લેખ:- ધાર્મિક સ્થળ હરિશ્ચંદ્રેશ્વર મંદિરની મુલાકાત
લેખિકા:- શ્રીમતી સ્નેહલ રાજન જાની
ઘણાં સમયથી ક્યાંક ફરવા નથી લઈ ગઈ બધાંને. તો થયું કે ચાલો આજે લઈ જાઉં. આ એક અધ્યાત્મિક સ્થળ છે જે મહારાષ્ટ્રમાં આવેલું છે. તમને ફરવાની મજા આવશે. ચાલો જઈએ ત્યાં. આમ પણ આવતી કાલથી પવિત્ર શ્રાવણ મહિનો શરુથાય છે તો મહાદેવનું એક મંદિર જોઈ લઇએ.
હરિશ્ચંદ્રગઢની ઐતિહાસિક પૃષ્ઠભૂમિ છે જે માલશેજ ઘાટ, કોથલે ગામ સાથે જોડાયેલી છે અને તેણે આસપાસના પ્રદેશની રક્ષા અને નિયંત્રણમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી છે.
હરિશ્ચંદ્રેશ્વર મંદિર:-
તે તેના પાયાથી લગભગ 16 મીટર ઊંચું છે. અહીં થોડી ગુફાઓ અને પાણીની ટાંકીઓ છે. મંગલ ગંગા નદી મંદિરની નજીક સ્થિત કુંડમાંથી નીકળતી હોવાનું કહેવાય છે. મંદિરની ટોચ ઉત્તર-ભારતીય મંદિરો સાથેના બાંધકામને મળતી આવે છે. આવું જ એક મંદિર બુદ્ધ-ગયામાં આવેલું છે. અહીં આપણે ઘણી કબરો જોઈ શકીએ છીએ, જેમાં એક વિશિષ્ટ બાંધકામ જોવા મળે છે. આ સારી રીતે તૈયાર કરેલા પત્થરોને એકની ટોચ પર ગોઠવીને બનાવવામાં આવ્યા છે. મંદિરની નજીક ત્રણ મુખ્ય ગુફાઓ છે. હરિશ્ચંદ્રેશ્વર મંદિરની જમણી તરફ જતાં, કેદારેશ્વરની વિશાળ ગુફા છે (ચિત્ર જુઓ), જેમાં એક મોટું શિવલિંગ છે, જે સંપૂર્ણપણે પાણીથી ઘેરાયેલું છે. પાયાથી તેની ઉંચાઈ પાંચ ફૂટ છે અને પાણી કમરથી ઊંડું છે. શિવલિંગ સુધી પહોંચવું ખૂબ મુશ્કેલ છે કારણ કે પાણી બરફ જેવું છે. અહીં શિલ્પો કોતરેલા છે. ચોમાસામાં આ ગુફા સુધી પહોંચવું શક્ય નથી, કારણ કે રસ્તામાં એક વિશાળ પ્રવાહ વહે છે.
શિવલિંગની ઉપર એક વિશાળ શિલા છે. શિવલિંગની આસપાસ ચાર સ્તંભ બાંધવામાં આવ્યા હતા. આ સ્તંભો વિશે ખરેખર કોઈને ઈતિહાસ ખબર નથી, પરંતુ એવું કહેવાય છે કે જીવનના ચાર 'યુગ' - 'સત્યયુગ', 'ત્રેતાયુગ', 'દ્વાપર યુગ' અને 'કલિયુગ'ને દર્શાવવા માટે સ્તંભો બાંધવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે યુગ તેના સમયનો અંત આવે છે, ત્યારે એક સ્તંભ તૂટી ગયો હોવાનું કહેવાય છે. જેમાંથી ત્રણ થાંભલા પહેલેથી જ તૂટી ગયા છે. સામાન્ય માન્યતા એવી છે કે વર્તમાન તબક્કો 'કલિયુગ' છે અને જે દિવસે ચોથો સ્તંભ તૂટી જશે - તે વર્તમાન યુગના છેલ્લા દિવસ તરીકે જોવામાં આવશે.
મંદિરની પૂર્વમાં “સપ્તતીર્થ” નામનું એક સારી રીતે બાંધેલું તળાવ છે. તેના કિનારે મંદિર જેવું બાંધકામ છે જેમાં ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિઓ છે. તાજેતરમાં આ મૂર્તિઓને હરિશ્ચંદ્રેશ્વર મંદિર પાસેની ગુફાઓમાં સ્થાનાંતરિત કરવામાં આવી છે.
દંતકથા અને વાર્તાઓ:-
આ કિલ્લો ઘણો પ્રાચીન છે. અહીં માઇક્રોલિથિક માણસના અવશેષો મળી આવ્યા છે. મત્સ્યપુરાણ, અગ્નિપુરાણ અને સ્કંદપુરાણ જેવા વિવિધ પુરાણો (પ્રાચીન ગ્રંથો)માં હરિશ્ચંદ્રગઢ વિશે ઘણા સંદર્ભો છે. તેની ઉત્પત્તિ 6ઠ્ઠી સદીમાં કલાચુરી વંશના શાસન દરમિયાન હોવાનું કહેવાય છે. રાજગઢ આ યુગમાં બાંધવામાં આવ્યો હતો. વિવિધ ગુફાઓ કદાચ 11મી સદીમાં કોતરવામાં આવી હશે. આ ગુફાઓમાં ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિઓ છે. જો કે ભેખડોનું નામ તારામતી અને રોહિદાસ છે, પરંતુ તે અયોધ્યા સાથે સંબંધિત નથી. મહાન ઋષિ ચાંગદેવ (જેમણે મહાકાવ્ય તત્વસારની રચના કરી હતી), 14મી સદીમાં અહીં ધ્યાન કરતા હતા. ગુફાઓ એ જ સમયગાળાની છે. કિલ્લા પરના વિવિધ બાંધકામો અને આજુબાજુના પ્રદેશમાં અસ્તિત્વમાં છે તે અહીં વિવિધ સંસ્કૃતિઓનું અસ્તિત્વ દર્શાવે છે. નાગેશ્વરના મંદિરો (ખીરેશ્વર ગામમાં), હરિશ્ચંદ્રેશ્વર મંદિરમાં અને કેદારેશ્વરની ગુફામાં કોતરણીઓ સૂચવે છે કે કિલ્લો મધ્યકાલીન સમયનો છે, કારણ કે તે શૈવ, શાક્ત અથવા નાથ સાથે સંબંધિત છે. પાછળથી કિલ્લો મોગલોના નિયંત્રણ હેઠળ હતો. 1747માં મરાઠાઓએ તેને કબજે કરી લીધો.
કેવી રીતે પહોંચાય?
અહમદનગરમાં એરપોર્ટ નથી. નજીકનું એરપોર્ટ લોહેગાંવ એરપોર્ટ છે. દેશના અન્ય મોટા શહેરોમાંથી અહમદનગર જવા માટે નિયમિત ટ્રેન સરળતાથી મળી શકે છે. દેશના અન્ય મોટા શહેરોથી અહેમદનગર જવા માટે નિયમિત બસો છે.
મંદિરનું સરનામું:-
હરિશ્ચંદ્રેશ્વર મંદિર,
અહમદનગર,
મહારાષ્ટ્ર
મહત્વ:-
ભક્તો નીચેની બાબતોની પૂર્તિ મેળવવા માટે આ મંદિરની મુલાકાત લે છે:-
મોક્ષ
સંપત્તિ
રોગોથી રાહત
વાહનોની ખરીદી
જ્ઞાન મેળવો
શ્લોક:-
કૈલાસરણ શિવ ચંદ્રમૌલી ફણેન્દ્ર માતા મુકુટી ઝલાલી કારુણ્ય સિંધુ ભવ દુઃખ હારી થુજાવીના શંભો માજા કોના તારી
અર્થ - હે ભગવાન શિવ જે કૈલાસ પર્વત પર બિરાજમાન છે, જ્યાં ચંદ્ર તેના કપાળને શણગારે છે અને સર્પોનો રાજા તેના માથા પર મુગટ પહેરે છે, જે દયાળુ છે અને ભ્રમણા દૂર કરે છે, તમે જ મારી રક્ષા કરી શકો છો. હું તમને શરણે છું.
મંત્ર:-
‘‘ૐ ત્રયમ્બકં યજામહે ।સુગન્ધિમ્ પુષ્ટિવર્ધનમ્ ।ઉર્વારૂકમિવ બન્ધનામ્ ।મૃત્યોર્મુક્ષીયમામૃતાત્ ।।"
અર્થ - અમે સુગંધિત ભગવાન શિવની પૂજા કરીએ છીએ, જેમને 3 આંખો છે અને જેઓ તમામ જીવોનું સંવર્ધન કરે છે. તે મને મૃત્યુમાંથી મુક્ત કરે, અમરત્વ માટે, જેમ કે કાકડી પણ વેલા સાથેના તેના બંધનથી અલગ થઈ જાય છે.
મંદિરનો સમય:-
મંદિર સવારે 6 થી રાત્રે 9 વાગ્યા સુધી ખુલ્લું રહે છે.
હર હર મહાદેવ🙏
સૌજન્ય:- ઈન્ટરનેટ
સ્નેહલ જાની
