ભારતીય ફિલ્મ જગતમાં વિકી ગયેલ દાયકાના મશહૂર અદાકાર સ્વ. રાજેશ ખન્ના ઉર્ફે (કાકા) ના હુલામણા નામથી ઓળખાતા જેઓને જે તે સમયગાળા દરમિયાન વિશિષ્ટ સન્માનોથી નવાજવામાં આવ્યા હતા તેમની મશહૂર ફિલ્મ ‘‘અમરપ્રેમ‘‘ જે બાબતે હાલમાં છ-સાત દાયકા વટાવી ચુકેલ વ્યક્તિઓને તો કહેવાની જરૂર નહીં પડે તેઓએ તો આ ફિલ્મ ને લગભગ થીયેટરમાં નીહાળી હશે જ, પરંતુ હાલની જનરેશન જેમાં મોટાભાગના માતૃભારતીના વાચકો અને લેખકો પણ સામેલ હશે જેઓએ આ મશહૂર ફિલ્મ ની મજા માણી નહીં હોય તેમની માટે ‘‘અમરપ્રેમ‘‘ ની કહાની છણાવટ રજૂ કરેલ છે. આ તબક્કે હું માતૃભારતી એપ સંચાલનના સમસ્થ આયોજકોને અભિનંદન પાઠવું છે તેઓએ આ વ્યવસ્થા ને ઓપ આપેલ છે.
જે તે સમયની ઓલ ટાઈમ ફેવરિટ તરીકે એક હિન્દી ફિલ્મ પસંદ કરવી હોય તો તે શક્તિ સામંતની ‘‘અમર પ્રેમ‘‘ હોવી જોઈએ. એક યુવાન ગામઠી છોકરી તેના કઠોર પતિને બીજી પત્નીને ઘરે લાવે છે તે જોતી તેના શરૂઆતના મોન્ટેજથી લઈને મૃત્યુની ક્ષણો સુધી, જ્યારે સ્ત્રી, હવે તેના સંધ્યાકાળમાં, દુર્ગા પૂજાના તહેવારો તરીકે તેના પાલક પુત્રના ઘરે સાપેક્ષ આરામમાં લઈ જવામાં આવે છે. કોલકાતાની શેરીઓમાં બહાર નીકળો... અમર પ્રેમ એ પ્રિય બોલિવૂડ આર્કીટાઇપ: સુવર્ણ-હૃદયની વેશ્યાને ભવ્ય અંજલિ છે.
શર્મિલા ટાગોર એ સ્ત્રીની ભૂમિકા ભજવે છે કે જેને દરેક વયના પુરુષો જીવન બદલતા સંવર્ધન માટે આકર્ષિત કરે છે તે પટકથા માટે ખૂબ જ સુખદ પરિસ્થિતિ છે. ફિલ્મમાં એક સાત વર્ષનો છોકરો અને ત્રીસ વર્ષથી વધુ ઉંમરનો પુરુષ બંને તેની પાસેથી એક જ પ્રકારનું ભાવનાત્મક ધ્યાન ઈચ્છે છે. આ વેશ્યા સેક્સ વિશે નથી. તેણી આત્મા વિશે છે. શર્મિલા બિભૂતિભૂષણ બંધોપાધ્યાયની વાર્તાના આ કાલાતીત રૂપાંતરણમાં લાવે છે, જે એક પ્રકારની સરળ સુંદરતા છે જે કરુણ પરંતુ ઉત્કૃષ્ટ વાર્તાના ગીતવાદને એક પરમ મોહક ગાથાના સ્તરે લાવે છે.
શર્મિલાનું પાત્ર, એક બેઘર નિઃસંતાન સ્ત્રી કે જે વેશ્યાવૃત્તિના જીવનમાં ફસાયેલી છે, તે છૂટાછેડા લીધેલા આનંદ બાબુ (રાજેશ ખન્ના)ની એકલતામાં ઉપેક્ષિત માતાનું પાત્ર છે. તે એક એવી મહિલા પણ છે કે જેની સાથે ખરાબ વ્યવહાર કરવામાં આવતો પાડોશી નંદુ (માસ્ટર બોબી કે જેમણે એક ફૂલ દો માલી અને અમર પ્રેમ સહિતની સંખ્યાબંધ ફિલ્મોમાં મુખ્ય ભૂમિકાઓ ભજવી હતી, જેમાં પુખ્તાવસ્થામાં અદૃશ્ય થઈ ગયા હતા) તેમ છતાં, આશ્વાસન અને સમોસા માટે દોડતી રહે છે. તેની સાવકી માતા (બિંદુ) દ્વારા સખત સજા કરવામાં આવી રહી છે.
આકર્ષક સિનર્જી સાથે ઉકળતા ઘણા સિક્વન્સમાંના એકમાં, શર્મિલા મોટેથી આશ્ચર્ય કરે છે કે આનંદ બાબુ જ્યારે ઘર અને પત્ની હોય ત્યારે શા માટે તેની પાસે આવવાનો આગ્રહ રાખે છે.
પુષ્પાનો આનંદ બાબુ સાથેનો સંબંધ સંપૂર્ણપણે પ્લેટોનિક છે. તેણી તેને પીણું પીરસે છે, તેને રડવા માટે ખૂબ જ જરૂરી ખભા આપે છે. તે સચેત અને દયાળુ છે પરંતુ ક્યારેય વધારે જિજ્ઞાસુ નથી. ત્યાં ફક્ત એક જ ક્રમ છે જ્યાં તે ખરેખર તેને તેની પત્ની વિશે પૂછે છે. અને ત્યાં પણ આનંદ બાબુ તેને તેના વૈવાહિક જીવન વિશે સત્ય કહેતો નથી.
શક્તિ સામંત માત્ર એક માસ્ટર સ્ટોરીટેલર ન હતા, તેમણે કઠોર સ્ટાર સિસ્ટમ સાથે ગંભીર જોખમ ઉઠાવ્યું હતું. એવા સમયે જ્યારે રાજેશ ખન્નાએ બે વર્ષ અગાઉ શક્તિની આરાધનામાં ડ્રીમ લૉન્ચ કર્યા પછી, ફિલ્મના રાજા હતા ત્યારે દિગ્દર્શકે ખન્નાને અમર પ્રેમના ત્રીજા લીડ તરીકે કાસ્ટ કર્યો હતો. ફિલ્મનો મુખ્ય નાટકીય અને ભાવનાત્મક પડઘો પુષ્પાના છોકરા નંદુ માટેના બિનશરતી પ્રેમમાંથી નીકળે છે. આનંદ બાબુ પાછળથી આવે છે.
ખેલદિલીથી, રાજેશ ખન્ના પોતાના પાત્ર માટે સુંદર જગ્યા બનાવે છે. જીવનના પરિવર્તનશીલ દૃષ્ટાંતો કે જેઓ ઘરે કોઈ સહાયતા નથી જાણતા તે ખન્નાના ચિત્રણમાંથી સમજાવે છે. તે એક એવો માણસ છે જે આંસુઓને નફરત કરવાનો દાવો કરે છે અને પ્રેમ માટે આંસુ વિનાના દુઃખમાં રડે છે.
કદાચ વાર્તામાં સુપરસ્ટારની ગૌણ સ્થિતિની અનુભૂતિ કરીને શક્તિ સામંતાએ રાજેશ ખન્નાને ત્રણ યાદગાર કિશોર કુમાર સોલો ગાવા આપ્યા. દરેક આજ સુધી સીમાચિહ્નરૂપ છે.
બરબાદ નિર્દોષતાથી પીડાતા વૃદ્ધાવસ્થા સુધીની તેણીની સફરના સૌથી ઉત્તેજક વિભાગમાં, પુષ્પા રંડડાઉન લોજમાં વાસણ ધોવા માટે દાસી તરીકે સમાપ્ત થાય છે (ઘણી વયની વેશ્યાઓ તેમના જીવનના અંતમાં પોતાને સામાન્ય નોકરીઓમાં ઘટાડી દે છે). નસીબના આબેહૂબ પલટામાં, પતિ (મનમોહન) જેણે એક સમયે પુષ્પાને ઘરમાંથી ભગાડી દીધી હતી તે હવે એક નિર્જન ઓરડામાં મૃત્યુશય્યા પર સૂઈ રહ્યો છે. તેણી તેને છેલ્લું પાણી પીવે છે. પછી જ્યારે તે મૃત્યુ પામે છે, ત્યારે પરંપરાગત હિંદુ પત્નીની જેમ તે વિધવાત્વના પ્રતીકાત્મક ઈશારામાં તેની બંગડીને ખડકથી તોડી નાખે છે.
ઉપરોક્ત ક્રમ કદાચ સમકાલીન સામાજિક-સાંસ્કૃતિક સંદર્ભમાં હાસ્યાસ્પદ લાગશે જ્યાં સ્ત્રીઓ ભાગ્યે જ કાચની બંગડીઓ પહેરે છે, તેને તોડવા દો. પરંતુ તેના વિશે વિચારો. સ્ત્રી, પત્ની, માતા અને પુત્રી…એક છોકરી પાસેથી જે પણ ભૂમિકા ભજવવાની અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે તે શર્મિલા ટાગોરના કોમોડિયસ વ્યકિતત્વમાં તેને કોમોડિફાય કર્યા વિના રજૂ કરવામાં આવે છે. તે જ સમયે, તે એક સંપૂર્ણ શરીરવાળી સ્ત્રી અને દૈવી અસ્તિત્વ, માંસ અને અનંતકાળની ચમક છે... તે દરેક સ્ત્રી છે અને તેમ છતાં તે બીજા કોઈની જેમ નથી. અને જ્યારે નંદુ અંતમાં તેણીને લઈ જવા માટે દેખાય છે, ત્યારે આપણે તેના માટે તે જ રાહત અનુભવીએ છીએ જે આપણે અનુભવીએ છીએ જ્યારે કોઈ અસ્વસ્થ સંબંધી આખરે બી યાદગાર ગીતોના રેકોર્ડિંગ્સ મને આબેહૂબ યાદ છે. પંચમ (આરડી બર્મન), રાજેશ ખન્ના અને મારા પિતા એક અતૂટ ટીમ હતી. અમર પ્રેમ બંગાળી ફિલ્મ (નિશીપદ્મા) ની રિમેક હોવા છતાં મને લાગે છે કે અમારી વાર્તાનું સંસ્કરણ ઘણું બહેતર હતું. અમર પ્રેમમાં શર્મિલાએ જે કર્યું તે નોંધપાત્ર હતું. તેણીએ પાત્રનું સંપૂર્ણ પુનઃ અર્થઘટન કર્યું, જ્યારે રાજેશખન્નાને નિશીપદ્મામાં ઉત્તમ કુમાર પર તેના અભિનયનું મોડેલ બનાવવા માટે કહેવામાં આવ્યું, જે તેણે કર્યું અને પછી તેમાં પોતાનું વ્યક્તિત્વ ઉમેર્યું. તેના સમય માટે, અમર પ્રેમ એક હિંમતવાન પ્રયોગ હતો. તે એક માણસ અને તવાયફ તરીકે સમયની સૌથી વધુ વેચાણપાત્ર જોડીમાંની એક છે.
આરડી બર્મનના સંગીતે નાટકમાં સંપૂર્ણ પરિમાણ ઉમેર્યું. શું તમે જાણો છો કે અમર પ્રેમ એકમાત્ર એવી ફિલ્મ હતી જેમાં પંચમના પિતા સચિનદેવ બર્મને તેમના પુત્રની રચના ગાયી હતી? આજ સુધી શ્રોતાઓ જ્યારે બર્મન દાદાને 'ડોલી મેં બિથાયે કે કહાર' ગાતા સાંભળે છે ત્યારે ભાંગી પડે છે. મારે તમને અમર પ્રેમના સૌથી લોકપ્રિય ગીત 'ચિંગારી કોઈ ભડકે' વિશે ખૂબ જ રસપ્રદ વાત કરવી છે. પટકથામાં એ ગીત માટે કોઈ પરિસ્થિતિ નહોતી. એક દિવસ મારા પિતા અને ગીતકાર આનંદ બક્ષી સાબ સાથે બેઠા હતા, જેમ કે તેઓ સામાન્ય રીતે સાંજે કરતા હતા જ્યારે બક્ષી સાબ મારા પિતા માટે 'ચિંગારી કોઈ ભડકે' સંભળાવતા હતા. આ શબ્દો સાંભળીને મારા પિતા સ્તબ્ધ થઈ ગયા. ‘હું મારી ફિલ્મમાં આ ગીતનો ઉપયોગ કરું છું,’ તેણે જાહેર કર્યું. જ્યારે બક્ષી સાબે વિરોધ કર્યો કે ફિલ્મમાં નંબર માટે કોઈ પરિસ્થિતિ નથી ત્યારે મારા પિતાએ તેમને આશ્વાસન આપ્યું, ‘મારા પર છોડી દો. હું તેના માટે જગ્યા શોધીશ.’ અને તેણે કર્યું. અમર પ્રેમમાં રોમાન્સ, ડ્રામા અને સંગીતની અનોખી ગુણવત્તા છે. ફિલ્મ ક્યારેય જૂની નથી થતી.”
શર્મિલા ટાગોર અમર પ્રેમ પર બોલે છે:
“આ તે ફિલ્મોમાંથી એક હતી જે હમણાં જ સાચી નીકળી. અમે બોક્સ ઓફિસ પર જોઈ રહ્યા ન હતા. અમે ફક્ત પાત્રો સાથે ભાવનાત્મક રીતે જોડાયેલા અનુભવીએ છીએ. આ ફિલ્મ હિટ બની હતી અને નવી પેઢીઓ તેને પસંદ કરતી રહે છે. આ વાર્તાનો જાદુ છે. ઉપરાંત, હું કહીશ કે ફિલ્મની સફળતાનું મુખ્ય કારણ આરડી બર્મનનું સંગીત અને આનંદ બક્ષીના ગીતો હતા. સંગીત અને શબ્દો વાર્તાને આગળ લઈ ગયા. મને યાદ છે કે અમર પ્રેમના પ્રીમિયર ફિલ્ડ માર્શલ માનિકશાએ હાજરી આપી હતી. અને પ્રીમિયરના બીજા જ દિવસે 1971નું ભારત-પાક યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું.
dchitnis3@gmail.com
