ભાગ ૨: ગ્રહણ: સૂર્યનો અસ્ત
સમય: મે, ૧૯૯૯ (વિક્રમસંગ સામેની જીતના ૧૫ દિવસ પછી)
સ્થળ: સાણથલી ગામ અને બાજુનું રામપર ગામ
વિક્રમસંગની બુલેટને હરાવ્યા પછી દેવાયતનું નામ પંચાળના સીમાડા વળોટીને આખા સૌરાષ્ટ્રમાં ગુંજતું થઈ ગયું હતું. ગામના ચોરે, ડાયરામાં અને લગ્નપ્રસંગોમાં બસ એક જ વાત થતી – “મરદ હોય તો દેવાયત જેવો, બાકી તો બધા પાણીના પરપોટા!”
દેવાયત હવે જમીન પર નહોતો ચાલતો, સાચે જ હવામાં ઉડતો હતો. તેની ચાલમાં એક પ્રકારનો તોર આવી ગયો હતો. સવાર-સાંજ તેના ઘેર લોકો મળવા આવતા. કોઈ ઘોડાની સલાહ લેવા, તો કોઈ બસ ‘પંચાળના શુરવીર’ ને જોવા. અભિમાન ધીમે ધીમે દેવાયતની નસોમાં લોહી બનીને દોડતું હતું. પણ કહેવાય છે ને કે ‘સમયને બદલાતા વાર નથી લાગતી’. કુદરત જ્યારે કસોટી કરવા બેસે, ત્યારે રાજાને રંક બનાવતા એને પળનોય વિલંબ નથી થતો.
એક દિવસ બપોરના સમયે દેવાયત પોતાની ડેલીએ ખાટલો ઢાળીને બેઠો હતો. ‘પવન’ બાજુમાં જ ચારો ચરતો હતો. ત્યાં જ બાજુના રામપર ગામથી એક માણસ હાંફળો-ફાંફળો દોડતો આવ્યો.
“દેવાયતભાઈ! ગજબ થઈ ગયો! જલ્દી હાલો...” પેલા માણસે શ્વાસ ખાતા કહ્યું.
દેવાયતે મૂછ પર હાથ ફેરવતા પૂછ્યું, “શું થયું ભાઈ? કેમ આટલો ગભરાયેલો છે? કોઇના ખેતરમાં આગ લાગી કે શું?”
“આગ નથી લાગી, પણ આગ જેવો જ મામલો છે. અમારા મુખીના દીકરાના લગ્ન છે. વરઘોડો ચડ્યો છે. મુખીએ શોખ પૂરો કરવા ક્યાંકથી એક નવો ‘માણેક’ નામનો ઘોડો મંગાવ્યો હતો. પણ ઢોલના અવાજે એ ઘોડો એવો તો ભડક્યો છે કે હવે કોઈના કાબૂમાં નથી આવતો. વરરાજાને માંડ બચાવ્યા છે, પણ ઘોડો ગાંડોતૂર થઈને બજારમાં તોફાન મચાવે છે. બે-ત્રણ જણાને અડફેટે લીધા છે. જો તમે નહીં આવો તો આજે રામપરમાં લાશો ઢળશે!”
દેવાયતની આંખમાં ચમક આવી. આ તો શૂરાતનની વાત હતી! તેણે તરત જ જમનાબાને સાદ પાડ્યો, “માડી! હું રામપર જઈને આવું છું. એક ઘોડાનું મગજ ઠેકાણે લાવવું છે.”
જમનાબા રસોડામાંથી બહાર આવ્યા. તેમના હાથમાંથી પાણીનો લોટો છૂટી ગયો અને ઢોળાઈ ગયો. આંગણામાં પાણી ઢોળાવું – અપશુકન!
“દેવા, રહેવા દે ને બેટા. આજે મારું મન નથી માનતું. મારી ડાબી આંખ સવારની ફરકે છે. તું ના જા,” જમનાબાએ વિનંતી કરી. માનું કાળજું કંઈક અમંગળ થવાના એંધાણ પારખી ગયું હતું.
પણ દેવાયત? એ તો જુવાનીના જોશ અને જીતના નશામાં હતો. તે હસીને બોલ્યો, “અરે માડી! તારો દીકરો પંચાળનો હાવજ છે. હાવજને તે કાંઈ બીક હોય? હમણાં જઈશ ને હમણાં પાછો આવીશ.”
દેવાયતે ‘પવન’ પર સવારી કરી અને રામપરના રસ્તે ઘોડો દોડાવ્યો. તેને ક્યાં ખબર હતી કે આ તેના ઘરની ડેલીની બહાર તેનો છેલ્લો ફેરો હતો.
સ્થળ: રામપર ગામનું બજાર
રામપર પહોંચતા જ દ્રશ્ય ભયાનક હતું. લગ્નની શરણાઈઓ બંધ થઈ ગઈ હતી અને લોકોની ચીસાચીસ સંભળાતી હતી. બજારની વચ્ચે એક કદાવર કાળો ઘોડો ‘માણેક’ ગાંડો થયો હતો. તેના મોઢામાંથી ફીણ નીકળતા હતા, આંખો લાલચોળ હતી અને તે પાછલા બે પગે ઉભો થઈને જેને જુએ તેને મારવા દોડતો હતો. લારીઓ ઉંધી વળી ગઈ હતી, મંડપના થાંભલા તૂટી ગયા હતા.
દેવાયતને જોતા જ લોકોમાં આશા જાગી. “આવી ગયો! દેવાયત આવી ગયો!”
દેવાયત ઘોડા પરથી નીચે ઉતર્યો. તેણે ‘પવન’ ને એક બાજુ બાંધ્યો. તેની ચાલમાં ગજબનો આત્મવિશ્વાસ હતો. તે ધીમે ધીમે પેલા ગાંડા થયેલા ‘માણેક’ તરફ આગળ વધ્યો.
“ખસી જાઓ બધા! કોઈ અવાજ ના કરતા!” દેવાયતે રાડ પાડી.
ઘોડાએ દેવાયતને જોયો. તેણે જોરથી હણહણાટી કરી અને દેવાયત પર હુમલો કરવા દોડ્યો. લોકોના શ્વાસ અદ્ધર થઈ ગયા. પણ દેવાયત જરાય ડગ્યો નહીં. જેવો ઘોડો નજીક આવ્યો, દેવાયતે સાઈડમાં ખસીને તેની લગામ પકડી લીધી.
એક જબરદસ્ત જંગ જામી. ઘોડો પોતાની તાકાત અજમાવતો હતો અને દેવાયત પોતાની કુનેહ. ઘોડો ઉછળતો હતો, પણ દેવાયત તેના ગળાને વળગી રહ્યો હતો. થોડી વારની મહેનત પછી, દેવાયતે ઘોડાને શાંત કરી દીધો હોય તેમ લાગ્યું. ઘોડો ઉભો રહી ગયો.
ગામલોકો તાળીઓ પાડવા લાગ્યા. “વાહ દેવાયત વાહ! માની ગયા હો!”
આ તાળીઓના અવાજે જ તો કામ બગાડ્યું.
દેવાયતને થયું કે હવે ઘોડો કાબૂમાં છે. પોતાની બહાદુરી બતાવવા તેણે એક મોટી ભૂલ કરી. તેણે વિચાર્યું કે આ ઘોડા પર સવારી કરીને જ તેને તબેલા સુધી લઈ જાવ. જેવો દેવાયત રકાબમાં પગ મૂકીને ઘોડાની પીઠ પર ચડવા ગયો, ત્યાં જ ક્યાંકથી એક ફટાકડો ફૂટ્યો.
ધડામ!
પહેલેથી જ ભડકેલા ઘોડાનું મગજ ફરી ગયું. જેવો દેવાયત પીઠ પર બેઠો, ઘોડાએ આગળના બે પગ આકાશમાં ઉંચા કર્યા અને સીધો પાછળની તરફ પડ્યો.
આ ઘોડેસવારીની દુનિયાનો સૌથી ખતરનાક અકસ્માત હતો. દેવાયતને સાવચેત થવાનો કે કૂદવાનો મોકો જ ન મળ્યો.
ચારસો કિલોનો ઘોડો અને નીચે પથ્થર જેવી કઠણ જમીન. અને આ બંનેની વચ્ચે દેવાયતનું શરીર.
કડાક!
એક સુકો લાકડાનો ભારો તૂટે એવો અવાજ આવ્યો. આ અવાજ દેવાયતની કરોડરજ્જુ તૂટવાનો હતો.
ઘોડો ઉભો થઈને ભાગી ગયો. પણ દેવાયત ઉભો ન થયો. ધૂળની ડમરીઓ શમી ગઈ, પણ પંચાળનો શુરવીર જમીન પર ચત્તોપાટ પડ્યો હતો. તેની આંખો ખુલ્લી હતી, આકાશ તરફ તાકી રહી હતી, પણ શરીરમાં કોઈ હલનચલન નહોતું. રામપરના બજારમાં સ્મશાન જેવી શાંતિ છવાઈ ગઈ.
સ્થળ: રાજકોટની સિવિલ હોસ્પિટલ
ત્રણ દિવસ પછી.
હોસ્પિટલના બિછાના પર દેવાયત ભાનમાં આવ્યો. સફેદ છત અને દવાની વાસ. તેણે ઉભા થવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પણ... કંઈક ખૂટતું હતું.
તેણે જોયું તો તેના પગ દેખાતા હતા, પણ અનુભવાતા નહોતા. તેણે મગજથી આદેશ આપ્યો, “ઉભા થાઓ!”, પણ પગે બળવો પોકાર્યો હતો. કમરની નીચેનું આખું શરીર જાણે પથ્થરનું બની ગયું હતું. લાકડાના ઢીંગલા જેવું.
બાજુમાં જમનાબા ચોધાર આંસુએ રડતા હતા. મુખી મેરુભાનું માથું નીચું હતું.
ડોક્ટર રૂમમાં આવ્યા. તેમના ચહેરા પર ગંભીરતા હતી. તેમણે દેવાયતના ખભે હાથ મૂક્યો.
“દેવાયતભાઈ, તમે નસીબદાર છો કે તમારો જીવ બચી ગયો. પણ...” ડોક્ટર અટક્યા.
“પણ શું સાહેબ? બોલો ને! હું ક્યારે ઘોડા પર બેસી શકીશ?” દેવાયતે પૂછ્યું. અવાજમાં હજી પણ આશા હતી.
ડોક્ટરે નિસાસો નાખ્યો, “તમારી કરોડરજ્જુના મણકામાં ગંભીર ઈજા છે. નસો દબાઈ ગઈ છે. મેડિકલ ભાષામાં કહીએ તો તમને ‘પેરાલિસિસ’ આવ્યો છે. હવે તમે... ક્યારેય તમારા પગ પર ઉભા નહીં થઈ શકો. ઘોડેસવારી તો બહુ દૂરની વાત છે.”
આ શબ્દો નહોતા, વજ્રાઘાત હતો. દેવાયતને લાગ્યું કે ફરીથી પેલો ઘોડો તેના પર પડ્યો છે. પણ આ વખતે વજન શરીર પર નહીં, પણ તેના આત્મા પર હતું.
“સાહેબ... તમે શું બોલો છો? હું દેવાયત છું! પંચાળનો અસવાર! જો હું ચાલી ન શકું તો હું જીવતો લાશ જ કહેવાઉં ને!” તે ચીસ પાડી ઉઠ્યો.
તેણે પોતાના નિર્જીવ પગ પર મુક્કા મારવાનું શરૂ કર્યું. “ઉભા થાઓ! ઉભા થાઓ!” પણ પગમાં સહેજ પણ સ્પંદન ન થયું. જમનાબાએ દોડીને તેને પકડી લીધો. બંને મા-દીકરો હોસ્પિટલના વોર્ડમાં ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડ્યા.
તે દિવસે સાંજે હોસ્પિટલની બારીમાંથી દેવાયતે જોયું. સૂરજ આથમી રહ્યો હતો. અંધારું ધીમે ધીમે પૃથ્વીને ઘેરી રહ્યું હતું. બિલકુલ દેવાયતના જીવનની જેમ.
જે પગોએ બુલેટને હરાવી હતી, જે પગો ઘોડાના પેટ સાથે ભીંસાઈને તેને ઈશારા કરતા હતા, તે પગો હવે માત્ર માંસના લોચા હતા. સૂર્યનું ગ્રહણ પૂરું થઈ ગયું હતું, પણ દેવાયતના જીવનનું ગ્રહણ હવે શરૂ થયું હતું. તેને ખબર નહોતી કે હવે તેની જિંદગી વ્હીલચેરના બે પૈડાં વચ્ચે કેદ થઈ જવાની હતી.
એક રાજા, હવે રંક બની ગયો હતો.
(ક્રમશ: ભાગ-૩ માં જુઓ – પીંજરામાં પૂરો સિંહ)
