økwhwËuð
fk~ÞÃke {nk
hðeLÿLkkÚk xkøkkuh, yuf yuðe {nkLk nMíke fu su{Lkk Lkk{Úke ¼køÞu s fkuE ¼khíkeÞ yÃkrhr[ík nþu, yuf yuðwt Lkk{ fu su fkuE Ãkrh[ÞLkwt {kuníkks LkÚke yLku su{Lkwt Lkk{ ÃkzíkktLke MkkÚku s Mkki fkuE íku{Lku Lkík{Míkf ÚkE ðtËu. íku{Lkk çknwrðÄ ûkuºkku{kt yÃkoýLke yuf rðþu»kíkk Au yLku íku yu fu íku{Lkwt yÃkoý {wÏÞíðu ykæÞkÂí{f yLku MkktMf]ríkf ûkuºkkuLku íkku MÃkþuo s Au Ãkhtíkw yLÞ ûkuºkku{kt Ãký LkkUÄLkeÞ Au. íku{ýu ‘hðeLÿ-Mktøkeík’ íkhefu yku¤¾kíke Mktøkeík «ýk÷eLku sL{ ykÃÞku. ¼khíkLke Lk]íÞ ÃkhtÃkhkLkk rn{kÞíke íkhefu íku{ýu yuf LkðeLk Lk]íÞ-ÃkhtÃkhk Q¼e fhe. yLku AuÕ÷u ð]ØkðMÚkk{kt íkuyku r[ºkf¤k íkhV ðéÞk yLku rðËuþe f÷k{e{ktMkfkuLke «þtMkk Ãký {u¤ðe. Ãkrù{ çktøkk¤Lkk fku÷fkíkk þnuhLkk xÙkrVf rMkøLk÷ Ãkh nðu hkn òuðe ÷kufku {kxu ykLktËËkÞf çkLke økR Au fkhý fu þnuhLkk 39 {n¥ðLkk xÙkrVf rMkøLk÷ Ãkh nu{tík {w¾So, Ëuððúík rðïkMk, frLkfk çktËkuÃkkæÞkÞ yLku Mkwr[ºkk r{ºkkLkk Mkw{Äwh ftXu hðeLÿMktøkeík Mkíkík ðnuíkwt hnu Au. çktøkk¤e f÷k yLku MkkrníÞ{kt xkøkkuh nsw yksuÞ yux÷k s Sðtík yLku «Míkwík Au íkuLke Mkkrçkíke ykLkk ÃkhÚke {¤u Au.
yk{ íkku hksfeÞ «ð]r¥k «íÞu íku{Lku yýøk{ku níkku Aíkkt xkøkkuhLkwt MktðuËLkþe÷ {Lk Ëuþ{kt çkLke hnu÷e çkLke hnu÷e hksfeÞ ½xLkkykuÚke n[{[e WXâwt. íku{Lkwt ykðwt yxÃkxwt ÔÞÂõíkíð yu{Lke SðLkfÚkk ÷¾ðkLkk fkÞoLku ftEf {w~fu÷ çkLkkðe Ëu íkuðwt Au. íku{Lkk Lkk{Lke ykøk¤ õÞwt r¢Þkrðþu»ký {qfe íku{Lke yku¤¾ ykÃkðe íku íkku fÃkhwt fk{ Au Ãký íku{ýu ykÃkýk òýeíkk frð W{kþtfh òuþeLke ‘nwt {kLkðe {kLkð Úkkô íkku ½ýwt’ – yu fkÔÞÃktÂõíkyku [rhíkkÚko fhe nkuÞ íku{ {kºk hðeLÿLkkÚk{kt s çkÄk çknw{kLk ykðe òÞ íkuðwt økrh{kÃkqýo SðLkfkÞo fÞwO Au.çkkfe íkku yu{Lku ykæÞkÂí{f økwhw íkhefu ‘{nŠ»k’Lke yku¤¾ yLku ykuõMkVzo ÞwrLkðŠMkxeyu íku{Lku Mkk{uÚke þktríkrLkfuíkLk{kt ykðeLku rz.r÷xLke ykuLkhhe rzøkúe ykÃke MkL{krLkík fÞko níkk.
yksu ßÞkhu f÷k-þktrík {kxu yÃkkíkk Mkðkuoå[ Lkkuçku÷ Ãkkrhíkkur»kfLke «kró y{kLkw»ke heíku {kLkðMktnkh fhLkkhkykuLku {¤íkkt yk økkihððtíkk Ãkkrhíkkur»kfLke økrh{k Mkk{u «&™kÚkkuo MkòoÞk Au íÞkhu ¼khíkLke ðirïf çke-Mfq÷ RÂLzÞLk RÂLMxxâqx ykuV Ã÷k®Lkøk yuLz {uLkus{uLx îkhk Lkkuçku÷ Ãkkrhíkkur»kf sux÷e s hf{ yLku yux÷wt {n¥ð Ähkðíkkt yuf Lkðk Ãkkrhíkkur»kf ‘hðeLÿLkkÚk {u{kurhÞ÷ RLxhLkuþLk÷ yuðkuzo’Lke þYykík fhðk{kt ykðe Au. yk Ãký hðeLÿLkkÚkLke Þþf÷øke{kt yuf ðÄw ÃkeAwt W{uhkÞk Mk{kLk ½xLkk s ÷u¾e þfkÞ.
hðeLÿLkkÚk xkøkkuhLkk Lkk{u yuf çkeòu rðïrð¢{ Ãký LkkUÄkÞu÷ku Au. íkuyku rðïLke yuf{kºk yuðe ÔÞÂõík Au fu su{Lke h[Lkk yuf fhíkkt ðÄw ËuþLkk hk»xÙøkeík íkhefu {kLÞíkk Ãkk{e Au. ykÃkýwt hk»xÙøkeík ‘sLk øký {Lk’ yLku ‘yk{kh þkuLkkh çkktø÷k’ yu çkktø÷kËuþLkwt hk»xÙøkeík, çkuÞ yu{Lke f÷{{ktÚke Wíkhe ykÔÞk Au. çktøkk¤e ¼k»kkLke frðíkk{ktÚke «Úk{ Ãkkt[ fzeykuLku ¼khíkLkk hk»xÙøkeík íkhefu MðefkhkÞwt Au.( su «Úk{ ð¾ík rzMkuBçkh 27, 1911Lkk rËðMku ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk fku÷fkíkk yrÄðuþLk{kt økkðk{kt ykÔÞwt níkwt yLku 24 òLÞwykhe, 1947Lkk rËðMku økýíktºk{kt hk»xÙøkeík íkhefu MkL{krLkík fhkÞwt níkwt. yrÄf]ík heíku hk»xÙøkeíkLku çkkðLk MkufLz{kt økkðk{kt ykðu Au. õÞkhuf Võík Ãknu÷e íkÚkk AuÕ÷e fze s økkðk{kt ykðu Au, suLke yðrÄ ðeMk MkufLz Au.)
ykðk çknw{w¾e «rík¼k Ähkðíkk hðeLÿLkkÚk, çktøkk¤e ð»ko yLkwMkkh ðiþk¾ 25, 1268 yux÷u fu 7 {u, 1861Lkk hkus sLBÞk níkk. Mkk{kLÞ heíku íkku çku fu÷uLzh ðå[u ytíkh ðÄíkwt òÞ Au yLku ytøkúuS íkkhe¾ ÃkkA¤ Ãkzu Au Ãký yu{Lkku sL{rËðMk [wMíkÃkýu çktøkk¤e fu÷uLzh «{kýu ðiþk¾Lkk 25{k rËðMku s Wsððk{kt ykðu Au. íkuyku íku{Lkk {kíkk-rÃkíkkLkk AuÕ÷uÚke çkeò MktíkkLk níkk Ãký AuÕ÷wt MktíkkLk rþþw ðÞu s {]íÞw Ãkk{íkkt hðeLÿLkkÚk s MkkiÚke LkkLkk MktíkkLk çkLke økÞk. íku{Lke {kíkk þkhËkËuðeLkwt MðkMÚÞ ðkhtðkhLke «MkqríkykuLku fkhýu Mkkð Lkt¾kE økÞwt níkwt íkuÚke hðeLÿLkkÚkLku rþþw ðÞ{kt yuf ykÞkLke Mkt¼k¤ nuX¤ {qfðk{kt ykÔÞk yLku {kuxk ÚkÞk ÃkAe íkuyku LkkufhkuLke Mkt¼k¤ nuX¤ níkk, suLku hðeLÿLkkÚk íkuh{k Mkifk{kt rËÕne MkÕíkLkíkLkwt hkßÞ [÷kðLkkh økw÷k{ ðtþ MkkÚku Mkh¾kðíkk. fkhý fu «Mktøkku ÞkË hnu íkuðe íku{Lke ô{h ÚkE íÞkhu íkuyku LkkufhkuLke Mkt¼k¤ nuX¤ níkk. çkk¤Ãký{kt íku{Lkk hMkLkwt fuLÿ çkLke økÞu÷ku Ãknu÷ku Lkkufh ~Þk{ níkku. íkuLku MkkUÃkðk{kt ykðu÷k hðeLÿLkkÚkLke Mkt¼k¤ hk¾ðkLkk fk{Lku íku {Lk Vkðu íku{ çkòðíkku. íku Y{{kt [kufÚke fwtzk¤wt fhe çkk¤f hðeLÿLkkÚkLku íkuLke ðå[u {qfe Ëuíkku yLku yu fwtzk¤kLke çknkh Lk Lkef¤ðkLke Mk¾ík [uíkðýe ykÃkíkku. íkuLkk nwf{Lkwt Ãkk÷Lk Lk ÚkkÞ íkku ½kuh Ãkrhýk{Lke Ä{fe ykÃkíkku. hðeLÿLkkÚk Ãký íkuLkkÚke zhe økÞk níkk yLku yuLke Mkk{u ÚkðkLke þÂõík íku{ýu økw{kðe ËeÄe níke. íku{Lke íku Y{Lke çkkhe{ktÚke Ëu¾kíkk y«rík{ fwËhíke MkkIËÞo MkwÄe ÃknkU[ðkLke Wífxíkk nt{uþk íku{Lkk{kt hnuíke Ãký ykuhzk{kt fuËLke ÂMÚkrík{kt ÃkwhkE hnuíke ð¾íku MkkË Ãkkzíke «f]rík MkwÄe íkuyku ÃknkU[e þfíkk Lknª. yk AkÃk íku{Lkk {Lk Ãkh yux÷e nËu ytrfík ÚkE økE níke fu ÃkkA¤Lkk ð»kkuo{kt ÷¾u÷k yuf fkÔÞ{kt yufMkkÚku çku Ãkt¾eLke ðkík ykðu Au. yuf ®Ãkshu ÃkqhkÞu÷wt Ãkt¾e Au su MðtÞ frðLku {qíko fhu Au yLku çkeswt çknkh MkËtíkh {wõíkÃkýu rðnhe hÌkwt Au su{kt Ãkkuíku Ít¾u÷e ÂMÚkríkLkku rLkËuoþ fhu Au. íkuyku su{ su{ {kuxk Úkíkk økÞk íku{-íku{ íku{Lkk {Lk{kt þnuhe SðLk «íÞu ðÄw Lku ðÄw ½]ýk Úkðk ÷køke. íku{Lku økúk{ rðMíkkhku{kt ¾wÕ÷k{kt hnuðk{kt s þktrík {¤íke. çkk¤ÃkýLkk yk yLkw¼ðLkku yu{Lke frðíkk WÃkhktík SðLkÃkØrík Ãkh Ÿzku «¼kð Ãkzâku.
MkktsLkk Mk{Þu xkøkkuh fwxwtçkLkk çkk¤fkuLku hkufkÞu÷k hk¾ðk {kxu yuf Lkkufh çkúsuïh íku{Lku ykuhzk{kt ¼uøkk fhíkku yLku ËeðkLkk Íkt¾k «fkþ{kt – yu Mk{Þu ðes¤eLkk Ëeðk Lknkuíkk - ¼ªíkku Ãkh çkk¤fkuLkk ÷ktçkk ÃkzAkÞk Ãkzíkk. çkúsuïh íÞkt çkk¤fkuLku çktøkk¤e{kt hk{kÞý yLku {nk¼khíkLke fÚkkyku ðkt[e Mkt¼¤kðíkku. òu fu Eïh çkk¤fkuLku yk {LkkuhtsLk rðLkk {qÕÞu Lknkuíkku ykÃkíkku. íku AkufhkykuLkk ¾kðkLkk ¼køk{ktÚke Mkkhku yuðku ¼køk ÃkkuíkkLku {kxu Ãkzkðe ÷uíkku. {q¤u íkuLku yVeýLkwt ÔÞMkLk níkwt yux÷u yuLku Ãkku»kf ¾kuhkfLke nt{uþk sYh hnuíke. çkk¤f hðeLÿLkkÚk ¾qçk çkwrØþk¤e níkk yLku Eïh {qtÍkE Lk òÞ {kxu íkuLku MðuåAkyu Mknfkh ykÃkíkk. ßÞkhu íku{Lku Lk¬e fhu÷wt ËqÄ ykÃkðk{kt ykðíkwt íÞkhu íku çkÄwt ËqÄ ÃkeðkLke yrLkåAk çkíkkðíkk suÚke çkkfe hnu÷wt ËqÄ EïhLku {¤e þfu. LkkMíkk {kxu Ãký òýe òuELku {{hk suðe ðMíkwyku {køkíkk suÚke LkkMíkkLke ðMíkwyku ÷kððk {kxu ykÃku÷k ÃkiMkk{ktÚke yu Lkkufh çk[ík fhe ÃkkuíkkLke sYrhÞkík {kxu ðkÃkhe þfu. ykðk WËkh {LkLkk níkk hðeLÿLkkÚk. íkuyku ½ýk LkkLkk níkk íÞkhu yu{Lku yÇÞkMk {kxu ¾kLkøke rþûkfkuLke Mkt¼k¤{kt {qfðk{kt ykÔÞk níkk. fux÷ef ðkh yk rþûkfku su ¼ýkðíkk íku yux÷wt ftxk¤ksLkf níkwt fu yu{Lku xk¤ðkLkwt fkuEf Lku fkuEf çknkLkw íkuyku þkuÄe s fkZíkk. yLku íÞkhu Ãkux{kt Ëw:¾íkwt nkuÞ yuðku ZkUøk fhíkk. Ãkhtíkw {kíkkLku yu{Lke ÞwÂõík Ãkk{e síkkt ðkh ÷køkíke Lkrn. Ãký Ãkwºk Ãkh yu{Lkku «u{ Ãký yuðku níkku fu yuLke {køkýe Lk MðefkhðkLkwt Ãký {w~fu÷ çkLke síkwt. {kíkkLke Mkk{u íkuyku ykðe yuf çkeS ÞwÂõík Ãký ys{kðíkk. çkúsuïh hk{kÞý Ãkqhwt fhu yux÷u yu{ýu Ÿ½e sðwt íkuðku rLkÞ{ níkku. Ãký hðeLÿLkkÚkLku íkku ÃkhefÚkkyku fneLku Ÿ½kzðk Ãkzíkk. {kíkkLkk yuf {kMke yu ½h{kt s hnuíkk níkk yLku íku{Lku ðkíkkoyku fnuíkk ¾qçk Mkkhwt ykðzíkwt. hðeLÿLkkÚkLku {kMkeLku ÃkkuíkkLke ÃkkMku çkku÷kððkLkwt ½ýwt {Lk Úkíkwt Ãký yu{ fhu íkku {kíkkyu {kMke MkkÚku ÃkkLkkt h{ðkLke {ò síke fhðe Ãkzu. fux÷eÞu ðkh {kMkeLkwt æÞkLk ¾U[ðk hðeLÿLkkÚk yux÷e Ä{k÷ {[kðe Ëuíkk fu Auðxu Ãkwºk ÃkhefÚkkyku Mkkt¼¤e þfu yux÷k {kxu {kíkkyu ÃkkLkktLke h{ík çktÄ fhe Ëuðe Ãkzíke.
xkøkkuh fwxwtçk{kt çkk¤fkuLkk çknw÷ûke {kLkrMkf íku{s þkherhf íkk÷e{ {kxu ½h{kt rð[khÃkqðof ÔÞðMÚkk økkuXððk{kt ykðe níke. su{kt ðk[LkLkk ÃkkXku, þkherhf rðfkMk {kxu fwMíke yLku ÷r÷ík f¤kyku{kt hMk fu¤ððk {kxu MktøkeíkLkku Mk{kðuþ Úkíkku. fwMíkeÚke íku{Lkk rËðMkLkku ykht¼ Úkíkku. ytÄ {Õ÷ íkhefu yku¤¾kíkk nehk®Mkn Lkk{u yuf {Õ÷Lku fwxwtçkLkk AkufhkykuLku íkk÷e{ ykÃkðk hkufðk{kt ykÔÞku níkku. fwMíkeLke íkk÷e{ {kxu hðeLÿLkkÚkLku MkqÞkuoËÞ Ãknu÷kt ½ýk ðnu÷k WXe sðwt Ãkzíkwt. íku{Lku fwMíkeLkk Ëkðku{kt ¾kMk íkku rþÞk¤kLke Mkðkhku{kt hMk Ãkzíkku Lknkuíkku. Ãký yk rþMík{ktÚke Axfðwt y½hwt níkwt. òu fu yk rLkÞ{Lku fkhýu s fËk[ hðeLÿLkkÚk ½ýk ð]Ø ÚkÞk íÞkt MkwÄe þhehu ¾zík÷ hne þõÞk. Mkðkhu Mkkík ðkøÞu ðk[Lk÷u¾Lk {kxu rþûkf ykðe ÃknkU[íkk. íku ºký rð»kÞ – çktøkk¤e ÃkwMíkfku(Eïh[tÿ rðãkMkkøkhLkk rðÏÞkík {nkLk ÃkwMíkf Mkeíkkh ðLkðkMk Mkrník), økrýík yLku «kÚkr{f rð¿kkLk. íku ½ýeðkh EåAíkk fu Ãkkuíku yÚkðk rþûkf çke{kh Ãkze òÞ Ãký íku{Lke yk EåAk fËe Ãkkh Ãkzíke Lknª. íku{Lku MktøkeíkLke íkk÷e{ {kxu rð»ýw Lkk{Lkk yuf rþûkfLkk nkÚk Lke[u {qfðk{kt ykÔÞk níkk. íku rðÏÞkík Mktøkeíkþk†e íkku Lknkuíkk Ãký çkk¤fLku {kxu MktøkeíkLke íkk÷e{ fuðe heíku hMk«Ë çkLkkððe yu yuLku ykðzíkwt níkwt. çkk¤fkuLku Mktøkeík{kt hMk òøku íku {kxu YZ ÃkØríkyku yÃkLkkððkLku çkË÷u Mkk{kLÞ çktøkk¤e çkk¤økeíkku îkhk Mktøkeík þe¾ððk {ktzâwt. íkuÚke LkkLke ðÞu s íkuyku Mktøkeík{kt Ãk¤kuxkE økÞk. hðeLÿLkkÚk Ãkkuíku fçkq÷ fhu Au fu «kE{h þe¾ðkLkk þYykíkLkk «ÞíLkku Auf s ftxk¤ksLkf níkku, Ãkhtíkw ðkt[íkk þe¾ðkÚke íkku frðíkkLke òËwE Mk]rü «fx ÚkE þfu yu Mk{òÞwt íÞkhu òýu Mkk{u yuf {kuxe ÷k÷[ ykðe økE nkuÞ íkuðwt ÷køÞwt. ½uh ¼ýðkLkwt Ãkqhwt ÚkÞwt yux÷u íku{Lku W¥kh f÷f¥kk{kt ykurhyuLx÷ Mkur{Lkkh Lkk{Lke þk¤k{kt Ëk¾÷ fhðk{kt ykÔÞk. Ãký Úkkuzk s ð¾ík{kt íku{Lku Mkk{kLÞ rLkþk¤{kt {qfðk{kt ykÔÞk. íÞkt íku{Lku Lkhe ½]ýkLkku yLkw¼ð ÚkÞku. ðøkoLke [kh Ëeðk÷ku{kt ÃkwhkE hnuðkLkwt yu{Lku hwåÞw Lkrn yLku ytøkík hMk rðLkk rþûkfku ÃkkuíkkLkk rð»kÞku ¼ýkðíkk íku íku{Lku øk{íkwt Lknª. yuf ð»ko íku{ýu þk¤k{kt nkshe ykÃke yLku ðkŠ»kf Ãkheûkk{kt Ãknu÷ku Lktçkh «kó fÞkuo. yk fËk[ íku{ýu þk¤kSðLk{kt «kó fhu÷e yuf{kºk rðþu»kíkk níke. yk Mk{Þu hðeLÿLkkÚk Ãknu÷e ðkh frðíkk ÷¾íkk þeÏÞk. ðkˤe ÃkkLkkLke yuf Lkkuxçkwf {tøkkðe yLku Ãkkuíku h[u÷k fkÔÞkuÚke ¼he ËeÄe.
1873{kt íku{Lkk rÃkíkk ËuðuLÿLkkÚk Úkkuzk ykXðkrzÞk {kxu ½uh ykÔÞk ÃkAe hðeLÿLkkÚkLku Úkkuzk {rnLkk rn{k÷Þ{kt ÃkkuíkkLke MkkÚku hnuðk ÷E økÞk. íÞkhu íkuyku rÃkíkk MkkÚku økkZ MktÃkfo{kt ykÔÞk yLku íkuLkku yu{Lkk r[¥k Ãkh ½uhku «¼kð Ãkzâku. yux÷wt s Lknª íkuLkk fkhýu yu{Lkk SðLkLke rËþk Ãký çkË÷kE økE. rÃkíkkLke MkkÄwð]r¥k yLku yu{Lkk «¼kðþk¤e ÔÞÂõíkíðLku fkhýu hðeLÿLkkÚk ÃkkuíkkLkwt ÔÞÂõíkíð ½ze þõÞk. rÃkíkkyu íku{Lke ÃkkMku su ðk[Lk fhkÔÞwt íkuLku ÷eÄu hðeLÿLkkÚkLke árü rðþk¤ çkLke yLku íku Lkðk hMkku fu¤ðe þõÞk. rÃkíkkyu ®[íkLk{kt Mk{Þ økk¤ðk íÞkt yuf WãkLkøk]n þktríkrLkfuíkLk çkktÄe hkÏÞwt níkwt. çkku÷Ãkwh{kt økk¤u÷k yk Mk{Þu, yu MÚkkLk MkkÚku çktÄkÞu÷e ykMkÂõíkLku fkhýu ÃkkA¤Lkk ð»kkuo{kt økúk{eý ðkíkkðhý{kt ÃkkuíkkLkk ÃkwºkLku {kxu þk¤k ¾ku÷ðkLkwt rð[kÞwO íÞkhu íkuyku íÞkt sðk «uhkÞk. yLku MktÞkuøkðþkík SðLkLkk þu»k ð»kkuo{kt yu íku{Lkwt fkÞ{e rLkðkMkMÚkkLk çkLke økÞwt. íkuyku Mk¥kh ð»koLkk níkk íÞkhu #ø÷uLz{kt ðMkðkLke íkiÞkhe YÃku yLku ytøkúuS rþük[kh þe¾e þfu íku {kxu y{ËkðkË{kt rsÕ÷k LÞkÞkÄeþ íkhefu rLk{kÞu÷k {kuxk¼kE MkíÞuLÿLkkÚk ÃkkMku hkufkÞ íku{ Lk¬e ÚkÞwt. yk MÚk¤Lkk ¼qíkfk¤u yu{Lke fÕÃkLkkLku ½ýe Mkíkus fhe {qfe yLku ÃkkA¤Úke ÷¾kÞu÷e yuf rðÏÞkík Lkðr÷fk ûkwrÄík Ãkk»kký(ytøkúuS{kt ntøkúe MxkuLMk) {kxuLkwt ðMíkw yu{Lku íÞktÚke {¤e ykÔÞwt. ynª {¤u÷e VwhMkËLkk ÷ktçkk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk íku{ýu ytøkúuS ¼k»kk Ãkh fkçkq {u¤ððk þçËfkuþLke {ËËÚke ytøkúuS ÃkwMíkfku ðkt[ðk {ktzâk.
xkøkkuh ÃkkuíkkLke sL{òík «rík¼kLku fkhýu yuf ©uc MkkrníÞMksof çkLke þõÞk níkk íkku yu þÂõíkLku «økx fhðk{kt ½hLkk ðkíkkðhýu ¾qçk s {n¥ðLkku ¼køk ¼sÔÞku. íkuyku ÃkkuíkkLkk MktM{hýku rðþu LkkUÄu Au fu - ½h{kt hkíkrËðMk [k÷íke hnuíke MkkrníÞLke «ð]r¥kykuLkk ðkíkkðhýLkku {Lku LkkLkÃkýÚke ÷k¼ {éÞku níkku. MkkrníÞ yLku f÷kLke MkkÄLkk rðþu ½h{kt yÃkkh WíMkkn níkku – Mkki òýu þõÞ íkux÷e heíku çktøkk¤{kt ykÄwrLkf ÞwøkLkku ykht¼ fhðkLkku «ÞíLk fhe hÌkk níkk. ðuþ¼q»kk, fkÔÞku, Mktøkeík, r[ºkf÷k, Lkkxâ«Þkuøkku, ÄkŠ{f «ð[Lkku, hk»xÙðkËe «ð]r¥kyku – yk çkÄe çkkçkíkku{kt yu{Lkk r[¥k Ãkh hk»xÙðkËe ykËþoLkku «¼kð Ãkzu÷ku níkku. ½hLkk ðkíkkðhý îkhk «uhkÞu÷e xkøkkuhLke Ëuþ«u{Lke ¼kðLkkyu íku{Lku MkkrníÞMksoLkLke þÂõíkLku rðfMkkððkLkwt «kuíMkknLk ykÃÞwt. ®nËw {u¤k {khVíku íku{Lku ÃkkuíkkLke sL{¼qr{ «íÞuLke ÷køkýeLku frðíkk{kt ÔÞõík fhðkLke íkf {¤e. 1875{kt Ãknu÷e ðkh hðeLÿLkkÚku sL{¼qr{ rðþu ÃkkuíkkLke frðíkk ðkt[e íÞkhu íku{Lke ðÞ [kiË ð»koLke níke. xkøkkuh Ãkrhðkh îkhk yuf fhíkkt ðÄkhu MkkrnÂíÞf Mkk{rÞfku [÷kððk{kt ykðíkk níkk. íkuLkkÚke íku{Lke ÷u¾Lkð]r¥kLku MkeÄwt «kuíMkknLk {¤íkwt níkwt. íkíðçkkurÄLke Ãkrºkfk{kt xkøkkuhLkwt yuf ykht¼Lkwt fkÔÞ yr¼÷k»k rzMkuBçkh 1874Lkk ytík{kt «rMkØ ÚkÞwt íÞkhu yu{Lke ðÞ Võík íkuh s ð»koLke níke. íkuyku Mk¥kh-yZkh ð»koLkk níkk íÞkhÚke ÃkrhðkhLkk yuf çkeò Mkk{rÞf MkkÄLkk{kt yu{ýu rLkÞr{ík ÷¾ðk {ktzâwt. íku{Lkk ¼k¼e fkËtçkheËuðeyu íku{Lkk fkÔÞMksoLkLku ½ýwt «kuíMkknLk ykÃÞwt. ÃktËh Mk¥kh ð»koLke ðÞu ÷¾u÷k fkÔÞkuLkku Mktøkún þiþð Mktøkeík yLku ði»ýð frðykuLke ÃkËkðr÷ykuLku yLkwMkheLku ÷¾kÞu÷k ¼kLkw®Mkn Xkfwhuh ÃkËkð÷e – yk çku ÃkwMíkfku íku{ýu 1884{kt ykí{níÞk fhe {]íÞw Ãkk{u÷k íku{Lkk ¼k¼eLku Ÿzk yk¼khLke ÷køkýe MkkÚku yÃkoý fÞko níkk.
íÞkhçkkË ÷¾kÞu÷k MkktæÞMktøkeík fkÔÞMktøkún{kt yu{ýu ÃkkuíkkLkku fkuÃkeçkwfLkku íkçk¬ku ÃkMkkh fhe ÷eÄku níkku. yk MktøkúnLkk fkÔÞku{kt Ãknu÷e ðkh xkøkkuhLke ÃkkuíkkLke þi÷eLke AkÃk ytrfík ÚkÞu÷e Ëu¾kÞ Au òu fu yk fkÔÞku{kt «ÄkLk Mkqh rLkhkþk yLku yuf÷íkkLkku Au. Ãký ÃkAe ßÞkuríkheLÿLkkÚku Mkwzh MxÙex{kt ¼kzu hk¾u÷k {fkLk{kt yuf rËðMk Mkðkhu ðhtzkLkwt çkkhýwt ¾ku÷ðk çknkh ykÔÞk íkku ð]ûkkuÚke h[kE økÞu÷e ò¤eLke ÃkkA¤ MkðkhLkk ÄwB{MkLkk ÃkxLku Ëuíkku ¼ÔÞ MkqÞkuoËÞ íku{ýu òuÞku. íkuLkk «¼kðÚke yu{Lkk yufkfeÃkýkLkku Mk{Þ ðeíke økÞku. yu{ktÚke yu{Lku rðÏÞkík fkÔÞ rLkÍhuh MðÃLk ¼tøkLke «uhýk ÚkE. su íku{Lkk yLkwøkk{e Mktøkún «¼kík Mktøkeík{kt ykðu Au. þYykíkÚke s íku{Lke ÷u¾Lk «ð]r¥k rðrðÄ÷ûke níke. ðeMk{e MkËeLkk ykht¼ MkwÄe{kt íkku ½ýk ûkuºkku{kt íkuyku rMkØnMík ÷u¾fLkwt MÚkkLk {u¤ðe [qõÞk níkk. íku{Lkku «Úk{ LkkxâMktøkún Yÿ[tËk 1881{kt «fx ÚkÞku íÞkhu íkuyku ðeMk ð»koLkk níkk. yu s ð»kuo íku{ýu ðkÕ{erf «rík¼k ÷ÏÞwt. íku{kt íku{ýu yuf Lkðk rð[khLkku MkV¤ «Þkuøk fÞkuo. yk Lkkxf ykuÃkuhkLku yLkwYÃk økeíkku{kt ÷¾u÷wt Au Ãký íku ykuÃkuhk fhíkkt ftEf swËwt Ãkzu Au. yk{kt LkkxfLkku rðfkMk íku {wÏÞ WÆuþ Au yLku økeíkku yr¼LkuíkkLke ðkõAxkLku y÷tf]ík fhðkLkku økkiý ¼køk ¼sðu Au. íkuyku íkuLku ykuÃkuhkÚke r¼Òk yuðwt økerík Lkkxf fnu Au. xkøkkuhu yk ÃkAe ÷¾u÷wt Lkkxf rðMksoLk {wõík AtË{kt ÷¾kÞu÷wt níkwt su çktøkk¤e MkkrníÞLkk Mkðkuoíf]ü Lkkxfku{ktLkwt yuf Au. íku{Lke Ãknu÷e Lkð÷fÚkk çkW-XkfwhkLkeh nx 1883{kt «rMkØ ÚkE. íku yÃkõð f]rík ÃkAe ÷¾kÞu÷e hksŠ»k 1887{kt «økx ÚkE. 1903{kt «økx ÚkÞu÷e [ku¾uhçkk÷e xkøkkuhLke ÃkwgíkkLkku Mktfuík ykÃkíke MkwtËh Lkð÷fÚkk Au. hksŠ»k yLku [ku¾uhçkk÷eLkk «fkþLk ðå[u ÷ktçkk økk¤k{kt xkøkkuhu Lkðr÷fk ÷¾ðkLkku «Þkuøk fÞkuo. íku ðkíkkoyku økÕÃk økwåA{kt MÚkkLk Ãkk{u÷e Au. yu ðkíkkoykuyu yu{Lku yuf {nkLk ðkíkko÷u¾f íkhefu MÚkkÃke ËeÄk. MkkuLkkh íkhe yLku r[ºkk suðk Ãkkt[ ÃkwMíkfku íku{ýu íkiÞkh fÞko. ÃkkuMx {kMíkh, fkçkw÷eðk÷k, ûkwrÄík Ãkk»kký yLku yríkrÚk suðe híLkfrýfkyku Mk{e ðkíkkoykuLkku yk{kt Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
9{e rzMkuBçkh 1883Lkk rËLku xkøkkuhLkk ¼ðíkkrhýe Ëuðe MkkÚku ÷øLk ÚkÞk. yu{Lkk MkwMktMf]ík ÃkrhðkhLke Yr[Lku yLkwYÃk íku{Lkk ÃkíLkeLku {]ýkr÷LkeËuðe yuðwt Lkðwt Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt. 1890Lkk ytík{kt hðeLÿLkkÚku çkeS ðkh #ø÷uLzLke {w÷kfkík ÷eÄe. íku{Lkk ÃkíLke íku{Lke MkkÚku Lk økÞk fkhý fu íku{Lkk Ãknu÷k çku çkk¤fku {he [qõÞk níkk yLku ºkeswt sL{ðkLke yýe Ãkh níkwt. íku{Lku Ãkkt[ MktíkkLkku ÚkÞk – {Äwhe÷íkk, híkeLÿLkkÚk, huýwfk, {ehk, Mkkur{LÿLkkÚk. 1897{kt íku ÃkkuíkkLkk fwxwtçkLku ÷ELku þur÷Ëkn økÞk. òuhkþktfkuLkk ¼ezðk¤k ½hLku çkË÷u ynª íku{Lkk fwxwtçkLku hnuðk {kxu rðþk¤ çktøk÷ku {éÞku. ynª xkøkkuhLku Ãknu÷eðkh ÃkkuíkkLkk fwxwtçk MkkÚku rLkfxíkkÚke hnuðkLkku yðMkh MkktÃkzâku. þur÷Ëkn{kt þk¤kyku Lknkuíke íkuÚke íku{ýu çkk¤fkuLku ½uh rþûký ykÃkðkLke ÔÞðMÚkk fhe. íku{Lku ÃkkuíkkLku þk¤kLkk rþûký «íÞu yýøk{ku níkku yLku íkuLkk Ëw:¾Ë M{hýku íku{Lkk {Lk{kt h{e hÌkk níkk. íku{ýu ÃkkuíkkLkk çkk¤fkuLku çku {nkLk {nkfkÔÞku hk{kÞý yLku {nk¼khíkÚke Ãkrhr[ík fhðkLke ¾kMk fk¤S ÷eÄe. íku{Lkku yr¼«kÞ níkku fu ykÃkýe ÃkhtÃkhkLkk Mkðkuo¥k{ íkíðkuLku ykÃkýkt çkk¤fkuLkk {Lk MkwÄe ÃknkU[kzðkLkku yu MkkiÚke Mkkhku {køko níkku. yk çktLku {q¤fkÔÞkuLkk Mktrûkó MktMfhýku «kÃÞ çkLku íku {kxu íku{ýu ÃkkuíkkLkk ¼ºkeò MkwhuLÿLkkÚk xkøkkuhLku {nk¼khík Mktrûkó YÃku çktøkk¤e{kt yLku ÃkíLke {]ýkr÷LkeËuðeLku hk{kÞýLkwt çktøkk¤e MktMfhý íkiÞkh fhðkLkwt fk{ MkkUÃÞwt. Ãký yu fkÞo Ãkqhwt ÚkkÞ íku Ãknu÷kt íkku {]ýkr÷LkeËuðeLkwt {]íÞw ÚkÞwt. 23 LkðuBçkh, 1902Lkk hkus íku{Lkwt {]íÞw ÚkÞwt íÞkhu yk¾e hkík xkøkkuhu yuf÷k yøkkMke{kt yktxk {kÞko fÞko. ÃkkuíkkLkk ytøkík þkufLku {kýMkkuLke LkshÚke Zktfe Ëuíkk íku{Lku ykðzíkwt níkwt. yu ÃkAe çku {rnLkk Ëhr{ÞkLk ÷¾kÞu÷k fkÔÞ{kt íku{Lkk ÓËÞ{kt Q¼hkE hnu÷ku þkuf «åAÒkÃkýu ÔÞõík ÚkE økÞku. íku fkÔÞku M{hý MktøkúnYÃku «fx ÚkÞk.
xkøkkuhLkk Ãkwºk hÚkeLÿLkkÚkLkk rþûký {kxu yLku çkeswt yu{Lkk {Lk{kt rLk»fk{ Mkuðk îkhk ykí{kr¼ÔÞÂõík Ãkk{ðkLke Ít¾Lkk «çk¤ çkLke yLku íku Mk{ksLke fkuEf heíku Mkuðk fhðkLke Wífx EåAk{kt Ãkrhý{e. yk ¼kðLkkyku{ktÚke çkk¤fkuLku hk»xÙeÞ ykËþkuoLku yLkwMkheLku rþûký ykÃkðk {kxu yuf MktMÚkk Q¼e fhðkLke EåAk òøke. yk{, xkøkkuhu nkuMxu÷Lke ÔÞðMÚkk MkkÚkuLke þktríkrLkfuíkLk MktMÚkk MÚkkÃkðkLkku {n¥ðLkku rð[kh fÞkuo. f÷f¥kk{kt yu{Lkk ËefhkLku Mkkhe þk¤k{kt «ðuþ {¤e þõÞku nkuík Ãkhtíkw íku{Lku yuðe þk¤kLkk rþûký {kxu ykfhku Ãkqðoøkún níkku. yu ytøku íku{Lkk rð[khku yuðk níkk fu – çkk¤Ãký{kt þk¤kLke rþûkýLke ÃkØrík nuX¤ {khu íkeðú ÞkíkLkk{ktÚke ÃkMkkh Úkðwt Ãkzâwt níkwt. yu ÃkØrík nuX¤ çkk¤f «f]ríkLkk ¾ku¤kÚke yLku Mk{ksÚke íkÆLk rð¾qxwt Ãkze òÞ Au yLku þk¤k Lkk{u yku¤¾kíkk fkh¾kLkk{kt {wfkE òÞ Au. yu yMðk¼krðf ðkíkkðhý çkk¤fLkk r[¥kLku hkusuhkus ÞtºkýkLkku ¼kuøk çkLkkðe Ëu Au.
ykðk yLkw¼ð{ktÚke ÃkkuíkkLkk ÃkwºkLku ÃkMkkh Lk Úkðwt Ãkzu íku {kxu frðíkkLkk yuf÷ {nu÷{ktÚke çknkh ykðe rþûkf íkhefuLke Vhs yËk fhðk «uhkÞk. yuu MktMÚkkLkk MÚkkLk íkhefu Ëu¾eíke heíku s þktríkrLkfuíkLkLku ÃkMktË fhðk{kt ykÔÞwt. ykÃkýe «k[eLk ¼khíkeÞ økwhw-rþ»ÞLke ÃkhtÃkhk «{kýu rþûkf yLku rðãkÚkeo ðå[u rLkfxLkku yLku ytøkík MktçktÄ MÚkÃkkÞ yu {kxu MktMÚkk MkkÚku s rLkðkMkLke ÔÞðMÚkk nkuÞ íku{ íkuyku EåAíkk níkk. íkuyku EåAíkk níkk fu ðøkkuo ¾wÕ÷k{kt, ð]ûkLke AkÞk{kt ÷uðk{kt ykðu. íku {kLkíkk fu ¾wÕ÷k{kt ðøkkuo ÷uðkÞ íkku «f]ríkLkk økkZ MktÃkfo{kt ykðe þfkÞ yLku rþûký{kt y{wf «fkhLke yLkkiÃk[krhfíkk ykðíkk íku ykLktËËkÞf çkLku. MktøkeíkLkk yLku ÃkwhkýfÚkkykuLkk ðøkkuo Mkktsu ykfkþLkk Aºk Lke[u ÞkuS þfkÞ. 22 rzMkuBçkh, 1901Lkk rËðMku çkúñ[Þo yk©{Lke MÚkkÃkLkk ÚkE íÞkhu frðLkk Ãkwºk hÚkeLÿ Mkrník íku{kt Ãkkt[ rðãkÚkeoyku níkk yLku MktMÚkk{kt MkkiÚke Ãknu÷k rþûkf íkhefu huðk[tË òuzkÞk. rþðÄLk rðãkýoð þur÷Ëkn{kt hÚkeLÿLkkÚkLku MktMf]ík ¼ýkðíkk íku MktMÚkkLkk {wÏÞ ykÄkh YÃk çkLke økÞk. ¼ðkLke[hý çkuLkSo su{ýu çkúñkLktË WÃkkæÞkÞ yuðwt Lkk{ Äkhý fhu÷wt níkwt íku{ýu xkøkkuhLku ‘økwhwËuð’Lkk Lkk{Úke MktçkkuÄðkLke «Úkk þY fhe. yk MktçkkuÄLk yux÷wt ÔÞkÃkf çkLke økÞwt fu þktríkrLkfuíkLkLkk rðãkÚkeoykuLku {kxu xkøkkuh ‘økwhwËuð’ s çkLke hÌkk. {nkí{k økktÄe Ãký yu{Lku yu Lkk{u s MktçkkuÄðkLkwt ÃkMktË fhíkk.
økwhwËuðLkku økktÄeS MkkÚku suðku MktçktÄ níkku yuðku s MktçktÄ økwshkík MkkÚku Ãký níkku. yufðkh frððh hðeLÿLkkÚk xkøkkuh þktríkrLkfuíkLk {kxu Vk¤ku W½hkððk «ðkMku LkeféÞk níkkt. Vhíkkt-Vhíkkt yu økwshkíkLkk økkUz÷ hkßÞLkk {nkhkò ¼økðík®Mkn ÃkkMku ÃknkUåÞk. {nkhksu ¾qçk Mkkhe Mkh¼hk fhe. ½ýk rËðMk Ãkhkuýkøkík Mkk[ðe Aíkkt íku{ýu fkuE s Vk¤ku ykÃÞku Lknª. xkøkkuhLku ykùÞo ÚkÞwt fkhý fu íku{Lku {nkhkò ÃkkMkuÚke ½ýe {kuxe hf{Lkk Vk¤kLke yÃkuûkk níke. Ãký yufÃký çkkswÚke Vk¤k çkkçkíku fkuR ðkík Lkef¤e Lknª. yk¾hu økwYËuð yÃkurûkík Vk¤ku ÷eÄk rðLkk s þktríkrLkfuíkLk ÃkkAk VÞko. Úkkuzk Mk{Þ ÃkAe {nkhks ¼økðík®MknSyu þktríkrLkfuíkLkLke {w÷kfkík ÷eÄe yLku íÞkt {kuxe hf{Lkku Vk¤ku ¼ux ÄÞkuo. yu òuELku xkøkkuhLku LkðkE ÷køke. yu{ýu ¼økðík®Mkn çkkÃkwLku ÃkqAâwt fu nwt økkUz÷ hkufkÞku íÞkhu ykÃku Vk¤ku Lk ykÃÞku. ¼økðík®Mknu fnu÷e ðkík økwshkíkLkk MktMfkh yLku ykríkÚÞ¼kðLku Wòøkh fhu Au. íku{ýu fÌkwt fuu, frððh ykÃk {køkku yLku nwt ykÃkwt yu ykÃkLkwt yÃk{kLk økýkÞ. ykÃku Vk¤ku {køkðkLkku Lk nkuÞ. yu íkku y{khu ykÃkLkk [hýu ÄhðkLkku nkuÞ. yk Mkkt¼¤e xkøkkuhLku MkkLktËkùÞo ÚkÞwt.
hðeLÿLkkÚk xkøkkuhLku økwshkík yLku Mkrðþu»k y{ËkðkË MkkÚku rLkfxLkku Lkkíkku hÌkku níkku. íku{Lkk {kuxk¼kE MkíÞuLÿLkkÚk y{ËkðkË{kt rsÕ÷k LÞkÞkÄeþ níkk yLku þkneçkkøk ¾kíkuLkku {kuíke {nu÷(nk÷Lkwt MkhËkh Ãkxu÷ Mktøkúnk÷Þ) yu{Lkwt rLkðkMkMÚkkLk níkwt. 1878{kt Ãknu÷e ðkh y{ËkðkË ykðu÷k ÞwðkLk hðeLÿLkkÚk ynª A {rnLkk hÌkk níkk. ÃkkA¤Úke ÷¾kÞu÷e íku{Lke rðÏÞkík Lkðr÷fk ‘ûkwrÄík Ãkk»kký’Lkwt fÚkkðMíkw íku{Lku ynªÚke {éÞwt níkwt.
SðLkfk¤ Ëhr{ÞkLk hðeLÿLkkÚk Mkkíkuf ð¾ík økwshkíkLke {w÷kfkíku ykðu÷k. ykÍkËe ykðe íku Ãknu÷kt fkrXÞkðkz{kt Ëuþe rhÞkMkíkku níke. yu{ktLke yuf rhÞkMkík, ¼kðLkøkh hkßÞ{kt ¼kð®MknS yLku f]»ýfw{kh®MknS suðk MkkrníÞ«u{e yLku f÷k«u{e hksðeyku ÚkE økÞk. yk hkßÞLkk ËeðkLk «¼kþtfh Ãkèýe Ãký MkkrníÞ«u{e MkßsLk níkk. íku{ýu xkøkkuhLku ¼kðLkøkh LkkuíkÞko. xkøkkuh fkrXÞkðkzLke f÷k yLku MktMf]rík òuE ¼kðrð¼kuh çkLÞk. «¼kþtfh¼kEyu yuf hkrºkyu xkøkkuhLku ÃkkuíkkLku íÞkt ðk¤w(hkrºk¼kusLk) {kxu LkkuíkÞko. íku{ýu {nu{kLkkuLku ÃkehMkðk {kxu fkrXÞkðkze ¼kusLk íkiÞkh fhkÔÞwt. yu{kt çkk¤wfz økk{Lkk çkksheLkk hkux÷k, fktxk¤k hªøkýkLkku yku¤ku, økeh økkÞLkwt þuZfZwt ËqÄ yLku {k¾ý, Ëuþe økku¤Lkwt Ëzçkwt, ÷nrýÞku {Mkk÷ku, økksh-økh{h-fuhzkLku fuheLkk yÚkkýk, ¼hu÷k ½ku÷h {h[k, [e¼zkLke fk[he, ¾e[ze, fZeLke MkkÚku fk[Lke zeþ{kt çkxkfkLke ík¤u÷e ò¤eðk¤e fkíkhe {qfe níke yLku MkkÚku {Ä{eXe {nu{kLkøkrík Ãký níke. xkøkkuhu fkíkhe nkÚk{kt ÷E çkkhef rLkheûký fheLku ÃkkAe {qfe ËeÄe. yk ðkík ÃkèýeSLkk æÞkLk çknkh Lknkuíke. íku{ýu nMkíkkt-nMkíkkt fÌkwt – ykÃku fkíkhe fu{ Lk ÷eÄe. xkøkkuh fnu – ÃkèýeS, ykðe {Lkkunh s{ðkLke ðMíkw(fkíkhe) {U ®sËøke{kt õÞkhuÞ òuE LkÚke. f÷kí{f fkíkhe ¾kE sðk {khwt frðÓËÞ Lkk Ãkkzu Au. ykÃku íkku fux÷e yËT¼wík yLku yLkuhk MðkËðk¤e fkrXÞkðkze ðkLkøkeyku ÃkehMke Au. y{khe çktøkk¤e çknuLkku ykðe MðkrËü hMkkuE çkLkkððkLkwt òýíke nkuík Lku íkku çktøkk¤ õÞkhuÞ {ktMkknkhe çkLÞwt Lk nkuík. ËeðkLkSyu fÌkwt – çkxkfkLke fkíkhe çkLkkððkLke ¾{ýe ¼kðLkøkhLke {q¤ hksÄkLkeLkk þnuh rþnkuhLkk ÷wnkh fkheøkhku çkLkkðu Au. y{khe çknuLkku ¾{ýe Ãkh fkíkhe Ãkkze yuLku Mkqfðe – ík¤eLku Vhk¤{kt ¾kÞ Au. y{khu íÞkt ½hku½h fkíkhe çkLku Au. ykÃk «u{Úke s{ku. ÃkAe s xkøkkuhu fkíkheLku LÞkÞ ykÃÞku. rðËkÞ ðu¤kyu ¼kðLkøkhLke ÞkËøkehe YÃku ÃkèýeSyu xkøkkuhLku fkíkheLkk ÃkkMko÷ku ¼ux ykÃÞk. þktríkrLkfuíkLkLke {w÷kfkíku ykðLkkh {nu{kLkkuLku xkøkkuh «u{Úke økwshkíke fkíkhe ÃkehMkíkk. rðËuþe {nu{kLkku LkkMíkkLke f÷kí{f [es òuE LkðkE Ãkk{íkk. frð íku{Lku Ãký fkíkhe MkkÚku çkktÄe ykÃkíkk.
f÷kí{f fkíkheLke su{ s hðeLÿLkkÚk økwshkíkLkk økhçkkÚke Ãký ¾kMkk «¼krðík níkkt. 1920{kt ßÞkhu xkøkkuh økwshkík ykÔÞk íÞkhu LkðhkrºkLkwt Ãkðo Ãkqhçknkh{kt ¾e÷u÷wt. xkøkkuhLku økwshkíkLkk økhçkk ¾qçk s øk{e økÞu÷k. yuf «Mktøku íku{ýu fÌkwt fu – økwshkíkLkk ÷kufSðLk{kt hkMk-økhçkkLkk f÷kfkhkuyu ykæÞkÂí{f ¼kðLkkLku ò¤ðe hk¾e Au. ík{u yuLku Mkk[ðòu. ík{khe Mkkhe økhçkk økkLkkhe fLÞkykuLku {khe MkkÚku þktríkrLkfuíkLk {kuf÷ku. nwt íku{Lku hksðtþeLke su{ {khk ½uh hk¾e Ãkhkuýkøkík fheþ. {khe ËefheykuLke su{ Mkk[ðeþ, íkuyku y{khe çktøkk¤e fLÞkykuLku hkMk-økhçkk þe¾ðþu ÃkAe nwt íku{Lku rðËkÞ ykÃkeþ. ykðku níkku hðeLÿLkkÚkLkku MktMf]rík «íÞuLkku ÷økkð.
Ãkhtíkw SðLk¼h {w~fu÷eykuyu frððh xkøkkuhLkku fuzku {qõÞku Lkníkku. yu{Lkk ÃkíLke {]ýkr÷LkeËuðeLkk {]íÞw Mk{Þu íku{Lkk ºký çkk¤fku huýwfk(W.12 ð»ko), {ehk(W. 10 ð»ko) yLku AuÕ÷ku Mkku{eLÿLkkÚk {kºk ykX s ð»koLkku níkku. íku{Lkk WAuhLke sðkçkËkhe xkøkkuh Ãkh ykðe Ãkze. íku{Lke çkeS Ëefhe huýwfkLku ûkÞ hkuøk ÚkÞku níkku íkuÚke nðkVuh {kxu rn{k÷ÞLke {æÞ{kt ykÕ{kuzk ÷E sðk{kt ykðe. yk yuf÷ðkMk yLku çke{kh çkk¤fLku yLkwYÃk {LkkuhtsLk {¤u íku nuíkwÚke çkk¤fkÔÞku ÷¾ðkLkwt [k÷w fÞwO. yk fkÔÞku ÃkkA¤Úke rþþw fkÔÞMktøkún Lkk{u «rMkØ ÚkÞk suLkkÚke çktøkk¤e MkkrníÞ Mk{]æÄ çkLÞwt. ykÕ{kuzk{kt ºký {rnLkk økkéÞk ÃkAe huýwfkLke íkrçkÞík ÷Úkze yLku MkÃxuBçkh 1930{kt íku {]íÞw Ãkk{e. íku{Lkku MkkiÚke LkkLkku Ãkwºk íkuLkk MknÃkkXe MkkÚku hò økk¤ðk økÞku íÞkhu íkuLku fku÷uhkLkku hkuøk ÚkE økÞku yLku LkðuBçkh 1907{kt íku{ýu yu ÃkwºkLku Ãký økw{kÔÞku. 1905{kt íku{ýu ÃkkuíkkLkk rÃkíkkLku Ãký økw{kÔÞk níkk. yk{, Ãkkt[ ð»koLkk økk¤k{kt xkøkkuhu [kh ðkh {]íÞwLkk yk½kíkku MkÌkk. çktøkk¤{kt MkirLkfkuLkk çk¤ðk ÃkAe rçkúrxþ Mkhfkhu Mk¥kk ÃkkuíkkLku nMíkf ÷eÄe íÞkh ÃkAe Ãknu÷e ðkh hksfeÞ ðkíkkðhý ¾qçk fÚk¤e økÞwt. yu Mk{ÞLkk ¼khíkLkk økðLkoh sLkh÷ yLku ðkEMkhkuÞ ÷kuzo fÍoLku yk ¾¤¼¤kx ÷kðe ËeÄku. xkøkkuhLkwt MktðuËLkþe÷ ÓËÞ íkuLkkÚke y¤økwt hne þõÞwt Lknª. íku{Lku yktËku÷LkLkk çkeò íkçk¬k{kt, çktøkk¤eyku ðå[uLke yufkí{fíkk MÚkkÃkðk{kt hMk Ãkzâku. Ëuþ«u{Lke ¼kðLkkLku ÔÞõík fhíkkt yu{ýu ÷¾u÷k yMktÏÞ fkÔÞku çktøkk¤e ¼k»kk{kt MktøkúnYÃk çkLke økÞk. yu{ktLkk fux÷kf økeíkku íkku ÃkkA¤Lkk ð»kkuo{kt {nkí{k økktÄeLku r«Þ ÚkE Ãkzâk yLku yu{Lke «kÚkoLkk Mk¼kyku{kt yu økeíkku rLkÞr{ík heíku økðkíkk. Yuf fu¤ðýefkh íkhefu þktríkrLkfuíkLkLkk þktík ðkíkkðhý{kt ÃkkuíkkLkwt fkÞo ÃkkAwt ykht¼e Ëuðk {kxu yu{Lku yktËku÷Lk{ktÚke ¾Mke sðwt Ãkzâwt. ÃkAe xkøkkuhu ÃkkuíkkLkku Mk{Þ yu{Lkk hMkLkk çku ûkuºkku{kt, yÚkkoík MkkrníÞMksoLk yLku þktríkrLkfuíkLkLke MktMÚkk ðå[u ðnU[e ËeÄku. hksfeÞ «ðknÚke íkuyku ÷øk¼øk yMÃk~Þo hÌkk. íkuyku {kLkíkk níkk fu ykÃkýk Ëuþ{kt rðËuþeykuLkwt þkMkLk nkuðk Aíkkt ykÃkýe «k[eLk ÃkØríkLku yLkwMkheLku ykÃkýu Mkw¾kfkhe{kt ð]rØ fhe þfeyu.
SðLk{kt þYykíkÚke s xkøkkuhu rÃkíkk íkÚkk ¼kEyku ÃkkMkuÚke ÄkŠ{f ð]r¥k «kó fhe níke. yufuïhðkËLkk rMkØktíkLku yLkwMkheLku xkøkkuhu rÃkíkkLkk MÚkkÃku÷k Ä{o «íÞu «erík fu¤ðe. íkuyku «kÚkoLkk Mk{Þu økkðkLkk Mkúkuíkku h[íkk. yuf MkúkuíkÚke íkku rÃkíkk yux÷k «MkÒk ÚkE økÞk níkk fu íku{ýu hðeLÿLkkÚkLku ELkk{ YÃku ÃkiMkk ykÃke ÃkkuíkkLke «þtMkk ÔÞõík fhe níke. xkøkkuhLke Ä{oLke ¾kusLkku ykht¼ «f]ríkÚke ÚkÞku suLku {kxu yu{Lku MkkiÚke ðÄkhu ykf»koý níkwt. íkuyku Ãkkuíku fnu Au fu – {khu {kxu MkkûkkífkhLkku ykht¼ «f]rík MkkÚku {khe ½rLkcíkk îkhk ÚkÞku níkku. íku{Lkk fkÔÞku{kt «f]ríkÚke Ãkh yuðk yáü ykí{kLku ÷økíkk «&™ku yLku ÃkkA¤Úke íkuLke MkkÚkuLkk ¼kiríkf MktÃkfoLke Ít¾Lkk Ãký ÔÞõík ÚkkÞ Au. íkuyku {kLkíkk fu {Lkw»Þ òríkLke Mkuðk rMkðkÞ ¿kkLk, «u{ yLku Mkuðk îkhk yufe MkkÚku MktÃkfo MkkÄðkLkk ykÃkýk yrÄfkhkuLkku y{÷ fhðkLkku çkeòu fkuE {køko LkÚke. {Lkw»Þ{kt EïhLkwt ËþoLk fÞko ÃkAe xkøkkuhLke ¾kus Ãkqhe ÚkE. yu{Lke yuðe áZ {kLÞíkk çktÄkE økE fu fuð¤ {kLkðe îkhk s EïhLkku Ãkqýoík{ YÃku Mkkûkkífkh ÚkE þfu.
xkøkkuhu çktøkk¤{kt yuf y«rík{ MkkrníÞfkh íkhefu Lkk{Lkk {u¤ðe níke Ãký çknkhLke ËwrLkÞkLkk ÷kufkuLku {kxu nsw íkuyku y¿kkík s níkk. 1912{kt íku ÷tzLk sðkLkk níkk Ãký íku{Lke íkrçkÞík ¾hkçk ÚkðkLkk fkhýu yk «ðkMk hË fhðku Ãkzâku. Úkkuzk ð¾ík{kt Mkkò ÚkE økÞk Ãký zkuõxhkuyu ykÃku÷e Mk÷kn «{kýu ykhk{ fhðk {kxu íku{ýu þur÷ËknLkwt yufktík ÃkMktË fÞwO. íku{Lku økt¼eh «ð]r¥k fhðkLke Aqx Lknkuíke íkuÚke Mk{Þ fu{ ÃkMkkh fhðku íkuLkku «&™ Q¼ku ÚkÞku. íku{Lku {Lk{kt rð[kh ykÔÞku fu ÃkkuíkkLkk fkÔÞkuLkwt ytøkúuS ¼k»kktíkh fhðk{kt íkuyku Mk{Þ økk¤e þfu. íku{ýu swËk-swËk fkÔÞ Mktøkúnku{ktÚke [qtxe-[qtxeLku fux÷ef h[LkkykuLkk ytøkúuS yLkwðkËku fÞko. yk{ktÚke 103 yLkwrËík fkÔÞkuLku yufºk fheLku yu MktøkúnLku yu{ýu økeíkktsr÷ Lkk{ ykÃÞwt. çku fkhýkuMkh íkuyku yk MktøkúnLku yu Lkk{ ykÃkðk «uhkÞk. yuf íkku yu{ktÚke 55 fkÔÞku yu{Lkk çktøkk¤e Mktøkún økeíkktsr÷{ktÚke ÷uðkÞk níkk yLku çkkfeLkk yLÞ ykX Mktøkúnku{ktÚke ÷eÄk níkk. yk{kt MkkiÚke {kuxku Vk¤ku feŠík{kÕÞLkku níkku- Mkku¤ sux÷k fkÔÞku yu{ktÚke ÷uðk{kt ykÔÞk níkk. yk çktLku ÃkwMíkfkuLke «uhýk YÃku rð»kÞ yuf s – frð yLku ÔÞÂõík YÃk Eïh, suLku yu{ýu SðLk ËuðíkkLkwt Lkk{ ykÃku÷wt níkwt yux÷u Eïh «íÞuLkku ÃkkuíkkLkku «u{ níkku, EïhLku økeíkku îkhk yÃkuo÷e ytsr÷ níke. çktøkk¤e økeíkktsr÷ {kºk yk rð»kÞÚke «uhkÞu÷k fkÔÞkuLkku Mktøkún Au. 27 {u, 1912Lkk rËðMku {wtçkEÚke Mxe{h{kt økÞk. yøkkWÚke Lk¬e fÞko «{kýu xkøkkuhLke f÷kfkh hkuÚkuLMxkELkLke MkkÚku {w÷kfkík økkuXððk{kt ykðe. íku xkøkkuhLku #ø÷uLzLkk fkuEÃký «¾h MkkrníÞfkhLkk MktÃkfo{kt ÷kðe þfu íku{ níkk. íku{ýu ÃkkuíkkLkk ½hu yk{trºkík ÷u¾f r{ºkkuLke Mkk{u rðr÷Þ{ çkx÷h ÞexTMk økeíkkstr÷{ktÚke fkÔÞkuLkwt ÃkXLk fhðkLkwt Lk¬e fÞwO. økeíkktsr÷Lkwt ytøkúuS MktMfhý 1912Lkk ytík ¼køk{kt «fx ÚkÞwt níkwt. íkuLke {khVíku xkøkkuhLkku Ãkrù{Lkk ÷kufkuLku Ãkrh[Þ ÚkÞku. yu ÃkwMíkfLke íkífk¤ «þtMkk ÚkE yLku LkðuBçkh, 1913{kt xkøkkuhLku MkkrníÞ {kxuLkwt Lkkuçku÷ Ãkkrhíkkur»kf ykÃkðk{kt ykÔÞwt. ÃkwMíkfLke yu{Lke yk rMkrØLke fËh fhe rz.r÷xLke {kLkË WÃkkrÄ ykÃke íku{Lkwt MkL{kLk fÞwO yLku ÃkAe íkhík s rçkúrxþ Mkhfkhu Mk{úkxLkk sL{rËLku yu{Lku LkkExLkku EÕfkçk ykÃÞku. ÷kuf{kLÞ rx¤fu yMknfkhLkwt yktËku÷Lk þY Lknkuíkwt ÚkÞwt íku Mk{Þu íku{Lku ¼khík ðíke rðËuþ{kt MktËuþk ÷E sðkLkwt fkÞo MkkUÃÞwt. xkøkkuh ¼khíkLkk «ðõíkkLkku ¼køk ¼sðe þfu yLku ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkwt Sðtík «íkef çkLke þfu yuðk Mkðkuoå[ Ãkwhw»k íkhefu ykøk¤ íkhe ykðu yuðk níkk. yk{uÞ {nŠ»kLku «ðkMk fhðkLkwt ½ýwt øk{íkwt. {k[o 1930Úke þY fhe rzMkuBçkh MkwÄe{kt íku{ýu y{urhfk, rçkúxLk yLku hrþÞk Mkrník ÞwhkuÃkLke {w÷kfkík ÷eÄe. çkeS heíku Ãký yk «ðkMk {n¥ðLkku níkku. yr¼ÔÞÂõíkLkk yuf LkðeLk {kæÞ{ YÃku xkøkkuh r[ºkf÷k íkhV ykf»kkoÞk. ÃkkuíkkLke Ãkktzwr÷rÃkyku{kt MkwÄkhk {kxu AuzAkzku fhíkkt íkuyku yu rËþk{kt ¾U[kE ykÔÞk. íku{kt íkuyku yuf òíkLke ðÞçkØ ykf]ríkyku h[íkk níkk su{kt yuf ÃkAe yuf rð÷ûký ykf]ríkyku h[kíke økE. yu{kt hMk Ãkzíkkt yu{ýu MðíktºkÃkýu ÃkuLk yLku çkúþ çktLkuLkku WÃkÞkuøk fhe f÷kLkk ûkuºk{kt yuf MkknMk YÃku yuðe ykf]ríkyku h[ðk {ktze. ÃkkA¤Úke íkuyku {Lkw»Þkf]ríkyku Ãký MkwtËh heíku Ëkuhíkk. Xkøkkuhu ÃkkuíkkLkk Úkkuzk ÃkMktË fhu÷k r[ºkkuLkwt ÞwhkuÃk yLku y{urhfk{kt «ËþoLk fhðkLkwt Ãký Lk¬e fÞwO. yu{Lkk yk «ðkMk Ëhr{ÞkLk yu{Lke «ð]r¥kLkwt yuf LkðeLk ÃkkMkwt ËwrLkÞkLku òuðk {éÞwt. ykx÷e ðÞu Ãký yu{Lkk{kt MksoLkkí{f «ð]r¥kLkk Lkðk MðYÃkLkk «Þkuøkku fhðk sux÷e {kLkrMkf MVqŠík s¤ðkE hne íkuLkwt yk «{ký Au.
1932{kt xkøkkuh VheÚke W¥kusLkk¼he ÂMÚkríkLku fkhýu hksfkhý «íÞu ¾U[kE ykÔÞk. rçkúrxþ Mkhfkhu ®nËwykuLke ðå[u VkxVqx ÃkkzðkLkk WÆuþÚke Mkqr[ík ¿kkríkykuLkk y÷øk {íkËkh{tz¤ku h[ðkLkku rLkÄkoh fÞkuo níkku. {nkí{k økktÄeyu íkuLke Mkk{u Wøkú rðhkuÄ fÞkuo. Ãký íkuLkwt fkuE Ãkrhýk{ Lk ykðíkk økktÄeSyu yk{hýktík WÃkðkMk fhðkLkwt Lk¬e fÞwO Ãký AuðxLkku rLkýoÞ ÷uíkk Ãknu÷kt íku{ýu xkøkkuhLke Mk÷kn ÷uðkLkwt sYhe ÷køÞwt. íku{Lku xkøkkuh «íÞu ykËh¼kð íkku níkku s Ãký Mk{sÃkqðofLke Mk÷kn {kxu Ãký íkuyku íku{Lke Ãkh ykÄkh hk¾íkk. xkøkkuhu íku{Lku íkkh fhe sýkÔÞwt fu ¼khíkLke yufíkk yLku Mkk{krsf y¾trzíkíkkLku ¾kíkh yu{Lkk(økktÄeSLkk) SðLkLkku {qÕÞðkLk ¼kuøk ykÃkðkLkwt ÞkuøÞ níkwt. yk{ Aíkkt ¼khíkLke sLkíkk rLkËoÞ çkLkeLku ykðe hk»xÙeÞ fxwíkkLku íkuLkk ytrík{ ®çkËw MkwÄe Lkne sðk Ëu yuðe WíftXk¼he ykþk Ãký ÔÞõík fhe níke. íkkh {u¤ðeLku økktÄeSLku Ãký ykLktË ÚkÞku fu su íkkuVkLkLkk ðkíkkðhý{kt ÍtÃk÷kððk Ãkkuíku íkiÞkhe fhíkk níkk íku{kt çk¤ Ãkqhðk yu{Lkk Ãkh{ r{ºk ¼kðLkkÚke yu{Lke MkkÚku níkk. ykðe níke íku{Lke ÃkhMÃkh økkZ {iºke..
f÷f¥kk{kt ÷ktçke Mkkhðkh çkkË LkðuBçkh 1940{kt íkuyku þktríkrLkfuíkLk ÃkkAk sðk sux÷k Mkkò ÚkÞk. íÞkhÃkAeLkku íku{Lkku sL{rËLk 8 {u, 1941Lkk hkus þktríkrLkfuíkLk{kt ¼ÔÞ heíku Wsððk{kt ykÔÞku. Ãkhtíkw 1941{kt sw÷kELke yk¾hu íkuyku yux÷k çke{kh Ãkze økÞk fu f÷f¥kk ¾Mkuze 30 sw÷kEyu íku{Lkwt ykuÃkhuþLk fhðk{kt ykÔÞwt. ykuøkMx 7, 1941Lkk rËðMku {æÞkö Mk{Þu íku{Lkwt SðLk þktrík{Þ heíku ykuMkhe økÞwt. f÷f¥kkyu EríknkMk{kt yÃkqðo yuðwt á~Þ òuÞwt. yu{Lkk ËunLku yÂøLkMktMfkh {kxu nwøk÷e rfLkkhu ÷E sðk{kt ykÔÞku íÞkhu nòhkuLke MktÏÞk{kt ÷kufku ÃkkuíkkLkk r«Þ frðLkk ytrík{ ËþoLk {kxu W¼hkE hÌkk. yk{, yuf «ð]r¥k{Þ yLku økkihðÃkqýo SðLkLkku ytík ykÔÞku. nk, yu {kºk íku{Lkku ¼kiríkf ytík níkku. ÃkkuíkkLkk MkkrníÞMksoLk îkhk íkuyku yksu Ãký ykÃkýe ðå[u Sðtík Au yLku ¼rð»Þ{kt Ãký hnuþu.
