દીકરી મારી દોસ્ત
7.... સ્મરણોની મેનાના ટહુકા
ગીત સૂરીલુ ..મધુર સરગમ...ટહુકતી મેના
વહાલી ઝિલ, ” તારા વિશે વિચારવાનું જયાં શરૂ કરું, ખુશ્બુ ફૂટે મને, લાગે કે પાંગરું ”
આજે સોફા પર સૂતા સૂતા તું ટીવી.જોતી હતી. કોલેજમાં વેકેશન હોવાથી તને નિરાંત હતી. ત્યાં મેં તને કહ્યું, ” બેટા, આંખો બંધ કરીને ટી.વી. જો ને..! અને આપણા બધા ના ખડખડાટ હાસ્યથી ઘરની દીવાલો પણ હસી ઉઠી હતી. એને યે કદાચ તારા નાનપણનું એ દ્રશ્ય યાદ આવી ગયું હશે.! આજે ભલે ને તેં આંખો બંધ ન કરી.પણ....
પણ તે દિવસે તો આંખો બંધ જરૂર કરી હતી. ત્યારે તું હતી ત્રણ વરસની. અને રાતે સૂવાનો સમય થઇ ગયો હતો. પણ તું સૂવાને બદલે ટી.વી.માં કાર્ટૂન જોઇ રહી હતી. મેં તને ધીમેથી કહ્યું હતું, ‘ઝિલ, એક કામ કર. તું આંખ બંધ કરી ને નિરાંતે સૂતા સૂતા ટી.વી. જો. ‘ મેં એટલી સહજતાથી કહ્યું....અને તેં એટલી જ સહજતાથી સ્વીકાર્યું. ને બે પાંચ મિનિટ મમ્મીની વાતમાં વિશ્વાસ રાખી ને આંખ બંધ કરી દીધી. પણ થોડીવારમાં તને છેતરાઇ ગયાનો એહસાસ થઇ ગયો. અને તેં કેવી યે ગંભીરતાથી મને કહ્યું, ‘ પણ મમ્મી, આંખ બંધ કરું છું ને ..તો..મને કાર્ટુન દેખાતું નથી. હું કેમ જોઉં?
ત્યારે બંધ આંખે તું ભલે કાર્ટુન નહોતી જોઇ શકી....પણ આજે બંધ આંખે હું....એક મા...કોઇ પણ મા.. પોતાની દીકરીને જોઇ શકે છે. ખુલ્લી આંખોને કોઇ દ્રશ્ય જોવું ન ગમે ત્યારે આંખો બંધ કરી દો....અને મનગમતી વ્યક્તિ કે મનગમતું દ્રશ્ય હાજરાહજૂર.!! કેવો ચમત્કાર.!! મનની કેવી અગાધ શક્તિ.! મનની શક્તિનો વિશે તો લખીએ તેટલું ઓછું જ છે. એ વિશે ઘણું લખાયું છે..લખાઇ રહ્યું છે..અને લખાશે . ” મન હોય તો માળવે જવાય..”.એ કહેવત બિલકુલ સત્ય છે. ગમે તેવી શારીરિક મર્યાદાઓ ને પણ માનવી મનની શક્તિ વડે અતિક્રમી જાય છે. એવા ઉદાહરણો ની સમાજમાં..કે ઇતિહાસમાં ખોટ નથી જ. એ વાત કયારેક નિરાંતે આલેખવી જરૂર ગમશે બાકી અત્યારે તો .....સ્મરણોની મેના ના ગીત મનઝરૂખે ટહુકા કરતા રહે છે.
એ દિવસોમાં દરેક બાળકની જેમ તને પણ મનમાં થતું કે જલ્દી મોટા થઇ જવાય તો કેવી મજા આવે ? અને આજે એમ થાય છે ને કે નાની જ રહી હોત તો તેવું સારું હતુ ? દરેક શિશુને મોટા થવું ગમે છે..અને મૉટા થયા પછી.....પછી ગાઇ ઉઠે છે.
” ગાડી લઇ લો,વાડી લઇ લો, લઇ લો ડોલર સારા.... મોટર બંગલા લઇ લો મારા, લઇ લો વૈભવ પાછો, પેન લખોટી,ચાકના ટુકડા, મુજને પાછા આપો.
કયાં ખોવાયું બચપણ મારું ? કયાંકથી શોધી આપો ”
કે પછી.... “ લેવા હોય તો લાખ લે..પણ મારું બચપણ પાછું દે ”
દરેકને થતી આ સહજ લાગણી છે. સ્કૂલમાં “ તે હિ નો દિવસો ગતા: “ પર કોણે નિબંધ નહીં લખ્યો હોય ?
આમે ય મનુષ્યનો સ્વભાવ રહ્યો છે..જે ન હોય એ ગમે.... જે ન મળે એની ઝંખના સતત રહ્યા કરે....પણ કાળને ઉલટાવી શકાતો નથી..એને રીવર્સ ગીયર હોતું નથી. કે નથી હોતી બ્રેક..પણ દરેક અવસ્થાને એનું એક આગવું ગૌરવ..આગવું સૌન્દર્ય હોય છે..એ માણતા શીખીએ તો કોઇ ફરિયાદ ન રહે. બરાબર ને ?
હમણાં અતીતની ગલીઓમાં ઘૂમવાનો લહાવો લેતી રહું છું. શું યાદ કરું ને શું ભૂલુ ?
કેટકેટલા સ્મરણૉ ઉભરાય છે.
” ભયસૂચક થઇ આ સપાટી સ્મરણોની, કયાંક બહુ વરસાદ જેવું લાગે છે. ” યાદ છે ? આપણી બાજુમાં માલવિકા આન્ટી રહેતા. આપણે ઘર જેવા સંબંધો હતા...કે આજે યે છે..તમે નાના હતા. અને એકવાર તેમના ઘેર રમતા હતા. ત્યારે તેમના સસરા આવ્યા હોવાથી તેમના ઘરના રિવાજ પ્રમાણે તેમને આ જમાનામાં યે સસરાની લાજ કાઢવી પડતી. કે તેમની આડે ન ઉતરાતું. તમને તો એ સમયે એવી સમજણ કયાંથી હોય ? તું આન્ટીને કહેતી, ‘ આન્ટી, ચાલો દાદા પાસે....એ તમને નહીં ખીજાય. તમને દાદાની બીક લાગે છે ? એટલે સંતાઇ જાવ છો ? ને દાદા પાસે નથી આવતા ? લાજમાં ઢંકાયેલ એમને તું કેટલા આશ્ર્વર્યથી જોઇ રહેતી. અને તેમને કેટલું સમજાવતી..!! પણ આન્ટી કયાં કઇ સમજતા હતા ? કયાંથી સમજે આન્ટી ? જૂનવાણી ઘરની વહુવારુ ખુલ્લા માથે ફરી શકે..કે સસરાની આસપાસ ફરકે તો ધરતી રસાતાળ ન જાય ? એકવીસમી સદી માનવને ચન્દ્ર કે મંગળ સુધી ભલે પહોચાડી શકે પણ...માનવને સુધારી તો ન જ શકે. નહીંતર કોલેજમાં એ સ્ટેટ લેવલ સુધી બાસ્કેટબોલ માં ઇનામો મેળવતા. ગામમાં મેરેથોન દોડની સ્પર્ધા જોવા અમે સાથે જતા અને ત્યારે મને હમેશા કહેતા,’ મને તો એવું મન થાય છે..કે ભલે લાજ કાઢી ને પણ દોડી જાઉ. અને ઇનામ હું જ લઇ આવું.’ અને ચોક્કસ લાવી શકે તેમ હતા. પણ......બધી યે શક્તિ, કૌશલ્ય વહુના અંચળા નીચે છૂપાવી દેવું પડયું હતું.
ગાંધીજી હમેશા કહેતા, ‘ રિવાજના કૂવામાં તરવું સારું છે. પણ એમાં ડૂબાય નહીં ! ‘
તારા કલાસની તારી બહેનપણી નિહારીકાની વાત તો તેં જ મને કરેલ ને ? તે કોલેજમાં ભણતી હતી...ખૂબ તેજસ્વી છોકરી. પણ કોલેજમાં બે વરસ પૂરા કર્યા બાદ અધવચ્ચેથી કોલેજ છોડી દેવી પડી...ભણવાનું અધૂરુ મુકવું પડયું..કારણ...? કારણ ફકત એટલું જ કે તેની સગાઇ થઇ ગઇ હતી. અને છોકરો વધુ ભણેલ નહોતો. એટલે છોકરી પોતાથી વધુ ભણે તે તેમને સ્વીકાર્ય નહોતું. છોકરી છોકરાથી ચડિયાતી હોય તે આજે પણ સમાજમાં આવકારદાયક નથી મનાતું. છોકરી તો છોકરાથી દરેક રીતે એક પગથિયુ ઉતરતી જ હોવી જોઇએ. અરે, ખાલી શારીરિક રીતે છોકરા કરતાં ઉંચી છોકરી પણ કોઇ સ્વીકારી શકતા નથી. સમાજનો આ સામાન્ય રીતે સર્વસ્વીકૃત રિવાજ છે. અને દરેક છોકરીએ ઇચ્છા કે અનિચ્છાએ એ રિવાજનું પાલન કરવું પડે છે. અને રિવાજના કૂવામાં ડૂબવું પડે છે. અને તેથી જ નિહારીકાના આંસુ પણ તેના માતા પિતાને પીગળાવી ન શકયા. અને તેના જેવી તેજસ્વી છોકરીએ ભણવાનું છોડી દેવું પડયું.
તેં ત્યારે મને પ્રશ્ન કરેલ, ‘ મમ્મી,આમ કેમ ? નિહારીકા બિચારી ખૂબ રડે છે. તમે કંઇક કરો ને તેને માટે.! પણ હું શું કરી શકું ? અને છતાં બહાનું કરીને નિહારીકાની મમ્મીને મળવા જરૂર ગઇ હતી. અને વાત પણ કાઢી હતી. નિહારીકા બિચારી આશાભરી આંખે છાનીમાની મારી સામે જોતી હતી. પણ નિહારીકાની મમ્મીએ તો કેટલી સહજતાથી કહી દીધું, ‘ મારી દીકરી તો નશીબદાર છે. આવા લાખોપતિના ઘરમાં ગઇ છે. એને ભણી ને શું કરવું છે ? થોડી નોકરી કરવી છે ? અને છોકરી જમાઇ કરતા વધું ભણે એ તો બેન સારું નહીં જ ને ? ‘ શું જવાબ આપું હું ? સ્ત્રીની પોતાની માનસિકતા આજે એટલી હદે પંગુ થઇ ગઇ છે કે દીકરીએ જમાઇ કરતાં વધારે ભણવું ન જોઇએ...એ વાત એને પોતાને યે યોગ્ય જ લાગે છે. આજે વિશ્વમાં દરેક ક્ષેત્રમાં સ્ત્રી એ ગૌરવવંતો પગપેસારો કર્યો છે. ઉચ્ચ પદો શોભાવ્યા છે. અને નામના મેળવી છે. શક્તિશાળી ..તેજસ્વી તરીકે સફળ થઇ ને બહાર આવી છે. કલ્પના ચાવલા કે સુનિતા વિલીયમ કેટલી ? ટકાવારી કાઢીએ તો આવી તેજસ્વીએનું પ્રમાણ કેટલું ? જવાબ છે ..બહુ ઓછું.. કદાચ સિંધુમાં બિંદુ જેટલું....કેટલીક સ્ત્રીઓ મન મારી ને જીવે છે..કે જીવવું પડે છે. અને બાકી કેટલીક નિહારીકાની મમ્મી જેવી સ્ત્રીઓને આમાં કંઇ ખોટું કે ખરાબ લાગતું જ નથી. કેમકે નાનપણથી એ જ માહોલમાં તેમનો ઉછેર થયો છે.
સ્વતંત્ર દેખાતી ..સમાજમાં કામ કરતી સ્ત્રી પણ કહે છે કે મને મારા ઘરમાં બધી છૂટ મળી છે. એને છૂટ મેળવવી પડે છે. કોઇ ને મંજૂર હોય તો એ કામ કરી શકે ! ને પોતાની જાતને નશીબદાર ગણી શકે. કોઇ પુરુષે કયારેય એવું કહેવું પડયું છે કે એને છૂટ છે ! એને વળી બંધન કેવા ? બંધન હોય એને મુક્તિની વાતો હોય...એટલે આ સવાલો ફકત સ્ત્રી માટે જ છે. સ્ત્રી ઘર સંભાળે.. સારી રીતે સંભાળે..એ બરાબર છે. અહીં નારીવાદની કોઇ વાત હું નથી કરતી. પણ આખું ઘર..આખા ઘરની જવાબદારી સંભાળ્યા પછી યે કોઇ પૂછે કે “શું કરો છો ? ’ તો જાણે કોઇ ગુનો કર્યો હોય તેમ તે કહે છે, ‘ હું તો કંઇ જ નથી કરતી. ખાલી હાઉસવાઇફ છું.!! ‘ બહાર કામ કરે તો જ કામ કર્યું ગણાય ? સ્ત્રી પોતે પણ શા માટે આમ માને છે ? અને વરસો સુધી જે ઘર માટે એ રાત દિવસ એક કરે છે. પોતાની જાત રેડે છે.. એ ઘર પણ ખરેખર પોતાનું જ છે..એમ એ સાચા અર્થમાં કહી શકે છે ? કોઇ પણ પળે મતભેદ થતાં પતિ એને કેટલી આસાનીથી કહી દે છે.’ મારા ઘરમાં આમ જ ચાલશે....આમ જ થશે. તારે રહેવું હોય તો ભલે..નહીંતર..........? ’ અને ત્યારે સ્ત્રી નો આક્રોશ ન ઠલવાય તો બીજું શું થાય ? જેને જીવનભર પોતાનું માની ને કામ કરતી રહી..એ એક ભ્રમ જ હતો ? એક દંભ જ હતો? પતિને પસંદ હોય તેવી રીતે રહે ત્યાં સુધી જ ઘર એનું ગણાય. નહીંતર......
આજે નિહારીકા જેવી તેજસ્વી છોકરીની દશા આપણે નજરે જોઇએ છીએ ત્યારે દુ:ખ થાય તે સ્વાભાવિક છે. ચાર દીવાલની અંદર તરફડી રહી છે નિહારીકા..! અને દીવાલની અંદર પણ પતિને ગમે તે જ..તેવું જ કરવાનું...વણલખ્યા આ કરારનું પાલન તે કરતી રહે છે..સમાજ આવી તો અસંખ્ય નિહારીકાઓથી ભરેલ છે. તેના તૂટેલ સ્વપ્નોની કરચો કોઇને દેખાતી નથી. ફકત તેના હ્રદયમાં સતત ચૂભતી રહે છે. અંદર જ તે ઉઝરડાતી રહે છે. એ પીડાનો કોઇ ને અણસાર સુધ્ધાં આવતો નથી...અરે, એને પીડા કહેવાય એવી ખબર પણ કયાં કોઇ ને પડે છે ? મન પર પડતાં રહેતાં આ ઉઝરડાઓ તે કોને બતાવી શકે ? સમાજની દ્રષ્ટિએ તો એ ખાઇ પી ને જલસા કરે છે.!! એને વળી શું દુ:ખ ? ખાવા પીવા કે પહેરવા ઓઢવા નથી મળતું ?..સમાજની આ માન્યતાનો કોઇ ઉપાય ખરો ?
આ બધું સાંભળીએ...જાણીએ ત્યારે ખૂબ અફસોસ થાય...પણ ...ઉપાય શું ? છોકરી બોલે...વિરોધ કરે તો બંડખોર...વિદ્રોહી ગણાય..ને ન બોલે તો જિંદગી આખી તૂટેલ સ્વપ્નોની રાખ સાથે જીવવું પડે છે. અને મોટે ભાગે એ વિકલ્પ જ તેને સ્વીકારવાનો આવે છે. અરે, લગ્ન પછી યે ભણેલ સ્ત્રી જો કોઇ વાતમાં પુરૂષ સામે દલીલ કરે તો તરત કહેશે, ‘ ભણ્યા..એનું આ દુ:ખ...સામે દલીલ કરવાની. આના કરતાં તો અભણ પત્ની સારી. જેમ કહીએ તેમ કર્યે તો રાખે...’ અર્થાત્ પુરુષને તેની સાચી ખોટી બધી વાત મૌન રહી ને સ્વીકારે એવી પત્ની જ જોઇએ છે !
સમાજમાં કેટકેટલી સ્ત્રીઓ મન મારી ને..ઇચ્છાઓ અવગણીને શમણાઓને હ્રદયમાં જ કોઇ છાના ખૂણે સંઘરીને જીવતી હશે..! ખેર..! ગાડી આજે આડે પાટે ચડી ગઇ. તારી સાથે વાત કરતા કરતા..માલવિકા આન્ટી ની યાદ મનને અને આંખને ભીના કરી ગઇ.એક અકસ્માતે તેમની છ વરસની દીકરીને મા વિહોણી બનાવી દીધી.અને ........ અને નિહારીકાની વાતે પણ મન અપસેટ ..થોડું ઉદાસ થઇ ગયું.આ બધુ આજે અહીં અભાનપણે ટાંકુ છુ. કદાચ ભવિષ્યમાં કોઇ સમયે તને એ પથદર્શક પણ બની શકે.
લાગે છે..આજે આગળ નહીં લખી શકાય. તને પણ આંટી આજે યે એટલા જ યાદ છે ને ? અને હોય જ....એ મુઠ્ઠી ઉંચેરી સ્ત્રી હતી.પણ.....ઇશ્વરને યે એને માટે લગાવ હશે તેથી જલ્દી પોતાની પાસે બોલાવી લીધા. પણ એમ તો એમની દીકરીને કે તેમના પતિને પણ તેમનો અહીં કયાં ઓછો લગાવ હતો ? પણ.....ઇશ્વર ધારે તે કરી શકે..માનવી પાસે એ સામર્થ્ય કયાં ?
મૃત્યુ એટલે.. સત્યમ..શિવમ્ સુંદરમ્ એવું લેખકો કે કવિઓ કહે છે. એમાં જોકે સત્ય છે જ. પણ છતાં નાનકડી દીકરીની મા ને ઇશ્વર છીનવી લે ત્યારે એ દીકરીના કયા ભલા માટે વિચારતો હશે ? એવો પ્રશ્ન મનમાં ઉઠયા સિવાય રહેતો નથી. મૃત્યુ એટલે ખોળિયુ બદલવું...વસ્ત્રો બદલવા....બધી વાતો સાચી. અને છતાં એ નાનકડી દીકરીની જે દશા આપણે નજરે જોઇ છે..અને લાચાર બની ને કંઇ જ તેને માટે કરી શકયા નથી. ત્યારે મૃત્યુ એટલે પરમ શાંતિ...એવું સ્વીકારવા જલ્દી તૈયાર નથી થવાતું...ખેર ! એ આપણા કે કોઇના હાથની વાત નથી. તેથી ઇશ્વરને ગમ્યું તે ખરું.. એ ચીલાચાલુ આશ્વાસન નો જ સ્વીકાર કરવાનો રહ્યો ને ? ઘણી વાતો આપણી સમજણની ક્ષિતિજની બહાર હોય છે. જેને ઇશ્વરેચ્છા માની આપણે ચાલીએ જ છીએ ને ?
કેટકેટલી યાદોના ખજાના મનના પટારામાં સંગ્રહાયેલા હોય છે? બસ...આજે વધુ નહીં લખી શકાય. આંખે આંસુના તોરણ બાઝી રહ્યા છે. આવજે બેટા, કાલે મળીશું. “સ્થળ અને કાળના બંધન નહીં અહીં, સહજ હવે સંચરવું.....”
બેટા, લગ્ન એટલે...........MARRIAGE.
M..== MERGING..A..== AMBITION.....R..== RESPECT
I...==INTIMACY....A..==ACREDITION...G..==GAIETY. E..==ETERNITY.
આજે વધુ કંઇ લખવાની જરૂર નથી લાગતી. લગ્ન શબ્દનો અર્થ તારા નવજીવનમાં પાંગરી રહે .......એ જોવાની..નિભાવવાની જવાબદારી તમારા બંનેની જ ને ? “ ગોર મહારાજ પરણાવી દે...કંઇ ઘર ન માંડી દે.”
