આશા, અપેક્ષા અને ઈચ્છા
લેખ માંડું એના પહેલા એક નાની વાત કહેવી છે,
હું જ્યારે છઠ્ઠા-સાતમાં ધોરણમાં હતો ત્યારે દૂરદર્શન પર બપોરે ચાર વાગ્યે એક સિરિયલ આવતી. ‘એક ડાળના પંખી’. એ સિરિયલ મિસ ના થઈ જાય એટલે એના અડધો કલાક પહેલા હું ટીવી ચાલુ કરી દેતો. અને એ અડધો કલાક દરમ્યાન એક આધ્યાત્મિક પ્રોગ્રામ ચાલતો. જ્ઞાનવાણી – ડો. નિરુબેન અમિનનો.
એ વખતે પ્રોગ્રામમાં પ્રશ્નોત્તરી ચાલતી હતી. એમાં એક છોકરીએ પ્રશ્ન પૂછ્યો કે ‘ અમારા ભાઈ-બહેનમાં મારો મોટો ભાઈ અને નાની બહેન કોઈ મને માનથી બોલાવતું નથી. એમને હું કોઈ મદદ કરી આપું તોયે પ્રેમ-ભાવ નથી આપતા. નીરુમાં મારે શું કરવું? ‘
નિરૂબેને જવાબ આપ્યો: તું એવી અપેક્ષા એમના પાસેથી શું કામ રાખે છે...! તારે ખુશ રહેવું હોય તો એમના પાસેથી અપેક્ષા ના રાખ. તને ગમે એવું લોકો વર્તન કરે એવી અપેક્ષા રાખીશ તો તું દૂ:ખી જ રહીશ. શું? એટલે કોઈના પર અપેક્ષાઓ નહીં રાખવાની... આવો કઈક કઈક જવાબ મને હજુ યાદ છે. (even after 12-13 years)
સાચી વાત છે, લોકોને દૂ:ખી કરતાં ઘણા કારણોમાં કોઈ એક હોય તો એ છે - આશા, અપેક્ષા અને ઈચ્છા.
મોટેભાગે આપણી આસપાસના લોકો પાસેથી પણ આવું જ સાંભળ્યુ હોય છે. આપણાં ધર્મ ગુરુઓએ આ પ્રશ્નની એક જ બાજુના દ્રષ્ટિકોણથી જવાબ આપતા હોય છે. જોકે એ બિલકુલ સાચા છે એમાં મારો કોઈ વિરોધ નથી. I completely agree with them.
શું આશા, અપેક્ષા અને ઈચ્છા વ્યક્તિના જીવનમાં હોવી જોઈએ?
આધ્યાત્મિક જીવનમાં ના હોવી જોઈએ. અને ભૌતિક (સાંસારિક) જીવનમાં જરૂર હોવી જોઈએ.
વ્યક્તિ જીવનમાં ખુશ, આનંદીત ત્યારે જ રહી શકે જ્યારે એ આશા, અપેક્ષાઓ પોતાના ઉપર રાખે.
વ્યક્તિ જીવનમાં નિરાશ કે દૂ:ખી ત્યારે જ થાય જ્યારે એ આશા, અપેક્ષાઓ બહારની વ્યક્તિ, વસ્તુ અને પરિસ્થિતિ ઉપર રાખી બેઠો હોય. બહારની દુનિયામાં તમે ઈચ્છો છો એવું જ લોકો વર્તશે અથવા સાનુકૂળ પરિસ્થિતિ આવશે એની કોઈ ગેરંટી નથી હોતી.
ઉદારહણ,
એક યુગલ રાત્રે રિસેપ્સનમાં જવા માટે તૈયાર થઈ રહ્યું હતું. આંટી બે કલાકથી ઠાઠમાઠથી તૈયાર થઈ રહ્યા હતા. એટલે અંકલએ બૂમ પાડીને કહ્યું ‘ અરે...હજુ કેટલીવાર છે તૈયાર થવામાં...? ’
‘ બસ આ બહાર આવી એટલીજ વાર... ‘ આંટી તૈયાર થઈ બહાર આવ્યા. ‘ કેવી લાગુ છું આ નવી સાડીમાં...! ‘ આંટી ખુશ થઈ સાડી સરખી કરી બોલ્યા. અંકલ ગિફ્ટ પર નામ લખતા લખતા આંટી સામે જોયા વગર કહ્યું ‘ સારી જ લાગે છે હવે...ચાલ જલદી...નહિંતર કાઉન્ટર પર ડિશ લઈને લાંબી લાઇનમાં ઊભા રે’વું પડશે...’
કાંડા ઘડિયાળમાં ટાઈમ જોઈ ગાડીની ચાવી લઈ બન્ને બહાર નીકળ્યા. આંટીનો મૂડ ઓફ થઈ ગયો. મોઢું ચડાવી ગાડીની બારી બહાર જોઈ આંટીના મનમાં વિચારો ઘોળાયે જતાં કે: ‘ જોયા વગર જ સારી લાગુ છું કહી દીધું... એકવાર જોઈ લીધું હોત તો શું મોડુ થવાનું હતું એમનું...’. જ્યારે અંકલના મનમાં ડિશ લઈને લાઇનમાં ઊભા ના રે’વું પડે એના વિચારો ચાલતા હતા.
પાર્ટી પ્લોટમાં દાખલ થતાં જ આંટીએ આશા બાંધી દીધી કે બહેનપણીઓ તો મારી નવી સાડીને જોઈ જરૂર વખાણ કરશે. જ્યારે બીજી બાજુ અંકલની નજરતો કાઉન્ટર પર કઈ કઈ આઇટમો રાખી છે એ તરફ જ મંડાયેલી હતી. છેવટે ભૂખ્યા ના રહેવાતા બોલ્યા ‘ ચાલ...પહેલા જમી લઈએ, પછી આપડે ગિફ્ટ આપી ’યાઈ શું...’ આંટીએ અંકલના હદ બહાર નીકળેલા દુંડાળા પેટ પર સહેજ કોણી મારી કહ્યું ‘ પહેલા...મુન્ના અને ચિંકીને મળી’યાવું પડે, તમેયે જમવાનું જોઈ આમ આટલા ભુખાવરા શું થાવ છો..! નહીં પતી જાય તમા’ર રીંગણનો ઓળો... અવે. ’ થોડા ઠપકાઇને નરમ પાડ્યા.
સ્ટેજ પર જતાં વચ્ચે સગા-સબંધીઓ સાથે હાય-હેલ્લો ને થોડીક ઔપચારિક વાતો કરતાં. આંટી વાતચીત દરમ્યાન સામેવાળાની નજર સાડી પર પડે એના માટે ઘણીવાર સાડીનો પાલવ સરખો કરે જતાં. છતાં કોઈની નજર આંટીની સાડી પર ન ગઈ. સ્ટેજ પર જઈને ચિંટુ ચિંકીને ગિફ્ટ આપી નીચે ઉતર્યા. બન્નેએ જમવાની ડિશ લીધી. અંકલ એમની ડિશમાં ખચોખચ ભરેલા પકવાનોની મઘમઘતી સોડમ લઈને ડિશ પર તૂટી પડ્યા હતા. હજુ સુધી કોઈએ આંટીની સાડીની તારીફ નહતી કરી એટલે હજુયે એમનું મૂડ ઓફ હતું. થોડીવારમાં પાછળથી અવાજ આવ્યો. ‘ હેય...સ્વાતિ, ‘
‘ ઓ હાય...વિધ્યા ’ આંટી સહેજ જુઠ્ઠું હસ્યાં.
વિધ્યાએ ઉપરથી નીચે જોઈ વખાણ કરતાં કહ્યું ‘ wow…Swati, you looking gorgeous in this sari. ‘
‘ oh...thank you Vidhya…’ સાડી સામે જોઈ થોડીક સરખી કરી મલકાઇ ગયા. ને ચહેરા પર મધુર હાસ્ય ફરકી ઉઠ્યું.
બાજુમાં ઉભેલા અંકલને દુનિયાદારી પાસેથી કોઈ જ અપેક્ષા નહતી. લોકોને જે કેવું હોય તે કે. ડિશમાં હતું એ બધુ ચટ કરી પહેલીવાર ડીશમાં જે વાનગીઓ સમાઈ નહતી અથવા બાકી રહી ગઈ હતી એ લેવા ઉપડ્યા. એમણે સ્વાતિ અને વિધ્યા તરફ નજરે નહતી કરી. એમની નજરતો બધીજ વાનગીઓ ભરપેટ ટટકાઇને (દબાઈને) ગિફ્ટના પૈસા વસૂલ કરવામાં જ હતી.
અંકલને લોકો પાસે કોઈ વખાણ કરે કે બે સારા શબ્દો કહે એવી કોઈ જ અપેક્ષા નથી. એ એમની અનેરી મઝા લૂંટવામાં જ મશગુલ હતા. જ્યારે આંટીએ બહાર લોકો પર આશા રાખી બેઠા હતા કે કોઈ એમની નવી સાડીની તારીફ કરે. અને એ તારીફ જ્યાં સુધી લોકો પાસેથી ન મળી ત્યાં સુધી દૂ:ખી રહ્યા. એ વિશે કેટ-કેટલુયે નેગેટિવે વિચાર્યું હશે. અને ફાઇનલી વખાણ થયા કે તરત જ ખુશ થઈ ગયા. એનો મતલબ બહારના લોકો આપણને કોઈ સારા-ખોટા બે-ત્રણ શબ્દો કહે એની ઉપર આપણે ખુશ થવું કે દૂ:ખી થવું એ નક્કી કરવાનું..!?!
વ્યક્તિમાં લોકો પાસે અપેક્ષા રાખી મૂકવાની વૃતિ એટલી સહજ થઈ ગઈ છે કે તરત જ લોકો પાસેથી appreciationની કાગડોળે રાહ જોઈ બેઠા હોય છે. અને એ જો પોતે વિચાર્યું હોય એવું appreciation ન મળે તો પાછા દૂ:ખી થાય છે. જો ખુશ રહેવું હોય તો ક્યારેય લોકો પાસે અપેક્ષાઓ નહીં રાખવી. સારા વખાણ કરે તો ખુશ થવાનું અને ના કરે તો અંદરના અંદર દૂ:ખી રહ્યા કરવાનું...! આપણે ખુશ રહેવું એનું નિયંત્રણ બહારની વસ્તુ, વ્યક્તિ કે પરિસ્થિતિ પર ન હોવું જોઈએ.
વ્યક્તિએ જીવનમાં આશાઓ જરૂર રાખવી જોઈએ. આશાઓ, ઈચ્છાઓ જો હશે તો જ વ્યક્તિનો વિકાસ થાય. જ્યારે વ્યક્તિ અપેક્ષા કે ઈચ્છાઓ એ પોતાના ઉપર મૂકે છે ત્યારે આખી વાત બદલાઈ જાય છે.
જો મનમાં ઈચ્છા રાખેલુ લક્ષ્ય હાંસિલ ન કરી શક્યો તો એ જવાબદાર પોતે જ છે. કારણકે એને જોઈએ એટલી મહેનત પોતાના પાસેથી નહીં કરાવી હોય. આમાં એ કોઈને બ્લેમ ન કરી શકે. અને જો લક્ષ્ય હાંસિલ થાય તો સફળતાનો હકદાર પોતે જ છે.
જીવનમાં દરેક વ્યક્તિએ મોટી આશાઓ હોવી જ જોઈએ અને એને પૂરી કરવા માટેની હિમ્મત પણ. તો જ કઈક નવું સર્જન થાય. એ માટે કઠોર પુરુષાર્થ કરવો જરૂરી છે. બાકી નસીબ પર આધાર રાખીને બેસે એ કશું ઉકાળી ના શકે. એ ફક્ત મોટી મોટી ઈચ્છાઓ જ સેવી શકે અને પૂરી ન થાય એટલે દૂ:ખી રહે. નિરાશ થાય. ગુસ્સે થાય, અને છેવટે નશીબને કોશે. આ બધુ થવા પાછળ કોણ જવાબદાર? વ્યક્તિ પોતે. અને આ ત્યારે જ થાય જ્યારે વ્યક્તિમાં એને આંબેલી અપેક્ષાઓ પૂરી કરવા માટે હોવું જોઈએ એવું ઝનૂન, મેડનેસ ન હોય. કોઈપણ લક્ષ્ય પૂરો કરવા થોડુક ગાંડપણ તો જોઈએ જ બોસ... અને જો એ ન હોય તો લક્ષ્યના ફાઇનલ રીઝલ્ટ માટે વ્યક્તિ લાયક નથી એવું કહેવાય.
Life never gives you what you want, it gives you what you truly deserve.
દુનિયામાં જે સફળ થયા છે એમની હિસ્ટ્રી જુવો. એમણે ઊંચા લક્ષ્ય રાખ્યા છે. પ્રમાણિક તનતોડ મહેનત કરી છે. એ શરૂઆતમાં કામ કરતાં હતા ત્યારે એમને પણ ઘણા લોકોએ કહ્યું હશે કે; રેવા’દે યાર.., તારાથી નઇ થાય. ખોટી મહેનત કરી શું કામ ખોટો દૂ:ખી થાય છે..! એ વખતે મન પણ કહેશે કે; રેવા’દે.., આ કામ તારાથી’યે બીજા લોકોએ ઘણું સારું કર્યું છે, હવે તું વળી નવું કરી શું કાંદા કાઢવાનો છે. કશુંક બીજું કર. બધી બાજુથી વ્યક્તિને પોતાની ઈચ્છા પડતી મૂકવાના નેગેટિવ જવાબ મળતા હોય, ઘરે બાપા પણ દબાણ કરતાં હોય કે: ‘ જો લાલા... આવડા મોટા અભારખા રાખે’ન.... પસી એ પાર નઇ પડ તો વધુ દખી થય... માપમાં રઈન આશાઓ રાખવાની... અન એ મલશે જ એવું ચો નક્કી સ...? એ બધુ પાર પાડત ઘહઈ જ’ય. એટલે કઉ સુ લાલા, એ બધા અભારખા હેઠા મેલ, અન કોક બીજું કર.
છતાં પણ દિલમાંથી કશુક કરી છૂટવાની, પોતાની જાતને સાબિત કરી બતાવવાની, કોઈપણ ભોગે કરીને જ રહીશ એવી તીવ્ર ઝંખના અંદર સળગતી હોય એ કહે કે; જે કરે છે તું એ કરે જા યારા, દિલ લગાઈને કર. ધીરજ રાખ જે થશે જ, ના કેમ થાય..! જાન લગાઈ દેજે... આ અંતર અવાજ પ્રેરણા આપે. લક્ષ્યની નજીક પહોંચવા આગળ ધપાવે. હિમ્મત આપે, જુસ્સો વધારે. આ બધા આંતરિકબળોને યોગ્ય દિશામાં વાપરો તો તો પછી સફળતા મળે જ છૂટકો છે. દુનિયાની કોઈ તાકાત નથી કે રોકી શકે. જ્યારે ફાઇનલી ધારેલી ઈચ્છા મુજબ કામ થાય ત્યારે ગજબનો આત્મસંતોષ થાય બોસ.... મહેનત રંગ લાવી હોય એવું લાગે. પછી તો પેલા ‘કિંગ કોંગ’ મૂવીના ગોરીલાની જેમ બિલ્ડિંગની છેક ઉપર ચડી છાતી પીટીને કે’વાનું મન થાય કે: બોસ... હવે તો આપણે બધુ જ કરી શકીએ છીએ. આવો આત્મ-વિશ્વાસ છપ્પનની છાતી ના હોય તોયે ફૂલાવીન કે’વાની ઈચ્છા થાય.
Believe me, Nothing comes easy as it sounds. It takes hell a lot of effort to achieve it. Then your journey of achieving will seems all worth it. – Parth Patel.
Don’t quit. Suffer now and live the rest of your life as a champion.
Muhammad Ali.
એપલ કંપનીના સ્થાપક સ્ટીવ જોબ્સે iPhone ને બીજા iDevice લોન્ચ કરી ટેકનોલોજીમાં હરણ ફાળ ભરી. એક આખી અલગ જ ટેક્નોલૉજી દુનિયા સમક્ષ રજુ કરી એમણે. (સ્ટીવ બાપાને મારા હજાર સલામ!) જ્યારે iPhone 1 લોન્ચ થયો ત્યારે લોકો iPhone હાથમાં લેવા તલપાપડ થતાં હતા. આજે પણ એ ઉત્સાહ, એ થનગનાટ લોકોમાં અકબંધ જળવાઈ રહ્યો છે. કારણ?
એપલ દર વર્ષે નવી Products, Functions અને Technology બહાર પાડે છે. અને એમાં એ કોઈ કોમ્પ્રોમાઇઝ નથી કરતું. આઇફોનમાં દર વર્ષે લોકોની જરૂરિયાતો મુજબ નવા નવા functions, features લાવતા ગયા. સ્ટીવ જોબ્સે વિચાર્યું કે અંધ વ્યક્તિઓ આપણી productsનો લાભ ન મળે એ કેમ ચાલે...!. એ લોકોની disability આ ડિવાઇસથી દૂર કરી દઈએ. આવી ઈચ્છા એપલ કંપનીએ કરી. પછી અંધ વ્યક્તિઓ પણ વાપરી શકે એટલે એમણે એક નવું function આઈફોનમાં add કર્યું. iPhone ને blind person mode પર કરી, સ્ક્રીન પર ડબલ ટેપ કરો એટલે સ્ક્રીન પર લખેલી માહિતી વોઇસમાં કન્વર્ટ થઈ જાય. હોમ બટન દબાવી રાખો તો સિરી પોપ અપ થાય અને તમે બોલો એ વ્યક્તિને ફોન લગાવી દે. મેસેજ મોકલી દે, જે સર્ચ કરવું હોય એ સર્ચ કરી દે, વોઇસનું ટેક્સ્ટમાં કન્વર્ટ થાય એ ફંકશન પણ લાવ્યા. અંધ વ્યક્તિઓને વાંચવા-લખવાની માથાફોડ માંથી મુક્ત કરી દીધા. આઇફોને એક દ્રષ્ટિએ એમને સ્વતંત્ર કરી દીધા. એક સહારો આપ્યો. આ ક્યારે શક્ય બની શકે? જ્યારે વ્યક્તિને ઈચ્છા ઊભી થાય. એને શક્ય કરવા સખત મહેનત કરી હોય, અને એ લક્ષ્યને પૂરું કરી લોકો સામે મૂક્યું. એ functions લોન્ચ થયા પછી કેટલાય અંધ વ્યક્તિઓ માટે iPhone એક સહારો બન્યો. આમ એપલે દુનિયાને કશુક નવું, કશુક હટકે આપવાની ઈચ્છા કરી, લક્ષ્યો મૂક્યા, પરિશ્રમ કર્યો. અને દર વર્ષે નવું નવું લોન્ચ કરતાં રહ્યા. લોકો ખેંચાતા રહ્યા. આમ કશુક નવું કરવાની ઈચ્છા જાગે તો જ કશુક સર્જન થાય.
Always dare to hope. Dare to determinate, dare to work hard, dare to accomplish it. Remember where there’s hope, there’s life.
બાકી સ્ટીવ્સે એવી ઈચ્છા કરી જ ન હોત અને એ વિચારને ત્યાંજ દબાવી દઈને જો પોતાને કહ્યું હોત કે: ભઇ સ્ટીવ... તારા આઈફોનથી એકબીજા જોડે વાત તો થાય છે, હવે બીજું નવું તારે શું જોઈએ છે...?! જો નવું સર્જન કરવાની ઈચ્છા કરીશ તો એ પૂરું કરવા ખૂબ મહેનત માંગી લેશે ભઈ... અને પાછું કોને ખબર એ જોઈએ એવું થશે કે નહીં... અને આનો તો કોઈ અંત જ નથી. એક પછી બીજું ને બીજા પછી ત્રીજું એમ ચાલે જ જશે... મેલ સાલ હવે... આ વાતચીત થાય એટલે ઘણું થયું. મોટી ઈચ્છાઓ કરી શું કામ આ બધી જફા કરવી...!
જો આવું કહ્યું હોત તો અત્યારે સ્ટીવ જોબ્સે જે ‘Apple’ ના iDevice (હું તો દાગીનો જ કહું છું) દુનિયાને આપ્યા છે એ આપણે વપરાતા ન હોત.
You should lay big hopes, but on your own self. It will never make you feel low or depress until you don’t have guts to fulfill it. If you won’t, then sure, it will hurt you like a hell.
બીજો દ્રષ્ટિકોણ,
આધ્યાતમિક જગતમાં આશા અપેક્ષા ન હોવી જોઈએ. કારણકે ત્યાં કશું અચિવ કરવાનું કે લેવાનું નથી. ત્યાં તો તમે જેવા છો એવા સમર્પિત થવાનું છે. ત્યાં અપેક્ષાઓ મતલબ તમારા અને ભગવાન વચ્ચેની દીવાલ. તમારા અભરખા ભગવાનની ભક્તિમાં બાધા રૂપ થશે. તમારે જે છે એમાં જ સંતોષ માની લેવો. હંમેશા ખુશ રહેવાનુ, અને આઠે પહોર ભક્તિ ભાવમાં હેય...ને બાકી... લીન રે'વાનું. બાકીના અભારખાઓ ત્યજી દેવાના. ક્યારે....??? જ્યારે આધ્યાત્મમાં ગળાડૂબ થવા અને મોક્ષ પામી પરમાત્માંમાં સિધ્ધાવા સિરિયસલી તૈયાર હોવ ત્યારે. ભસવું અને ફાકવું બે સાથે ના થાય.
બાકી આતો જસ્ટ વાત છે:
“ જીવનમાં જે સૌથી અગત્યના કામ હોયે એ પહેલા કરી લેજો, નહીંતર ભવિષ્યમાં એ માટે તમારી પાસે કાં સમય નહીં હોય, કાં ભવિષ્યમાં કદાચ તમે નહિઁ હો. “
***
તો વાંચક મિત્રો, મારો લેખ તમને ગમ્યો હોય તો એના વિશે રેટિંગ અને રિવ્યુ આપવાનું ભુલતા નહિઁ. ચાલો ત્યારે...મળીએ આવતા સપ્તાહે.
***
Also by Parth Patel (Toroneel)
શું મૂર્તિપ્રથાની જરૂર છે?
કર્મની જટિલતા ઉપરનો સ્વવિચાર (ભાગ – 1)
કર્મની જટિલતા ઉપરનો સ્વવિચાર (ભાગ – 2)
શંકરાચાર્યનો જવાબ.
નિયમો અપગ્રેડ કરો ભગવાન! (પત્ર)
જનક રાજાને ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે?
You can reach me on social media.
Facebook: www.facebook.com/realparthpatel
***
