દીપાવલી એ આપણા સૌનો સૌથી મોટો રાષ્ટ્રીય, ધાર્મિક, આધ્યાત્મિક અને સામાજિક તહેવાર છે.
જે માત્ર સમગ્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ જ્યાં સુધી ભારતીયો છે અથવા જ્યાં સુધી ભારતીય સંસ્કૃતિ ફેલાયેલી છે ત્યાં પણ ખૂબ જ ઉત્સાહથી ઉજવવામાં આવે છે.
આ તહેવારની શરૂઆત અશ્વિન મહિનાના નવરાત્રિ પર્વથી માનવામાં આવે છે. પરંતુ ગોવત્સ દ્વાદશી/વસુ બારસ આ દીપાવલીનો પ્રથમ દિવસ છે.
વિશ્વની પ્રથમ સંસ્કૃતિ કૃષિ સંસ્કૃતિ છે અને ખેતીમાં ગાયનું વિશેષ મહત્વ છે.
આજે પણ ૯૦ થી ૯૫ ટકા ખેતી ગાય આધારિત છે, બળદ દ્વારા જમીન ખેડવામા આવે છે, પૌષ્ટિક અને શુદ્ધ દૂધ ઉપલબ્ધ છે. ગાયના છાણ અને મૂત્રમાંથી મળતું ખાતર પણ પાકને પોષક ખાતર અને તમામ પ્રાણીઓથી રક્ષણ પૂરું પાડે છે. તેથી, ગાય પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવા માટે ગાય અને વાછરડાની પૂજા કરવામાં આવે છે.
આ સાથે આઠ દિશાઓના રક્ષક એવા આઠ વસુઓ પ્રત્યે પણ આદર વ્યક્ત કરવામાં આવે છે. અને ચારે દિશામાંથી પશુપાલન સૃષ્ટિની રક્ષા માટે કામના કરી હતી.
બીજો દિવસ એટલે ધનતેરસના શુભ દિવસના સ્મરણનો દિવસ પણ છે જે આરોગ્યના દેવતા/આયુર્વેદના સર્જક વિષ્ણુરૂપ ધન્વંતરીની જન્મજયંતિ છે, શ્રી લક્ષ્મીનો જન્મદિવસ છે, જે ધન, અન્ન, ઐશ્વર્ય, આરોગ્યની દાતા છે. વગેરે આથી ધાણાના ચિન્હ પર દીવો રાખીને વાજિંત્રો સાફ કરીને તેની પૂજા કરવી.
આ દિવસ આપણા પૂર્વજોની શ્રેષ્ઠ ગતિ માટે દીવા પ્રગટાવવાનો દિવસ પણ છે. જેથી તેમનો પિતૃલોકનો માર્ગ પ્રજ્વલિત થાય.
આ દિવસે દક્ષિણ દિશામાં દીવો કરીને જળ સ્ત્રોતો પર દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે. નદીઓમાં ઘીના દીવા પ્રગટાવવામાં આવે છે.
ત્રીજો દિવસ નરક ચતુર્દશીનો છે.આ દિવસે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ વહેલી સવારે નરકાસુર રાક્ષસનો નાશ કર્યો હતો અને તેમના દ્વારા કેદ કરાયેલી ૧૬૧૦૦ નિર્દોષ, નિષ્કલંક અને સુંદર છોકરીઓને મુક્ત કરી હતી.
મુક્ત થવા પર, તેમને સામાજિક-વિનાશ કરનારા બદમાશોની નજરથી બચાવવા માટે તેમનું સ્થાન આપીને તેમનું સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું. નહિ તો સમાજ આ બંદીવાન છોકરીઓને અપવિત્ર માને છે. અને તે છોકરીઓને વેશ્યાવૃત્તિમાં નાખે છે.
ઘણા વિદ્વાનો તેનો આધ્યાત્મિક અર્થ નીચે મુજબ સમજાવે છે.
તમારા શરીરમાં ૧૬૧૦૮ નાડીઓ છે. શરીરને શુદ્ધ રાખીને સ્વસ્થ અને શુદ્ધ રાખવા માટે આ દિવસ અશુદ્ધિ, પાપ જે નરક, પતન અને વિનાશનું દ્વાર છે તેનો નાશ કરવા ભગવાનને અર્પણ કરવાનો છે.
આ દિવસે બજરંગબલી શ્રી હનુમાનજી, જેઓ જન્મ સમયે (હનુમાન જયંતિ ચૈત્ર પૂનમ) સૂર્યને ફળ સ્વરૂપે ખાવા ગયા હતા. ત્યારે દેવતાઓના રાજા ઈન્દ્રએ સૂર્યના અસ્ત થવાથી સૃષ્ટિના વિનાશના ડરથી તેની રામરામ પર વીજળીનો પ્રહાર કર્યો. જેના કારણે બાલ હનુમાનજી, સૂર્યલોક મૂર્છામાંથી પડીને, આ દિવસે વહેલી સવારે પૃથ્વી પર પડ્યા અને એક રીતે તેમનો પુનર્જન્મ થયો. તેથી તેને મહાવીર હનુમાન જયંતિ તરીકે પણ ગણવામાં આવે છે.
શ્રી દુર્ગા સપ્તશતીમાં દર્શાવેલ ત્રણ રાત્રિઓમાંથી એક આ દિવસની રાત્રિ માનવામાં આવે છે.
અઘોરીઓ આ રાત્રે તેમની અગ્નિસંસ્કારની પ્રથા સાબિત કરે છે.
આ રાત્રીમાં વિદ્યાર્થીઓએ કરેલ અભ્યાસ પુરવાર થાય છે.
વૈદ્યો દ્વારા વિવિધ છોડમાંથી સિદ્ધ દવાઓ પ્રાપ્ત થાય છે.
દીપાવલીનો ચોથો દિવસ એ ભગવાન શ્રી રામચંદ્રજીના લંકામાં વિજય બાદ તેમના આગમનનો દિવસ છે. તેથી જ તે પ્રકાશનો તહેવાર છે. અને અષ્ટ લક્ષ્મીની પૂજાનો દિવસ છે.
દીપાવલીનો પાંચમો દિવસ કારતક શુક્લ પ્રતિપદા છે જે બલિપ્રતિપદા- રાજા બલી રાક્ષસ-રાક્ષસ રાજા હતી. તે ખૂબ જ સદાચારી અને સેવાભાવી હતો. પરંતુ તેણે પોતાની શક્તિથી સત્ત્વશીલ સદ્ગુણી આત્માઓ (દેવોને) દબાવી દીધા હતા. તેથી, સમાજના કલ્યાણ અને રક્ષણ માટે, શ્રી વિષ્ણુએ સમગ્ર બ્રહ્માંડને વામનાવતાર ધારણ કરી, રાજા બલિ પાસેથી ત્રિભુવન રાજ્યનું દાન કર્યું અને તેમને અધધધનું રાજ્ય આપ્યું. તેમની સ્મૃતિ માટે અને દેવેન્દ્ર ઈન્દ્રની મનસ્વીતાને રોકવા માટે, ભગવાન કૃષ્ણએ તેમની સહાયથી અને તેમની શક્તિથી ગોવર્ધન પર્વતને ઉભો કર્યો અને ગોવર્ધન પર્વત અને ગોપ સમાજમાં તેમના દ્વારા વરસેલા અવિરત વરસાદથી જાગૃતિ લાવી.
અને લંકામાં વિજય મેળવ્યા બાદ ભગવાન શ્રી રામચંદ્રજીના આગમનની યાદમાં નવા વર્ષનો પ્રારંભ દિવસ છે.
તે તેની પરંપરામાં સૌથી પવિત્ર છે. એક દિવસ. (બાકીના બે દિવસ દશેરા, ગુડી પડવો અને અડધો દિવસ અક્ષય તૃતીયા છે.) બલિપ્રતિપદા, ગોવર્ધન પૂજા, નવા વર્ષના દિવસે, પુત્રી તેના પિતાની આરતી કરે છે અને પત્ની તેના પતિની આરતી કરે છે અને તેના ચાલુ રહે તેવી શુભેચ્છાઓ આપે છે. પ્રગતિ, સફળતા અને આરોગ્ય. અને પિતા/પતિ તેમની પુત્રી/પત્નીને ઉદાર ભેટ આપીને ખુશ કરે છે. દિવાળીનો છઠ્ઠો દિવસ ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના અપાર સમર્પિત પ્રેમનો દિવસ છે. જે ભાઈ ધર્મરાજા યમ અને બહેન યમી (યમુના) ના આદર્શ ભાઈ બહેન પ્રેમને સમર્પિત છે. આ દિવસે દીપાવલીમાં પ્રથમ અમાવસ્યાનું દર્શન થાય છે. તેથી બહેનો તેમના ભાઈના ઘરે તેમને મળવા આવે છે અને પ્રથમ અમાવાસ્યાની પૂજા-અર્ચના કરીને તેમના ભાઈના લાંબા આયુષ્ય માટે પ્રાર્થના કરીને તેમના ભાઈને મીઠાઈ પણ અર્પણ કરે છે અને ભાઈઓ પણ તેમને કપડાં, ઘરેણાં અને ભેટ આપીને તેમનું સન્માન કરે છે. પૈસા
બે દિવસ પછી બધા આરામ કરે છે. તેઓ તેમના પરિવારના મિત્રોને મળવા જાય છે અથવા તેમને તેમના ઘરે બોલાવે છે અને તેમનું સન્માન કરે છે અને ખુશીઓ ફેલાવે છે.
બીજા દિવસે પંચમી છે. જેને પાંડવ પંચમી કહેવામાં આવે છે. પાંડવો આ દિવસે સ્વર્ગમાં ગયા હતા.
સન્યાસી તેને જ્ઞાનપંચમી કહે છે. આ દિવસે, માનવ જીવનનો સાચો અર્થ જાણીને, તમામ લોકો ધર્મના માર્ગે સાર્થક જીવન જીવે, અર્થ પ્રાપ્ત કરે અને સમાન સેક્સ માણે અને ધર્મ, અર્થના આ ચતુર્થાંશ પુરુષોના માર્ગે આગળ વધે તેવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે. , કામ અને મોક્ષ.
વિદ્યાર્થીઓ પણ નવા ઉત્સાહ સાથે ફરીથી શીખવાનું શરૂ કરે છે.
આ દિવસે, પોતાનો વ્યવસાય ફરીથી શરૂ કર્યા પછી, દરેક વ્યક્તિ ઉત્સાહ, ઉત્સાહ અને સફળતા અને પ્રગતિ અને વિશ્વાસની અપેક્ષા સાથે વ્યસ્ત થઈ જાય છે. આ દિવસે 3. સૌથી પવિત્ર દિવસોમાં અક્ષય અડધો દિવસ વહેલો છે.
આ દિવસે ભગવાન મહાદેવજીએ ત્રિપુરાસુરનો નાશ કરીને ત્રિલોકને શાંતિ આપી હતી. આ પ્રસંગની યાદમાં દેવતાઓએ દીપોત્સવની ઉજવણી કરી હતી.
