‘સત્યના પ્રયોગો
અથવા
આત્મકથા
© COPYRIGHTS
This book is copyrighted content of the concerned author as well as Matrubharti.
Matrubharti has exclusive digital publishing rights of this book.
Any illegal copies in physical or digital format are strictly prohibited.
Matrubharti can challenge such illegal distribution / copies / usage in court.
૯. બળિયા સાથે બાથ
પ્રવાહપતિત કથાના પ્રસંગ
હવે એશિયાઇ અમલદારો તરફ નજર કરીએ.
અશિયાઇ અમલદારોનું મોટામાં મોટું થાણું જોહાનિસબર્ગમાં હતું. એ થાણામાં
હિંદી, ચીના વગેરેનું રક્ષણ નહીં પણ ભક્ષણ થતું એમ હું જોઇ રહ્યો હતો. મારી પાસે રોજ ફરિયાદો આવે : ‘હકદાર દાખલ થઇ નથી શકતા, ને બેહક સો સો પાઉન્ડ આપીને આવ્યે જાય છે. આનો ઇલાજ તમે ન કરો તો કોણ કરશે’ મને પણ એવી જ લાગણી હતી.
જો આ સંડો ન નીકળે તો મારું ટ્રાન્સવાલમાં વસવું ફોગટ ગણાય.
હું પુરાવા એકઠા કરવા લાગ્યો. જ્યારે મારી પાસે ઠીક જમાવ થયો ત્યારે હું પોલીસ કમિશનરની પાસે પહોચ્યો. તેનામાં દયા અને ઇન્સાફ હતાં એમ મને લાગ્યું. મારી વાત છેક કાઢી નાખવાને બદલે તેણે ધીરજથી સાંભળીને પુરાવા રજૂ કરવા કહ્યું. સાક્ષીઓને પોતે જ તપાસ્યા. તેની ખાતરી થઇ. પણ જેમ હું જાણતો હતો તેમ તે પણ જાણતો હતો કે દક્ષિણ આફ્રિકામાં ગોરા પંચોની પાસે ગોરા ગુનેગારને દંડ દેવડાવવો એ મુશ્કેલ હતું.
‘તોપણ તેમને ન પકડાવવા એ પણ બરોબર નથી. એટલે હું તો તેમને પકડાવીશ. મારી
મહેનતમાં કચાશ નહીં રાખું એટલી તમને ખાતરી આપું છું.’
મને ખાતરી હતી જ બીજા અમલદારો ઉપર પણ શક હતો, પણ તેમની સામે મારી પાસે કાચો પુરાવો હતો. બેને વિશે મુદ્દલ શક નહોતો. તેથી બેની ઉપર વોરંટ નીકળ્યાં.
મારી હિલચાલ છૂપી રહી જ ન શકે, તેવી હતી. હું લગભગ રોજ પોલીસ કમિશનર ને ત્યાં જાઉં એ ઘણાં દેખે. આ બે અમલદારોના નાનાં મોટા જાસુસો તો હતાં જ.
તેઓ મારી ઑફિસની ચોકી કરે ને મારી આવજાવની ખબર પેલાં અમલદારોને આપે. અહીં
મારે એટલું કહેવું જોઇએ કે મજુર અમલદારોનો ત્રાસ એટલો બધો હતો કે તેમને બહુ જાસુસો નહોતાં મળતાં. હિંદીઓની તેમજ ચીનની મદદ હોત તો આ અમલદારો ન જ પકડીતાં.
આ બે માંથી એક અમલદાર ભાગ્યો. પોલીસ કમિશનરે બહારનું વૉરંટ કઢાવી તેને પકડાવ્યો ને પાછો આણ્યો. કેસ ચાલ્યો. પુરાવા પણ સરસ પડ્યાં છતાં, અને એકતો ભાગ્યો એમ જ્ુરીની પાસે પુરાવોે પડ્યો હતો તો પણ, બન્ને છુટી ગયાઃ હું બહુ નિરાશ થયો. પોલીસ કમિશનર ને પણ દુઃખ થયું. વકીલનાં ઘંઘા પ્રત્યે અણગમો ઉત્પન્ન થયો. બુધ્ધિનો ઉપયોગ ગુનો છુપાવામાં થતો જોઇ મને બુધ્ધિ જ અરખામણી લાગી.
બન્ને અમલદારોનો ગુનો એટલો પ્રસિધ્ધ થઇ ગયો હતો કે છુટ્યા છતાંય સરકાર તેમને સંઘરી તો ન જ શકી. બન્ને બરતરફી મળીને એશયાઇ થાણું કાંઇક ચોખ્ખું થયું. કોમને હવે ધીરજ આવી અને હિંમત પણ આવી.
મારી પ્રતિષ્ઠા વધી. મારો ધંધો પણ વધ્યો. કોમના સેંકડો પાઉન્ડ દર માસે લાંચમાં જ જતાં તેમાંથી ધણાં બચ્યાં. બધા બચ્યાં એમ તો ન કહી શકાય. અપ્રમાણિકતો હજુઇ ચરી ખાતા હતાં. પણ પ્રમાણિક પોતાની પ્રમાણિકતા જાળવી શકવા પામ્યા એમ કહી શકાય.
હું કહી શકું છું આ અમલદારો આવા અધમ હતાં છતાં તેઓ સામે અંગત મને કંઇ
જ નહોતું. આ મારો સ્વભાવ તેઓ જાણતા હતા. અને જયારે તેમને તેમની કંગાળ
હાલતમાં મદદ કરવાનો પ્રસંગ મને આવેલો ત્યારે મેં મદદ પણ કરેલી. જોહાનિસબર્ગની મ્યુનિસિપાલિટીમાં જો હું વિરોધ ન કરું તો તેમને નોકરી મળે તેમ હતું. તેમનો મિત્ર મને
મળ્યો, ને મેં તેમને નોકરી મળવામાં મદદ કરવાનું કબૂલ કર્યું. તેમને નોકરી પણ મળી.
આ પગલાની અસર એ થઇ કે, જે ગોરા વર્ગનાં સંબંધમાં હું આવ્યો તેઓ મારે વિશે નિર્ભય બનવા લાગ્યાં, ને જોકો તેમનાં ખાતાં સામે મારે ઘણી વેળા લડવું પડતું, તીખા શબ્દો વાપરવાં પડતા, છતાં તેઓ મારી સાથે મીઠો સંબંધ રાખતા. આવી વર્તણૂક મારા સ્વભાવમાં જ હતી એનું મને તે વેળા બરોબર જ્ઞાન નહોતું. આવા વર્તનમાં સત્યાગ્રહની જ હતી એનું મને તે વેળા બરોબર જ્ઞાન નહોતું. આવા વર્તનમાં સત્યાગ્રહન જડ રહેલી છે, એ અહિંસાનું અંગવિશેષ છે, એ હું પાછળથી સમજતો થયો.
મનુષ્ય અને તેનું કામ એ બે નોખી વસ્તુ છે. સારાં કામ પ્રત્યે આદર અને નઠારાં
પ્રત્યે તિરસ્કાર હોવો જ જોઈએ. સારાંનરસાં કામ કરનાર પ્રત્યે હમેશાં આદર અથવા દયા હોવાં જોઈએ. આ વસ્તુ સમજવે સહેલી છે છતાં તેનો અમલ ઓછામાં ઓછો થાય છે.
તેથી જ આ જગતમાં ઝેર ફેલાયા કરે છે.
સત્યની શોધા મૂળમાં આવી અહિંસા રહેલી છે. તે હાથ ન આવે ત્યાં લગી સત્ય
મળે જ નહીં એમ હું પ્રતિક્ષણ અનુભવ્યા કરું છું. તંત્રની સામે ઝઘડો શોભે, તંત્રીની સામે ઝઘડો કરવો તે પોતાની સામે કર્યા બરોબર છે. કેમ કે બધા એક જ પીંછીથી દોરાયેલા છીએ, એક જ બ્રહ્માની પ્રજા છીએ. તંત્રીમાં તો અનંત શક્તિ રહેલી છે. તંત્રીનો અનાદર-તિરસ્કાર કરવા જતાં તે શક્તિઓનો અનાદર થાય ને તેમ થતાં તંત્રીને તેમ જ જગતને નુકસાન પહોંચે.
