LkkUÄ : {u-2016Lke íkk. 11Lkk hkus ©e Mkku{LkkÚk ßÞkuŠík®÷øk «ríkck rËðMk Au. yux÷u yk ÷u¾ {kuzk{kt {kuzku 10-5-16Lkk hkus rh÷eÍ Úkðku òuRþu. ÷u¾-çkwf «q^z-yurzxuz-ykufu-VkRLk÷ Au Aíkkt ykÃkLke Lkerík {wsçk òuR ÷uþku.
-Ãkherûkík òuþe.
-çkwfLkwt þe»kof : Mkku{LkkÚkLke «ríkck y™u MkhËkhLke «rík¿kk
-÷u¾f : Ãkherûkík òuþe
Book title- Somnath ni Pratistha ane Sardar ni Pratighya
by Parikshit Joshi
-çkwf fLxuLx :
snkt zk÷ zk÷ Ãkh MkkuLku fe r[zeÞk fhíke ni çkMkuhk, ðkun ¼khík Ëuþ ni {uhk..sÞ ¼khíke. ¼khíkLke ÞþkuøkkÚkk økkíkk, ¼khíkLke ykŠÚkf Mk{]rØLkwt ðýoLk fhíkkt yk økeíkLkk çkku÷{kt su ðkík ykðu Au çkMk, yu MkkuLkk-økkuÕzLku ÷eÄu ¼khíkLke feŠík [khuÞ rËþk{kt Vu÷kR níke. yktíkhhk»xÙeÞ yLkk{ík ¼tzku¤ íkhefu yksu s MkkuLkkLkku Mktøkún ÚkkÞ Au yuðwt LkÚke. ¼khík{kt ÃkhtÃkhkøkík heíku MkkuLkkLku yuf MktøkúnLke yrík ®f{íke Äkíkw íkhefu {n¥ðLkwt MÚkkLk {¤u÷wt s Au. yuf Mk{Þu ¼økðkLk f]»ýLke îkhfk Ãký MkkuLkkLke níke yuðwt fnuðkÞ Au. ËrhÞk{kt zqçke økÞu÷e MkkuLkkLke îkhfk rðþu nsw yksu Ãký MktþkuÄLkku Úkíkk hÌkkt Au. MkkuLkwt s {q¤ Au fu suLkk ÷eÄu nòhku {kR÷Lkku Úkfðe Lkkt¾u yuðku «ðkMk ¾uzeLku Ãký {nt{Ë økÍLke suðku yk¢ktíkk ¼khíkð»ko WÃkh yLku ¾kMk íkku Mkku{LkkÚkLkk {trËh MkwÄe ykðe [Zâku níkku.
íkksuíkh{kt ykÃkýkt Ä{oMÚkkLkku yuLke r{÷fíkLku ÷eÄu ½ýe [[ko{kt Au. yu ÃkAe MkíÞ MkkttR çkkçkk nkuÞ fu Mðk{e hk{Ëuð fu ÃkAe ÃkÈLkk¼ {trËh fu ÃkAe ríkYÃkrík çkk÷kS. ykÃkýkt Ä{oykMÚkkLkk yk©ÞMÚkkLk yuðk {trËhku{kt ËkLkLkku «ðkn yrðhíkÃkýu ðnuíkku s hnu Au. yux÷u ykðf yLku MktÃkr¥kLkk yktfzk{kt Mkíkík Äh¾{ ðÄkhku Úkíkku hnu Au. yuf ytËks {wsçk ¼khíkLkk MkkiÚke ÄLkkZâ {trËhkuLke ðkík fheyu íkku yu{kt ÃkÈLkk¼ {trËh fw÷ ytËkrsík Ãkkt[ ÷k¾ fhkuz YrÃkÞkLke MktÃkr¥k MkkÚku {ku¾hu Au. íkku íÞkhçkkË ríkYÃkrík çkk÷kS ytËkrsík Ãk[kMk nòh fhkuz YrÃkÞk, {kíkk ði»ýkuËuðe ytËkrsík Ãkkt[Mkku fhkuz YrÃkÞk yLku rþhze MkktRçkkçkk ytËkrsík 425 fhkuz YrÃkÞkLke r{÷fíkku MkkÚku yøkúuMkh Au. økwshkíkLkk {trËhku Ãký ykðe s ykðf Ähkðu Au yLku yu{kt søkíksLkLke ytçkkS ytËkrsík 40 fhkuz YrÃkÞk MkkÚku {ku¾hu Au. yu ÃkAe Mkku{LkkÚk ytËkrsík 10 fhkuz YrÃkÞk, îkhfk ytËkrsík Ãkkt[ fhkuz YrÃkÞk yLku zkfkuh ytËkrsík yuf fhkuz YrÃkÞkLke MktÃkr¥k Ähkðu Au. ¼khík Ëuþ{kt ¼økðkLkku Ãký ÷k¾ku Lknª, fhkuzku Lknª, yçkòuÃkrík Au. yux÷wt ykuAwt nkuÞ íÞkt ík{Lku hkusçkhkus y¾çkkhku yLku LÞqÍ[uLkÕMk WÃkh fkuRLku fkuR {trËh{kt ¼õík îkhk MkkuLkkLkk {wøkx fu nkh, MkkuLkkLkk fwt¼ fu yuðe {kU½uhe ¼ux [ZkÔÞkLkk Mk{k[khku {¤íkkt s hnu Au. ykðk yrðhíkÃkýu ðnuíkkt ËkLk«ðknLku ÷eÄu s ykÃkýkt {trËhku MkkuLkk[ktËeÃ÷urxLk{ suðe rft{íke ÄkíkwykuLkk MktøkúnMÚkkLkku çkLÞk Au. ð»kuoËnkzu yçkòuLke ykðf Ähkðíkk ykðk {trËhku WÃkh yux÷u s íkku Mkhfkhe zku¤k Ãký {tzkÞu÷k hnu Au. fux÷ktf {trËhkuLkk ykŠÚkf heíku ÷k¼ËkÞe ðneðx íkku Mkhfkhu ÃkkuíkkLkk nMíkf ÷R Ãký ÷eÄe Au. íkku fux÷ktf {kxu yu{Lkk «ÞíLkku [k÷e hÌkkt Au. yuLkwt fkhý Ãký yk {k÷r{÷fíkku s.
yk íkku ÚkR {trËhkuLke ðkík Ãkhtíkw rMkxe økúwÃkLkk rð&÷u»kfkuyu fhu÷k yuf Mkðuoûký {wsçk ykÃkýkt, ¼khíkeÞkuLkk ½h{kt yuf-çku Lknª Ãkhtíkw ÷øk¼øk 15000 xLk MkkuLkwt MktøkúnkÞu÷wt Au. yu{kt {trËhkuLkwt MkkuLkwt W{uhðk{kt ykðu íkku yk yktfzku ÷øk¼øk 30000 xLk MkwÄe ÃknkU[u yu{ Au. {òLke ðkík yu Au fu rhÍðo çkuLfu ðÄkhkLkk ¼tzku¤ íkhefu hk¾u÷k 560 xLk MkkuLkkLkku íkku yk{kt Mk{kðuþ fÞkuo LkÚke. yux÷wt s Lknª, nehk-Íðuhkík MkrníkLke yLÞ ®f{íke sýMkku íkku ÃkkAe swËe. 15000 xLk MkkuLkkLkku yksLkk ¼kðu rnMkkçk {ktzeyu íkku yuLke ®f{ík ÷øk¼øk 743 rçkr÷ÞLk zku÷hu ÃknkU[u. òufu yu{kt fkÞËuMkhLkwt zu«erþÞuþLk fkÃkeyu íkku Ãký yuLke ykuAk{kt ykuAe ®f{ík 600 rçkr÷ÞLk zku÷h sux÷e íkku ÚkkÞ s. ykx÷e {qzeÚke íkku ykÃkýk Ãkkzkuþe Ëuþku suðk fu ÃkkrfMíkkLk, çkktø÷kËuþ, ©e÷tfk, LkuÃkk¤, BÞkLk{kh yLku ¼qxkLkLku ykhk{Úke ¾heËe þfkÞ. fkhý. MkeykRyu ðÕzo VuõxçkwfLkk ynuðk÷ {wsçk yk çkÄktLkku fw÷ SzeÃke 390 rçkr÷ÞLk zku÷h Au. ykx÷ku ¾[o fheyu íkkuÞ ykÃkýe ÃkkMku 210 rçkr÷ÞLk zku÷h ðÄu, çkku÷ku íÞkhu sÞ Mkku{LkkÚk.
Ãkhtíkw ykÃkýku rð»kÞ Au ¼økðkLk Mkku{LkkÚkLke «ríkck yLku yu Mkt˼o{kt MkhËkh ðÕ÷¼¼kR Ãkxu÷Lke «rík¿kk. ¼khík¼hLkk 12 ßÞkuŠík®÷økku{ktLkwt Mkðo«Úk{ ßÞkuŠík®÷øk. økwshkíkLkk s Lknª, Ëuþ¼hLkk þiðÄ{eo MkrníkLkk Mkki fkuRLkwt ykMÚkkLkwt fuLÿ. Mkkihk»xÙLkk rMkLÄw MkkøkhLkk, yhçke Mk{wÿLkk rfLkkhu ykðu÷wt søk«rMkØ ÞkºkkÄk{. yuLke ònkusnk÷e fuðe níke. fuðe níke yuLke «ríkck fu yuLku Lk{Lk fhðk ËuþrðËuþLkk ðuÃkkheyku ykðíkk yLku ©Øk¼ÂõíkLkk «íkkÃku ÄtÄkhkusøkkh{kt çkhfík {u¤ðe yZ¤f ÷û{e «kó fhíkkt. fuðe níke yuLke ykŠÚkf MkØhíkk fu rðËuþe yk¢ktíkkykuLkk yLkufkuLkuf nw{÷ku ðå[u Ãký yu Mkíkík rðfMkíkwt hÌkwt, yuLke feŠík [ku{uh «Mkhíke hne. fuðk níkkt yuLkk ¼õíkku, fu ÃkkuíkkLkku Sð òu¾{{kt {qfe ÃkkuíkkLkk ©ØkMÚkkLk yuðk Mkku{LkkÚk {kxu fwhçkkLk Úkíkkt hÌkkt, ÃkkuíkkLkk ¾[uo yLku òu¾{u yLkufkuLkuf ðkh {trËhLkku rsýkoØkh fhíkk-fhkðíkk hÌkkt.
Ãkkihkrýf fÚkk {wsçk ¼økðkLk Mkku{ yux÷ufu [tÿ {nkhksu Ëûk «òÃkríkLke 27 Ëefheyku MkkÚku ÷øLk fhu÷kt. Ãkhtíkw yu{ktÚke hkurnýe WÃkh yu rðþu»k MLkun hk¾íkku. suLkk ÷eÄu çkkfeLke 26 Ëefheyku Ëw:¾e Úkíke. yu{ýu ¼uøke {¤eLku rÃkíkk «òÃkríkLku VrhÞkË fhe yLku Ãkrhýk{u [tÿLku {éÞku ©kÃk. suLkk fkhýu [tÿLkwt íkus rûký Úkðk ÷køÞwt. yuLke Mk{økú SðMk]rü WÃkh rð½kíkf yMkhku Ãkzðk ÷køke. íÞkhu [tÿu ÃkkuíkkLkwt {q¤ íkus ÃkkAwt {u¤ððk ¼ku¤kLkkÚk þtfh {nkËuðLke Ãkqò WÃkkMkLkk þY fhe. [tÿLke ½kuh íkÃkùÞkoLku ÷eÄu ËuðkrÄËuð {nkËuðu yuLku MkkûkkíkT ËþoLk ykÃke, ©kÃkLkwt rLkðkhý fÞwO. yLku yu MÚkkLku ¼økðkLk MkËkrþðyu Mkku{ËuðLkk LkkÚk íkhefu, Mkku{LkkÚk íkhefu hÌkkt. yu yk Mkku{LkkÚk ßÞkuŠík®÷øk.
økkiík{ çkwðk ÃkkXf 1951{kt ÚkÞu÷e Mkku{LkkÚk {trËhLke «ký«ríkck rðþu ÷¾u÷k ÃkkuíkkLkk ‘huhuMx ykuV Ä huh’ ÃkwMíkf ‘Mkku{LkkÚk íkeÚko’{kt fnuu Au fu Mkku{LkkÚkLkku ði¼ð yÃkqðo níkku. Ãkt[{nk¼qíkku Mkku{LkkÚkLke rLkÞr{ík Ãkqò fhíkkt. {nkMkkøkh Ãkkuíku ÃkkuíkkLkkt {kuòtÚke Mkku{LkkÚkLkk [hý Ãk¾k¤íkku. {wÏÞ Ëhðkòu Ãkqðkor¼{w¾ níkku. øk¼oøk]nLke çknkh Mk¼k{tzÃk{kt hnu÷k AÃÃkLk MkkøkLkk Úkkt¼÷k fk[Úke {Zu÷kt níkk. Mk¼k{tzÃk Ãkqhk çkunòh ÷kufku ykhk{Úke çkuMke þfu yux÷ku rðþk¤ níkku. {trËh yuLke f÷kf]ríkyku yLku Lkõþefk{Lku ÷eÄu MÚkkÃkíÞf¤kLke [h{Mke{kyu níkwt. fnuðkÞ Au fu Mkku{LkkÚkLkwt økkuÃkwh{T ºký {k¤Lkwt níkwt. suLke WÃkh [kiË MkkuLkuhe f¤þ níkk. ®÷økLkku Ãkrh½ Mkkzk [kh Vqx níkku. íkuLkku Yÿ¼køk (WÃkh Ëu¾kíkku ¼køk) 7 Vqx níkku. yuLkku rð»ýw¼køk yLku çkúñk¼køk s{eLkLke ytËh nkuðku òuRyu. ®÷økLkk rðrðÄ {kÃk {wsçk yk rþð®÷økLkwt {kÃk 7-7-8 VqxLkwt nkuðwt òuRyu yuðe Äkhýk Au. r÷tøkLke ykMkÃkkMk fkuþkøkkh níkku su{kt ËuðLke {qŠíkLkk Mkwðýko÷tfkhku hk¾u÷k níkk. ð¤e, híLkku yLku Íðuhkík íkku swËk. ®÷øk WÃkh ðªxk¤u÷tw ð† rfLk¾kçke níkwt. íkuLke WÃkh yLkuf híLkku szu÷k níkk. øk¼oøk]n{kt «økxkðkíke Mk{kR yLku LktËkËeÃk Ãký híLkszeík nkuðkÚke yuLkku «fkþ Ãký W{uhkíkku. {trËhLke çknkh ÷økkððk{kt ykðu÷k ½txLke Mkktf¤ 200 {ý MkkuLkkLke çkLku÷e níke. yk ½txLkLkku WÃkÞkuøk çkúkñýkuLke Ãkqòy[oLkk {kxuLkk çkË÷e Mk{ÞLke òýfkhe {kxu Úkíkku. ßÞkhu økÍLke Mkku{LkkÚk WÃkh [Ze ykÔÞku íÞkhu Mkku{LkkÚk {trËhLke «rMkrØ yuLke xku[u níke. ¼økðkLkLke MkuðkÃkqò {kxu 1000 Ãkqòheyku níkk. ykX «nh økkÞLk-ðkËLk yLku LkíkoLk {kxu 350 økkrÞfk-LkíkofeykuLkku Mkt½ níkku. Þkºkk¤wykuLkk {wtzLk {kxu 300 fkheøkh níkk. ¼økðkLk Mkku{LkkÚkLkk yr¼»kuf {kxu Ëhhkus øktøkks¤ 1900 rf{e ËqhÚke ÷kððk{kt ykðíkwt.
Mkku{LkkÚk {trËhLkku ðneðx Mkt¼k¤íkk Mkku{LkkÚk xÙMxLke ðuçkMkkRx WÃkh ykÃku÷k R.Mk. 1225{kt ÷¾kÞu÷e øktz çk]nMÃkrík hr[ík Mkku{LkkÚk ËkËkLke «þÂMík ðkt[íkk ÏÞk÷ ykðu Au fu ËMk{e MkËe{kt yk {trËhLke ¼ÔÞ ònkus÷k÷e níke. {trËh{kt MkkuLkkLkk ½tx, Aík, ½wB{x, rËðk÷ku yLku Ëhðkò MkkuLkkÚke {Zðk{kt ykÔÞk níkk. ¼õíkkuyu yÃkoý fhu÷kt MkkuLkk[ktËe-híLksrzík yk¼q»kýkuLkku íkku fkuR rnMkkçk Lkníkku. Mkku{LkkÚk {trËhLkku ¾[o rLk¼kððk {kxu ykMkÃkkMkLkk 10000 økk{kuLke òøkeh {trËhLku nMíkf níke. suLkk fkhýu {trËhLke ykðf Mkíkík ð]rØ Ãkk{íke níke. R.Mk. 1927{kt ÷¾kÞu÷k yuf ynuðk÷{kt Mkku{LkkÚk {trËhLke ykðfLkku yktfzkLkku ytËks çku fkurx ÃkkWLz sux÷ku ytËksðk{kt ykÔÞku níkku. yLkuf ð»kkuoÚke ykðe ykðf yufXe ÚkR hne níke. ËuþrðËuþLkk «ðkMkeyku Mkku{LkkÚkLkk ËþoLku ykðíkkt yLku yuLke feŠík yLku ònkus÷k÷eLkwt ðýoLk ÃkkuíkkLke Ëuþ{kt sRLku fhíkkt. Ãkrhýk{u ËqhËqhLkk «Ëuþ{kt Mkku{LkkÚkeLke ÏÞkrík yLku yuLke ònkus÷k÷e ÃknkU[e níke. yux÷wt ykuAwt nkuÞ yu{ Mkku{LkkÚkLke ÃkkMku ðuhkð¤ çktËh níkwt. {¬kLke Þkºkkyu sLkkhk rçkhkËhku ynªÚke s síkk. yu rMkðkÞ ðuÃkkheyku Ãký ËrhÞku ¾uzðk ykðíkk. suLkk fkhýu Mkku{LkkÚkLke ònkus÷k÷eLku [kh [ktË ÷køke økÞk níkk. ÃkAe yu [ktË s yuLke Mkw¾-þktrík yLku Mk{]rØLku ¼h¾e økÞkt.
ðuËfk¤Lke fÚkk {wsçk ÃkkuíkkLkk MkMkhk Ëûk «òÃkríkLkk ©kÃk{ktÚke {wÂõík {kxu ¼økðkLk MkËkrþðLku «MkÒk fhLkkhk ¼økðkLk [tÿLku ÷eÄu MðÞt¼q «økx ÚkÞu÷k yk ßÞkuŠík®÷økLku Mkku{LkkÚk íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au yu [tÿ {nkhksu MkkuLkkLkwt Mkku{LkkÚk {trËh çktÄkÔÞwt níkwt. yu ÃkAe ¼økðkLk ©ehk{Lkk Mk{Þøkk¤k{kt ËþkLkLk hkðýu yk {trËhLku YÃkkLkwt çkLkkÔÞwt níkwt. íÞkhçkkË økkuÃkk÷f]»ýu [tËLk fküLkwt {trËh íkiÞkh fhkÔÞwt níkwt. yuLkku ð÷¼eLkk {iºkf hkòyu rsýkuoØkh fhkÔÞku níkku. yu ÃkAeLkk Ãkwhkýfk¤{kt sLkíkk îkhk {trËh çktÄkðkÞwt níkwt. yu ÃkAe R.Mk. 720Lkk yhMkk{kt Ãkn÷Lk hkò f]»ýu VheÚke {trËh çkktæÞwt suLku {q¤hks Mkku÷tfeyu ðÄkÞwO. Mkki Ãknu÷eðkh 1024{kt {nt{Ë økÍLkeyu Mkku{LkkÚkLkku rðæðtMk fhe ÷qtx [÷kðe. yýrn÷ðkz ÃkkxýLkk rMkØhks sÞ®Mknu {trËh çkktÄðkLke þYykík fhe su fw{khÃkk¤u ÃkqYt fÞwO. 1025{kt økÍLkeyu VheÚke nw{÷ku fÞkuo. VheÚke fw{khÃkk¤u {trËh çktÄkððkLkwt þY fÞwO. su{kt {k¤ðkLkk ¼kushksu {ËË fhe. {trËh 1144{kt çktÄkRLku íkiÞkh ÚkÞwt. suLkku R.Mk. 1169{kt ¼e{Ëuðu rsýkuoØkh fÞkuo. R.Mk. 1225{kt øktz ¼kð çk]nMÃkríkyu VheÚke {trËh çkktæÞwt. su{kt RríknkMk «rMkØ ¼ku¤k ¼e{u {tzÃk òuzâku. Ãkhtíkw 1297{kt y÷kWÆeLk r¾÷Syu Ãknu÷e ðkh yLku ÃkAe 1300{kt Vhe nw{÷k fÞkuo. 1308{kt hkò {rnÃkk÷u Vhe rsýkuoØkh fÞkuo. 1375{kt {wÍVhþkn çkeòyu nw{÷ku fÞkuo. sLkíkkyu ÷kufVk¤k îkhk {trËh çkktæÞwt. 1393{kt ÍVkh¾kLku nw{÷ku fÞkuo. sqLkkøkZLkk hkò ¾Uøkkhu {trËh çktÄkÔÞwt. 1471{kt {nt{Ë çkuøkzkyu {trËhLke WÃkh {ÂMsË çkktÄe. Vhe rsýkuoØkh ÚkÞku. 1590{kt {wsVhþkn ºkeòyu Vhe {ÂMsË çkLkkðe. yu ÃkAe 1702{kt ykihtøksuçku {trËh ¼ktøÞwt. sLkíkkyu ÷kufVk¤kÚke {trËh çkktæÞwt. 1783{kt Ëuðe ynÕÞkçkkRyu Mkku{LkkÚkLkwt çkesw yuf {trËh íkiÞkh fhkÔÞwt. íÞkhçkkË Auf ykÍkËe {éÞk ÃkAe økwshkíkLkk ÃkLkkuíkk Ãkwºk yLku Ãknu÷k LkkÞçk ðzk«ÄkLk MkhËkh ðÕ÷¼¼kR Ãkxu÷Lke 1947{kt fhu÷e MktfÕÃkLkkLku ÷eÄu 1951{kt çktÄkððwt þY ÚkÞu÷wt {trËh 1995{kt ÃkqýoÃkýu íkiÞkh ÚkÞwt suLkwt hk»xÙÃkrík þtfhËÞk÷ þ{koyu ÷kufkÃkýo fÞwO su yksu yze¾{ Q¼wt Au.
Mkku{LkkÚk {trËhLke hküTÃkrík {nkuËÞLkk fhf{¤kuÚke ÚkÞu÷e «ký«ríkck rðþu MkrðMíkkh ‘Mkku{LkkÚk íkeÚko’ Lkk{Lkwt ÃkwMíkf ÷¾Lkkh økkiík{ çkwðk ÃkkXfu ykÃku÷e rðøkíkku {wsçk ðuËfk¤Úke ðeMk{e MkËe MkwÄe{kt rðïrðÏÞkík Mkku{LkkÚkLkk {trËhLke yks rËLk MkwÄe{kt ËMk ð¾ík MÚkkÃkLkk fu rsýkuoØkh ÚkÞku Au ßÞkhu ÃktËh ð¾íku yuLku ¾trzík fhðk{kt ykÔÞwt Au. MkSðku{kt yuf Ëuðnw{k fu suLku rVrLkõMk Ãkt¾e íkhefu yku¤¾eyu Aeyu, yu yuf yuðwt Au suLkku Lkkþ ÚkÞkt ÃkAe Ãký yu ÃkkuíkkLke hk¾{ktÚke s Vhe ÃkuËk ÚkkÞ Au. yuLke su{ s Mkku{LkkÚk {trËhu Ãký yLkuf íkzfkAktÞk òuÞk Au Aíkkt æðtMk yLku rsýkuoØkh ðå[u yksuÞ yu Ä{o yLku ykMÚkkLkk MðYÃk íkhefu yze¾{ Q¼wt Au.
Mkku{LkkÚkLke ònkusnk÷e rðþu yLkufku økútÚk «kÃÞ níkkt. híLk{rýhkð ¼e{LkkÚk îkhk hr[ík ‘Mkku{LkkÚk’Lkk MktþkuÄLkkí{f økútÚk{kt ËþkoÔÞk {wsçk òu {wÂM÷{ íkðkrh¾kuLke ðkík fheyu íkku MkkiÚke rðïMkLkeÞ yçkwrhnkLk {wnB{Ë rçkLk yn{Ë y÷çkYLke : y÷ ÏðkheÍ{eyu ÷¾u÷ku ‘íkkhe¾u rnLË’ økýe þfkÞ. yu{kt yuýu rn. 416{kt {n{qËu Mkku{LkkÚk íkkuzâwt yuðwt MÃkü ÷ÏÞwt Au. òufu yuýu ®÷øk¾tzLkLke ðkík fhe Au yu{kt õÞktÞ {trËh íkkuzâkLke ðkíkLkku WÕ÷u¾ LkÚke. òufu Mkku{LkkÚk ¾tzLkLke ½xLkk MkkÚku fux÷ktf ÷u¾fkuyu yðLkðe fÚkkyku òuze ËeÄe Au. yu{ktLke fux÷ef WÃkh íkku Mknusu rðïkMk ykðu yuðku LkÚke. yuðe s yuf ðkík Au, y÷çkYLke yLku RçLk yMkehLkk ÷¾ký ÃkAe ÍfrhÞk y÷ fkÍðkLkeyu ykMkkh-W÷-çke÷kË fheLku yuf ÃkwMíkf{kt ÷¾u÷e ðkík. yu{kt Mkku{LkkÚk{ktLke yuf [{ífkhe {qŠíkLke ðkík Au. yk {qŠíkLku fkuR ykÄkh LkÚke. yLku yu nðk{kt yØh hnu÷e Au yuðku WÕ÷u¾ Au. {n{qËLku yk {qŠíkLke íkÃkkMk fhkððkLkwt {Lk ÚkÞwt yux÷u yuýu {qŠíkLke [khuÞçkksw ÃkkuíkkLkku ¼k÷ku VuhÔÞku. Ãký ftR ykÄkh suðwt sýkÞwt Lkne. fkuRfu yuðe ðkík fne fu {qqŠík ÷ku¾tzLke Au yLku {trËh çkLkkðLkkhkyu yuðe økkuXðý fhe Au fu WÃkhLke Aík{kt ÷kun[wtçkfLkk ÃkíÚkhku sze ËeÄkt Au. suLkk fkhýu {qŠík Mk{íkku÷ hne þfu Au. Mkw÷íkkLku yu ÃkíÚkhku ¾MkuzðkLkku nwf{ fÞkuo. çku ÃkíÚkh fkZíkkt {qŠík Lk{e Lku zku÷ðk {kzâk yLku çkÄkt ÃkíÚkh fkZíkkt íkku Lke[u Ãkze økR yuðwt ðýoLk {¤u Au. yuðe s çkeS yuf ðkík Au ¼rð»Þ fÚkLkLke. økÍLkeLkk Mkw÷íkkLkLkk nkÚku Mkku{LkkÚkLkwt ¾tzLk Úkþu yu ¼rð»Þ òýLkkhk hkò sÞÃkk¤u LkkLkfzkt {n{qË ÃkkMkuÚke Mkku{LkkÚkLku ¾trzík Lk fhðkLkwt ð[Lk ÷eÄw tníkwt. Ãkhtíkw {n{qËu yu ð[Lk Lk ÃkkéÞw. yux÷wt s Lknª, {qŠíkLku çkk¤e, yuLkku [qLkku fhe, ÃkkLkçkezkt íkiÞkh fhkðeLku yu{kt yu [qLkku ÷økkzkÔÞku. ÃkAe çkúkñýkuLku ¾ðzkÔÞk. ßÞkhu çkúkñýkuyu {qŠík ÃkkAe {køke íÞkhu {n{qËu {~fhe fhe fu {qŠík íkku ík{u Ãkux{kt Wíkkhe økÞk Aku.
ºkeS yuf ðkík Au {n{qË {tøkhku÷e þknLke. yksu Ãký Mkku{LkkÚkLke LkSf su{Lkwt MÚkkLk Au yu ‘{tøkhku÷e þkn’Lke MkkÚku yk ðkík òuzkÞu÷e Au. rnLËw hkòyku {wMk÷{kLkkuLku ¾kMMkku ºkkMk ykÃku Au, yuðwt MkÃkLkwt nkS {n{qËLku {¬k{kt ykÔÞwt. yLku yu{Lku MkÃkLkk{kt s Vh{kLk ÚkÞwt fu yu {nt{Ë økÍLkeLku Mkku{LkkÚk WÃkh [Ze ykððkLkwt íkuzwt {kuf÷u. ÃkAe yu «{kýu ÚkÞwt yu RríknkMk Au Ãkhtíkw {n{qË {tøkhku÷e þknLkku yk ðkík MkkÚkuLkku fkuR MkeÄku MktçktÄ {éÞku LkÚke. yuðwt s Mkku{LkkÚkLkk ®÷økLkk ffzkt rðþu Au. yuðwt fnuðkÞ Au fu økËkLkk «nkhÚke {n{qËu fhu÷k [kh ffzkt{ktLkk çku {¬k-{ËeLkk yLku çku økÍLke {kufÕÞk níkk. y÷çkYLkeyu økÍLkeðk¤k ffzktLkku WÕ÷u¾ fÞkuo Au Ãkhtíkw ßÞkhu hMíkk{kt çkÄku s ÷qtxu÷ku {k÷ ðúsËuð suðk þÂõíkþk¤e hkòyu Ãkzkðe ÷eÄku nkuÞ íÞkhu ®÷økLkk xwfzk fuðe heíku Auf rðËuþ{kt ÃknkUåÞk yu rð[kh fhðk suðe çkkçkík Au. íkkhe¾u MkkuhXLkk fíkko ËeðLk hýAkuzS, Ëwøkkoþtfh þk†e, ÄehuLÿ[tÿ økktøkw÷e, íkðkhefu rVhMíkkLkku ÷u¾f, nu{[tÿ îÞk©ÞLkk h[rÞíkk nu{[tÿk[kÞo MkkiLkk {íku økwshkíkLkk ¼e{Ëuð, {k¤ðkLkk ¼kus, Lkkzw÷Lkk [kinky, ËrûkýLkk [k÷wõÞ Mkku{uïh, ðúsËuð ðøkuhuyu yufçkeòLke {ËËÚke ÃkkuíkkLkk RüËuðLkk {trËhLku ¾trzík fhLkkhk {nt{Ë økÍLkeLku nhkÔÞku Lknª íkku ftR Lknª Ãkhtíkw yuLkk ÷qtxu÷k {k÷Lku ÃkkAku ÷R Ãkzkðe ÷RLku yuLku LkMkkzâku íkku ¾hku s.
Mkku{LkkÚk {trËhLkk «ktøký{kt Mkkøkh rfLkkhu ykðu÷k yuf MktMf]ík rþ÷k÷u¾ {wsçk, yk {trËh yLku Ërûký ÄúwðLke ðå[u yuf{kºk Mk{wÿ s Au. yËT¼qík yLku ykùÞosLkf çkkçkík yu Au fu yu {køkuo ðå[u fkuR ¼q¾tz, s{eLkLkku ¼køk ykðíkku LkÚke. yk søÞkLku yuf íkeh ðzu Ëþkoððk{kt ykðe Au. òufu, yk çkkçkíku fkuR þtfkLkwt fkhý LkÚke. yuLkwt MkkiÚke {kuxwt fkhý yu fu økwshkíkLkk ËrhÞkrfLkkhu ðMkíke fux÷eÞ fku{ku ËuþrðËuþ{kt ËrhÞku ¾uzeLku ðuÃkkh fhðk økÞu÷e Au. yk{uÞ ðnkýðxkLkk ûkuºk{kt Ãký økwshkíke {k÷{kuLke ÏÞkrík Au. . nk, «ðkMk fhLkkhu yk çkkçkíkLku íkÃkkMkðe nkuÞ íkku yk íkehLkk rLkþkLkLke rËþk{kt MkeÄkuMkè «ðkMk ¾uzðku Ãkzu íkku s yk ðkíkLke Mkkrçkíke {¤u.
‘rnLËw MktøkXLk’ Lkk{Lkk ÃkkuíkkLkk ÃkwMíkf{kt Ãkh{ ©ØuÞ Mðk{e ©ØkLktËS fnu Au fu {nt{Ë Mkku{LkkÚk Ãknu÷k ¼khík WÃkh 12 [ZkR fhe [qõÞku níkku. Mkku{LkkÚk WÃkhLke [ZkR yuLke ¼khík{kt 13{e [ZkR níke. òufu, fLkiÞk÷k÷ {kýuf÷k÷ {wLþe yk [ZkRLku ¼khík{kt {nt{ËLke 18{e [ZkR íkhefu MktþkuÄLkkí{f Aýkðx MkkÚku ðýoðu Au.
rnLËwykuyu {nt{Ëu fÌkwt fu yuLku òuRyu yux÷wt ÄLk ykÃkðk íkuyku íkiÞkh Au çkMk, Mkku{LkkÚkLkwt {trËh ¼ktøkðkLkwt yu hnuðk Ëu. íÞkhu ÃkkuíkkLku RríknkMk{kt {qŠík¼tsf íkhefu ÷kufku yku¤¾u, {qŠíkðuÃkkhe íkhefu Lknª yuðe ðkík fneLku ÃkkuíkkLkwt ÄkÞwO s fÞwO. yux÷u yíÞkh MkwÄe yuðwt fnuðkíkwt ykÔÞwt Au fu {nt{Ë Auf økÍLkeÚke {kºk ykŠÚkf ÷ku¼Lku fkhýu ykÔÞku níkku íkku yu{kt ÍkÍku Ë{ LkÚke. fkhýfu yu fkhý fhíkkt Ãký yuLku ÃkkuíkkLke ÄkŠ{f LkeríkLke ðÄw Ãkze níke. {nt{Ëu {qŠíkLke Lke[u AwÃkkðkÞu÷k ¾òLkkLku ÷qqtxâku. ykøk¤ ðýoðu÷k çkÄkt s yk¼q»kýku, MkkuLkk[ktËe Mkrník yLkuf [esðMíkwyku yufXe fhe Ÿxku WÃkh ÷kËe. yhu, ¼ªík{kt szu÷k híLkku, MkkuLkkLke çkMkku {ýLke Mkktf¤, ÃkqòLkk MkkÄLkku, çkksX-Ãkkx yLku híLkku srzík ÃkzËkt rMkϾu Ÿx WÃkh [ZkÔÞk. Mkku{LkkÚk {trËhLke ÷qtx{ktÚke {nt{ËLku 20 ÷k¾ Mkwðýo ËeLkkh yux÷ufu ÷øk¼øk 15 fkurx ÄLk {éÞwt. nehk,{kýuf, {kuíke, híLkkuÚke Lkð Ÿx, MkkuLkk[ktËe y™u yLÞ ÿÔÞÚke Mkkík Ÿx ÷kãk. LkkLke{kuxe ÷qtxu÷e [esðMíkwykuLkku fkuR s rnMkkçk Lkníkku. ÷qtx{kt {¤u÷k nehk, Íðuhkík, Mkk[k {kuíkeLkwt yuf «ËþoLk økÍLke{kt fhðk{kt ykÔÞwt níkwt. Mkku{LkkÚk WÃkhLke ÃkkuíkkLke Ãknu÷e [ZkR{kt su ÷qtxVkx fhðkLke hne økR yuLke fMkh yuýu ÃkkuíkkLke çkeò ð»koLke [ZkR{kt Ãkqhe fhðk Äkhe. Ãkhtíkw yuLku Äkhe MkV¤íkk {¤e Lknª.
1948 MkwÄe «¼kMkíkeÚko-«¼kMk Ãkkxý íkhefu yku¤¾kíkwt yk Lkøkh sqLkkøkZLkwt yuf yøkíÞLkwt Úkkýwt níkwt. Ãkhtíkw ykÍkËe ÃkAe yk LkøkhLkku ðuhkð¤{kt rð÷Þ ÚkR økÞku. økwshkíkLkk hkò fw{khÃkk¤ îkhk rsýkuoØkh fhkððk{kt ykðu÷k Mkku{LkkÚkLkk {trËhLke ykMkÃkkMk Mkkihk»xÙ hkßÞLkk {wÏÞ{tºke WåAtøkhkÞ Zuçkhu ßÞkhu 1940Lke 19 yur«÷Lkk hkus Wí¾LkLk fhkÔÞwt íÞkhu çkúñrþ÷k {¤e ykðe níke. AuÕ÷u çkLku÷k yk Mkku{LkkÚk {trËhLke ykÄkhrþ÷k Mkkihk»xÙ hkßÞLkk Ãkqðo hkò rËÂøðsÞ®Mknu 8 {u 1950Lkk hkus {qfe níke. ¼khíkLkk ÷ku¾tze ÃkwY»k yLku Ãknu÷kt LkkÞçk ðzk«ÄkLk MkhËkh ðÕ÷¼¼kR Ãkxu÷u 13 LkðuBçkh, 1947Lkk hkus {trËhLkk ÃkwLk:rLk{koýLke «rík¿kk fhe yLku Mkku{LkkÚkLkwt {trËh yuLke {q¤ søÞkyu Mkkík{e ð¾ík çktÄkÞwt. su{kt 11 {u 1951Lkk hkus ¼khíkLkk Ãknu÷kt hk»xÙÃkrík zkì. hksuLÿ«MkkËu ßÞkuŠík®÷økLke MÚkkÃkLkk fhe níke. [k÷wõÞ þi÷e ykÄkhu çktÄkÞu÷wt yksLkwt Mkku{LkkÚk {trËh fu suLku fi÷kMk {nk{uY «kMkkË {trËh yLkuf {íkkð÷tçkeykuLkk ©æÄkMÚkkLk íkhefu yksuÃký ykÃkýe ðå[u rðã{kLk Au. {nt{Ë, y÷kWÆeLk, ykihtøksuçk [kÕÞk økÞk Ãký {nkËuð Mkku{LkkÚkLke feŠík yksu Ãký [ku{uh «Mkhe hne Au. Mkk[u s fÌkwt Au, nrh yLktík, nrh fÚkk yLktíkk...sÞ Mkku{LkkÚk. nh nh {nkËuð.
