ઢેઢ કન્યાની દુવા !
ઝવેરચંદ મેઘાણી
© COPYRIGHTS
This book is copyrighted content of the concerned author as well as Matrubharti.
Matrubharti has exclusive digital publishing rights of this book.
Any illegal copies in physical or digital format are strictly prohibited.
Matrubharti can challenge such illegal distribution / copies / usage in court.
૪. ઢેઢ કન્યાની દુવા !
સિહોર ગામના દરબારગઢની ડેલીએ તે દિવસે બાપ-દિકરા વચ્ચે રકઝક થઇ રહી છે. સોળ વરસનો રાજબાળ આતોભાઇ ભાલે ને તરવારે તૈયાર થઇ ઘોડીના પાગડામાં પગ નાખી ચડવા જાય છે, અને બુઢ્ઢા બાપુ અખેરાજ્જી એનું બાવડું ઝાલી મનાવી રહ્યા છે : “ભાઇ, એમ ન ચડાય, તારાથી ન ચડાય, તું મારે એકનો એક છો. તું ગોહિલ-ગાદીનો રખેવાળ છો.”
“બાપુ, બાવડું મેલી દ્યો. હું પગે પડું છું, મેલી દ્યો.”
સોળ વરસની એની અવસ્થા હતી. વરસની એની અવસ્થા હતી. પરણ્યા પછી પહેલી રાતે જેમ કન્યા શરમાતી શરમાતી કંથના ઓરડામાંં આવતી હોય તેમ જુવાની પણ આતાભાઇના અંગમાં ધીરે ધીરે પ્રવેશ કરી રહી હતી. હજુ ઘૂંઘટ નહોતો ઉઘાડ્યો.
તે દિવસે બપોરે દરબારગઢની ડેલી ઉપરની મેડીમાં આતાભાઇની આંખ મળી ગઇ હતી. અચાનક ઊંઘમાંથી ઝબકી ઊઠ્યો, અને કઠોડામાં આવીને જોયું તો ડેલીએ એક બુઢ્ઢો અને એનાં બાળબચ્ચાં ધ્રુસકે ધુસકે રોતાં હતાં. ફુંવરે પૂછ્યું, “એલા કોણ છે.”
“અન્નદાતા, ઢેઢ છીએ.”
“કેમ રુવો છો ?”
“બાપુ, અમે આ નેસડા ગામમાં રહીએ છીએ. મારી દીકરીને ધેલાશાના બરવાળે પરણાવી છે. બાઇ નાની છે, ને જમાઇ બહુ કપાતર મળ્યો છે. બાઇને મારી મારી અધમૂઇ કરે છે. દુઃખની મારી દીકરી આંહી ભાગી આવેલી. વાંસેથી એને તેડવા આવ્યાં તે અમે ન મોકલી, એટલે ઘેલાશાના કાઠી ઘોડે ચડીને આવ્યા, તે હમણાં જ દીકરીનું શું થાશે ? અમારા ઢેઢુંનો કોઇ ધણી ન મળે!” એ વેણ જુવાન આતાભાઇના કલેજા સોંસરું પેસી ગયું.
“તારા ધણી બાપુ છે, રો મા.” એમ કહીને નોકરોને હુકમ કર્યો. “મારી ઘોડી હાજર કરો.”
પોતે હથિયાર ધરીને નીચે ઊતર્યો, ઘોડીને પલાણ નાખવાની વાટ ન જોઇ.
ઉપર ચડે ત્યાં ગઢમાંથી બાપુ અખેરાજ્જીએ સાદ કર્યો, “ભાઇ, ઊભો રહે. આવીને બાપુઅએ ઘોડીની લગામ ઝાલી લીધી. દીકરાનું બાવડું ઝાલ્યું. અખેરાજ્જીને એકનો એક દીકરો હતો. દરબારનો બુઢાપો હતો.”
કુંવર બોલ્યા. “બાપુ, અત્યારે મને રોકો મા, આ ઢેઢની છોકરીને અને મારે છેટું પડે છે. એ કહે છે કે અમારો કોઇ ધણી નથી.”
“બાપ. તુંથી જવાય નહિ, ફોજ મોકલું.”
“ના બાપુ, મારે એકલાને જ જાવું છે.”
“બેટા, એકલા ન જવાય; દુશ્મનો ક્યાંય મારી પાડે.”
“બાપુ, છોડી દ્યો. આપણે રાજા, વસ્તીનું રક્ષણ કરવા આપણે જાતે જ ચડવું પડે.”
“ના, મારા બાપ! આખું કટક જાય, પણ તું નહીં. તું હજી બાળક છો.”
આતાભાઇને બાપની મરજાદની હદ આવતી હોય એમ થયું. એના હોઠ ફફડવા લાગ્યા, એના મોઢા ઉપર લાલ લાલ લોહી ધસી આવ્યું, તોય બાપુ સમજ્યા નહિ; ત્યારે એણે બાપનો હાથ ઝોંટી ઘોડીને એડી મારી કહ્યું, “ખસી જા ભગતડા! એમ રાજ ન થાય!”
બાપ જોતા રહ્યા, ડાયરો ‘હાં હાં’ કરતો રહ્યો. આતાભાઇની ઘોડીને જાણે પાંખો આવી. જોતજોતામાં તો પંથ કાપી નાખ્યો. દૂર દુશ્મનોને દીઠા. બે અસવારો છે. જોતજોતામાં તો પંથ કાપી નાખ્યો. દૂર દુશ્મનોને દીઠા. બે અસવારો છે. એકની બેલાડ્યે બાઇ માણસ બેઠેલું છે. બાઇની ચુંદડી પવનમાં ઊડતી જાય છે. વગડામાં અબળા ઘા નાખી રહી છે.
બીજો અસવાર એની પાછળ ઘોડી દોડાવતો પોતાની ઝગમગતી બરછી બતાવીને બાઇને ડરાવતો જાય છે. ‘ઢેઢનું કોઇ ધણી નહી’ એવી ધા સંભળાય છે. વગડામાં કામ કરતાં લોકો ઊભાં થઇ રહે છે અને વીલે મોંએ વાતો કરે છે, ‘બાઇ ભાગેડુ લાગે છે.’
સોળ વરસનો એકલવાયો આતોભાઇ આ ત્રાસ જોતો, ઘોડીને દબાવતો, વંટોળિયા જેવો વેગ કરતો, લાલચટક મોઢે લગોલગ આવી પહોંચ્યો. ખળખળિયા વોકળાને વળોટી બરાબર સામા કાંઠા ઉપર ચડ્યો. હાક પાડી, “હાં કાઠીડાઓ! હવે માટી થાજો, હું આતોભાઇ!”
ત્યાં તો ઘોડાંનાં ભેટંભેટાં થઇ ગયાં. કાઠીડાઓ બરછીનો ઘા કરે તે પહેલાંતો આતાભાઇનો ભાલો એકની ઘોડીનાં તોરિંગનાં પાટિયાં વીંધીને પાર થઇ ગયો, અને બીજાનું બાવડું તરવારને એક ઝાટકે ઉડાવી નાખ્યું.
કાઠીઓને જીવ બચાવવાની બીજી બારી નહોતી રહી. પોતાની છાતી સાથે બાંધેલા બંધ છોડી નાખીને અસવારે ઢેઢ કન્યાને પડતી મૂકી દીધી. બેય જણા ‘ભાગો! ભાગો!’ બોલતા નીકળી ગયા. કન્યા થરથર ધ્રૂજે છે.
“બીશ મા હવે. હું આતોભાઇ, તારી ભેરે ઊભો છું. આવી જા મારી ભેલાડ્યે!” એમ બોલીને આતાભાઇએ બાઇનું કાંડું ઝાલ્યું. પોતાના પગનો પો’ચો ટટાર કરીને કહ્યું. “આના ઉપર પગ માંડીને આવી જા વાંસે.”
કન્યા ઊભી થઇ રહી, “બાપા, હું ઢેઢ છું. તમને આભડછેટ...”
“આભડછેટ કેવાની વળી ? તું તો અમારી બોન-દીકરી છો. આવી જા ઝટ ધોડી માથે, નીકર આપને બેય આંહી ઠામ રહેશું. હમણાં કાઠીડાનું કટક આંબી લેશે.”
આતાભાઇએ કન્યાને બેલાડ્યે લીધી. “હા, હવે મારા ડિલને બરાબર ઝાલી રાખજે, નીકર પડીશ નીચે ને મનેય પાડીશ. ઝાલ્ય, બરાબર ઝાલ્ય!” એવી બથ્થડ વાણી બોલતો આતોભાઇ ઉઘાડી સમશેરે વગડો ગજવતો પાછો વળ્યો. ઘોડાના સફેદ દૂધિયા પૂછનો ઝંડો, કન્યાની ઓઢણી અને જુવાન આતાભાઇની પાઘડીનું છોગું હવામાં ફરકતાં ગયાં.
માર્ગે એને પોતાના પિતાનું મોકલેલ કટક મળ્યું. કટકને મોખરે ઢેઢકન્યાને બેલાડ્યે લઇને ઉઘાડી સમશેરે જ્યારે આતોભાઇ સિહોરની બજારે નીકળ્યો, ત્યારે હજારોની આંખોનાં તોરણ થઇ રહ્યાં હતાંં, આતાભાઇના આપહેલા પરાક્રમ ઉપર એ હજારો નેત્રોની અંજળિઓ છંટાતી હતી. બાઇઓ આ વિરનાં વારણાં લેતી હતી. ઢેઢકન્યા તો નાટારંભ કરતી ઘોડી ઉપર બાપુને જોરથી ઝાલીને જ બેઠી રહી.
ડેલીએ ઊતરીને એણે કન્યાનાં રોતાં માવતરને દીકરી સુપરત કરી. બાપુ અખેરાજજીને બાળોરાજા પગે લાગ્યો. ગદગદ કંઠે ઢેઢકન્યાએ કહ્યું, “બાપુ! હું નીચવરણ નાર ઠરી. હું તુને તો શું આપું ? આંતરડીની આશિષ આપું છું કે તું જ્યાં ચઢીશ ત્યાં તારી આવી જ ફતેહ થાશે.”
