બસ હ્મેતા જ રહી ગયા, ત્યાં તો ક્રિષ્ના આવ્યો, સાબ જમવાનું તૈયાર શે, ચાલ... મહેશ ગરમા ગરમ જમવાની મહ્મ લેવા. મજુરોને પણ સુચના આપી, તમે પણ જમવાનું પતાવો અમે પણ જમી લઈએ.
મહેશને લઈ ક્રિષ્ના અંદર ગયો. હાથ મો ધોંવરાવી આસન પર બેસાડયો, ત્યાં સંસ્કાર લેપટોટ બંધ કરી, બેગમાં પેક કરી ઉભા થતાં જ તેમનું ધ્યાન બાજુમાં બેઠેલા મુખીયાહૃ સામે ગયું. અરે મુખીયાહૃ તમે શું વિચારી રત્ના છો. મુખીયાહૃને હચમચાવતા, કયાં ખોવાઈ ગયા તમે હા..હે...ના... કંઈ...નઈ.... સંસ્કાર બોલ્યો, કયાં ખોવાઈ ગયા તમે ? મુખીયાહૃતો આર્ય સાથે, હું હ્મેવ શું આ મશીનની અંદર આટલું બધું કેમ હમાણું. સંસ્કારને પછી ખ્યાલ આવ્યો કે, આ મશીન તો મુખીયાહૃ માટે નવું જ છે, ઓ..હો.. એ હું તમને શાળાએ સમહ્મવી. ઠીક ચાલો ત્યારે....
ઓસરીમાં રસોડા પાસે જ આસનીયા પાથર્યા છે. આસનીયાની આગળ બાહ્મેટ મુકયા છે, અને બાહ્મેટ ઉપર થાળીમાં હ્મડી–હ્મડી રોટલી, શાક, દુધ છે કે છાશ તે કહેવું મુશ્કેલ પડે તેવું મોટું વાસણ ભરેલ છે, મરચું, ઘીમાં લચપચતો શીરો અને પાપડ. અહીં મહેમાન આવે એટલે શીરો સ્પેશ્યલ પકવાન તરીકે જમાડવામાં આવે.
આસન પર મારી એક બાજુ મુખીયાહૃ અને એક બાજુ મહેશ વચ્ચે હું મુખીયાહૃ તો તેમના નિયમ મુજબ આસન પર બેસી થાળી સામે બે હાથ હ્મેડી હોઠ ફફળાવતા શું બોલી રત્ના છે એ તો હું ન સાંભળી શકયો, પછી થાળી સામે માથું નમાવી અને કત્નું, લ્યો ત્યારે એન્હૃનીયરી સાબ અને સાબ તમે પણ જમવાની શરૂઆત કરો.
મારા માટે તો હવે આ ગામ, ગામના લોકો, આ ઘર બધું એક કુટુંબ જેવું લાગવા લાગ્યું હતું., પણ મહેશ મારી સામે થોડા આર્ય સાથે હ્મેઈને જમવા તો લાગ્યો. મુખીયાહૃએ આગ્રહ કરી કરીને ખુબ જમાડયા. જમ્યા પછી ત્યાં જ હીંડોળે બેઠક લઈ થોડીવાર આડી–અવડી વાતો કરી.
બહાર ફળીયામાં આવ્યા તો સીમેન્ટની થેલીઓ, રેતીનો ઢગલો ઈંટો ચણતર માટેનો બધો સામાન તૈયાર હતો. બહાર આવતા જ મુખીયાહૃ બોલ્યા, આ બધો સામાન ત્યાં તો ઉત્સાહથી મોરની જેમ કળા કરતો ક્રિષ્ના આવ્યો એ હું લાયો શું. મુખીયાહૃ, તું તને તો ભારી ખબર ગોબરગેસ વિશે, અરે મુખીયાહૃ હું જયારે સાબના શહેર ગયો તો ત્યારે મે બધું હ્મેઈ લીધું શે. સાબ એના કમ્પ્યુટરમાં લખતા હતાં જે ચીહ્મે હ્મેઈ એના નામ બાકી આપણા ગામમાં નથી મળતી એવી ચીહ્મે તો શહેરથી સાબ સાથે જ લઈ આયા શે. કેમ સાબ. હા...ક્રિષ્નાભાઈ...
બધાંય સાથે જ લીમડા નીચે ખાટલે ગોઠવાણા કોઈ ઓટે બેઠા. મજુરોએ પણ ખોદકામ પૂર્ણ કરીને ચણતર કામ ચાલુ કરી દીધું હતું. મહેશ અને ક્રિષ્ના વાતો એ ચડયા, મુખીયાહૃ બોલ્યા કામ ન હોય તો મને રહ્મ આપો તો બે ઘડી આડો પડી આવું. મહેશે કત્નું હા...કાકા તમે જઈ શકો છો, તમને ખુબ પરેશાન કર્યા. મુખીયાહૃનો હરખ સમાતો નહોતો, તે બોલ્યા અરે...સાબ એમાં હેરાન થવાની વાત કયાં આયી. તમે સાબના દુસ્તાર શો એટલે અમારા પણ સાબ થયા ને. ચાલો ત્યારે રામ..રામ... સંસ્કારે કત્નું રામ..રામ...
મુખીયાહૃના ગયા પછી મહેશે કત્નું, સંસ્કાર મારી હૃંદગીમાં પહેલી વાર ગુજરાતી થાળીનો સ્વાદ આટલો મીઠો લાગ્યો છે. વાહ કમાલની રસોઈ હતી. આપણા શહેરની કોઈપણ હોટલની રસોઈના સ્વાદમાં આટલી મીઠાશ નથી. એજ મહ્મ છે મહેશ ગામડાની, હા પણ પહેલાં તો મને રોટલીને હ્મેતા તો લાગતું હતું કે, પેટમાં ગયા પછી કોઈ ઉથલ પાથલ તો નહી મચાવેને વિચાર સાથે જમવાની શરૂઆત તો કરી. પણ જમ્યા પછી ખ્યાલ આવ્યો, કે આ સ્વાદ...આ...હા...હા.... આ મીઠાશ... હૃંદગીમાં કયારેય નહિ ભુલી શકાય.
બસ...બસ... તે તો ખુબ મહ્મ લીધી જમવાની, હવે એ બતાવ આગલો પ્લાન શું છે ? આગલો પ્લાન કંઈ નહી ગોબર ભેગો કરવો પડશે. એ તો સાંજ પહેલાં તૈયાર હશે. બીજું કંઈ નહિ, પણ હા મને એક ખાસ વાત યાદ આવી, આ ગોબરગેસ બનાવવાનો ખર્ચ મુખીયાહૃ કરે છે ? ના... અને હા... પણ, એ કેવી રીતે, અત્યારે તો દરેક ખર્ચ હું ઉપાડુ છું પછી મુખીયાહૃ મને આપી દેશે. પરંતુ આખા ગામમાં હ્મે દરેકના ઘેર ગોબર ગેસ બનાવવો હોય તો સરકાર તેમના માટે લોન આપે છે. હું તને તે લોન માટેના ફોર્મ અને માહિતી આપી દઉં છું એટલે તારું કામ વધારે સરળ બની જશે.
આ બધી ચર્ચા કરવામાં જ ચાર વાગી ગયા, ત્યાં તો માણકી ચા સાથે હાજર થઈ ગઈ. ચા આપતા જ બોલી સાબ તમે કહેલી ટુકડીનું કામ પુરુ થઈ ગયું શે. અરે વાહ... તમે ખુબ ઝડપથી કામ પુરુ કર્યું ? પણ... સાબ એટલો બધો ઉંચો ઢગલો થયો શે... એટલો બધો ઉંચો ઢગલો થયો શે... કે પાશળ ઉભેલો માણહ પણ નથી દેખાતો. ઓ...હો... હો.. એ તો વધારે સારી વાત કહેવાય, ત્યાં તો મુખીયાહૃ પણ હાજર થઈ ગયા. બધાંયે સાથે ચા પીધી.
મહેશને સાંજે નીકળવું હોવાથી, વધારાનું ખોદ કામ કરી બધું લાઈન ફીટીંગ પુરુ કર્યું, અને વધારાની સુચનાઓ મજુરોને આપી. મુખીયાહૃ મહેશ અને સંસ્કાર બધા ગાડી લઈને જ પંચાયતે પહોંચ્યા.
ગાડીમાંથી ઉતરતા જ મુખીયાહૃ બોલ્યા, ઓ...હો...હો... આટલો બધાં પોદરાંનો ઢગલો કોણે કરયો શે ? ખબર નથી અહીં પંચાયત બેસે શે. અહીં ગંદકી કરી નાખી. મહેશ અને સંસ્કાર પણ સાથે જ ગાડીમાંથી ઉતર્યા અને સંસ્કારે કત્નું મુખીયાહૃ મે જ અહીં ઢગલો કરવા માટે કત્નું હતું. આ બધી ગંદકી આખા ગામમાં ફેલાયેલી હતી. ત્યાંથી જ બાળકો ભેગી કરી અહીં સુધી લાવ્યા છે. મહેશે કત્નું, વાહ સંસ્કાર તે તો દરેક તૈયારી રાખી છે. તારી ટીમ બહુ હ્મેર શોરમાં કામ કરે છે. આ ગામની પ્રગતિ ખુબ જ ઝડપી થશે. વચ્ચે જ મુખીયાહૃ બોલ્યા અરે એન્હૃનીયર સાબ થશે શું અત્યારે થાય જ શે.
અમારા ગામના કેટલાયને વાંસતા આવડી ગયું શે. સાબ અમને રાત્રી શાળામાં ભણાવેશે. મહેશ ખુશ થતાં બોલ્યો, અરે વાહ આ તો બહુ ખુશીની વાત કહેવાય, અને જતાં જતાં દરેક સુચના આપી. આ બધો ગોબર ગેસના કુવામાં ઠલાવવો કેવી રીતે અને બીહૃ જરૂરી સુચનો આપી અને મુખીયાહૃ પાસે જવા માટેની રહ્મ માંગી. મુખીયાહૃ કહે આમ થોડા હ્મશો. બે દિવસ તો અમારા ગામની મહેમાન ગતી માણો. ફરી કયારેક મુલાકાત લઈશ મારો દોસ્ત અહીં છે જ.
હા... તમારી વાત તો સાચી શે, પણ હ્મે તમે અહીં હોત તો તમારા દુસ્તારને સાથ રેતને. ફરી કયારેક તમારે ઘેર જમવા પધારીશ મુખીયાહૃ. અરે જરૂર આવહ્મે આ ગામને તમારુ જ સમજ હ્મે, ચાલો ત્યારે રામ..રામ.. મુખીયાહૃએ પણ કત્નું રામ..રામ... સંસ્કારે કત્નું, મુખીયાહૃ તમો બેસો હું હમણાં જ રેલ્વે સ્ટેશન સુધી પહોંચાડી આવું. હા તમે હ્મઉ હું અહીં બેઠો શું.
સંસ્કાર પણ મહેશ સાથે ગાડીમાં બેસી રેલ્વે સ્ટેશને પહોંચે છે, ત્યાં તો ક્રિષ્ના સાથે આખી શાળાના બાળકો હાજર હતાં. બાળકોને હ્મેતા જ મહેશે ગાડીને ઉભી રાખી. સંસ્કાર નીચે ઉતર્યો. એટલે માણકીએ મહેશના કપારે ચાંદલો કરી ચોખા લગાવીને કત્નું, સાબ ફરી પાસા કયારે આયશો.
મહેશે તો ગામ લોકોની તેમજ ગામના બાળકોની લાગણી હ્મેઈને ગળંું ભરાઈ ગયું તે કાંઈ બોલી ન શકયો, ક્રિષ્નાએ આગળ આવી મહેશ સામે એક પેક કરેલ બોકસ ધર્યું. અરે, આ શું ? સાબ અહીંથી હ્મવ શો, પાસા તો કયારે આયશો. તમને આપી શકીએ એવું અમારી પાસે જે શે તે અમે તમને આપીએ શીએ.
મહેશે સંસ્કાર સામે હ્મેયું, સંસ્કારે પણ નજરના ઈશારે હા ફરમાવતા મહેશે તે બોકસ લઈ લીધું ત્યાં તો રમણ બોલ્યો સાબ તમેય હ્મવ શો ? મહેશે રમતના અંદાજ માં જ કત્નું, હા તમારા સાબને સાથે લેતો હ્મઉ છું. ત્યાં તો દરેકની આંખોમાંથી બોર જેવડા આસું સરી પડયા... એટલે સંસ્કાર બાળકો પાસે આવી ને બોલ્યો ના...ના.. હું કયાંય જતો નથી.
મહેશે દરેક બાળકોને એક એક ચોકલેટ આપી. બધાં બાળકોએ લઈ લીધી, માણકીએ ન લીધી. સંસ્કારે કત્નું લઈ લે, બેટા... ના સાબ અમને ચોકલેટ આપી સમહ્મવી પટાવીને તમને લઈ જવાના શે ને ? મહેશે કત્નું હું તમારા સાહેબને લેવા માટે નથી આવ્યો. ચાલ સંસ્કાર બાય....સંસ્કારે જવાબ પણ આંખના પલકારાથી જ વાળ્યો, પણ બાળકો એક સાથે બોલી ઉઠયા થેકયું... સામે મહેશે પણ હસતાં હસતાં અભીવાદન કર્યું, અને બધા ક્રિષ્ના અને સાબ સાથે પંચાયતે પહોચ્યાં.
સરપંચ તો ત્યાં રાહ હ્મેઈને જ બેઠા હતાં. અરે આ હધાંય શોકરા કઈ દશ માંથી આવો શો. બાપુ તમને કંઈ ખબર નથી. એન્હૃનીયર સાબ ગયા એટલે તેમને ગામની સીમ સુધી મુકવા ગયા તા. વાહ રે ભાઈ તમે તો ભારે વેવારમાં સમજવા માંડયા. એટલે રમણ બોલ્યો સાબના દુસ્તાર સાબ કહેવાય એટલે મુકવા તો હ્મવુ જ પડે ને ? હા... ભાઇ હા... આ વાત તો હાસી હો.
સંસ્કારે કત્નું બાળકો હવે તમારે તમારી ટુકડીમાં જ રહીને બીજું કામ કરવાનું છે. બધાં બાળકો પોતપોતાની ટુકડીમાં ઉભા રહી ગયા. મુખીયાહૃ તો આ બધુ હ્મેયા રાખે. આવતી કાલે દરેક ટુકડીએ જે વિસ્તારમાંથી ગોબર એકઠો કર્યો તે વિસ્તારમાં ઘરે ઘરે જઈ અને સુચન કરવાનું છે કે, આવતી કાલે એઠવાડો ગમે ત્યાં ફેકવાને બદલે બધાંયે આખા દિવસનો એઠવાડ ભેગો કરીને મુખીયાહૃને ઘેર એટલે કે ગોબર ગેસનો જે કુવો તૈયાર થઈ ગયેલો છે તેમાં નાખવાનો. બરાબર ને યાદ રહી ગયું. હા...સાબ.
બીહૃ એક ખાસ સુચના હાથમાં રહેલ ચોકલેટનો કાગળ પણ જયાં ત્યાં ફેકવાનો નહીં ? તે કાગળને કચરા પેટીમાં ફેકવાનો. આજ તમારી બાળ પંચાયત પુરી. બધાં બાળકો હસતાં હસતાં છુટા પડયા, અને ક્રિષ્ના ને કત્નું પેલા મજુરોને કહેજે કે સાહેબ પંચાયતે છે મને મળીને જ ઘરે હ્મય. હા સાબ, ક્રિષ્ના પણ ગયો. એટલે સંસ્કારે પંચાયતના ઓટે મુખીયાહૃની બાજુમાં પલાઠી વાળી બેઠક લીધી.
સંસ્કારે કત્નું, મુખીયાહૃ ગામના દરેકના ઘરમાં ગોબર ગેસ બનાવીએ તો કેમ રહેશે ? દરેક ઘરમાં, હા... પણ સાબ હધાંયને આટલો બધો ખરચ... વચ્ચે જ સંસ્કાર બોલ્યો, પણ મુખીયાહૃ ગોબર ગેસ બનાવવા માટે સરકાર લોન આપે છે. લોન ? અમને અભણ માણહને લોનમાં હુ ભાન પડે. તરત સંસ્કારે મોકો હ્મેઈને તીર ફેકયું, મુખીયાહૃ એટલે તો હું ગામના દરેક વ્યકિતને વાંચતા લખતાં શીખવવા માટે મહેનત કરુ છું સાચી વાત શે સાબ, પણ આ લોન શું શે ?
લોન એટલે સરકાર તમને ગોબર ગેસ બનાવવા માટે પૂરા રૂપીયા આપે છે. મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ પણ સરકાર અમને શા માટે રૂપીયા આપે. ગામડાનો વિકાસ ઝડપથી થાય તે માટે સરકારની ઘણી બધી મદદ મળે છે. સરકાર અમને રૂપીયા આપે ? આખા હધાંયની ઘરે ગામમાં ગોબર ગેસ બનાવવાના હા..હા..., સાબ...તો તો હધાંયની ઘરે ગોબર ગેસ બનાવવા જ હ્મેઈએ. હ્મે સરકાર મદદ કરતી હોય તો માણહ ને એક સાથે રૂપીયા કાઢવા ન પરે, જેથી બેનું દિકરીયુંને સાઠીયું માટે જવું પડે નહિ, ત્યાં તો ક્રિષ્ના મજુરો સાથે આવી પહોંચ્યો. એટલે મજુરોને બેસવાનું કહી ક્રિષ્નાને ઘરેથી એક હહ્મર રૂપીયા લેવા માટે મોકલ્યો. સાહેબ એક એક વ્યકિતને પચાસ રૂપીયા આપવા લાગ્યા, ત્રણને આપ્યા ત્યાં વધારાના રૂપીયા ક્રિષ્ના સંસ્કારને આપતા તેની પાસે બેેઠક લીધી.
સંસ્કારે દરેકને રૂપીયા આપીને સાંજે રાત્રી શાળામાં ફરહૃયાત આવવા માટેનું આમંત્રણ આપ્યું અને બાળકોને આજે પાટી, બુક પેન આપેલ છે. તે રોજ સાથે લઈને જ મોકલવા, બે–ત્રણ દિવસમાં ડે્રસ આપવામાં આવશે એટલે રોજ ડે્રસ પહેરાવીને જ શાળાએ મોકલવાના. બધાં સાહેબને રામ... રામ.... કરી સાંજે મળશું કહી ચાલતાં થયા. ફરી મુખીયાહૃ સાથે અધુરી વાતની શરુઆત થઈ. પહેલાં તમારી ઘેર ગેસ તૈયાર થઈ હ્મય બધા બરાબર હ્મેઈ લેશે પછી જ બધાંને લોન માટેના ફોર્મ ભરાવીશું.
મુુખીયાહૃ કહે હા...હા... તમારી વાત ઠીક શે... તો તો સાબ મારા ઘરે ગોબરગેસ બને શે, એનાં રૂપિયા પણ...સંસ્કારે વચ્ચે જ કત્નું હા...હા... મુખીયાહૃ તે પણ સરકાર પાસ કરશે. તમે ઉપાદી કરોમાં અત્યારે હું રોકું છું પછી સરકાર આપશે. મુખીયાહૃ બોલ્યા, પણ સાબ સરકાર અમને આખા ગામના દરેકના ઘરે ગોબર ગેસ બનાવવા માટે રૂપીયા આપશે ? સંસ્કારે કત્નું હા, સરકાર આપણને રૂપીયા આપી મદદરૂપ થાય છે.
સરકારે આપેલ રૂપીયા તમારે ઓછા વ્યાજ અને થોડી થોડી રકમમાં સરકારને ચુકવવાના હોય છે. મુખીયાહૃ સંસ્કારનો હાથ હાથમાં લઈને બોલ્યા તમે તો અમારી જિંદગી જ બદલી નાંખી શે. એવું નથી મુખીયાહૃ તમે વાંચતા શીખી હ્મશો એટલે તમે ખુદ તમારી હૃંદગીને બદલી નાંખશો. મુખીયાહૃ બોલ્યા, હવે બેઉ બેહો હું જરા ઘરે જઈ બધું સમુ સુતરુ કરી વારુ. હા...હા... મુખીયાહૃ... રામ..રામ... સામે મુખીયાહૃ પણ રામ..રામ..નો હાંકોટો પાડી ચાલતા થયા, ત્યાં તો ક્રિષ્ના બોલ્યો સાબ હવે આ ગામને ચોખ્ખું રાખવાનો પણ કાંઈક અડીયો કરોને, આખા ગામમાં આજ તો કાંઈક ચોખ્ખું લાગે શે. નહીંતર તો જયાં જુઓ ત્યાં ગોબર જ ગોબર અને કસરો જ કસરો હોય.
સંસ્કાર કંઈક વિચારતાં બોલ્યો તો ચાલો ઘરે. ક્રિષ્ના તો સંસ્કારની પાછળ ચાલતો થયો. ઘરે જઈ શહેરમાંથી લઈ આવેલ સામાનમાંથી પુઠાની શીટોમાંથી નાના સરસ ટુકડા કરી ક્રિષ્નાને તેના પર વાઈટ પેપર લગાડવા બેસાડયો અને પેપર લગાડેલામાં સંસ્કારે સુઘડ અને સુંદર અક્ષરે લખ્યું, 'તમારો કચરો મને આપો' ક્રિષ્નાનું પેપર લગાવવાનું કામ પુરુ થતાં તેને તો ભાંગેલ તુટેલી ભાષામાં વાંચવાની શરૂઆત કરો. ત...મા...રો ક...ચ..રો... મ...ને.... આ...પો... અરે સાબ આ શું ? તમારો કચરો મને આપો.
ક્રિષ્નાભાઈએ તમને સમહ્મવું તે પહેલા તમે એક કામ કરો, બાળકોને બોલાવી લાવો હવે કામ તેનું છે. ક્રિષ્નાભાઈ તો ઉપડયા સાબના ઘરના બહાર નીકળ્યા ત્યાં તો ટોળી સામે જ આવતી હતી, ક્રિષ્નાએ પણ હાથનો ઈશારો કરી બોલાવી લીધી અને ફરી ઘરમાં પ્રવેશ્યો... ત્યાં તો પાછળ ટોળું હાજર... સંસ્કારેે બધાંને ફળીયામાં લાઈનસર બેસાડી. બધાંના હાથમાં લખેલું એક એક પુઠું અને એક એક કલર પેન આપ્યા. બધાં ભાંગેલ તુટેલ ભાષાએ વાંચવાની શરૂઆત કરી દીધી.
સંસ્કારે દરેકને એક પુઠામાં કલર પુરી બતાવ્યું આ રીતે દરેક અક્ષર ઓછામાં ઓછામાં પાંચ વખત વ્યવસ્થીત ઘુંટી બતાવો જેથી અક્ષર ઘાટો થઈ હ્મય અને દુર ઉભા ઉભા પણ વાંચી શકાય. દરેક પોતપોતાના કામમાં લાગી ગયા.
સંસ્કારે ક્રિષ્નાને ચુલ્લામાં બાળવાની સાંઠીઓ લેવા મોકલી દીધો. બધાં બાળકો પોતપોતાનું કામ પુરુ કર્યુ, જમકુથી રહેવાયું નહિ એટલે બોલી, સાબ આમાં લખ્યું શે કે, તમારો કચરો મને આપો, તો અમે કચરાને શું કરીશું. સંસ્કારે કત્નું, સરસ ખુબ સરસ સવાલ કર્યો, સંસ્કારે કત્નું તમે બધાંયે પોતપોતાનું કામ પુરુ કરી લીધું, ટુકડી નંબર એક પોતપોતાની ઘરે જઈ ખાલી વધારાનો ડબ્બો લઈ ને આવે. ટુકડી નંબર એક તો ઉપડી ગઈ. ત્યાં તો ક્રિષ્નાભાઈ સાંઠીઓનો મોટો ભારો લઈને હાજર થઈ ગયા.
સંસ્કાર તો હ્મેતા બોલી ઉઠયો, અરે ક્રિષ્ના ભાઈ આ શું ? આટલી બધી સાંઠીઓ લઈ આવ્યા ? શું મારે રસોઈ બનાવવા માટે લઈ આવ્યા તો નથી ને ? બધાં એકી સાથે હસી પડયા. ક્રિષ્ના બોલ્યો, સાબ તમે તો મને સાંઠીઅું લેવાનું કીધું એટલે હું તો લઈ આયો. મને શું ખબર કેટલી લેવાની શે. સંસ્કારે કત્નું સારુ, પધારો.. ટુકડી નંબર બે ને સાઠીઓના સીધા ટુકડા ગોતવાનું કામ સોપ્યું. ક્રિષ્નાને પુઠાની વચ્ચે જ બરાબર સુતળી બાંધવાનું કામ સોપ્યું. ટુકડી નંબર એક પણ ડબ્બા સાથે હાજર થઈ ગઈ. ટુકડી નંબર બે એ પણ સીધી સાંઠીઓ ગોતી લીધી અને બધાંયે સાથે મળી સીધી સાંઠી એટલે કે સોટી જેવી લાકડીની ઉપર બરાબર પુઠા બાંધી દીધા, અને બાકી વધેલાને બરાબર ડબ્બામાં ચોટાડયા, હવે દરેકને પોતપોતાની ટુકડીમાં ગોઠવાઈ જવાની સુચના આપી, અને બધાંયે ઘરે જઈ સાવરણા લઈ આવી અહીં અત્યારે જ હાજર થવાની સુચના આપી.
બધાં એક સાથે ઉપડયા ક્રિષ્નાભાઈ અને સંસ્કાર બધા ડબ્બાઓ અને લાકડી સાથેના પોસ્ટરો બધું ઘરની બહાર ઢગલો કરીને બાળકોની રાહ હ્મેતા ઉભા રત્ના, ત્યાં તો બાળકો એક હાથમાં સાવરણા સાથે હાજર થઈ ગયા. સંસ્કારે ક્રિષ્નાને શાળામાંથી પણ બંને સાવરણા લેવાની સુચના આપી.
ક્રિષ્ના આર્ય સાથે બોલ્યો, સાબ તમેય વારવા લાગશો. સંસ્કારે કત્નું, હા હું કામ ન કરી શકું ? તમે બધાં કામ કરો તો હું પણ કરી શકું ને ? બધાં સાવરણા સાથે બધો સામના લઈ રેલ્વે સ્ટેશને પહોચ્યાં. ત્યાં બધાંએ એકી સાથે વાળવાની શરૂઆત કરી, બધું વારી સાફ કરીને એક ડબ્બો રેલ્વે સ્ટેશને મુકયો. ડબ્બા પર બોર્ડ લગાવેલ હતું. 'તમારો કચરો મને આપો'. ત્યાંથી ધીમે–ધીમે ગામમાં દરેક જગ્યાએ વાળીને સાફ કરી બધો કચરો ડબ્બામાં ભરી ને આવતાં જતાં દરેકને બોર્ડ તરફ આંગળી ચીંધતા હ્મય.
સાહેબને વારતા હ્મેઈને ગામ લોકોને પણ શરમ આવવા લાગી. બધાં પોત પોતાની શેરીઓ આંગણા વાળવા લાગ્યા. બે–ત્રણ કલાકમાં તો મંદિર બાજુનો વિસ્તાર, ઝુંપડાબાજુનો વિસ્તાર બંધે કચરાપેટીઓ મુકી દીધી. આખું ગામ ચોખ્ખું ચણક જેવું થઈ ગયું અને આખા ગામમાં મને કચરો આપોની કચરા પેટીઓ મુકાય ગઈ. ઘટતી કચરાપેટીઓ ગામલોકો એ ગોઠવી. બાળકો સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બધાં એકી સાથે શાળાએ પહોંચ્યા.
બાળકોએ શાળાએ પહોંચતા જ બોલ્યા, સાબ આજ તો થાકી ગયા. સંસ્કારે કત્નું બે મીનીટ બેસો હમણાં જ આવું. સંસ્કાર ઘરમાં જઈ એક બોકસ લઈ આવ્યો. બાળકો બોલ્યા, હવે હું કામ કરવું શે. સંસ્કારે દરેકને એક એક ચોકલેટ આપી, એક ક્રિષ્નાને અને એક પોતે લીધી. સંસ્કારે કત્નું હવે શાંતીથી બેસી આ ચોકલેટ ખાવ એટલે થાક ગાયબ થઈ હ્મય. બધાં એક બીહ્મના મોઢા સામે હ્મેવા લાગ્યા, એટલે ક્રિષ્ના બોલ્યો, સાબ આપણા હારુ છેક અમદાવાદથી લાયા શે. ત્યાં તો માણકી બોલી, સાબ હાચે જ થાક નઈ લાગે. સંસ્કારે કત્નું, હા અને ચાલો હવે અંધારુ થવા આવ્યું છે. ઘરે જઈ હાથ–મોં સાફ કરી સાંજે રાત્રી શાળામાં મળીશું. બધાં બાળકો ઓકે ની ચીસો પાડતા શાળાએથી ઘરે જવા નીકળે છે, સંસ્કાર અને ક્રિષ્ના બંને શાળાના ઓટલે જ બેઠક જમાવે છે.
ક્રિષ્ના કત્નું, સાબ આ ગામને શહેર જેવું ન બનાવી શકાય. સંસ્કારે કત્નું, કેમ શહેર જેવું ? અરે સાબ તમારા શહેરમાં સાંજે કેમ લાઈટો જગારા મારતી હોય શે. અહીં તો અંધારુ જ અંધારુ. ક્રિષ્નાનો જવાબ આપે તે પહેલાં તો હાથમાં જમવાની થાળી સાથે મીઠો કોયલ જેવો ટહુકો સંભળાયો, ક્રિષ્નાભાઈ એક વાર શહેર જઈ આયા શે તો હવે ગામને શહેર જેવું બનાવીને જ જંપ લેશે.
સંસ્કારે કત્નું સાચી વાત છે માણકી તારી, પણ કેમ નહીં અહીં ગામડામાં પણ લાઈટોની સગવડતા કરી શકાય. ક્રિષ્ના તો હરખમાં આવી ગયો. તો, સાબ મજુરને બોલાવું ? સંસ્કાર તો વિચારમાં પડી ગયો. મજુરને, હા સાબ થાંભલા નાંખવા માટે ખાડા ખોદવા પડે ને ? સંસ્કારે હસતાં હસતાં કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ એના માટે મજુરની જરૂર નથી, તમે ઘરેથી લેપટોપ લઈ આવો એટલે સમહ્મવું. ક્રિષ્ના વિચારતાં વિચારતાં બોલ્યો, લેપને હું કરવો શે સાબ ? ત્યાં તો માણકી બોલી સાબ તમારી ચોકલેટથી થાક તો કયાંય ભાગી ગયો તો તમે કેમ લેપ... ત્યાં તો વચ્ચે જ ક્રિષ્ના બોલ્યો, તમને કયાંય લાગી ગયું શે ? સંસ્કારે સહેજ ગરમ થતા કત્નું મારા સાહેબ કોમ્પ્યુટરની વાત કરુ છે.
ઓ..હો.. એમ વાત કરોને સાબ, અને વાંકલી ચાલે ઉપડયો અને લેપટોપ લઈને આવ્યો. સંસ્કારે કત્નું, ક્રિષ્નાભાઈ આને લેપટોપ કહેવાય, સમજયા. હા, સાબ લેપટોપ, હવે હમહ્મણું.
સંસ્કાર લેપટોપમાં તેના મિત્ર મહેશને ઈલેકટ્રીક સુવિધા માટેની વિગત અને ગામના લોકોને મળતી સરકારી યોજનાઓની અલગ અલગ વિગતોની માહિતી માટે ઈ–મેઈલ મોકલ્યો, અને થોડીવારમાં સંસ્કારનો ફોન રણકયો, સંસ્કારે કત્નું શહેર પહોંચી ગયો ? મહેશ બોલ્યો સંસ્કાર શહેરમાં જ નહીં શહેરમાં આવેલ ઘરમાં પણ આવી ગયો અને જમવાની થાળી સામે બેઠો છું, પણ બપોરના ભોજનની મીઠાશ એટલી મીઠી હતી કે, અહીનું જમવાની ઈચ્છા થતી નથી, વિચારી રત્નો છું કે, બે દિવસમાં કોઈપણ કારણ શોધી લઈ ફરી પાછો આવી હ્મવ.
સંસ્કારે હસતાં હસતાં જ કત્નું કારણ શોધવાની કોઈ જરૂર નથી. તું અહીં કારણ શોધ્યા વગર પણ આવી શકે છે, કારણ હું આપીશ. મહેશ હસતાં હસતાં બોલ્યો સાચ્ચે જ સંસ્કારે કત્નું, આ ગામની અંદર એટલી અગવડતા છે કે, સગવડતા ઉભી કરવા માટે કોઈ કારણ શોધવું પડે તેમ છે જ નહિ. તું ગમે ત્યારે આવી શકે છે, અને હા, હમણાં ઈમેઈલ મોકલેલ છે.
તપાસ કરી ને જવાબ આપજે, બીજું બોલ... મહેશે કત્નું, બીજું તો શું બસ વિચારું છું કે કાલ સાંજનું ભોજન તારી સાથે લેવા આવી હ્મવ. સંસ્કારે કત્નું, યુ વેલ કમ અને બાય કહી ફોન મુકયો. બાજુમાં બેઠેલા ક્રિષ્નાભાઈ વિચારમાં પડી ગયા. સાબ આ, યુ વેલ કમ એટલે વળી કંઈ બલા શે. સંસ્કારે હસતાં હસતાં સમહ્મવ્યું કે, મારા મિત્ર મહેશનો ફોન હતો. અહીં નું ભોજન ખુબ જ યાદ આવે છે, એટલે આવતી કાલે મારી સાથે ભોજન લેવા અહીં આવશે, એટલે મે તેને આમંત્રણ આપ્યું તું આવી શકે છે, એટલે કે બંને સાથે બોલી ઉઠયા યુ વેલ કમ. સાચ્ચે સાબ એન્જિનીયર સાબ કાલે આયશે. સંસ્કારે કત્નું હજુ તો આજે જ નીકળો છે. કદાચ રમત કરે છે, તેની પાસે એટલો સમય જ કયાં છે ???
મહેશે ફોન મુકી પોતાના એન્જિનીયર ગ્રુપ તેમજ મીત્રોને સવારે નવ વાગ્યે મીટીંગમાં હાજર રહેવા માટેના મેસેજ ફોન પર આપ્યા, અને બે–ત્રણ સેવાકીય સંસ્થાના મેનેજર સાથે પણ ફોન પર વાત કરી સવારે નવ વાગ્યે હાજર રહેવા માટે તેમનો આભાર માન્યો.
ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર બંન્ને વાતોમાં મશગુલ હતાં, સમયનો ખ્યાલ જ ન રત્નો. રાત્રીશાળાના વિદ્યાર્થીઓ આવવા લાગ્યા, અને મુખીયાહૃ તો બેસતાં પહેલાં જ બોલ્યા, સાબ આજ જે ભણાવશો એ મંજુર શે, પણ એક શરત શે ? સંસ્કારે કત્નું હા, ભાઈ બોલો હવે તમે થોડું થોડું વાંચતા લખતાં પણ શીખી ગયા છો, એટલે તમારી શર્ત તો મારે માનવી જ પડશે. બધાં એકી સાથે ખડખાડ હસી પડયા. સંસ્કારે કત્નું શું શર્ત છે ? તમારી બોલો. મુખીયાહૃ બોલ્યા આજ પેલા તો ઓલા મશીનની વાત કરો જે બપોરે ઈન્હૃનીયર સાબ પાહે હતું ઈ.
સંસ્કારે કત્નું વાહ, સરસ મને ખુબ આનંદ થયો કે, તમને દિવસે દિવસે નવી નવી ચીજ વિશે હ્મણવાની ઈચ્છા થાય છે. એટલી વારમાં તો ક્રિષ્નાભાઈ ઘરમાંથી લેપટોપ લઈ આવ્યા, અને બધાંની આગળ આવી સાબના હાથમાં મુકતા બોલ્યા, આને લેપટોપ કહેવાય ? શું કહેવાય ? અને બધાં એકી અવાજે લેપટોપ બોલી હસી પડયા.
સંસ્કારે લેપટોપ વિશે થોડી થોડી માહીતી આપવાની શરૂઆત કરી, તમે અહીં બેઠાં બેઠાં જ દુનિયાના કોઈ પણ ખુણે વાત ચીત કરી શકો છો. કોઈપણ નવી નવી ચીજ–વસ્તુની ખરીદી કરી શકો, અને દુનિયાના સમાચાર તમે હ્મેઈ અને વાંચી શકો છો. વચ્ચે જ ક્રિષ્નાભાઈ બોલ્યા સાબ ઈન્જિનીયર સાબ સાથે વાત–ચીત કરવોને, ત્યાં તો મુખીયાહૃ બોલ્યા ઈન્જિનીયર સાબ તો શહેરમાં ગયા શે, હવે કયાંથી વાત થાય.
સંસ્કારે મહેશને ઈમેઈલ મોકલ્યો. સામે મહેશ પણ કોમ્પ્યુટર પર જ કામ કરતો હોવાથી તરત જ રીપ્લાય આવ્યો. બંન્નેના કોમ્પ્યુટરમાં કેમેરો હોવાથી બંને ઓનલાઈન હોવાને લીધે, તરત જ મહેશનો ચહેરો સ્ક્રિન પર હ્મેવા મળ્યો, અને ગામલોકો તો હ્મેઈ જ રત્ના. સંસ્કારે કત્નું ગામના મુખીયાહૃ તારી સાથે વાત કરવા ઈચ્છે છે. મહેશે પણ ઉત્સાહ દર્શાવ્યો, સૌ પ્રથમ મુખીયાહૃને જ કોમ્પ્યુટર સામે બેસાડયા.
મુખીયાહૃ બેસતાની સાથે જ બોલ્યા, ઈન્જિનીયર સાબ તમે તો શહેરમાં શો ને તો પછી આ મશીનમાં કેવી રીતે આવી ગયા શો. મહેશે હસતાં હસતાં જવાબ આપ્યો, મુખીયાહૃ હું શહેરમાં મારા ઘરમાં છું પણ આ મશીનમાં તમે દુનિયાના છેડે વાત–ચીત કરી શકો છો, અને મને તમારા ઘરનું ભોજન ખુબ જ યાદ આવે છે, એટલે આવતી કાલે અમે બે મિત્રો સાંજના ભોજન માટે આવીએ છીએ. મુખીયાહૃ તો આનંદમાં આવી ગયા અને બોલ્યા જરૂર ને જરૂર પધારો એન્જિયર સાબ જરૂર પધારો અને બોલતાં બોલતાં જ આંખ ભીની થઈ ગઈ.
સંસ્કારે લેપટોપ ક્રિષ્નાભાઈને આપતા મુખીયાહૃ બાજુ વળ્યા શું થયું મુખીયાહૃ, તે તો સંસ્કારને ભેટી ને ખુલ્લા મને રડી પડયા. સંસ્કારે કત્નું થયું શું ? તે તો બોલો, તમને કોઈ વાતનું દુઃખ લાગ્યું છે ? મુખીયાહૃ આંસુ લુછતાં બોલ્યા, ના...ના... સાબ મને કોઈ વાતનું દુઃખ નથી લાગ્યું. આ તો હરખના આહું શે હરખના, હ્મે તમે નો આયા હોત તો અમે કયારેય વાંચતા કે લખતાં ન શીખ્યા હોત, આવા મશીન કયારેય ન હ્મેયા હોત, અને અમારા શોકરાતો ઢોર બકરાં જેવા જ હોત.
સંસ્કારે કત્નું ના...ના.... મુખીયાહૃ આપણા ગામના છોકરાઓ તો સીટીના છોકરાઓ કરતાં પણ વધારે હોશીયાર છે. ફકત તેને હાથ પકડવાની જ જરૂર હતી જે મે પકડી લીધો છો. આટલું સાંભળી ગામના પંચો ઉભા થયા, તેમાં પાંચાપટેલ બોલ્યા, તો સાબ અમારા શોકરાઓનો હાથ છોડશો તો નહી ને ?
સંસ્કારે કત્નું, પાંચાપટેલ તમારા છોકરાઓનો હાથ છોડીશ પણ એક શરતે કે, જયારે તમારા છોકરાઓ પણ લેપટોપ ઉપર કામ કરતા થશે ત્યારે... બધાં આનંદમાં આવી ગયા, અને ક્રિષ્નાભાઈએ તો મહેશને બધું પુછી લીધું કાલે કેટલા વાગ્યે પધારશો, બસમાં આવશો, કે પશી તમારી ગાડીમાં, મહેશે પણ કત્નું આવતી કાલે પાંચેક વાગ્યાની આસપાસ આવીશું, પણ ગાડીમાં નહિ, નાનો ટેપો લઈને આવીશું અને સીધા શાળાએ જ ઉતરશું. ક્રિષ્નાભાઈએ મહેશને ગુડનાઈટ કત્નું, સામે મહેશે પણ ગુડનાઈટ કત્નું.
સંસ્કારે લેપટોપ વિશેની ઘણી માહિતી આપી, હવે તો શાળાનો સમય દિવસેને દિવસે વધતો હ્મય છે. પહેલાં એક કલાક માટે ચાલતી રાત્રી શાળા હવે બે–બે કલાક માટે ચાલવા લાગી. હસતાં હસતાં જ મુખીયાહૃ બોલ્યા માણકી કહેતી કે, હ્મે અમે બધાં સારી રીતે ભણશું તો તમે એને પી..ક...ની...ક.. માં લઈ હ્મહો. સંસ્કારે કત્નું, હા, એ મારી શરત છે એટલે પાળવી તો પડે જ. મુખીયાહૃ થોડા સંકોચ સાથે બોલ્યા, તો સાબ અમે પણ સારી રીતે ભણીએ શીએ તો અમને પણ પીકનીકમાં... વચ્ચે જ સંસ્કારે અધુરી વાત ઉપાડી લીધી, મને મંજુર છે આપણે બધાં સાથે જઈશું. બધાંના ચહેરા પર રોનક આવી ગઈ. બધાં ગુડનાઈટ કહી છુટા પડયા.
મહેશ અને તેના મિત્રોનું ગ્રુપ સવારે નવ વાગ્યા પહેલા જ મીટીંગના સ્થળે પહોંચી ગયું, બધાંયે સાથે કોફી પીધી, અને થોડી આડીઅવળી ચર્ચા કરી, ત્યાં તો બે–ત્રણ સેવાકીય સંસ્થાના મેનેજરો પણ હાજર થઈ ગયા. મહેશે દરેકને અહીં સમયસર પહોચ્યાં તે બદલ આભાર માની, અને પાડલા ગામની પરિસ્થીતીથી વાકેફ કર્યા, અને આ ગામ માટે શકય એટલી સહાય રૂપીયામાં નહી પણ ચીજવસ્તુમાં કરવા માટે અપીલ કરી, એટલે બધી ચર્ચા વિચારણા કરી, મહેશના ગ્રુપે ની કર્યુ કે, અમો ગામની શાળામાં દસ કોમ્પ્યુટરની સગડતા કરી આપશું.
મહેશે કત્નું કોમ્પ્યુટરનું ફરર્નીચર મારા તરફથી, સેવાકીય સંસ્થાના મેનેજરોએ મહેશને પૂંછયું કે, ગામમાં આંગણવાડી છે કે નહિ, મહેશે તરત જ સંસ્કારને ફોન કરી મેનેજર સાથે વાત કરાવી, એટલે સેવાકીય સંસ્થાના મેનેજરોએ ગામમાં આંગણવાડીના બાળકો માટે રમકડાં, હીચકાં, લપસીયા અને રોજ દસ વાગ્યાનું ભોજન ગામ સીધું પહોંચાડવાની જવાબદારી ઉઠાવી.
મહેશે કત્નું હું આજ બપોરે પછી જ નીકળું છું. સેવાકીય સંસ્થાના મેનેજરોએ કત્નું તો તમે, આજે જ સામાન લઈ જઈ શકો છો. અમે શહેરની નબળા વિસ્તારની આંગણવાડી માટે લીધેલો સામાન તમે લઈ જઈ શકો છો. અમે બીહ્મ સામાનની સગવડતા કરી લઈશું, રહી વાત કોમ્પ્યુટરની તે પણ બપોર સુધીમાં પહોંચાડવાની જવાબદારી મહેશના ગ્રુપે લીધી. મહેશે બધાંને ચા–નાસ્તા કરાવી સેવાકીય સંસ્થાના મેનેજરો અને ગ્રુપ મિત્રોનો ખરા દિલથી આભાર માન્યો અને બધાં છુઉાં પડયા.
સવારે નીયમ મુજબ શાળામાં બાળકો ભણી રત્ના હતાં, સંસ્કાર રોજ બાળકોને નવું નવું ઉત્સાહથી શીખવાડી રત્નો હતો, એટલા જ ઉત્સાહથી બાળકો શીખી રત્ના હતા. બપોરે બાળકો છુટયા ત્યારે જ ગુપસુપ કરતાં, બધાં પંચાયતે પહોચ્યાં. સાબના દુસ્તાર ઈન્જિનીયર સાબ પાંચ વાગ્યે નિહાળે આવવાના શે. આપણે બધાંયે સાડાચારે તૈયાર થઈ સ્ટેશને હ્મહું.
સંસ્કારને કાલની વાત યાદ આવતા વિચાર આવ્યો કે, મહેશ કેમ અચાનક જ ફરી પાછો આવવા ઈચ્છે છે, ફોન પર તો કંઈ બોલ્યો નથી, વિચાર ખંખેરી ક્રિષ્નાભાઈ સાથે મુખીયાહૃની ઘરે પહોચ્યાં, ગોબરગેસ માટેની પાઈપ લાઈનોનું ફીટીંગ કામ પુરુ થવા જ આવ્યું હતું. બાકીના કામમાં ક્રિષ્નાભાઈ અને સંસ્કાર મદદ કરવા લાગ્યા. બધું કામ પુર્ણ કરીને મુખીયાહૃની ઘેર જમવાનું પતાવ્યું.
મહેશ સૌ પ્રથમ સેવાકીય સંસ્થાના મેનેજર પાસે પહોચ્યોં ત્યાંથી ટેમ્પામાં હીંચકા, લપસીયા, અને બે–ત્રણ કોથળા આંગણવાડી માટેના રમકડાં આ બધો સામાન ટેપામાં ચડાવ્યો, અને પછી પોતાની કારમાં કોમ્પ્યુટરના વ્યવસ્થીત ખોખા ગોઠવીને પોતાના મિત્ર રાજનને સાથે લઈને શહેરથી રવાના થયા પાડલા આવવા.
સંસ્કાર અને ક્રિષ્નાભાઈ જમીને બાળકોને બોલાવ્યા અને પોતપોતાની ટુકડી પ્રમાણે ગોઠવી બધાંને પંચાયત સામે કરેલ ગોબરના ઢગલામાંથી અહીં સુધી ગોબર લઈ આવવાનું કામ સોપ્યું. ક્રિષ્ના અને સંસ્કાર તે ગોબરને બરાબર પતલું કરીને ગોબર ગેસનાં કુવામાં નાંખવા લાગ્યા. થોડી વારમાં બધો ગોબર, ગોબરગેસ પ્લાનમાં બાળકોએ ઠલવી દીધો. ગોબર ગેસની બધી વિધિ પુર્ણ કરી. સાંજે જ લાપસીના આંધણ મુકીએ ત્યારે ચાલુ કરવાનું ની કરી બધાં છુટા પડયા.
સંસ્કાર અને ક્રિષ્નાએ પંચાયતના ઓટે બેઠેક જમાવી. સંસ્કારને વિચારતો હ્મેઈને ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ, શું વિસારો શો કે, પશી તમને તમારા બા ની યાદ આવેશે ? સંસ્કારે કત્નું એમ વાત નથી, હું એ વિચારું છું કે, મહેશ આજ શા માટે આવવાનો છો, તેને કોઈ વાત જણાવી તો નથી. ક્રિષ્નાએ કત્નું, હશે સાબ કંઈક કામ, એને આપણા ગામનું ભોજન પણ બહુ જ મીઠું લાગેશે, એટલે ભોજન લેવા જ આવતા હશે. બંને બેઠા બેઠા શહેરની વાતો કરતા હતાં, ત્યાં તો સરપંચો આવી પહોચ્યાં, સરપંચોને આવતાં હ્મેઈ સંસ્કાર અને ક્રિષ્નાએ સૌને રામ..રામ.. કર્યા, સરપંચો બેઠા અને સાબને પણ બેસાડયા.
પાંચાપટેલ બોલ્યા, સાબ આ શોકરાઓને બીજુું શું કામ આપ્યું શે તો આજ ગામમાં કોઈ દેખાતું નથી. સંસ્કારે વિચારતાં કત્નું મે તો કોઈ કામ આપ્યું નથી., મુખીયાહૃએ કત્નું સાચી વાત શે, પાંચાપટેલ માણકી પણ આજ નવા કપરાં પહેરી સાર વાગ્યાની ઠેકડા મારતીતી. પાંચાપટેલે કત્નુંં સાબે કાંઈ કામ કીધું હશે, પણ આપણને નહીં કહે, બરાબરને સાબ.
ત્યાં તો શાળાએ એક ટેપો અને એક કાર ઉભી રહી, અને છોકરાઓનો આનંદ, કિલ્લોલ, ક્રિષ્ના અને સરપંચો તો હ્મેઈ રત્ના, પાંચાપટેલ બોલ્યા, હું નો તો કે તો સાબ જ આ બધાંને કાંઈક કામ સોંપ્યું શે. એટલે તો ગામમાં કયાંય શોકરું દેખાતું નથી. સરપંચ અને સંસ્કાર બધાં એકસાથે શાળાએ પહોચ્યાં ત્યાં તો, બાળકો, રાજન અને મહેશ ટેમ્પામાંથી સામાન શાળાના મેદાનમાં ઉતારી રત્ના હતા.
સરપંચને હ્મેતા જ મહેશે બધાંને રામરામ કર્યા, સરપંચ માણકીને આર્ય સાથે પૂંસયું તમને સાબે મોકલ્યાતા ને ? માણકી હરખાતી હરખાતી જવાબ આપે તે પહેલાં જ મોહને કત્નું સાબને તો ખબર જ નથી અમે કયાં જવાના હતા. અમને તો ક્રિષ્નાભાઈએ કત્નું તું, આજ સાબના દુસ્તાર પાંચ વાગ્યે આવવાના શે. એટલે અમે બધાં એનું સ્વાગત કરવા ગયા હતા. સરપંચ અને સાબ બધાં એકબીહ્મની સામે હ્મેવા લાગ્યા.
મહેશે સંસ્કાર સામે આવતાં કત્નું, તને સરપ્રાઈઝ આપવાની ઈચ્છા થઈતી. બીહૃ ખાસ વાત તો એ છે કે અહીંના ભોજનની એટલી યાદ આવતી હતી કે બસ આવી પડયા, પણ એ બધું છોડ પહેલાં એ જણાવ કે આ કોમ્પ્યુટર કઈ જગ્યાએ ઉતારવાના છે. સંસ્કારે બાળકોને એકબાજુ રહેવા સુચના આપી.
ક્રિષ્નાને કત્નું રૂમના દરવાહ્મ ખોલ, અને સરપંચો, ક્રિષ્ના અને બધાંયે સાથે મળી કોમ્પ્યુટર, ફરર્નીચર બધું શાળાના રૂમમાં ઉતાર્યુ. માણકીએ સાબને એક બાજુ બોલાવીને પુંછયું સાબ આ બધું શું શે ? સંસ્કારે કત્નું આ લેપટોપ તમારા માટે ઈન્જિનીયર સાહેબ લાવ્યા છે, હવે તમે બધાં પણ રોજ તેમાં નવું નવુું શીખી શકશો.
સરપંચ ક્રિષ્નાને ચા–પાણી લેવા માટે મોકલે છે, અને બધાં બાળકો પંચાયતે ટોળે વળી ટુકડીમાં ગોઠવાઈ અને શાળામાં આવેલા નવા સામાનની અને રાજન અને મહેશના હાથે ઉદ્યાટનની તૈયાર માટે ક્રિષ્નાભાઈને બોલાવે છે. ક્રિષ્ના ટુકડી પ્રમાણે કામની સોંપણી કરે છે. એકને આસોપાલવના પાંદ લાવવાનું, બીહ્મને ફુલ લાવવાનું, અને પુહ્મની થાળી તે બધું સવારે, અને બધાંના ઘરેથી થોડી થોડી સાકર લાવવાનું. આસોપાલવના પાંદ લાવી મોટા મોટા તોરણ બનાવવાનું કામ મોહનને ઘરે રાખવાનું સાબને ખબર ન પડે તે રીતે વહેલી સવારે આવી શાંતીથી શાળા શણગારીશું. બધાંને કામ સોંપી ક્રિષ્ના ચા–પાણી લઈને શાળાએ પહોંચી હ્મય છે.
સરપંચ અને બધાં શાળાએ બેઠક જમાવે છે. સરપંચ કહે છે, હવે ઈન્જિનીયર સાબના હાથે જ ગોબરગેસનું મુર્હત કરીએ, સંસ્કારે કત્નું હા...હા... એ ઠીક રહેશે. સંસ્કારે ક્રિષ્નાને કત્નું મજુરોને કહેજ કે આજ એક દિવસ માટે તમારે અત્યારે જ આવવાનું છે, અને હા આજે રાત્રી શાળામાં રહ્મ છે તે પણ હ્મણ કરી દેજે, એટલે સાંજે આ બધું ફીટીંગ કામ થઈ હ્મય.
બધાં સરપંચને ઘરે ગયા, અને મહેશે ગોબરગેસ બરાબર ચેક કરી. મુર્હત કર્યુ. ગોબરમાંથી ગેસ જલતો હ્મેઈ બધાં હરખાઈ ગયા. આ સાથે પાંચા પટેલ તો મહેશને ભેટી પડયાં અને બોલ્યા આજ તો આ શહેરીબાબુને ઘીમા તસતસતી લાપસી પીરશો. બધાં ખુબ જ ખુશ થયા. સરપંચના ઘેર લાપસીના આંધણ મુકાય ગયા, અને બાળકો તો પોતાના કામે લાગી ગયા હતા. ક્રિષ્નાએ મજુરોને સમાચાર પહોંચાડયા, અને તે તો ક્રિષ્નાની સાથે જ હાજર થઈ ગયા.
બધાં ફરી પાછા શાળાએ પહોંચ્યા. મહેશ અને સંસ્કારના કહેવા મુજબ બરાબર ખાડા ખોદી, હીંચકા અને લપસીયાના ગોઠણ માટેની કામગીરી મજુરોએ મહેશની હાજરીમાં કત્ના મુજબ ચાલુ કરી દીધી. સરપંચોમાં સદાય મૌન ધારણ કરનાર મનહૃપટેલ પહેલી વાર બોલ્યા, મહેશ દીકરા આ કોથળામાં શું ભરી લાયો શો. મહેશે કામ કરતા જ જવાબ આપ્યો. કાકા એમાં આંગણવાડીના બાળકો માટે રમડાં છે. પાંચાપટેલ બોલ્યા, ત્રણ કોથળા આટલા બધાં રમકડાં, હા અહીં આંગણવાડી પણ ચાલુ કરવામાં આવશે.
મુખીયાહૃ તો સંસ્કાર સામે હ્મેઈને બોલ્યા, સાબ આ આંગણવાડી શું શે ? સંસ્કારે કત્નું, હવે બધું લાપસી ખાધા પછી જ સમહ્મવીશ, ત્યાં સુધી હું તો મોન વ્રત લઉ છું. બધાં હસી પડયાં. સરપંચો શાળાના ઓટલે બેઠક જમાવી વાતોએ ચડયા, સંસ્કારે મહેશને પુછયું. આ બધાં માટે કેટલો ખર્ચ કર્યો છે ? મહેશે કત્નું, ખર્ચ કંઈ કર્યો નથી, બે દિવસ પછીથી રોજ દશ વાગ્યે અહીં નાસ્તા માટે ગાડી આવશે. જેટલા બાળકો હોય તેની ગણતરી મને આપી દેજે તે બધાંનો નાસ્તો રોજ શહેરમાંથી આવી જશે, અને હા આ રમકડાં, અને હીંચકા પણ સેવાકીય સંસ્થામાંથી આવ્યા છે, અને કોમ્પ્યુટર, મારા ગ્રુપ મિત્રો તરફથી છે અને મારા તરફથી ફર્નીચર છે. સંસ્કાર સાથે આવેલ રાજને તો આ બધું સુટીંગ કરવાનું ચાલુ કરી દીધું હતું.
સંસ્કારે વિચારતાં પુછયું, મહેશ તું આ કામમાં ? મહેશ વચ્ચે જ બોલ્યો, હા... મને ખબર છે તું શું કહેવા માંગે છે, પણ તને જયારે અહીંયા હ્મેયો ત્યારે મને પણ આવો જ શોક લાગ્યો કે, કરોડો રૂપીયાનો માલીક અને આમ ગામમાં પણ જયારે હું અડઢા દિવસ માટે આવ્યો અને ગામલોકોની લાગણી હ્મેઈ તો મારુ હૈયું પણ પીગળી ગયું. ફુલ નહિ તો ફુલની પાંખડી આ ગામ માટે શહેરમાં રહીને પણ શકય એટલી કોશીષ કરતો રહીશ, બોલતાં બોલતાં જ તે સંસ્કારને ભેટી પડયો.
રાજનને સુટીંગ ઉતારતો હ્મેય પાંચાપટેલ સંસ્કાર પાસે આવીને બોલ્યા, ''સાબ આ તમારો બીહ્મે ઈન્જિનીયર દુસ્તારને આંખમાં કાંઈ વાંધો શે ? સંસ્કારે કત્નું ના... કેમ તમે આવો સવાલ કર્યો ? પાંચાપટેલ ધીમેથી બોલ્યા જયારથી આયો શે ત્યારથી આ મશીનમાંથી જ હ્મેયા કરેશે એટલે પુશુ શું ? સંસ્કારે હસતાં હસતાં કત્નું એ હું તમને આવતી કાલે શાળામાં સમહ્મવીશ. ઠીક ત્યારે કહી પાંચા પટેલે ફરી ઓટલે બેઠક જમાવી.
સંસ્કાર, મહેશ સાથે રાજન પણ સુટીંગ કરતા કરતાં વાતોએ વળગ્યો. મહેશે કત્નું કોમ્પ્યુટર કયાં ગોઠવવા છે તો અત્યારે જ ઈલેકટ્રીક કામ પણ થઈ હ્મય. સંસ્કારે કત્નું વાત તો સાચી છે. સંસ્કારે મુખીયાહૃ અને સરપંચો સાથે ચર્ચા કરી કોમ્પ્યુટરને ઓફીસની બાજુના રૂમમાં ગોઠવવાનું ની કયુ. રાજન કેમેરો સંસ્કારને પકડાવી તે પણ મહેશની સાથે ઈલેકટ્રીક ફીટીંગમાં હ્મેડાઈ ગયો. સંસ્કારે ક્રિષ્નાને બોલાવીને કત્નું આને વિડિયો સુટીંગ માટેનું મશીન કહેવાય, અને તે કેવી રીતે ઉપયોગ કરવો તે સમહ્મવી. કેમેરો ક્રિષ્નાભાઈને આપીને કત્નું, હાથ જરા પણ ધ્રુજવો ન હ્મેઈએ, અને તે પણ મહેશ અને રાજન સાથે કામે લાગ્યો.
આઠ વાગતા તો દરેક કામ સંર્પુણ થઈ ગયું. સંસ્કારે મંજુરોને રૂપીયા ચુકતે કર્યા અને આજે સાંજે રાત્રી શાળામાં રહ્મનુંં કત્નું. સૌ પોતપોતાના ઘરે રવાના થવા લાગ્યા. માણકીએ આવી હરીની હાંકલ કરી બાપુ, સાબ સાબના ઈન્જિયર બધાંય દુસ્તાર અને સરપંચકાકા હધાંય ઘરે જમવા હાલો મારી બાએ કીધું. જમવાનું થઈ ગયું શે.
મુખયાહૃએ કત્નું હાલો સાબ, મેમાન પણ શહેરથી થાકીને આયા હશે. હધાય મુખયાહૃને ઘરે પહોંચ્યા. બાઝોટ નંખાઈ ગયા હતાં. આસનો પથરાય ગયા હતા. બધાં હાથ મોં ધોઈ ગોઠવાય ગયા. થાળીમાં ઘીમાં લચપચતી લાપસી, કઢી, ખીચડી, શાક, બાજરાનો રોટલો, છાશ, મરચાં, પાપડ, અથાણું મહેશ તો થારીએ બેસતા વેત બોલ્યો, મુખીયાહૃ એક વાત કહુ, મુખીયાહૃ બોલ્યા, એમ જ કહેશો ને કે તમને અહીંના જમવાની ખુબ યાદ આવે શે, તો આ વખતે મે પણ ની કરી જ લીધું શે કે અહીંથી હ્મઉં એટલે તમને ભાતુ ભેગું બાંધી દેવું શે. બધાં એકી સાથે ખડખડાટ હસી પડયાં.
મહેશે બોલ્યો, મુખીયાહૃ વાત એમ છે કે, અમારા શહેરમાં મોઘામાં મોઘું જમવાનું જમો તોય આટલી મીઠાશ જમવામાં ન હોય. મુખીયાહૃ આર્ય સાથે સંસ્કાર સામે હ્મેઈને બોલ્યા, જમવાના તે કાંઈ પૈસા હોતા હોય, સાબ ? સંસ્કારે કત્નું, હા, અમારે ત્યાં શહેરમાં આટલી ગુજરાતી થાળી એકસો વીસ રૂપીયામાં મળે છે. પાંચાપટેલ વચ્ચે જ બોલ્યા જમવાના કોઈ દી પૈસા લેવાતા હશે ? આંગતુક તો દેવ કેવાય, અને દેવ આપણે આંગણે કયાંથી.
સરપંચો અને મુખીયાહૃ ગોબરગેસના વખાણ આડી અવળી વાતો સાથે જમણવાર પુરો કર્યો અને સૌને રામ રામ કહી, સંસ્કાર મહેશ અને રાજન ઘર તરફ વળ્યા. ઘરે આવતા હ્મેયું તો ઘરમાં બે ખાટલા વધારે નખાય ગયા હતા. ગાદલાં ગોદળા બધી સગવડતા થઈ ગઈ હતી. મહેશ તો ખુબ જ ખુશ હતો. ત્યાં રાજન બોલ્યા સંસ્કાર કેમેરો કયાં છે ? મે આજ ગામમાં ઈન્ટ્રી વખતથી હર કોઈ સીન સુટ કર્યા છે.
સંસ્કાર વિચારતાં બોલે છે કેમેરો, ત્યાં જ ક્રિષ્નાભાઈ આવે છે, સાબ આ મશીન તો મારી પાહે શે, મે તો એમાં આખુ ગામ નાંખી દીધું શે. મહેશે કત્નું, થેકયું ક્રિષ્નાભાઈ. ક્રિષ્નાભાઈ પણ ખુશ થઈ ગયા અને બોલ્યા મેન સન નોટ. રાજન, મહેશ અને ક્રિષ્નાનો વાર્તા લાપ હ્મેઈ ખુશ થઈ ગયો. ક્રિષ્નાએ કેમેરો સંસ્કારને આપતા કત્નું સાબ વાંધો ન હોય તો આ મશીનને ચાલું બંધ કેવી રીતે કરવું તે મને શીખવારોને. રાજન કત્નું આવો હું તમને શીખવાડું. ક્રિષ્નાએ કેમેરાને ચાલુ બંધ કરતા શીખી લીધું, ત્યાં તો માણકી થાળી માં ત્રણ દુધના ગ્લાસ સાથે હાજર થઈ.
મહેશે માણકી સામે હ્મેતા જ બોલ્યો, દુધ.... માણકી બોલી, મારી બાએ કીધું દુધ પીવાથી યાદશકિત વધે, અને અમારા સાબે કીધું દુધ પીવાથી શરીરમાં તાકાત આયે શે. તમે તો ઈન્જિનીયર સાબ શો તમારે તો કેટલંું બધું યાદ રાખવું પડેશે, અને રાજનસાબ આખું દિ આંખમાં મશીન પેરે શે એને યાદ રાખવું પડેને ? એટલે હધુંય દુધ પી લેવાનું બા એ કીધું શે.
દુધના ગ્લાસ મુકી, ક્રિષ્નાભાઈ એ પણ દરેકને રામ રામ કહી ચાલતા થયા. ક્રિષ્ના અને માણકી બહાર આવ્યા ત્યાં તો આખું ટોળું બહાર જ ઉભું હતું. માણકીએ કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ સવારે કેટલા વાગ્યે આવી હ્મય. દરેકને ટુકડી પ્રમાણે કામની સોંપણી કરી અને સવારે સાડા પાંચ વાગ્યે આવવાનું કહી સૌ છુટા પડયા. સંસ્કાર, મહેશ અને રાજન વાતોએ વળગ્યા ગામના માણસો, અહીનું જમણવાર મહેશ અને રાજને સંસ્કારને વચન આપ્યું કે, આ ગામને શહેરની સાથે ઉભા કરવામાં અમે શકય એટલો સાથ–સહકાર આપીશું. વાતોમાં વાતોમાં રાત્રીના એક વાગ્યે ત્રણે સુતા..
સવારે સાડા પાંચ પહેલા ક્રિષ્નાભાઈ અને બાળકોની ટુકડીઓ હાજર થઈ ગઈ. શાંતીપૂર્વક શાળામાં આવી ટુકડી પ્રમાણે ફટાફટ એક ટુકડીએ મેદાન સાફ કરવાનું શરૂ કર્યુ, તો બીહૃ ટુકડીએ રૂમોમાં તોરણ બાંધવાનું કામ શરૂ કર્યું, ત્રીહૃ ટુકડીએ પુહ્મ માટેની થાળીઓ તૈયાર કરવાનું કામ શરૂ કર્યું. ક્રિષ્નાભાઈએ સ્વાગત માટેના હારની તૈયારી શરૂ કરી. ત્યાં તો મુખીયાહૃ આવ્યા. બે મોટા ખોખા પેક કરીને લઈ આયા. ક્રિષ્ના મુખીયાહૃને હ્મેતાં સૌ બાળકોની સામે હ્મેવા લાગ્યો. સૌ બાળકો ક્રિષ્નાની સામે હ્મેવા લાગ્યા. એટલે માણકીએ કત્નું, મે બાપુને કીધું તું કે ઈન્જિનીયર સાબ હાટુ સરપંચની બાજુથી કાંઈક આપે.
ક્રિષ્ના બોલ્યો ઓ...હો...ઓ...વેરી નાઈસ.... વેરી નાઈસ... ત્યાં તો વચ્ચે જ મુખીયાહૃ બોલ્યા મેન સન નોટ, અને બધાં એકબીહ્મના મોઢા હ્મેતાં હસવાં લાગ્યા. એટલે ક્રિષ્નાએ નાકે આંગળી મુકતા ચુપ રહેવા ઈશારો કર્યો. મુખીયાહૃએ કત્નું, હા...હવે કાંઈ ઘટતું હોય તો કો એટલે મોકલી આપુ. એટલે ક્રિષ્ના મુખીયાહૃ પાસે આવી બોલ્યો. મુખીયાહૃ હ્મે તમને દુઃખ ન લાગે તો એક વાત કઉં, હા...હા... કાનીયા બોલ બોલ આજ આમ મુંહ્મયને કેમ બોલે શે. ક્રિષ્ના ખંચકાતા ખંચકાતા કત્નું. આજ સુધીમાં આ ગામમાં કોઈ સાબ ટકયા નથી. પણ સાબે તો આપણા માટે કેટલું બધું કર્યુ શે. તમને કયાં ખબર નથી.
મુખીયાહૃ એના ઘરમાં તો સાબને હધાંય નાના શેઠ કહેશે, અને હધાંય એને સલામ કરે શે. તો આપણે આજે આ કમ્પુટરના મુરતમાં સાબને અને એના દુસ્તારને....મુખીયાહૃ વચ્ચે જ બોલ્યા હા, બોલ કોની રાહ હ્મેવા ઉભો શે. વળી અચકાંતા અચકાંતા બોલ્યો સાલ ઓઢાળીને સ્વાગત કરીએ. મુખીયાહૃ થોડીક વાર વિચારીને બોલ્યા, કાનીયા તુંય સાબ ભેગો રહીને નાનોસાબ થાતો હ્મય શે હો.. બધાંય ખુશ થઈ ગયા. મુખીયાહૃ બોલ્યા તમે હધીયે તૈયારી કરો હું સાત પહેલા જ પંચોને લઈને આવું શું. ત્યાં તો માણકી બોલી બાપુ સાલ હા..હા... એ લેતો આવુ શું.
મુખીયાહૃએ સરપંચને બોલાવીને ક્રિષ્નાએ કહેલી વાત કરી. સરપંચોએ વાતને માન આપી અને કત્નું મુખીયાહૃ અમે તો નવી નકોર ત્રણ સાલ લઈને જ આયા શીએ. બસ તમારી મંજુરી જ બાકી હતી. મુખીયાહૃ બોલ્યા લ્યો ત્યારે તમારા મોઢામાં ઘી કેળાં, અને બધાં એકી સાથે હસી પડયાં. સરપંચે કત્નું તો હવે હાલો આપણે નિહાળે જઈએ શોકરાઓએ સાનું સાનું હંધુય શણગારેલું શે. ઘટતું હોય એટલું પુરુ કરી વારી.
મુખીયાહૃએ આવતાં વેત કત્નું, માણકી હ્મ ઘરેથી ચા અને સીરામણ સાબને પહોંચાડી આવ સાડાછ વાગી ગયા શે. નહીંતર સાબ બારે આયશે. માણકીએ દોટ મુકી ઘરબાજુ સાથે ક્રિષ્ના પણ મુખીયાહૃની રહ્મ લઈ ચાલતો થયો. બાકીનું કામ મુખીયાહૃ અને પંચોએ સંભાળી લીધું.
માણકી અને ક્રિષ્ના બંને એ દરવાહ્મે ખખડાવ્યો. સાહેબ દરવાહ્મે ખોલતા કત્નું, જયશ્રી ક્રિષ્ના, માણકીએ કત્નું, ગુડ મોનિ!ગ, જયશ્રી ક્રિષ્ના મહેશને અને રાજને હસતાં મુખે કત્નું જયશ્રી ક્રિષ્ના ગુડ મોનિ!ગ. રાજન બોલ્યો, વોટ ઈઝ ધીસ માણકી ? ત્યાં તો પાછળથી ક્રિષ્નાભાઈએ મોઢું બતાવ્યું અને બોલ્યા, સાબ : સંસ્કારે વચ્ચે જ કત્નું સોરી, રાજનનું કહેવું છે કે, આ શું છે ? ક્રિષ્નાભાઈ બોલ્યા, ઓ...હો....વોટ ઈઝ ધીસ સીરામણ. ત્રણે મીત્રો હસી પડયાં.. સંસ્કારે કત્નું.
ક્રિષ્નાભાઈ ધીસ ઈઝ નાસ્તો. ક્રિષ્નાભાઈ બોલ્યા, સાબ આમાં તો સીરામણ છે, નાસ્તો નથી. સંસ્કારે સમહ્મવ્યું. ક્રિષ્નાભાઈ સીરામણને અંગે્રહૃમાં નાસ્તો કહેવાય. ઓ...હો...સાબ આમ સીધુંં સીધું બોલોને. આ બધાંની વાતોમાં વચ્ચે માણકી બોલી બા એ કીધું શે ચા અને રોટલો બેય ઠરીને ઠીકરું થઈ હ્મય એની પેલા જ સીરાવી લેહ્મે. રાજન બોલ્યો ઓકે માણકીબેન. માણકીએ તરત જ જતાં જતાં વળતો જવાબ આપ્યો. થેકયું સાબ. ક્રિષ્નાએ જતાં જતાં કત્નું, સાબ તમે બેય ઈન્જિનયર સાબને નીહાળ બતાવા લઈ આયશોને. હા...હા...ક્રિષ્નાભાઈ એ કાંઈ પૂછવાની વાત છે, અને ક્રિષ્ના શાળા તરફ વળ્યો.
ક્રિષ્ના આવ્યો ત્યાં તો સરપંચ અને મુખીયાહૃએ સાથે મળીને એક રૂમમાં બધાં રમકડાંઓ વ્યવસ્થીત ગોઠવીને રૂમ તો રમકડાંની દુકાનની જેમ શણગારી દીધો હતો. બધું વ્યવસ્થીત ગોઠવાઈ ગયું. શાળાનું મેદાન રૂમ ઓફીસ બધું વ્યવસ્થિત શણગારી લીધા પછી બધાંયે ની કર્યું કે, આપણે હવે હધાંયે મેદાનમાં આપણા નિયમ પ્રમાણે ગોઠવાઈ જઈએ. સાબ આયશે એટલે એનું સ્વાગત કરીશું. બધાં મેદાનમાં અને મુખીયાહૃ અને પંચો ઓટલે ગોઠવાયા. માણકી એક પુસ્તકમાંથી અર્ધ ભાંગેલી ભાષામાં વાર્તા વાંચતી હતી, બધાંય ધ્યાન દઈને સાંભળી રત્ના હતા.
નાસ્તો કરતાં જ મહેશ બોલ્યો, શહેરની સામે ગામ કેટલું પછાત છે. વચ્ચે જ રાજને ટાપશી પૂરી. પરતું, લાગણીથી લથબથ એની વાતો અને એની મહેમાન નવાહૃ વાહ....ભઈ...વાહ. સંસ્કારે કત્નું નિર્મલ, સ્વચ્છ વહેતી નદી જેવા સાફ મનના માણસો છે. અહીં આવ્યા પછી તો જવાનું જ મન થતું નથી. મહેશ તું અહીં કેવી રીતે ? તે કહાની પછી, પેલા તો ચા–રોટલો અને માખણનો પુરો લાભ લઈ લવ. પછી ત્રણે એકી સાથે શાળાએ જવા તૈયાર થયા.
સંસ્કાર, મહેશ અને રાજન તો કેમેરા સાથે જ તૈયાર હતો. નાસ્તાનું શુટીંગ કયુ. ઘરથી બહાર નીકળતા જ વૃક્ષ કલરવ કરતાં પક્ષીઓનું શુટીંગ કયુ, સંસ્કાર અને રાજન વાતોમાં મશગુલ અને રાજન ચાલુ કેમેરાએ શાળાના ગેટે આવતા જ મહેશને ત્યાં જ સ્થિર થઈ ગયો હ્મેઈ. સંસ્કારે પૂછયું શું થયું ? ચાલ શાળામાં, મહેશ બોખલાતાં બોખલાતાં બોલ્યો સં..સ્કા....ર. આ શું ? તું આખી રાત અમારી સાથે જ હતો, તો પછી આ શાળાને આટલી સરસ શણગારી કોને ? સંસ્કારનું પણ ત્યારે જ ધ્યાન ગયું, સંસ્કારે કત્નું, 'ક્રિષ્નાભાઈ અને આ બાળકો મહેશ વચ્ચે જ બોલ્યો પણ કયારે રાત સુધી તો આપણે હ્મગતા જ હતા, અને સવારે કોઈ અવાજ પણ નહિ.
ત્યાં તો રાજન કેમેરામાં કેદ કરવામાં જ મશગુલ હતો. ત્યાં જ પાંચાપટેલે ધીમેથી મુખીયાહૃના કાનમાં કત્નું ની આ શોરાને આખુંમાંથી સીધું દેખાતું નથી. એટલે તો આયો ત્યારનો આખું ગામ આંખમાં મશીન ચડાવી ચડાવીને હ્મેયા કરે શે. મુખીયાહૃ બોલ્યા આપણા મેમાન શે મેમાન તો ભગવાનનું રૂપ કહેવાય, સાબે કીધું મશીનનું પછી હમહ્મવીશ.
સંસ્કારે મહેશનો હાથ પકડી કત્નું ચાલ અંદર. અંદર જઈ હ્મેયું તો, માણકી અર્ધ ભાંગેલી ભાષામાં વાર્તા વાંચી રહી હતી, અને બધાં ધ્યાન દઈને સાંભળી રત્ના હતા. મુખીયાહૃ અને સરપંચ ઓટલે બેઠા હતા. સંસ્કાર અને મહેશને આવતા હ્મેઈ બાળકોએ ઉભા થઈને એક સાથે 'ગુડ મોર્નિગ સાબ, ગુડ મોર્નિગ ઈન્હૃનીયર સાબ' મહેશ અને રાજન પણ સંસ્કારની સાથે વળતો જવાબ 'વેરી ગુડમોર્નિગ' આપી સરપંચ અને મુખ્યાહૃ બાજુ વળ્યા. ત્યાં તો મુખીયાહૃ બોલ્યા હાલ માણકી, મુખીયાહૃ સરપંચે ત્રણે મિત્રોને ઓટલે બેસાડયા. એટલે તરત જ રાજને ચાલુ કેમેરો ક્રિષ્નાના હાથમાં આપી કત્નું બધું બરાબર સુટીંગ કરહ્મે.
માણકી પુહ્મની થાળી સાથે હાજર થઈ સાહેબને તીલક કર્યું અને મુખીયાહૃએ ત્રણેને હાર પહેરાવ્યા. બાળકોએ તાળીઓનો ગળગળાટ કર્યો. ત્રણે મિત્રો સરપંચ અને મુખીયાહૃના આર્શીવાદ લેવા માટે નમ્યા ત્યાં તો મુખીયાહૃ અને સરપંચે ત્રણે મિત્રોને છાતી સરસા ચાંપી લીધા અને કત્નું, મહેમાન અમારા માટે ભગવાન છે, અને તમે તો અમારા ભગવાન બનીને આયા સો.' તમને પગમાં પાળી પાપમાં ભાગીદાર ન થવાય. તમે તો સદાય અમારા રુદયામાં જ રહેશો. બોલતાં બોલતાં સરપંચની આંખમાં બોર બોર જેવડા આસું આવી ગયા.
ક્રિષ્ના શુટીંગ ઉતારતા જ બોલ્યો. સરપંચકાકા નાના છોકરાની જેમ રોવો શો તો ફોટુ રોતુ આયશે. બાળકો સાથે નાના મોટા બધાંય હસી પડયા. સરપંચ, મુખીયાહૃ ત્રણે મીત્રોને પુહ્મની થાળી સાથે કોમ્પ્યુટર રૂમમાં લઈ ગયા. મુખીયાહૃ બોલ્યા, આજ આ મશીનને ચાલુ કરી તમે જ મુરત કરો. મહેશ બોલ્યો, કાકા અમારુ કામ તો સંસ્કારની મદદ કરવાનું હતું. અહીં સુધી જરૂરી સામાન પહોંચાડવાનું હતું, ત્યાં તો રાજન વચ્ચે બોલ્યો, હા કાકા અમને બહુ માન–પાન આપશો તો અમે અહીં જ રોકાઈ હ્મશું. ત્યાં તો પાંચાપટેલ પટેલ બોલ્યા તમારા મોમાં ઘી કેળાં તમે અહીં જ રોકાઈ હ્મવ અમે તમારી પાહેથી નવું નવું શીખ્યા જ રાખશું.
મુખીયાહૃ બોલ્યા હાલો.... હાલો... મુરત નીકળી હ્મહે. ત્રણેયના હાથે કોમ્પ્યુટરનું મુરત કરવામાં આવ્યું. શાળાના રૂમમાં ગોઠવેલા રમકડાં હ્મેઈને તો સંસ્કાર અને મહેશ ખુશ થઈ ગયા. તમે તો ખરેખર રમકડાંની દુકાન બનાવી દીધી.
શાળાના દરેક રૂમ હ્મેઈ, મુખીયાહૃ ત્રણેયની સાથે ઓટલે બેઠક લીધી. પાંચાપટેલ ઉભા થયાને ગળું ખંખેરી બોલવાનું ચાલુ કર્યું. શોકરાઓ હું પાંચાપટેલ આજે સાબ અને એના બે દુસ્તાર એન્હૃનીયર સાબનો રુદીયાથી આભાર માનુ શું. આજ હુધી આ ગામમાં કેટલાય સાબ આયા અને શોકરાએ બીહ્મ દિએ તો ગામની હદ બાર કરી વાયરા.
આજ ખરેખર આ નિહાળમાં બેહીને કાંઈક શીખયા હોય એનું અભિમાન અમનેય થાય શે. સાબે આવીને એક કહેવત ખોટી પાળી દીધી, 'પાકા ઘડે કાંઠા ન ચડે'. સાબે પાકા ઘડે પાકા કાંઠા ચડાવી દીધા. અમે હધાંય ગામના ખુબ હરખમાં શીએ. અમે સાબ અને એના દુસ્તાર જેવા ભણેલાં ગણેલાં હોશીયારને બીજુ તો કાંઈ ના આપી શકીએ પણ ફુલ નહિ તો ફુલની પાંખડી આપવાનું અમે સરપંચોએ ની કરયું શે. બાળકો અને સરપંચોએ તાળીઓના ગળગળાટથી પાંચાપટેલને વધાવી લીધા.
સરપંચોએ સંસ્કાર, મહેશ અને રાજનને શાલ ઓઢાળીને તેનું સન્માન કયુ. રાજન અને મહેશ તો એકબીહ્મના મુખ સામે હ્મેઈ આર્ય ચકિત થઈ ગયા. આટલા નિખાલસ અને સાચા દિલનાં માણસો મહેશ અને રાજનની આંખના ખુણા ભીના થઈ ગયાં તે પાંચાપટેલ અને કરશનબાપાને ભેટી પડયાં, ત્યાં તો મુખીયાહૃએ સંસ્કાર, મહેશ અને રાજનના મુખમાં સાકર મુકી બોલ્યા, અરે હરખનાં આહું હારે તો મીઠી મીઠી સાકર હ્મેઈ ને ? ત્યાર બાદ સૌએ ઓટલે બેઠક લેતાં મુખીયાહૃએ મહેશ અને રાજનને બે પેક કરેલ ખોટાં આપ્યા. એટલે મહેશ અને રાજને સંસ્કાર સામે હ્મેયું, એટલે પાંચાપટેલ બોલ્યા તમારે અમારા સાબથી બીવાની જરૂર નથી.
હવે તો તમેય આરામ સાબ કહેવાઉ ને. બધાંય હસી પડયાં. રાજન બોલ્યો, કાકા બહુ પે્રમ આપશો તો દોડી દોડી આવી હ્મશું. પાંચાપટેલ બોલ્યા, ઈન્હૃનીયર સાબ તમ તમારે કાળી રાતેય આવવાની છુટ શે. પાડલાના પાદરે ડેલો શે જ નહિ.
રાજને ક્રિષ્નાને સંસ્કારનું લેપટોપ લઈ આવવાની સુચના આપી, લેપટોપ આવતાં જ સુટીંગના ફોલ્ડર તેમાં કોપી કર્યા. વાતો કરતાં જ મહેશ અને રાજને સરપંચ, સંસ્કાર અને મુખીયાહૃની રહ્મ લીધી. મુખીયાહૃ અને સરપંચ શાળાની બહાર સુધી મેમાનને ઓરાવી પંચાયતના ઓટે પહોંચ્યા.
રાજન અને મહેશે અમદાવાદનો રસ્તો પકડયો. આ બાજુ સંસ્કારે બાળકોને નિયમ મુજબ ભણાવવાનું ચાલુ જ રાખ્યું. હવે તો સંસ્કાર શહેરમાંથી લાવેલ ગેમ્સ જેના ારા બાળકો ભાર વગરનું ભણતર મેળવે અને રમત રમ્યાનો આનંદ ઉઠાવે તેવું જ નવું નવું ભણવાનું અને નવી નવી પઝલ ચાલુ કરી દીધી. બાળકો પણ એટલા જ ઉત્સાહથી શીખવા લાગ્યા. બપોરનો સમય થતાં જ ઘંટ વાગતાં સૌ બાળકો પોતાના ઘર તરફ વળ્યાં.
ક્રિષ્ના અને સંસ્કારે શાળાના ઓટલે જ બેઠેક જમાવી સંસ્કાર નોટ અને પેન લઈ ક્રિષ્ના પાસેથી ગામમાં રહેલ નાના બાળકોનું લીસ્ટ બનાવ્યું, અને મુખીયાહૃ પાસે જવા પગ ઉપાડયા. મુખીયાહૃ અને સરપંચોને પંચાયતે હ્મેતા સંસ્કાર અને ક્રિષ્નાએ પણ પંચાયતે પહોંચ્યા. સંસ્કારને હ્મેતા જ પંચોએ રામ...રામ... કહેતા સંસ્કારે પણ વળતો જવાબ આપ્યો...
સંસ્કારે કત્નું મુખીયાહૃ મારે તમારી મદદ અને સલાહ બેયની જરૂર છે. એટલે પાંચાપટેલ બોલ્યા, અરે સાબ અમે અભણ તમને હું મદદ કરીશું. સંસ્કાર તરત જ બોલ્યો, પાંચાપટેલ હવે કયારેય પોતાને અભણ ન કહેશો. બહુ ઝડપથી તમે લખતાં પણ શીખી જવાના છો. કરશનપટેલ બોલ્યા, હા સાબ તમારી વાત સાવ સાચી શે. મુખીયાહૃ બોલ્યા, બોલો હુ શું મદદ કરું. સંસ્કારે આંગણવાડી વિશે સમહ્મવ્યું કે, જેટલા બાળકો આંગણવાડીમાં આવે એટલા બાળકો માટે સરકાર ભોજન આપે છે. મનહૃપટેલ બોલ્યા, કેમ ? સરકાર ભોજન હું કરવાને આપે ? સંસ્કારે સમહ્મવ્યું, નાના બાળકોને અાંગણવાડીમાં હ્મય કંઈક નવું શીખે એટલે સરકાર આંગણવાડી ચાલુ કરે છે. સરકાર પોષ્ટીક ખોરાક આપે, અને આંગણીની ફી પણ કંઈ નથી.
બધુ ધ્યાન દઈને સાંભળી મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ શોકરા તો ઘણાં શે હ્મે ગામના નાના છોકરાઓને આંગણવાડી સાશવશે તો, બાયુ બેનુ બે પૈસા કમાઈ લેહે. હું કો શો કરશનબાપા ? હા સાબ વાત તમારી સાચી શે, પણ આંગણવાડીમાં કામ કોણ કરશે. તે સાંજે જ રાત્રી શાળામાં ની કરીએ, ત્યાં તો માણકી બોલી, સાબ થાળી રૂમમાં ઢાંકી શે. સંસ્કારે માથું હલાવી હા માં જવાબ આપ્યો, મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ પેલાં જમી લો, જમવાનું ટાઢું થાહે, તમારે તો આખો દિ અમારી હારે માથા ફોડ કરવી શે, અને બધાં જમવા માટે છુટા પડયા.
સંસ્કાર જમતો હતો ત્યાં તો, ક્રિષ્ના જમીને સીધો જ આવતાં બોલ્યો, સાબ હવે હું કરવાનું શે ? સંસ્કાર વિચારતાં બોલ્યો, ક્રિષ્નાભાઈ કામ તો ઘણું કરવાનું છે. અચાનક કાંઈક યાદ આવતાં જ શહેરથી લાવેલ માલ–સમાનમાંથી મોટા બેનરો કાઢયાં, ચાલો ક્રિષ્નાભાઈ, બંને શાળાએ જઈ શાળાની બહાર દિવાલ ઉપર શિક્ષણના ફાયદા વિશેનું એક બેનેર માર્યું, ત્યાંથી સીધા રેલ્વેસ્ટેશને એક બે બેનર માર્યા, ગામના સમાજની દિવાલે, તેમજ મુખીયાહૃના ઘરની બહાર અને પંચાયત જે ઓટલે બેસે છે, ત્યાં પણ બરાબર બાધ્યું વાંચી શકે તે રીતે ઉપરથી બંને મકાનની સામે આવેલ થાંભલામાં બાંધેલ. બધી જગ્યાએ અલગ અલગ માહિતીની હ્મણકારી એટલે કે હ્મગૃતતાની હ્મણકારી આપતાં દિકરીઓને શિક્ષણ ફરહૃયાત, આયોડીન યુકત મીઠુ વાપરવું આવા તો કંઈ કેટલાય અલગ અલગ જગ્યાએ અલગ બેનરો મારી બંને ચાર વાગ્યાની આસપાસ પંચાયતના ઓટે જ આવ્યા.
મુખીયાહૃ પાંચ વાગ્યે પંચાયતે આવતાં જ બોલ્યા સાબ, આ શું લખયું શે હમજ જ નથી પડતી ? સંસ્કારે મુખીયાહૃને સમહ્મવ્યું. મુખીયાહૃ તો મોઢું ફેરવીને આગળ વાંચવા લાગ્યા. સંસ્કારે મુખીયાહૃને રામ...રામ... કર્યા પણ વાંચવાની તલ્લીનતાને લીધે કાંઈ જવાબ જ ન મળ્યો, અને બોલ્યાં ક્રિષ્નાભાઈ ચાલો મુખીયાહૃ ભલે વાંચતાં. બન્ને શાળાના ઓટલે બેઠક લીધી. સંસ્કારે કત્નું, કિષ્ના દરહૃકાકા દેખાણા નથી. આવતી કાલે બાકી ડે્રસ સીવાય ગયા હોય તો લઈ આવી તેમને પૈસા આપી દેવા. આમ જ અલક–મલકની વાતોમાં સાંજ પડી ગઈ.
રોજના નિયમની જેમ સાંજે માણકી જમવાની થાળી આપવા આવી પહોંચી. સંસ્કાર બોલ્યો, ક્રિષ્નાભાઈ આજ બહુ ભુખ નથી. ચાલો આજ તો તમેય મારી થાળીમાં ભાગ પાળો. ક્રિષ્ના બોલ્યો, સાબ તમારી હારે અને હું, હા ક્રિષ્નાભાઈ ચાલો. બન્નેએ ઘરમાં જઈ એક થાળીમાં સાથે જ ભોજન લીધું. ત્યાં તો શાળામાં બધાં આવી અને પોત પોતાની જગ્યાએ બેઠક લીધી. સંસ્કાર પણ લેપટોપ લઈને ક્રિષ્નાભાઈ સાથે શાળાએ પહોંચ્યો.
ક્રિષ્નાને હ્મેતા જ મુખીયાહૃ બોલ્યા, કાનીયા તું હજુ જમવા નથી આયો, ભુખ મરી હ્મહે. મુખીયાહૃ મેં તો આજ સાબની થાળીમાં જમી લીધું ? બધાં એક બીહ્મના મોંઢા હ્મેવા લાગ્યા. સંસ્કારે લેપટોપ ચાલુ કરતાં કત્નું, ગઈ કાલે રાજન જયારે આવ્યો ત્યારથી આપણા ગામનું શુટીંગ ઈતારી રત્નો હતો, તરત જ મોહન બોલ્યો સાબ આ શુટીંગ શું શે ? શુટીંગ એટલે આપણે ગઈ કાલે જે કાંઈ કર્યું તે આપણે અત્યારે લેપટોપમાં હ્મેઈ શકશું.
પાંચાપટેલ બોલ્યા, સાબ રમત તો નથી કરતાં ને ? સંસ્કારે તરત જ વીડીયો પ્લે કર્યો. એટલે સંસ્કાર, મુખીયાહૃ, પાંચાપટેલ, કરશનબાપા, બાળકો મહેશ બધાંની ગઈ કાલે થયેલ વાતો સાંભળી સૌ આભા જ બની ગયા. વચ્ચે આખું ગામ આવી ગયું, બધાંના ઘર, અને કોમ્પ્યુટરનું મુરત થયું રાજન મહેશનું સન્માન થયું તે બધું બધાં હ્મેઈને તો ખુશ ખુશ થઈ ગયાં.
સંસ્કારે સ્ટોપ કરી વધારીની માહિતી આપી. કેમેરો, વીડીયો શુટીંગના કેમેરા વિશેની માહિતી, લેપટોપ ારા ખરીદી કરી શકાય. તરત જ પાંચાપટેલ બોલ્યા સાબ અહીં નીહાળમાં બેઠા બેઠા જ. સંસ્કારે કત્નું, હા કેમ નહીં, સંસ્કારે બધાંને ખરીદી માટેની વેબસાઈટ ઉપર અલગ– અલગ ચીજ વસ્તુઓના ફોટા તેના ભાવ બતાવ્યાં. પુસ્તકો તેમજ હૃવન જરૂરીયાતની ચીહ્મે. સંસ્કારે કત્નું, 'આપણે આમાંથી ગીતાહૃ જે આપણું ધર્મગં્રથ છે તેની ખરીદી કરીએ. એક ગીતાહૃની કિંમત સો રૂપીયા છે. તો પાંચ ગીતાહૃની કિંમત કેટલી થાશે ? પાંચાપટેલ બોલ્યા, પાંચસો. સંસ્કાર બોલ્યો વેરી ગુડ પાંચસો રૂપીયા થાય. હવે આપણને તેમાં આપેલા નંબર ઉપર એડે્રસ મેસેજ કરી આપ્યું. હવે બે દિવસમાં આપણને આપણા ગામમાં જ પાંચ બુકો તેનો માણસ આવીને આપી જશે.
સંસ્કારે કત્નું હવે એક મુ]ાની વાત કરવી છે. જે બધાં ધ્યાન દઈને સાંભળો. શહેરમાં જમવાના પણ પૈસા હોય છે. વચ્ચે જ ક્રિષ્ના બોલ્યો, હા મુખીયાહૃ હું સાબ ભેગો બહ્મરમાં ગયો તો, ત્યાં અમે મેગી ખાધી. બે છીબામાં મેગી એના ટેબલ ઉપર બેહીને ખાધી એનાય સાબ પાસેથી સો રૂપીયા લીધા. બે છીબાના સો રૂપીયા.
સંસ્કારે કત્નું, શહેરોમાં અથાણાની બોટલો મળે છે. હ્મે બહેનો તૈયાર થાય તો અથાણાં, પાપડ, ખાખરાં, ઘઉંની ચકરી જેવા અલગ અલગ નાસ્તા બનાવીને તમે પણ રૂપીયા કમાઈ શકો છો. એ પણ ઘરે બેસીને અને શહેરોમાં તમારુ નામ કમાઈ શકો છો. હું તમને પુરી રીતે મદદ કરવા તૈયાર છું. હું તો તમને નાસ્તા બનાવવામાંય મદદ કરીશ. મનહૃપટેલ બોલ્યા, સાબ તમને રસોઈ બનાવતાં આવડે શે ?
સંસ્કાર બોલ્યો, ના મને રસોઈ બનાવતાં આવડતી નથી પરંતુ આપણને રસોઈ બનાવતાં લેપટોપ શીખવાડશે. મુખીયાહૃ વચ્ચે બોલ્યા, સાબ મારે તો આ લેપટોપ લેવુ શે. સંસ્કાર તો પેટ પકડીને હસ્યો. મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ મારી માણકીના સોગંધ ખાઈને કહુ શું મારે લેપટોપ લેવુ શે. સંસ્કાર હસતાં હસતાં જ કત્નું, મુખીયાહૃ જરૂર પરંતુ પહેલાં તમે પુરેપુરી હ્મણકારી મેળવી લો, પછી લેપટોપ પણ ખરીદી કરશું.
સંસ્કારે લેપટોપમાં ખાખરાં બનાવતાં, અથાણા બનાવતાં હોય તેવા વીડીયો બતાવ્યાં. બધાં ખુબ ખુશ ખુશ થઈ ગયાં. સંસ્કારે કત્નું, આવતી કાલથી શાળાના એક રૂમમાં આંગણવાડી ચાલુ થાય છે. આંગવાણીની બધી માહિતી આપી અને આંગણવાડીના બાળકો માટે નાસ્તો પણ બાજુના મોટા ગામમાંથી રોજ આવશે. હવે એક એવા બહેનની જરૂર છે. જે રોજ સવારે નવ થી બાર વાગ્યા સુધી નાના બાળકોની સંભાળ લઈ શકે. એકસાથે ઘણી બધી બહેનોએ હાથ ઉંચો કર્યો. સંસ્કારે બધાં બહેનોને એક–એક દિવસ આવવા સુચન આપ્યું. મુખીયાહૃ બોલ્યા આ કામ તમે સારુ કર્યું.
સંસ્કારે આગળ ચલાવ્યું બાકીની બધી બહેનોએ પણ ત્રણ વાગ્યે હાજર રહેવાનું છે. રોજ ત્રણ વાગ્યે બહોનેએ હાજર રહેવાનું કારણ છે, મહિલાને પોતાની રીતે પગભર થવા માટે પ્રોત્સાહીત કરવામાં આવશે, બધાં સાથે મળીને અહીંથી શહેરમાં અલગ અલગ ચીજવસ્તુઓનું વેંચાણ કરશું શું કહેવાનું છે તમારા બધાંયનું ? બધાંયે હા માં હા મીલાવી.
આજની રાત્રી શાળા તો અહીં પુરી થઈ. સંસ્કારે મહેશને ફોન કરી ચાલીસ સંખ્યા આંગણવાડી માટે લખાવી. આવતી કાલે નવ થી બાર વાગ્યા સુધી ચાલુ રહેશે, તેમજ બહેનોને પ્રોત્સાહીત કરવા માટે અહીંથી અલગ અલગ અથાણાં પાપડ જેવી અલગ અલગ વસ્તુઓ બનાવીને શહેરમાં વેચાણ થાય એવું કાંઈક વિચારું છું. મહેશ બોલ્યો તું જરાય ટેન્શન ન લે. અમે તને પુરી રીતે મદદ કરીશું. ચાલ ગુડ નાઈટ.
સવારથી નિત્ય ક્રમ મુજબ જ સૌ કાર્ય ચાલુ થયું. સંસ્કારે ધીમે ધીમે ગણિત અને વિજ્ઞાન વિષયની હ્મણકારી પણ આપવાની ચાલુ કરી દીધી. શહેરોમાં થતાં પ્રયોગ વિશે માહિતી આપી. તેમજ સાદા શબ્દોમાંથી હ્મેડયા શબ્દ સુધીની સફર કરાવવા તરફ દોર્યા. આજ રીતે બપોરનો સમય થતાં ઘંટ વાગ્યો સૌ બાળકો પોતપોતાના ઘર તરફ વળ્યા. સંસ્કારના ફોનમાં મહેશનો મેસેજ આવ્યો ઓન લાઈન માટેનો.
સંસ્કારે ક્રિષ્નાને લેપટોપ લેવા મોકલી. શાળામાં બધું વ્યવસ્થીત કરી ઓટલે બેઠક લીધી. ક્રિષ્નાએ લેપટોપ ચાલુ કર્યું. સંસ્કાર ઓનલાઈન પર આવતાં મહેશે કત્નું, સંસ્કાર ગ્રામ્ય વિસ્તારની બહેનોને ભરત– ગુંથણ સારુ બનાવતાં આવડતું હશે. કદાચ તને ખબર નહિ હોય, પરંતુ અહીંના એન.હૃ.ઓ. અલગ અલગ ભરતકામના કુર્તા, સાડીઓ વિદેશમાં મોકલે છે. સંસ્કારે કત્નું, મને ભરતકામ વિશે કોઈ માહિતી નથી. પરંતુ આજ ત્રણ વાગ્યે બધી બહેનો આવવાની છે તેની સાથે વાત કરાવું તો કેમ રહેશે ? મહેશે કત્નું, ઓકે.
સંસ્કાર બોલ્યો, ક્રિષ્નાભાઈ વચ્ચેના રૂમમાં નાના છોકરાઓને લાગે નહિ હરવા હોય તેવા રમકડાં રાખી દઈએ. ક્રિષ્નાને પીવાનું એક ટોપ પાણી ઉકાળીને ઠંડુ કરવા માટે મુખીયાહૃના ઘેર મોકલ્યો. પોતે રમકડાં અલગ કર્યા, ઘરમાંથી બીસ્કીટનું બોકસ લઈને રૂમમાં મુકયું. રૂમને બરાબર સાફ કર્યો. પંચો આવતા સંસ્કારને આ રીતે કામ કરતાં હ્મેતા રહી ગયાં.
પાંચાપટેલ બોલ્યા, સાબ હવે અમેય તમારી હારે જ રેશુ, નવરાં પંચાયતનો ઓટલો ભાગીશી તમારી હારે રેશુ તો કાંઈક નવું શીખશું. સંસ્કારે કત્નું, સાચી વાત છે મને ખુબ ગમશે. કરશનબાપા બોલ્યો, પણ અમારી એક શરત શે. સંસ્કારે મોટી મોટી આંખો ઘુમાવતાં હાથના ઈશારાથી પૂછયું, કરશનબાપા બોલ્યા તમારે અમને સરપંચની જેમ નહીં પણ કાનીયાને કેમ કામ ચીંધો તેમ કાંઈ શરમ વગર અમને કામ ચીંધી દેવાનું બોલો શે મંજુર.
સંસ્કારે કત્નું, તમારી શરત મને મંજુર છે. મુખીયાહૃ બોલ્યા, હવે ચીંધો હું કામ શે. ક્રિષ્ના વચ્ચે જ બોલ્યો, ટોપ ગરમ શે ઉપાડવા લાગો ઈ કામ. તરત જ પાંચાપટેલ સામા ગયા. પંખા નીચે ટોપને મુકયો. સંસ્કારે ક્રિષ્નાને કત્નું, ઘરમાંથી ડાયપરનું બોકસ લઈ લે અહીં.
ક્રિષ્નાએ કત્નું સાબ કાંઈ હમજણ નથી પડતી. સંસ્કારે કત્નું નાના છોકરાના ફોટાવાળું બધાંયથી મોટુ ખોખુ છે તે અને એક નેપકીન અને આરપાર દેખાય એવું દવાનું બોકસ. ક્રિષ્ના બોકસ તેમજ બધું વારા ફરતી લઈને આવ્યો. ત્યાં માણકી જમવાની થાળી ઢાકીને હાંકલ કરતી ગઈ. સંસ્કાર બોલ્યો ક્રિષ્નાભાઈ ચાલો ઘેરથી મોટો ગાલીચો લઈ આવીએ, મુખીયાહૃ બોલ્યા સાબ, તમે ઉભા રહો હું હ્મઉં શું. સંસ્કારે કત્નું ક્રિષ્નાભાઈ મોટું ભુંગળું વાળેલો છે. પાંચાપટેલ અને મુખીયાહૃએ ગાલીચો આખા રૂમમાં પાથર્યો. સંસ્કારે ઘરમાંથી ક્રિષ્નાને બધાંય પોસ્ટર લઈ આવવાનું કત્નું.
પોસ્ટર આવતાં જ, બધાંય સાથે મળીને નાના બાળકોના ઘણાં બધાં પોસ્ટરો રૂમમાં બધી જ દિવાલો પર ગોઠવ્યા. દરવાહ્મમાં સરસ પગલુછણીયું ગોઠવ્યું. બાકીના પ્રાણી, પક્ષીઓના પોસ્ટર વિદ્યાર્થીઓ જે રૂમમાં રોજ ભણે છે ત્યાં લગાવ્યાં. મનહૃપટેલ બોલ્યા, સાબ અમને તો બાળપણમાં આવુ કાંઈ મળ્યું જ નહીં. સંસ્કારે કત્નું તમે ભણશો એટલે તમારા બાળકોને તમે બધી જરૂરીયાત પુરી પાડશો.
સંસ્કારે ક્રિષ્નાને હોમથીયેટર લાવવા માટે કત્નું, ક્રિષ્નાએ કત્નું, હે... સંસ્કારે કત્નું, અમદાવાદમાં મારા રૂમમાં ઉપરથી ઉતારીને પેક કરેલ છે તે ખોખું. તરત જ ક્રિષ્ના હા..હા.. કરતો દોડયો, અને જમવાની થાળી લઈને આવ્યો. સાબ પેલા જમી લો, હું ખોખુ લઈને આવુ શું. સંસ્કાર હાથ ધોવા ગયો, આવીને જમતાં જમતાં જ બોલ્યો મુખીયાહૃ એક પાણીની નાંદ નાના બાળકો માટે હ્મેશે. પાણી ઠંડુ થાય એટલે ભરવું હ્મેશે ને ?
કરશનબાપા બોલ્યા, સાબ ગરમ પાણી કેમ ? સંસ્કાર બોલ્યો, નાના બાળકો બીમાર ન પડે એટલા માટે, કાનીયો ખોખુ લઈને આવતાં જ બોલ્યો, બોલો. હવે મુખીયાહૃ બોલ્યા કાનીયા આમાં શું કરવું શું એ મને કે, અને તું ઘરેથી એક નળવાળી નાંદ અને ઘોડી લેતો આવ. કાનીયો ખોખું ખોલવાનું કેતો ગયો.
સંસ્કારે ઝડપથી જમવાનું પતાવ્યું, સરપંચો અને સંસ્કારે સાથે મળી ખોખામાંથી હોમથીયટરને બરાબર જગ્યાએ ફીટ કરી. સ્ટીરયા એક રૂમમાં અને એક રૂમની બહાર ફીટીંગ કામ પુરુ કર્યું, અને ચેક કર્યું. મુખીયાહૃને ઘરે સીડી લેવા માટે મોકલ્યા. મુખીયાહૃ ખોખું લઈને આવ્યા. ખોખામાં સીડી અને ચોકલેનું ખોખું પણ હતું. સંસ્કારે સરપંચોને એક એક ચોકલેટ આપી.
મુખીયાહૃ બોલ્યા સાબ અમે ચોકલેટ ખાવા જેવડા કયાં છીએ. ક્રિષ્ના તો આવતાં આવતાં જ બોલ્યા સાબ એક મારી. હા, સંસ્કાર કાંઈ બોલે તે પહેલાં જ ક્રિષ્નાભાઈ બોલ્યા મુખીયાહૃ ખાઈ લો સાબ આપણા હાટુ અમદાવાદથી લાયા શે. આને ખાઉ એટલે થાક ગાયબ કા સાબ ? સંસ્કાર પણ હકારમાં માથુ ધુણાવ્યું. બધાં એકબીહ્મના મોઢા હ્મેવા લાગ્યા. એટલે સંસ્કારે શરુઆત કરી. પછી તો પંચોએ પણ... મનહૃપટેલ બોલ્યાં, અરે સાબ શું મીઠી શે, હું તો કઉં છુ મને તો રોજ એક દવા સમહૃ આપહ્મે, બધાંય ખડખડાટ હસી પડયાં.
સરપંચો અને મુખીયાહૃના સહકારથી આંગણવાડીનો રૂમ પુરી રીતે વ્યવસ્થીત ગોઠવાય ગયો. હવે આવતી કાલે દરેક બહેનોને સુચના આપીને બાળકોને આંગણવાડીમાં ભરતી કરવાનું કાર્ય બાકી રાખ્યું. આટલું કામમાંથી પરવારયા ત્યાં તો માણકી બધા માટે ચા લઈને આવી. પાંચાપટેલ તરત જ બોલ્યા હ્મેયું મુખીયાહૃ સુરજ માથે તપતો તો, અહીં આવ્યા ત્યારે ચાનું ટાણું થયું તો ખબર જ ન પડી.
સાચી વાત છે પણ આ શહેરની નવી નવી રીતો હ્મણવાની પણ મહ્મ પળે શે. આપણા સોકરાની હારે આપણને પણ શીખવા મળે શે. માણકી બોલી બાપું પેલા ચા પીલો, તમે કયારેય નીહાળ જ નોતી હ્મેઈ તો તમને કયાંથી કાંઈ આવડે સાચી વાત સે ને ? સાબ સંસ્કારે પણ માણકીની વાતમાં સાથ આપ્યો. ચામાંથી પરવાળ્યા પણ ન હતા ત્યાં તો ગામની બહેનો આવી પહોંચી.
બહેનોએ આવી સૌને ગુડઆફટનુન કહી બેઠક લીધી. હવે જયશ્રી ક્રિષ્નાની જગ્યાએ અંગે્રહૃ શબ્દોએ પોતાનું સ્થાન જમાવ્યું છે. સંસ્કારે પણ હસતાં મોઢે જવાબ આપી. બધાં આંગણવાડીના રૂમમાં જ ગોઠવાયા. સૌ ચકરવકર હ્મેવા લાગ્યા, સંસ્કારે તરત જ કત્નુું અમારી કંઈ ભુલ હોય તો તમે અમને જરૂર સુચન આપી શકો છો.
તરત ક્રિષ્નાભાઈ લેપટોપ ચાલુ કરીને સંસ્કારને આપ્યું મહેશ ઓનલાઈન હોવાથી તરત જ સંસ્કારે બહેનો સામે સ્ક્રીન ફેરવતાં કત્નું, મહેશ તમારી સાથે વાત કરવા માંગે છે. મહેશને સ્ક્રીન પર હ્મેતાં બધી બહેનો એકીસાથે બોલ્યા ગુડઆફરનુન સાબ. મહેશે પણ હસતાં હસતાં જવાબ વાળ્યો, વાતનો દોર આગળ ચાલ્યો. હવે મારી વાત ધ્યાનથી સાંભળો હું તમને અલગ–અલગ સાડીના અને શહેરમાં વેચાણ થતાં કપડાનાં ફોટા બતાવું છું. તેના પર કરેલ ભરતકામની તમને હ્મણકારી હોય તો મને જણાવહ્મે.
મહેશના બતાવેલ ફોટા હ્મેઈ બધાં ખુશ–ખુશ થઈ ગયા. બધાંની વચ્ચેથી માણકી દોડતી ગઈ અને થોડીવારમાં તો એક સરસ મહ્મની થેલી અને રૂમાલ સાથે હાજર થતાં બોલી, એન્હૃનીયર સાબ આ હ્મેવો મારી બાએ બનાવેલ શે. કેટલું સરસ શે ને ?
મહેશે કત્નું તારા સાબને કે ફોટા પાડીને મને ઈમેલ કરે. માણકી ગુસ્સા સાથે બોલી, સોરી સાબ અમારા સાબ રોજ નાય શે. એ જરાય મેલાં નથી. સંસ્કાર અને મહેશ બંને હસી પડયાં. બધાં તો બાઘાની જેમ હ્મેતા હતા. તરત સંસ્કારે લેપટોપને પોતાના તરફ લઈને, મોબાઈલ ારા ફોટાપાડીને ઈમેલ કરીને સમહ્મવ્યું, મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ આમાં ફોટા હ્મય તો તો હું હવે તો અબ ઘડી જ આ મશીન લેવાનો શું, બધાં ખડખડાટ હસી પડયા.
ફરી અધુરી વાત આગળ ચાલી મહેશે વધારી તપાસ કરીને આવતી કાલે વાત કરવાનું કહીને ગુડબાય કત્નું. સંસ્કારે બહેનોને અલગ–અલગ પ્રકારના પાપડ બનાવવા માટે શું શું ચીજવસ્તુઓ હ્મેઈએ તેની વ્યસ્થીત યાદ કરીને દરેક ચીજની વજન સાથેની યાદી લખાવવા કત્નું.
કરશનબાપા બોલ્યા, સાબ યાદી શું બનાવે. પાપડ બનાવવા જ શે તો બાંધે લોટ અને બનાવી નાંખે પાપડ. સંસ્કારે કત્નું તમારી વાત બરાબર છે, પરંતુ કોઈપણ કાર્ય કરતાં પહેલાં આપણને તેની પુરી હ્મણકારી હોવી હ્મેઈએ, અને તે કાર્યમાં આપણને કેટલા રૂપીયા નફો રોજનો મળશે તે પણ ખબર હોવી હ્મેઈએ. જેથી આપણે વધારે ને વધારે મહેનત કરીને રોજની રોજ વધારે રૂપીયા કમાય શકીએ. મુખીયાહૃ બોલ્યા હા સાબ તમારી વાત તો સાચી શે. ગણતરી કરતાં તો હવે અમને પણ આવડીયું શે. તમારી વાત સાચી શે. આજની બચત જ કાલનું ભવિષ્ય શે.
સંસ્કાર બરાબર હિસાબ કરીને સમહ્મવ્યું, રોજના આટલા પાપડ બનાવવાના આટલી બેનો કામ કરશે, આપણું આટલું રોકાણ થાશે બધાં ખર્ચની ગણતરી કરીને શહેર કરતાં સસ્તાં ભાવે વેચાણ માટેનું ની થયું. સંસ્કારે કત્નું ગામમાં કોના ઘરમાં વેચવા માટે અડદ છે અને શા ભાવે વેચવા છે તે આજે રાત્રી શાળામાં હ્મણીએ પછી તેનો લોટ બનાવી આવતી કાલથી પાપડનું કામ ચાલું કરીએ. બાકી ભરત–ગુંથણ માટેની માહિતી આવતી કાલે મળવાની જ છે.
ધીમે ધીમે. સમય પસાર થતો ગયો. ગામની બહેનો પાપડ– ખાખરા– અથાણા તેમજ કાકડી– કારેલાં–ગવાર જેવા અલગ અલગ શાકભાહૃની સુકવણી કરીને વેચાણનું કાર્ય ધીમે–ધીમે દોડવા લાગ્યું ગામના લોકોની પ્રગતી દોડવા નહિ પરંતુ ઉડવા લાગી. આમ ને આમ એક મહિનો પુરો થઈ ગયો. સંસ્કાર શહેર છોડીને આવ્યો તેને. તેમની માતા ફોન ારા જ વારંવાર ખુશ ખબર પુછી લેતી.
પરંતુ તેમના પિતાને તો સંસ્કારની કોઈ િંચતા ન હતી. તે તો એજ વાતની ગાંઠ વાળીને બેઠાં હતાં કે, એક મહિને નથી આવ્યો તો બીજે મહિને આવી જશે તેનું ગજુ નથી મહેનત કરીને કંઈ કરી શકે તેવુ. પરંતુ સંસ્કાર તેમના પિતા ખબર જરૂર માને પુછી લેતો.
આજ તો રાત્રી શાળામાં બધાં સમય કરતાં વહેલા આવી ગયા. મુખીયાહૃ સંસ્કાર આગળ આવી બોલ્યા, સાબ આજ તમે કાંઈ બોલો તે પેલા મારે કાંઈક બોલવું શે. સંસ્કારે કત્નું જરૂર આજના ગુરૂ તમે. ના... ના... સાબ હજુ તો ગુરૂ જેવું જ્ઞીનાન કયાં આયું શે.
થોડીવાર ઉભા રહીને ગળું ખોખારીને મુખીયાહૃ બોલ્યા. આજ હું મારા સપ્નાની વાત કેવા માગું શું ? હું નાનો હતો ત્યારે મારુ એક સ્વપ્નું હતું ભણી ગણીને મોટો સાબ બનીશ. સુટ–બુટ પેરીને એય હુકમ કરીશ બધાંય કામ કરતાં હશે. આટલું બોલતાં તેમનું ગળું ભરાય ગયું. આંખોના ભીનાં ખુણા હાથેથી સાફ કરતાં આગળ બોલ્યા, પણ હુ નાનો હતો ત્યારે મારા બાપુને એરુ આભળી ગયો અને મારી બા બાપુના મોતનો આઘાત હૃરવી ન શકયા.
હું અનાથ કાકીનો માર ખાઈ ખાઈને મોટો તો થયો પણ કયારેય ચોપડી હાથમાં ન આવી, પણ હા સાબ હું મારી માણકીના હમ ખાઈને કહુ શું. મારી માણકીને ખુબ ભણાવી ગણાવીને નોકરી કરાવીશ પછી જ હાંહરે વરાવીશ અને હા ઓલું મશીન મારી માણકીને જરૂર લઈ દઈશ. માણકી મુખીયાહૃને ભેટતા બોલી બાપુ એને લેપટોપ કહેવાય. હા...ઈ... પણ સાચી વાત કઉં ને તો હ્મતી હૃંદગીએ તમારા થકી સાબ મારુ સપનું પુરુ થાય એવું લાગે શે. સંસ્કારે કત્નું મુખીયાહૃ જરૂર તમારું સ્વપ્નું પુરુ થાશે. તમારુ જ શું આ ગામના બધાંયના સ્વપ્નાઓ પુરા થશે.
ક્રિષ્ના સંસ્કારના મોબાઈલમાં આ બધું વીડીયો ઉતારી રત્નો હતો, ફરી કંઈક યાદ આવતા બેસી ગયેલ મુખીયાહૃ ફરી ઉભા થતાં બોલ્યા સાબ તમે જરાયથી નીહાળ ચાલુ કરેલ શે ત્યારથી અમે રોજ આવ્યા તમે જેમ કીધું એમ અમે કરયુ, તો હવે તો ત્રીસ દિવસ તો પુરા થઈ ગયા શે. તો પીકનીક તો લઈ હ્મશોને ?
સંસ્કાર પોતાનું માથું ખંજવાળતા બોલ્યો, હા તમારી વાત તો સાચી છે. પરંતુ એક કામ કરીએ બે દિવસમાં તમે બધું કામ પુર્ણ કરો બે દિવસ પછી ગોઠવીએ અને વધારાનું શીખવાનું અને ચર્ચાને એન્ડ આપીને રાત્રી શાળા ગુડ નાઈટ સાથે છુટી પડી.
સંસ્કારે મહેશને ફોન પર પીકનીકની શરત વિશે જણાવ્યું. મહેશે કત્નું સવારે મેસેજ કરુ છું વિચાર માટે એક રાતનો સમય આપ. ગુડનાઈટ સાથે ફોન કટ થઈને સંસ્કાર નીંદ્રાધીન થઈ ગયો. સવાર દસ વાગ્યાની આસપાસ મહેશનો મેસેજ આવી ગયો બે દિવસ પછી બસ સાથે અમે વહેલી સવારે ચાર વાગ્યે આવી જઈએ પાડલા સ્ટેશને તું બધાંને એક દિવસ નહિ પરંતુ પુરા બે દિવસની સગવડતા સાથે લઈ આવ પછી હ્મે આપણે તેની મહેમાનગતી કરીએ છીએ. સંસ્કાર મેસેજ વાંચી ખુશ થઈ ગયો.
શાળા પણ રાબેતા મુજબ ચાલવા લાગી હતી. ગુજરાતી, હિન્દી, અંગે્રહૃ પણ બાળકો શીખવા લાગ્યા હતા. ધીમે ધીમે બાળકો પ્રગતિના પંથે દોડવાં નહિ પરંતુ પુરા હ્મેશ સાથે ભાગતા હતાં. સવારે સાત વાગી શરૂ થતી શાળા સવારે છ વાગ્યાથી શરૂ થતી સવારે દોડ–કસરત–યોગ–ધ્યાન પછી શાળાની શરૂઆત બપોરથી ખેતરમાં મહેનતનું કામ બાળકોને શારીરીક મજબુતાય અને માનસીક મનોબળ પુરી પાડવાનું કામ સંસ્કારે કરવાની શરૂઆત કરી દીધી.
રાત્રી શાળામાં આવતી કાલે વહેલી સવારે ચાર વાગ્યે બધાંયે બે દિવસ માટે પ્રવાસે જવાની તૈયારી સાથે હાજર રહેવાનું સુચન કરીને અવનવું શીખ્યું અને શહેરની અવનવી ચર્ચા–વિચારણા અને શાળાને અહીં જ ગુડનાઈટ કરવાનું કત્નું. પાંચાપટેલ તો ઉભા થઈને સંસ્કારને ભેટીને ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી પડયા. સંસ્કારે કત્નું અરે હું પણ તમારી સાથે જ આવવાનો છું. તમને કાંઈ દુઃખ લાગ્યું છે ?
પાંચાપટેલ રડતા રડતા બોલ્યા... અરે, સાબ તમારી તો કોઈ વાતનું અમને દુઃખ નથી. આ તો હૃંદગીમાં પેલીવાર પ્રવાસમાં હ્મઈશ એના હરખમાં મન ભરાય આવ્યું. પાંચાપટેલના છાના રાખતાં સંસ્કારે કત્નું મારી વાત ધ્યાનથી બધાંય સાંભળી લો. બે દિવસ માટેના કપડાં તેમજ તમારો જરૂરી સામાન જેમકે, સાબુ–બ્રશ – દાંતીયો – દાંતણ પાંચાપટેલની બઝર નહિ. આ સાથે બધાં ખડખડાટ હસી પડયાં. મુખીયાહૃ બોલ્યા સાબ તમારા એન્હૃનીયર સાબ ત્યાં મળશે ? હા.. બધાં છુટા પડયાં સંસ્કાર પથારીમાં પડયા ભેગો જ ઉંઘ આવી ગઈ.
રાત્રે ત્રણ વાગ્યે ઉઠીને જરૂરી સામાન સાથે બેગ તૈયાર કરી લીધી દાવ, સાબુ, નાના છોકરાના ડાયપર, પરંતુ આ શું ? શાળાના મેદાનમાં બધાં હાજર થઈ ગયા હતાં. સંસ્કારે હ્મેયું તો બધાં હાજર તેમણે આર્ય સાથે કત્નું અરે, આટલા બધાં વહેલાં મુખીયાહૃ બોલ્યા સાબ મને તો આખી રાત ઉંઘ જ નથી આવી. બધાંની આજ હાલત હતી.
સંસ્કાર ફે્રસ થઈને બધું બરાબર બંધ કરી સામાન લઈને પાડલાના સ્ટેશને પહોંચ્યા તો બસમાં ડ્રાઈવર સાથે મહેશ અને રાજન આરામથી ઉંઘતા હતા. સંસ્કારે બન્ને ને જગાડયા. આ શું અમને ચાર વાગ્યે આવવાનું કહીને તમે સુઈ ગયા. મુખીયાહૃ તો મહેશને હ્મેઈને ખુશ થઈ ગયા, તરત જ માણકીની માને ઘરે ચા બનાવવા માટે અવાજ કર્યો.
મહેશે તરત જ ના કહી ને બધાંને ઝડપથી બસમાં ગોઠવાઈ જવા કત્નું અને ડ્રાઈવરને ઉઠાડીને બધાંની ગણતરી સંસ્કારે કરી લીધી. મુખીયાહૃએ શ્રીક્રિષ્નાની જય બોલાવી અને બસ ઉપાડી.
સંસ્કારે મહેશ સામે પ્રશ્નાર્થ નજરે હ્મેતાં મહેશ બોલ્યો તું ઉપાદી ન કર. સંસ્કારના પીતાહૃ પાંચથી છ દિવસની ટુરમાં ગયા હોવાથી મહેશે સંસ્કારની માતા સાથે મળીને બધી સગવડતા સંસ્કારના ગાર્ડનમાં જ કરી લીધી હતી. કેટરસવાળાને સવારથી સાંજ સુધીના ત્રણ સમયનું જમવાનું તેમજ બે સમયના નાસ્તાનો પુરો ઓર્ડર આપી દીધેલ. રહેવા માટે તંબુની સગવડતા અને સવારથી સાંજ બહાર ફરવાનું સાંજે પ્રોજેકટર પર રામાયણ અને શ્રી ક્રિષ્નાની ડીવીડી હ્મેવાની.
બસ અમદાવાદમાં આવતા બધાંના મોઢા આર્યથી ખુલ્લા રહી ગયા. ભવ્ય ઈમારતો, મોટા–મોટા રસ્તાઓ, બધાંં જ પુતળા જેવા બની બસ હ્મેયા જ રાખે હ્મણે કોઈએ આવીને પથ્થરની મુરત બેસાડી દીધી હોય એમ, કે કોઈ આવીને સ્ટેચ્યુ કહીને હ્મણે 'ગો' કહેતા જ ભુલી ગયો હોય એમ જડ બનીને બસ આંખોના ડોળા ફેરવી ફેરવીને બાધાની જેમ હ્મેયા રાખતા હતા.
આ બધાંની આ પરિસ્થિતિ હ્મેય મહેશ કંઈક બોલવા ગયો ત્યાં તો સંસ્કારે રોકયો સૌને આનંદ લેવા દે, તે પોતાની દુનિયા છોડીને પહેલી વખત આ દુનિયામાં પગ મુકયો છે તેમના માટે તો અમદાવાદ એટલે બીહ્મ ગ્રહથી કમ નથી. સંસ્કારના ઘરના ગેટ પાસે બસ ઉભી રહેતા સંસ્કાર ખુદ પણ આર્યમાં ગરકાવ થઈ ગયો.
મહેશ બોલ્યો દોસ્ત, એ તો ટેઈલર હૈ ફીલ્મ તો અભી બાકી હૈ યાર, સંસ્કારની સમજમાં કંઈ ન આવ્યું, પરંતુ ક્રિષ્ના મોટા અવાજે બોલ્યો, મુખીયાહૃ, સરપંચકાકા આ તો આપણા સાબનું ઘર શે. પરંતુ કદાચ કોઈને ક્રિષ્નાનો અવાજ કાને પડયો જ ન હતો. અથવા તો બધાં બીહૃ દુનિયામાં વસવાટ કરી ચુકયા હતા. ક્રિષ્નાએ મુખીયાહૃને ખંભેથી હચમચાવતા કત્નું હાલો મુખીયાહૃ... આ તો આપણા સાબનું ઘર આયું.
સંસ્કાર તો આર્યથી હ્મેતો જ રહી ગયો. આખા ગાર્ડનમાં સરસ એક એક પરીવાર માટેના ટેન્ટની સગવડતા કરવામાં આવી હતી. રોશની ગોઠવવામાં આવી હતી. આખા બંગલાને નવી નવેલી દુલ્હનની જેમ શણગારેલ હતો. રોશની તો સાંજ થતા જ દેખાશે.
સંસ્કારને તેમની મા દેખાતા જ તે તેમને પગે લાગ્યો. તેમને આશીર્વાદ આપીને તેઓ બધાંને ગાર્ડનમાં આવકારીને જયુશ સાથે બધાનું સ્વાગત કર્યું. સંસ્કાર તેમની માતા સામે હ્મેતા બોલ્યો, મા આ બધું, બેટા તું ઉપાદી ન કર. રાજન અને મહેશે બધી તૈયારી કરી લીધી છે. બધાંને એક એક ટેન્ટમાં રહેવા માટેની સગવડતા કરી દીધી છે. ચા–બીસ્કીટ – ગાઠીયા સાથે ઈડલી સંભારનો સવારનો નાસ્તો હ્મેઈ બધાં ખુશ ખુશ થતાં સંસ્કાર જે રીતે ખાય તે રીતે ખાવા લાગ્યા.
નાસ્તો કર્યા સંસ્કાર પાસે આવી મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ અમે તમારા માતાહૃને મળવા માંગીએ છીએ. સંસ્કારે તરત જ તેમની માં ને બોલાવી. મુખીયાહૃને હ્મેઈને સંસ્કારની માતા તરત જ માથે ઓઢી તેમને પગે લાગ્યા, મુખીયાહૃ અચકાંતા બોલ્યા, અરે....અરેે.... તમે આ શું કરો છો. તેમણે વળતો જવાબ આપ્યો, તમે મને આશીર્વાદ તો આપો હું ઓળખાણ આપુ છું. મુખીયાહૃએ મનથી આશીર્વાદ આપ્યા જુગ જુગ હૃવો દુનીયાભરની ખુશીઓ તમને મળે.
તમે મને ઓળખ્યા નથી. જુઠાભાઈ મારા સસરા થાય. મુખીયાહૃ વિચારવા લાગ્યા. જુઠાભાઈ...
હા... તમારા ગામના જ છે. તેમના દીકરા રામભાઈની પુત્રવધુ.
અરે.... હા... યાદ આવ્યું તમે તો શહેરમાં...હા... બરાબર, તો પછી આ અમારા સાબ.
હા તમારા સાહેબ એજ જુઠાભાઈનો પૌત્ર.
અરે... હા...હા... ઓળખાણ પડી. અરે સરપંચો કયાં ગયા અરે સાબ તો આપણા ગામનો દીકરો શે. બધાં પંચો એકબીહ્મને ભેટી પડયાં કોઈએ સંસ્કારને ગળે લગાવ્યો. બધાં ખુશ ખુશ થઈ ગયા.
બધાં અમદાવાદમાં ફરવા ગયા. આખો દિવસ ખુબ ફર્યા મોલ, ગાર્ડન, મ્યુઝીયમ, રસ્તાઓની ઝાકમઝોળ બધુ મનભરીને હ્મેયું અને મન ભરીને માણ્યું. બધાં એટલા તો ખુશ હતા કે, બોલવા માટે શબ્દો ઘટી પડયા હતા. મહેશ બપોરનું ભોજન બહાર હોટલમાં રાખ્યું હતું. સાંજે પંહ્મબી, કાઠીયાવાડી અને ચાઈનીસ ડીસ રાખેલ, ત્યારબાદ મોડી સાંજે નાસ્તો પાણીપુરી, મેંગી, ચાઈનીસ ભેળ, મનચ્યુરીમ. બધાં સંસ્કાર, મહેશની નકલ કરે, અને રાજન તો શુટીંગ ઉતારવાનું કામ કરે. બધાંને ખુશ હ્મેઈને સંસ્કાર ખુબ જ ખુશ હતો. રાતે મોડી સુધી હ્મગ્યા કેટલીય રમતો રમી. સવારે બધાંએ સાથે મળીને સંસ્કારના ઘરને નીરખી નીરખીને હ્મેયું.
બધાં સાથે મોલમાં ગયા. બધાંને એક એક હ્મેડી કપડાં સંસ્કારની માતા તરફથી અપાવવામાં આવ્યા. મુખીયાહૃ અને સરપંચોની ના હોવા છતાં પણ ખુશીથી આપતા હોવાથી બધાંએ સ્વીકાર્યા. આજની રાત પીકનીકની છેલ્લી રાત હતી. સંસ્કારની માતા એ બધાંના માટે મીઠાઈના બોકસ પેકીંગ કરાવીને ગાડીમાં મુકી દીધા. તેમજ મુખીયાહૃ માટે એક લેપટોપ અને સરપંચો માટે પણ એક લેપટોપ પંચાયતના કાર્યમાં સરળતા રહે એટલા ભેટ આપ્યું. બધાં રાહૃખુશીથી પાછા પાડલા પધારયા. પીકનીક એક દિવસને બદલે બે દિવસનો પ્રવાસ થઈ ગયો. બધાંને ચહેરા પર ખુશીઓ દેખાય રહી હતી. બસ શહેરની વાતો સીવાય કોઈ વાત નહિ.
આજ સવારથી જ સંસ્કારે ની કરી લીધું. સવારની શાળા તો રાબેતા મુજબ બપોર સુધીમાં પુર્ણ થઈ ગઈ. રાત્રીશાળામાં બધાં ખુશખુશાલ ચહેરે ભેગા થયા. સંસ્કાર કંઈક વધારે દુઃખી હતો. પરંતુ કોઈનું ધ્યાન સંસ્કાર તરફ ન હતું. બધાં પોત પોતાની વાતોમાં મશગુલ હતા. પરંતુ આવતાની સાથે મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ હવે આપણી શાળામાં સરકારને કહીને ધોરણ આગળ વધારવા કાંઈક કાગળ, પતર લખોને
સંસ્કારે તરત જ કત્નું, હા સાંભળો બધાં આજ હુ આજ વાત પર ચર્ચા કરવાનો હતો. આજ...હું તમને એક સત્ય હકીકત કહેવા હ્મવ છું. પહેલી વાત તો કે હું આ ગામનો સાહેબ નથી. નથી મને કોઈ સરકારે અહીં મોકલ્યો, આટલું સાંભળતા તો બધાંના મોઢા ખુલ્લા જ રહી ગયા. મનહૃપટેલ બોલ્યા, આ હુ કો શો સાબ... હા સરપંચ સાહેબ હું આ ગામનો સાહેબ નથી. હું જયારે આવ્યો ત્યારે મે ઘણીવાર મુખીયાહૃને કહેવાની કોશીષ કરી, પરંતુ મુખીયાહૃએ મને બોલવા જ ન દીધો.
મુખીયાહૃની લાગણી અને બાળકોના ભવિષ્યની જરૂરીયાતને ધ્યાનમાં લઈને હુ કાંઈ બોલી ન શકયો. બોલતાં બોલતાં સંસ્કારના આંખમાંથી ગંગા જમના વહેતી હતી. મને માફ કરહ્મે પરંતુ, તમારા બધાંની લાગણી હ્મેઈને હુ તમને સાચી હકકીત કહી શકયો નહિ. હુ તો ખરેખર મારુ ઘર છોડીને શાંતી ગોતવા નીકળો તો હુ કયાં ગામે ઉતર્યો છું એ પણ મને ખબર ન હતી. ટ્રેનનું આ છેલ્લું સ્ટોપ હોવાથી ઉતર્યો. વિચારતો હતો કે, આ ગામમાં ધરમશાળા કયાં હશે ? ત્યાં તો સરપંચ આવી પહોંચ્યા....
બાકીની હકીકત તો તમે સૌ હ્મણો જ છો. મે વિચાર્યું કે સરકારી સાહેબ આવશે એટલે હું તમને સાચી હકીકત જણાવી દઈશ. પરંતુ આજ સુધી કોઈ સરકારી સાહેબ ભણાવવા માટે કે કોઈ સરકારી અધિકારી તપાસ કરવામાં માટે આવ્યા જ નથી. આ ગામમાં આગળ શાળા માટે અરહૃ શાળાના સાહેબ જ કરી શકે, હું ન કરી શકું બધાં ધ્યાનથી સંસ્કારની વાત સાંભળી રત્ના. સંસ્કારે બે હાથ હ્મેડી માફી માંગી, પરંતુ કોઈનામાં એક અક્ષર સુધા બોલવાની હિંમત ન હતી.
માણકી ઉભી થતાં બોલી, કોણે કીધું તમે અમારા સાબ નથી ? તમે અમારા જ સાબ શો. અમારે કોઈ સરકારી સાબ નથી હ્મેતા, કેમ બાપુ બરાબર શે ને ? સરપંચ સાબ ઉભાં થતાં બોલ્યા, તો સાબ તમને સરકાર પગાર નથી આપતી ? સંંસ્કારે કત્નું, મારે પગારની જરૂર નથી, પરંતુ દુઃખ તો એ વાતનું છે કે મારે મજબુરીવશ તમારી સાથે ખોટુ બોલવું પડયું.
ક્રિષ્ના ઉભો થતાં બોલ્યો, સાબ અમારા માટે તો તમે જ સરકારી સાબ શે. અમને કાયદા–કાનુનની ન ખબર પડે, પણ અમે તમને કયાંય જવા નહિ દઈએ. સંસ્કારે કત્નું, મે બે દિવસ પહેલાં શાળામાં આગલા ધોરણ વધારવા માટે અરહૃ કરેલ છે. તપાસ કરવા સાહેબ જરૂર આવશે.
પાંચાપટેલ બોલ્યા, સાબ મુહ્મવ શો શું ? સાબ ભલે આવે ? ભલે શાળાની તપાસ કરે ? અરે નવા સાબને પણ ભલે મુકે ? પણ અમારા માટે તો તમે જ અમારા સાબ શો. તમે અમારે ઘેર રહેશો. તમે જયારે મન મોરી ના કરો. અમે તો તમારી પાહેથી જ ભણવાના સીએ. સંસ્કારે કત્નું તે શકય નથી. તે સરકારી નિયમથી વિરુધ્ધ છે. સરકારી નિયમની વિરુધ જઈએ તો જેલ ભોગવી પડે. મુખીયાહૃ બોલ્યા, સાબ અમે તમને જેલમાં તો નહીં જ જવા દઉંએ.
સંસ્કારે કત્નું, આમ જુઓ તો મે તમને બધાંને વાંચતા લખતાં શીખવાડી દીધું, ગામમાં ગોબરગેસ પ્લાનની પણ ગોઠવણ થઈને ગઈ હવે તો ઘેર ઘેર ગોબરગેસના ચુલ્લાની સગવડતા છે. સરકારી બધી યોજનાઓનો અમલ થવા લાગ્યો છે. તમને રોજગારી માટેની પણ સગવડતા થઈ ગઈ છે. હવે તો તમને ઈન્ટરનેટ વાપરતા પણ આવડી ગયું છે તમે તમારી હ્મતે ઈ–મેઈલ કરી શકો છો. વેબસાઈટમાંથી અવનવી માહિતી મેળવી શકો છો.
વચ્ચે પાંચાપટેલ બોલ્યા એટલે જ સાહેબ અમારે નવા સાબ નથી હ્મેઈતા. સંસ્કારે કત્નું, પાંચાપટેલ તમારી વાત સાચી છે. પરંતુ સરકારી નિયમ પ્રમાણે અહીં એજ વ્યકિત રહી શકે જે સરકારે નિયુકત કરેલ હોય. ક્રિષ્નાભાઈ વચ્ચે બોલ્યો, હે ભગવાન આજ સુધી તો એકેય મુસીબત એવી ન હતી કે અમે પાર ન પાડી હોય. અભણ હોવા છતાંય મુસીબતને મસળી નાંખતા હતા.
આજ ભણેલા હોવા છતાંય મુસીબતનો કોઈ રસ્તો મળતો જ નથી. બધાં એક બીહ્મના મોઢા હ્મેવા લાગ્યા. માણકી બોલી, સાબ તમે અમારી ઘેર રહો. અમને બધાંયને ઘરે ભણાવહ્મે. સંસ્કારે પે્રમથી માણકીને તેડતાં કત્નું, ના બેટા એ શકય નથી. હું તમારી ઘરે રહીને પણ તમને ભણાવી ન શકું. આવતી કાલે જે પણ તપાસ અધિકારી આવે તેને તમારે આ સાચી વાતની હ્મણ કરવી જ પડશે કે, આજ દિન સુધી અહીં કોઈ શિક્ષક ન હતા. મુખીયાહૃએ કત્નું કાંઈ વાંધો નહિ સાબ, અમે કહીં દઈશું પછી કયાં વાત રહી. તમને એજ ઉપાદી શે તો એકબાજુ મુકી દો અને એય આરામથી ઉંઘી હ્મઓ. કાલની વાત કાલે...બધાં ગુડનાઈટ સાથે છુટા પડયા.
સંસ્કારે રાતે જ મહેશને ફોન કરીને વહેલી સવારે પાંચ વાગ્યા પહેલાં પાડલા સ્ટેશને તેડવા આવવા જણાવીને પોતાની સાથે ફોન અને બે હ્મેડી કપડાં લઈને એક ચીૐી છોડીને આખા ગામને સુતા મુકીને સંસ્કાર અમદાવાદ જવા નીકળી ગયો.
સવાર થતાં જ માણકી ચા દેવા માટે આવી. ઘરને બંધ હ્મેતાં ખોલીને અંદર ગઈ. આખા રૂમમાં બધું વ્યવસ્થીત જેમનું તેમ ગોઠવાયેલ હતું. ફકત સાહેબ હ્મેવા ન મળ્યા, ખાટલા પર ચીૐી લઈને માણકી દોડતી ઘરે આવી. બાપુ ઓ બાપુ સાબ તો ઘરમાં છે જ નહિ.
મુખીયાહૃએ કત્નું શાળાએ હશે.
શાળા તો બંધ શે.
માણકીએ ચીૐી આગળ ધરી દીધી.
રામ..રામ.. મુખીયાહૃ,
જયારે આવ્યો ત્યારે મારુ ઘર છોડીને શાંતીની શોધમાં આવ્યો હતો. ન તો હુ તમને ઓળખતો હતો, ન તમે મને ઓળખતા હતાં. છતાં પણ તમે મને ગળે વળગાળીને પોતીકો બનાવી દીધો. એ પણ એટલો પોતીકો બનાવી દીધો કે તમારા વગર રહેવા મારા માટે અશકય બની ગયું આમ તો જયારથી આવ્યો ત્યારથી કહેવાની કોશીષ કરતો હતો, પરંતુ ગામવાળાની પે્રમ, લાગણી અને વહેલી નદી જેવા હૈયા પાસે હુ કાંઈ બોલી ન શકયો.
હુ એ વાતથી અહ્મણ હતો કે આ તો મારુ જ ગામ છે. પરંતુ મનમાં ગાંઠવાળી લીધી હતી કે, ગામની શકલને જરૂર ફેરવી નાંખીશ. સાચી વાત કહુ તો તમારા લોકોના પે્રમમાં એટલો વહેતો ગયો કે કયારેય કહેવાની હિંમત જ ન કરી કે, હું આ ગામનો સાહેબ નથી. હું તમારી મનથી માફી માગું છું. હું નથી ઈચ્છતો કે મારા રહેવાથી કાલે ઉઠીને કોઈ સરકારી અધિકારી તપાસ કરવા આવે અને ગામની આબરૂને કોઈ કાળી ટીલી લાગે, એટલે તમને બધાંને સુતા મુકીને મનથી માફી માંગીને મારા મનને મારીને હ્મઉં છું. અને હા, તમારા માટે એક લેપટોપ મારા તરફથી છોડતો હ્મઉં છું.
શાળાને રાબેતા મુજબ રોજ નિયમ ચલાવહ્મે.
મુખીયાહૃ તમારી અને સરપંચોને ભુલથી કંઈ કહેવાય ગયું હોય તો માફ કરશો. (સોરી.....) બાળકોને મારા તરફથી ખુબ વહાલ... ક્રિષ્નાભાઈ તો થોડા સમય માટે મારી નાનાભાઈની ખોટ પુરી દીધી હતી. ગામના સૌને મારા રામ...રામ.... બધાંની મારી ખુબ યાદી આપહ્મે.
મને માફ કરશો. તમારા બધાંની હાજરીમાં તો મને હ્મવાની હિંમત નથી એટલે તમને સુતા મુકીને જઈ રત્નો છું.
તમારો કમભાગી સાહેબ...
મુખીયાહૃને ચીૐી વાંચતા જ આંખો ભરાય ગઈ. તે તરત જ શાળાએ પહોંચ્યા. માણકીને પંચોને બોલાવા મોકલી દીધી. ક્રિષ્નાએ તો શાળાની સાફ–સફાઈ કરી નાંખી હતી. મુખીયાહૃએ પંચોને ચીૐી બતાવી બધાં ખુબ દુઃખી થઈ ગયા. પરંતુ કોઈ પાસે કાંઈ રસ્તો ન હતો.
ધીમે ધીમે આખા ગામમાં વાત હ્મહેર થઈ ગઈ. સાહેબ ગામ છોડીને જતાં રત્ના છે તે પણ આપણા માટે.
મહેશ સંસ્કારને લઈને અમદાવાદ પહોંચ્યો. પરંતુ મહેશ સંસ્કારને તો તેમની સાથે લઈ આવ્યો હતો. પરંતુ તેમનો હૃવ ગામમાં જ રહી ગયો હોય એવો પુતળા જેવો સંસ્કાર મૌન ધારણ કરીને અમદાવાદ પહોંચ્યો. શીલાબેન તો સંસ્કારને હ્મેતા જ સમહૃ ગયા હતા. રામકુુમાર તો બેંગલોરની ટુરમાંથી બે દિવસ પછી આવવા હતા.
મહેશ સંસ્કારની આવી હાલત હ્મેઈને ખુબ જ દુઃખી હતો. તેમણે તરત જ મીડીયાની ઓફીસમાં ફોન કરીને પાડલા પહોંચીને ફોન કરવા જણાવ્યું. બે કલાકમાં તો મીડીયાની વાન શાળાના ગેટે પહોંચીને મહેશેને ફોન હ્મેડયો. ગાડીને આવેલી હ્મેઈને મુખીયાહૃ અને સરપંચ સાહેબ આવી પહોંચ્યા. મહેશે ફોન સ્પીકરમાં કરીને મુખીયાહૃ સાથે વાત કરવાની ઈચ્છા હ્મહેર કરી.
ફોન સ્પીકરમાં રાખતાં જ મહેશ બોલ્યો, રામ...રામ... મુખીયાહૃ.
ગળગળા અવાજે ભીની આંખે સાબ એન્હૃનીયર સાબ અમારા સાબ તો અમને સુતા મુકીને...ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડવા લાગ્યા.
મુખીયાહૃ તમે મારી વાત ધ્યાનથી સાંભળો આ તમારી સામે ઉભા છે તે ટીવી વાળા છે શહેરમાંથી આવ્યા છે. તમારા ગામમાં અત્યાર સુધી જે કાંઈ સંસ્કારે કામ કર્યું છે તે તેમને જણાવો
તો, અમારા સાબ પાસા આવી હ્મશે.
હા, કદાચ શકય બની શકે.
મુખીયાહૃએ સંસ્કારને ગામમાં લાવ્યા ત્યારથી આજના સવાર સુધીની વાત મીડીયામાં કહી, સાથે માણકી, સરપંચો, ક્રિષ્નાભાઈ અને ગામવાળાએ પણ બધી હકીકતની હ્મણ કરી દીધી, કે સાહેબના આવ્યા પછી કેટલા સુધારા આવ્યા ગામમાં... મીડીયાએ તો સંસ્કારની રૂમનું સીટીંગ કર્યું તેમના માતા–પિતાના ફોટાને પણ હાઈલાઈટ કર્યા.
તરત જ લાઈવ ટેલીકાસ્ટ થઈ ગયું. એક અહ્મણ પાડલા ગામ ટીવીમાં આવી ગયું. ગામના સરપંચો, મુખીયાહૃ અને ગામની આવી દશામાં સુધારો લાવનાર એક અહ્મણ વ્યકિતની સાથે આટલી લાગણી છતાં સરકાર અંધારામાં છે, શહેરમાં બધાંના મોએ એક જ વાત પાડલાની ન્યુપેપરમાં પણ વધારો બાર પડયો. સરકારને પણ બરાબરના સવાલ જવાબ કરવામાં આવ્યા જેનો કોઈ જવાબ તેમની પાસે હતો નહીં ?
સરકાર સામે મીડીયાના સળગતા સવાલો ઉભા હતા. સંસ્કારના માતા–પિતાની તસ્વીર પણ ટીવી પર બતાવવામાં આવી. બેંગલોરમાં રામભાઈને આભાર માટેના ફોન ઉપર ફોન આવવા લાગ્યા. તે તો દરેક વાતથી અહ્મણ જ હતા. કોઈ તેમને ધન્યવાદ પાઠવતું, તો કોઈ કહેતું રામભાઈ તમે તો રામ પરંતુ તમારો દીકરો શ્રવણ નીકળ્યો શ્રવણ આ સમયમાં આટલી નીખાલસતાથી તે પણ એક અભણ ગામને આટલી હદે કોઈપણ પ્રકારના સ્વાર્થ વગર આગળ લાવવું, ખરેખર તમે ખુબ જ સારા સંસ્કાર આપ્યા છે તમારા છોકરા ને.
તરત જ ઘરે ફોન કરીને બોલ્યા, શું કયુર્ં છે મારા સંસ્કારે મને તો ફોન ઉપર ફોન આવે છે. શીલાબેન બોલ્યા કેમ ? શું કર્યું કાંઈ નથી કર્યું ? તું ટીવી ચાલુ કર લાઈ ટેલીકાસ્ટ બતાવે છે મને હમણાં જ પાલ્ટી નો ફોન આવ્યો. ફોન ઉપર ફોન ચાલુ છે ધન્યવાદના...ફોન કપાય ગયો.
બધી ચેનલમાં ફકત પાડલા અને સંસ્કાર સિવાય કોઈ સમાચાર જ ન હતા. રામકુમાર શેઠ મીટીંગ કેન્સલ કરીને ઈમરજન્સી ફાઈલટમાં બેંગલોરથી અમદાવાદ આવ્યા. ઘરે આવતાં જ સંસ્કારના રૂમમાં ગયા. પરંતુ આ શું ? આખું શહેર તેમના મનભરીને વખાણ કરે છે અને તું તારા માં ના ખોળામાં માથું મુકીને રડી રડીને હાલત ખરાબ કરી નાંખી છે.
પહેલી વાર રામકુમાર શેઠે પોતાના પુત્રના માથા પર પે્રમથી હાથ ફેરવતા બોલ્યા, બેટા આખી હૃંદગી હુ રૂપીયા પાછળ ભાગ્યો, પણ આજ જેટલા મારા વખાણ તારા કામને લીધે થયા છે એટલા તો કોઈએ કર્યા નથી. સંસ્કાર રામકુમારને ભેટીને ખુબ રડયો.. રામકુમાર સંસ્કારને શાંત કરવાની કોશીષ કરી પરંતુ બેકાર...સંસ્કાર અચાનક બેભાન થઈ ગયો.
તરત જ ગાડીમાં હોસ્પીટલે લઈ જવામાં આવ્યો. બેભાન અવસ્થામાં એક જ વાતનો બબડાટ તેમના મોઢે હતો. હું ગામના લોકો પાસે ખોટુ બોલ્યો...હું ગામના લોકો પાસે ખોટુ બોલ્યો.... હોસ્પીટલે પહોંચ્યા ડોકરની સવાર દરમ્યાન તો એ બબડાટ પણ બંધ થઈ ગયો. હોસ્પીટલે મીડીયાની ભીડ હ્મમી ગઈ. સંસ્કારના માતા–પિતા પાસે કોઈ જવાબ ન હતો. ડોકટરની રાહ હ્મેઈ રત્ના હતા. ડોકટરને બહાર આવી કત્નું, તમારો પુત્ર કોમામાં આવી ગયો છે.
રામકુમાર શેઠ માટે આથી મોટો કોઈ આઘાત ન હતો. બધાં પેપરમાં ફકત સંસ્કાર અને પાડલાની કહાની હતી. સાંજ સુધી તો પાડલા પણ દુઃખમાં ડુબેલું હતું ન ટીવી ચાલુ ન નેટ. અંધારી સાંજે નવ વાગ્યે મુખીયાહૃના ઘરે પાસે મીડીયાની ભીડ હ્મમી. એક સાથે પાંચ–સાત ચેનેલવાળા આવી પહોંચ્યા. મુખીયાહૃએ સરપંચોને અને ગામવાળાને પંચાયતે બોલાવ્યા. બધાં ભેગા થતાં જ પહેલો સવાલ સરપંચને કરવામાં આવ્યો.
તમારા સાહેબ એટલે કે, અમદાવાદમાં રહેતા રામકુમાર શેઠનો પુત્ર જે હાલમાં હોસ્પીટલમાં કોમામાં છે ....
આટલું સાંભળતા તો બધાંની આંખો ભીની થઈ ગઈ. કોઈ પાસે બોલવા માટે એકપણ શબ્દ ન હતો.
હિંમત કરીને ક્રિષ્નાભાઈ ઉભા થઈને બોલ્યા અમારે અત્યારે જ તમારી સાથે અમદાવાદ આવવું છે તમારી ગાડીમાં અમને લઈ જશો ? મુખીયાહૃ અને સરપંચ મીડીયાવાળાની સાથે જ અમદાવાદ જવા રવાના થયા. ક્રિષ્નાએ મહેશ સાથે વાત કરીને ત્યાંથી જ બસની સગવડતા કરવા...
મહેશે વચ્ચે જ કત્નું, બસ ગામમાં પહોંચતી જ હશે તમે બધાં અહીં આવી હ્મઉં સંસ્કારને હ્મેઈ કોઈ ભાનમાં લઈ આવશે તો તમે જ બાકી કોઈ નહિં, ડોકટર પણ નહિ.
સંસ્કારને મળવા મુખીયાહૃ અને સરપંચો પહોંચ્યા. શીલાબેનને હ્મેઈ ભીની અાંખે સૌએ રામ..રામ.. કર્યા. શીલાબેને રામકુમારશેઠની ઓળખાણ આપી. બધાં ભીની આંખો હતા. હોસ્પીટલમાં જ સંસ્કારને હ્મેઈને કરશનબાપા બોલ્યા, ડોકટરસાબ એકવાર અમારા સાબને મળવા દયો ને ? રામકુમારે શેઠે કત્નું સંસ્કાર કોમામાં છે તે હલી ચલી શકે તેવી પરિસ્થિતિમાં છે જ નહિ. પથારીમાં શ્વાસ લેતી હૃવતી લાશ થઈ ગયો છે આટલું બોલતાં તે પણ શીલાબેનના ખંભે માથું મુકી ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી પડયા.
થોડીવારમાં તો આખું ગામ આવી પહોંચ્યો. ડોકટરે મળવા માટે મનાઈ ફરમાવતા, બધાં હોસ્પીટલની બહાર જ બેઠાં. ચેનલ અને છાપાવાળાએ બધાંયની સાથે મનભરીને વાતો કરીને સમાચાર બનાવ્યા. સવાર થતાં માણકી ડોકટર પાસે પહોંચી ગઈ. ખુબ કરગરીને આહૃહૃ કરી એટલે ડોકટરે બાળકોને જવા માટે હા કહી.
શીલાબેન, રામકુમાર શેઠ અને શાળાના બાળકો સાથે ક્રિષ્નાને હોસ્પીટલના રૂમમાં જવા દીધા. સંસ્કારને સુતેલ હ્મેઈને બધાંની આંખોમાં બોર બોર જેવડા આસું આવી ગયા હતા. માણકીએ ફ્રોકના ખીસ્સામાંથી એક ચોકલેટ સંસ્કારના હાથમાં મુકતા બોલી, સાબ તમે કેતાંતા ને કે આ ચોકલેટ ખાવાથી થાક ઉતરી હ્મય. આ હુ તમારા હાટુ લાવી શું. તમને ખબર શે તમારા ઘરમાં તમારા ભગવાન ભુલી ગયાતા. કાગળ ખોલીને એક છબી ટેબલ ઉપર મુકતા બોલી આ તમારા ભગવાનની તો રોજ પુહ્મ તમે કરતાતાં બે–ત્રણ દિવસ થયા આ ભગવાન ઉપર ધુળ ચળી ગઈ શે.
બાપુને હવે તો અંગે્રહૃ વાંચતા આવડી ગયું શે. સરપંચોએ સરકારને કહી દીધું અમારે તો અમારા સાબ હ્મેઈએ. નવા સાબ નહિ, સાબ તમે સાચા શો. તપાસ અધિકારી આવી ગયા તેમણે પણ તમને ઈનામમાં મોટો ચાંદીનો તમકો આપ્યો શે. સાબ તમને ખબર છે તમારા જેવું કોઈ હોશીયાર શે જ નહિ.
સાબ તમને ખબર શે બાપુએ તો મારા હમ ખાધા શે કે, સાબ આયશે તો જ લેપટોપને હાથ અડકશે નહિ તો આખી હૃંદગી લેપટોપને નહીં અડકે. સાબ તમારે આવવું જ હ્મેશે આટલું ભારે અવાજે બોલતાં બોલતાં સંસ્કારની છાતી પર માથું મુકીને ખુબ રોઈ પડી. પરંતુ સંસ્કારના કાંઈ સરવરાટ ન થયો.
શીલાબેન અને રામકુમાર શેઠ પણ ચોંધાર આસુંએ રોઈ રત્ના હતા. ચેનલવાળાનું સુટીંગ ચાલુ હતું. બાજુમાં મહેશ ઉભો હતો. માણકી ગુસ્સે થતાં બોલી સાબ તમારે નથી ઉઠવું ને તો કાંઈ નહિ, પણ એટલું યાદ રાખહ્મે, માણકી તમારા હમ ખાઈશે આજ પશી કયારે નીશાળનું પગથીયે પગ નહિ મુકુ. આટલું બોલી માણકી ચાલતી થઈ. દરવાજે પહોંચતા જ માણકીના નામની ધીમી ગુંજ તેમના કાનમાં સંભળાઈ, માણકી...
માણકી પાછું વળીને હ્મેયું તો સંસ્કાર આંખો ખોલીને ભીની આંખે માણકીને હાથ લંબાવીને બોલાવી રત્નો હતો. રામકુમાર અને શીલાબેનની આંખોમાં પણ હરખનાં આસું ઉભરાઈ રત્ના હતા. માણકી સંસ્કારને ભેટીને મન મુકીને રડી પડી. મહેશે ડોકટરને બોલાવી લાવ્યો. ડોકટરે તપાસ કરતા કત્નું, આવો ચમત્કાર તો મે મારા હૃવનમાં કયારેય નથી હ્મેયું.
માણકી ખુશ થતાં બોલી, ડોકટરસાબ તમને ખબર નથી. અમારા સાબ હ્મદુગર શે હ્મદુગર મારા બાપુને લેપટોને દોડાવતાં શીખાવાડી દીધું શે તો આ તો નાનો ચમત્કાર શે કા સાબ, માણકીની વાત પર બધાં એકસાથે હસી પડયાં.... ચેનલનું લાઈ ટેલીકાસ્ટ હ્મેઈ અમદાવાદમાં હ્મણે દિવાળી જેવો માહોલ બન્યો હતો. મુખ્યમંત્રી ખુદ સંસ્કારને મળવા હોસ્પીટલમાં આવ્યા. તેમની નિષ્ઠા અને કામની સરાહાના કરીને તેમને શાબીશી આપી.
સંસ્કારને રહ્મ મળી ગઈ. ગામના બધાં પાડલા જવા માટે રવાના થયા. તેમની પાછળ પાછળ રામકુમારશેઠ શીલાબેન સાથે સંસ્કારને લઈને હવાફેર માટે પાડલા પહોંચ્યા. પાડલામાં પ્રાઈવેટ શાળા બંધાવીને ગામની દરેક જરૂરીયાત રામકુમારશેઠે પુરી કરી તે પોતે એક મહિનો રોકાયાને ગામનો પુરો નકશો બદલી નાંખ્યો.
હવે રામકુમારશેઠ અને શીલાબેન શહેર જવા માટે રહ્મ માંગી ત્યારે મુખીયાહૃએ ભીની આંખે કત્નું, શેઠ નાનું મોં મોટી વાત કરુ શું, સાચું કહુ તો રામકુમારશેઠ વાત કાપતાં બોલ્યા, સંસ્કારનો પે્રમ હૃતી ગયો. હા હું પણ એમ જ કહેવાનો હતો. બધાંયે સાથે મળીને રામકુમારશેઠને સાલ ઓઢાળી, સંસ્કારને પણ સાલ ઓઢાળીને માનભેર વિદાય આપી...
સમાપ્ત.......
