એક સમયની વાત છે, એક ગાયક હતો. ગાયન એ તેનો શ્વાસ હતો, અને તે પોતાના સંગીતમાં એટલો તલ્લીન થતો કે આસપાસની દુનિયાનો ભૂલકાં થઈ જતો. પોતાની કળાના જોરે એએ લોકોના દિલમાં એક ખાસ જગ્યા બનાવી હતી. તે ગાવાનો માનીતા અને શ્રેષ્ઠ ગાયક માનવામાં આવતો હતો, પણ પ્રખ્યાતિ સિવાય તેણે કંઈક વધારે ઇચ્છાવું નહોતું. તેને પોતાની મહેનતનું પ્રત્યક્ષ ફળ મળવાની આશા હતી.
એક દિવસ, એ ગાયકને ખબર પડી કે નિકટના રાજયમાં એક વિખ્યાત રાજા છે, જે કલા અને સંસ્કૃતિના પ્રેમી છે. ગાયકે વિચાર્યું કે જો તે પોતાના સંગીતના જાદુથી રાજાને ખુશ કરી શકે, તો કદાચ તેની મુશ્કેલ જીવનયાત્રા સરળ થઈ શકે. ઊંડા મનથી, એ રાજા પાસે હાજર થયો.
"મહારાજ, હું એક સરળ ગાયક છું, પણ મારી કલા તમારું મન મૂકી દે તેવું વચન આપું છું," ગાયક બોલ્યો.
ગાયકને સનમાનપૂર્વક બોલાવ્યો, અને તેણે એક મિઠું સૂર ધાર્યું. અદભુત લય અને આલાપ સાથે તેનું ગાયન રાજાના દરબારમાં ગુંજી ઉઠ્યું. તમામ દરબારી એની અવાજથી મંત્રમુગ્ધ થઈ ગયા. રાજા ગાયકના ઉંચા સ્તરના ગાયનથી એટલા પ્રભાવિત થયા કે એમણે તરત જ એલાન કર્યું: "આ ગાયકને તેના વજન જેટલી ચાંદી પુરસ્કાર તરીકે આપવામાં આવશે!"
ગાયકની આંખોમાં આનંદના આંસુ છલકાયા. પણ આ જ કોઈ અંત નહોતો. એણે બીજી વાર ઝૂકી, અને ફરી સંગીતના નવા તરંગોમાં ડૂબી ગયો. તેની શ્રેષ્ઠતા સીમાએ પહોંચી હતી. રાજા એમનેમ ખુશ નહોતા, હવે તો આ ગીતે તેમને મહાનતાની શ્રદ્ધા અનુભવાવી હતી. રાજાએ દ્રઢ અવાજમાં કહ્યું, "આ ગાયકને હવે તેના વજન જેટલું સોનુ આપવામાં આવે!"
હવે તો ગાયક વધુ ઉત્સાહિત થયો, અને એના કલાક્ષેત્રમાં પૂરેપૂરું વિલિન થઈ ગયો. ગાયને એવી ઉંચાઈ મેળવી કે તેની તાનમાં માનવીય સીમાઓને પાર કરતું વૈભવ જોવા મળ્યું. ત્રીજું ગીત પુરું થયું ત્યારે રાજાએ ફરીથી ભવ્ય એલાન કર્યું: "આ ગાયકને એટલી જમીન આપવામાં આવે કે તે એની આગવી ઇચ્છાઓ પૂરી કરી શકે."
ગાયક ખૂબ ખુશ થઈ, આભાર માન્યો, અને રાજાના આશીર્વાદ લઈને ઘરે પાછો ફર્યો. ઘરમાં પહોંચતા, એણે પત્નીને આખી ઘટના કહેલી, અને બન્નેની આંખોમાં સપનાઓ તણાતી ગઈ.
"હવે આપણે આપણી બધી તકલીફોને વિદાય આપીશું," ગાયકે કહ્યું, "જલદી જ ચાંદી, સોનું અને જમીન મળે છે!"
દિવસો વીતતા ગયા. દિવસ માસમાં ફેરવાયાં. પરંતુ રાજા તરફથી કોઈ સમાચાર ન મળ્યા, અને ન તો તેની બક્ષીશ. ગાયકનું દિલ ધીરે ધીરે નિરાશાથી ઘેરાય ગયું.
એક વર્ષ પછી, ધીરજ ખૂટતા ગાયક રાજાના દરબારમાં ફરી ગયો. "મહારાજ," એણે નમ્રતાથી કહ્યું, "તમારા મહાન એલાનોને યાદ કરો. મેં ગીત ગાઈને તમને ખુશ કર્યા, અને તમે મારા વજન જેટલી ચાંદી, સોનું અને જમીન આપવાનો વચન આપ્યો."
ત્યારે રાજાએ હસતાં ગાયકને જોયું, અને કહ્યું, "હા, એ તું સાચું કહું છે! એ દિવસે તારા ગીતોથી તું મને ખૂબ ખુશ કરી દીધો હતો, અને એમ કરતાં મેં તને ઇનામ આપવાનું વચન કરીને તને ખુશ કરી દીધો હતો. તું ખુશ, હું ખુશ. આપણો હિસાબ સમાન છે!"
ગાયક સ્તબ્ધ થઈ ગયો. તેણે ભાન થયું કે બાહ્ય ધન અને સંપત્તિથી વધુ કશુંક છે, અને તે છે ક્ષણભરનો સંતોષ. તે એ દિનથી એ ભ્રમના ખોળામાંથી બહાર નીકળી ગયો કે પૂરો સંતોષ માત્ર સામગ્રીક વસ્તુઓથી જ થાય.
चित्ते प्रसन्ने भुवनं प्रसन्नं चित्ते विषण्णे भुवनं विषण्णम् । अतोऽभिलाषो यदि ते सुखे स्यात् चित्तप्रसादे प्रथमं यतस्व ॥
જો મન પ્રસન્ન હોય તો આખું જગત સુખી લાગે છે. જો મન નિરાશ હોય તો આખું જગત નિરાશ લાગે છે
