LkkUÄ : ykuøkMx-2016Lke íkk. 15Lkk hkus Mðkíktºk rËðMk ykðu Au. yux÷u yk ÷u¾ {kuzk{kt {kuzku 14-08-16Lkk hkus rh÷eÍ Úkðku òuRþu. ÷u¾-çkwf «q^z-yurzxuz-ykufu-VkRLk÷ Au Aíkkt ykÃkLke Lkerík {wsçk òuR ÷uþku.
çkwfLkwt þe»kof : rºkhtøkk, íkLku ðtËLk..!
÷u¾f : Ãkherûkík òuþe
Book title- Triranga, tne Vandan..!
by Parikshit Joshi
çkwf fLxuLx :
ykÍkËeLke [¤ð¤Lkk Mk{Þ{kt Mkki ¼khíkeÞku ÃkkuíkkLke Lkkíkòík, Ä{o¿kkrík ¼q÷eLku Mkki MkkÚku {¤eLku yufsqÚk çkLkeLku ¼khík{kíkkLkk nkÚk{kt hnu÷k yu hk»xÙæðs {kxu {he VexðkLkk fMk{ ¾kíkk yLku Mk{Þ ykðu {kuíkLku øk¤u ÷økkððk{kt Mknus Ãký ÃkkAe ÃkkLke fhíkkt Lknª. ‘Ítzk Lke[u Mkki Mk{kLk’ yuðku yu s{kLkku níkku. òufu, yksu MðíktºkíkkLkk ïkMk ÷uíkkt ykÃkýe ºký ÃkuZe çkË÷kR [qfe Au. yuLke MkkÚkkuMkkÚk, yufMk{Þu su hk»xÙæðs ykÃkýk {kxu {he VexðkLkku yuf {tºk níkku yu yksu íkÆLk rðMkhkR økÞku Au. nk, ykÃkýu yuLku ÞkË fheyu Aeyu Ãký yuf rðrÄLke su{, {kºk çku rËðMk Ãkqhíkwt. yuf, 15{e ykìøkMx-Mðkíktºk rËðMk yLku çkesw, 26{e òLÞwykhe, «òMk¥kkf rËðMkLkk hkus. òufu, {òLke ðkík yu Au fu Ëh ð»kuo yk rËðMkkuLkk ykøk{Lk Ãknu÷kt ßÞkhu fux÷ktf y¾çkkhku Mkðuoûký fhkðu Au íkku yu{kt yk çku rËðMkkuLkku, Mðkíktºk y™u «òMk¥kkf ðå[uLkku {wÏÞ ¼uË Ãký {kuxk¼køkLkkLku ¾çkh nkuíke LkÚke.
nþu íÞkhu, Ãký yu yuf fzðe ðkMíkrðfíkk Au fu su hk»xÙæðsLku ykÃkýu ðtËLk fheyu Aeyu, yuLkk økkihððtíkk RríknkMkLku ÃkqhuÃkqhku òýíkk LkÚke. ½ýkt ð»kkuo MkwÄe ¼khíkLkku fkuR Mkðo{kLÞ æðs Lkníkku. fkhý. yu s{kLkk{kt rðrðÄ hksðtþ, fwxwtçk-fçke÷k, Lkkík-òík yLku Ä{oLkk Lkk{u SðLkkhk ÷kufkuLkk ÃkkuíkkLkk æðs íkku níkkt Ãkhtíkw yu{Lke Ãkkuíkefe yku¤¾ Ãkqhíkk {ÞkorËík. Ãkhtíkw ¼khík ËuþLkku yuf Mkðo{kLÞ æðs LkÚke yu {nuýwt ¼ktøkðkLkku Mkki Ãknu÷ku «ÞíLk fËk[ ÚkÞku Auf ð»ko 1857{kt.
rðËuþeyku su ½xLkkLkwt rðÃ÷ð fu çk¤ðku fneLku yð{qÕÞLk fhu Au yu ¼khíkLkk «Úk{ MðkíktºkMktøkúk{ ð¾íku ykÍkËeLkk ÷zðiÞkykuyu «íkef íkhefu su f{¤Lkwt Vq÷ yLku hkuxe Mðefkhe níke yuLke MkkÚku ÷e÷ku-MkkuLkuhe æðs Ãký níkku. suLku Mkki Ãknu÷ku rËÕneLkk AuÕ÷k çkkËþkn çknkËwhþkn ÍVhu 10{e {u, 1857Lkk hkus rËÕneLkk ÷k÷ rfÕ÷k WÃkh VhfkÔÞku níkku. (fËk[ yu{ktÚke «uhýk ÷RLku s ykÃkýk MðkíktºkrËLku ÷k÷ rfÕ÷k WÃkhÚke æðs VhfkððkLke ÃkhtÃkhk YZ çkLke Au.) òufu MðkíktºkTÞLke yk Ãknu÷e ÷zík íkku yLkuf fkhýkuMkh rLk»V¤ Lkeðze Ãkhtíkw yuLkku yuf VkÞËku ËuþLku ÚkÞku. Ëuþ«u{e ÷kufkuLku ÷køÞwt fu nðu ¼khík {kxu Ãký yuf Mkðo{kLÞ hk»xÙæðs nkuðku òuRyu. ÃkAe ÃkqAðwt þwt ? yu rËþk{kt «ÞíLkku þY ÚkÞkt yLku yuLkk AuðxLkk Ãkrhýk{ MðYÃku ykÃkýLku {éÞku yksLkku ykÃkýku ríkhtøkku.
yu Ãknu÷kt íkku ftRfux÷ktÞ «fkhu Mkðo{kLÞ hk»xÙæðs íkiÞkh fhðkLkk «ÞíLkku ÚkÞkt. ð»ko 1883{kt ßÞkhu ÷knkuh{kt rþhe»k[tÿ çkkuÍLkk «{w¾ÃkËu RÂLzÞLk LkuþLk÷ MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk ÚkR íÞkhu yu{ýu Ãký ÃkkuíkkLkku yuf æðs çkLkkÔÞku níkku. òufu yu rðþu ÍkÍe {krníke WÃk÷çÄ Úkíke LkÚke. {òLke ðkík yu Au yuLkk çkhkçkh çku ð»ko ÃkAe ð»ko 1885Lke 28{e rzMkuBçkhu MÚkÃkkÞu÷e RÂLzÞLk LkuþLk÷ fkUøkúuMku íkku Auf 1931 MkwÄe fkuR æðs MðefkÞkuo Lkníkku.
¼khíkeÞ hk»xÙæðs MkkÚku fux÷ef yuðe {òLke ðkíkku òuzkÞu÷e Au yu{kt yuf Au yuLkk {kxu «ÞíLk fhLkkhe þYykíkLke ÔÞÂõíkyku. heíkMkhLkk ¼khíkeÞ hk»xÙæðs {kxu su fkuRÃký «ÞíLk ÚkÞk yu ¼khík çknkh ÚkÞkt. Ãkhtíkw òu yuLke þYykík MkkÚku Mktf¤kÞu÷k hÌkkt nkuÞ íkku yu níkkt {q¤ rðËuþe {rn÷k yuðk ¼røkLke rLkðurËíkk yLku yuLke çkuMkLx. rnLËwíðLkku ËuþrðËuþ{kt ztfku ðøkkzLkkhk Mðk{e rððufkLktËLkk rþ»Þk yuðk {q¤ ykÞrhþ ¼røkLke rLkðurËíkkyu RLÿLkk ð@Lkk «íkefðk¤ku æðs çkLkkÔÞku níkku. ÷k÷kþ Ãkzíkk ÃkïkËT¼q{kt Ãke¤k htøkLkk ð@ðk¤k yk æðsLke [khufkuh Vhíke rfLkkheyku{kt 108 ßÞkurík níke. ð@Lke ykMkÃkkMk çktøkk¤e ¼k»kk{kt, Ãke¤k yûkhku{kt ‘ðtËu {kíkh{T’ ÷¾u÷wt níkwt. ð»ko 1906Lkk fkutøkúuMkLkk f÷f¥kk yrÄðuþLk{kt hsq ÚkÞku. þ[eLkw«MkkË çkkuÍ yLku Mkwfw{kh r{ºk îkhk íkiÞkh fhðk{kt ykðu÷ku æðs f÷f¥kk{kt Vhfkððk{kt ykÔÞku. su{kt ÷e÷e, Ãke¤e yLku ÷k÷ yu{ ºký «fkhLke Ãkèeyku{kt ¢{þ: ykX yzÄk rçkzkÞu÷k f{¤, ðkˤe yûkhku{kt ðtËu{kíkh{T yLku Mkqhs-[tÿLke MkVuË ykf]ríkyku níke. SðLk{kt çku-çku ykSðLk fkhkðkMkLke Mkò ¼kuøkðLkkhk rðLkkÞf Ëk{kuËh Mkkðhfhu Ãký ¼økðk, MkVuË yLku ÷e÷e htøkLkk WÃkÞkuøkÚke yuf æðs íkiÞkh fÞkuo níkku.
fnuðkÞ Au fu MkkðhfhLke «uhýk yLku «kuíMkknLkÚke {uz{ r¼¾kÞS fk{kyu ð»ko 1907Lke çkkðeMk{e ykuøkMxu s{oLkeLkk Mxwxøkkzo{kt MkufLz RLxhLkuþLk÷ Mkku~Þr÷Mx fkUøkúuMkLkk yktíkhhk»xÙeÞ Mkt{u÷Lk{kt yu{ýu Ãkkuíku çkLkkðu÷ku ¼khíkeÞ æðs VhfkÔÞku níkku. yu æðs{kt fk{kyu Ä{oLkk Ãkrðºk htøkkuLkk «ríkrLkrÄíðLkku Ãký ÏÞk÷ hkÏÞku níkku. ¢{þ: RM÷k{, çkkiØ-rþ¾ yLku rnLËw Ä{o{kt Ãkrðºk {Lkkíkk htøkku ¢{þ: ÷e÷k, MkkuLkuhe yLku ÷k÷ htøkLkku WÃkÞkuøk fÞkuo níkku. ÷e÷k htøk{kt rçkúrxþ ¼khíkLkk ykX «ktíkkuLkk ykX f{¤ Lke[u MkkuLkuhe ¼økðk htøk{kt ËuðLkkøkhe r÷rÃk{kt ‘ðtËu{kíkh{T’ ÷ÏÞwt níkw. ÷k÷ htøk{kt MkqÞo-[tÿ níkk.
yk æðs fk{k nt{uþk ÃkkuíkkLkk ¼k»ký Ëhr{ÞkLk Vhfkðíkk. yu{Lkk y¾çkkh ‘Äe ík÷ðkh’Lkk Ãknu÷k ÃkkLku yuLkwt r[ºk Ãký «økx fhíkkt. ð»ko 1935Lkk ytík{kt ¼khík Ãkhík Vhu÷kt fk{k ÃkkMkuÚke yk æðs {kÄðhkð, RLËw÷k÷ Þkr¿kf, S.ðe.fu¤fhLkk {kæÞ{Úke yk¾hu Mkkðhfh MkwÄe ÃknkUåÞku. ð»ko 1937Lke 26{e ykufxkuçkhu Mkkðhfhu «ò Mk{ûk yk æðs ¾qÕ÷ku {qõÞku yLku yu rËðMk ‘ðtËu{kíkh{T rËðMk’ íkhefu WsðkÞku. yksu Ãký yk æðs ÃkqLkkLkk fuMkhe-{hkXk xÙMxLkk ÃkwMíkfk÷Þ{kt Mkwhrûkík Mk[ðkÞku Au.
y{urhfk{kt MÚkÃkkÞu÷e økËh Ãkkxeoyu Ãký ÷e÷k, Ãke¤k yLku ÷k÷ htøkLkk ríkhtøkkLku hk»xÙæðs íkhefu MðefkÞkuo níkku. suLke ð[kuð[ AuËíke ík÷ðkhLkwt r[ºk níkwt. rðËuþ{kt Vu÷kÞu÷k ¼khíkeÞ ¢ktríkfkheyku yk æðsLkku çknku¤ku WÃkÞkuøk fhíkkt.
¼khík{kt Ãký hk»xÙæðs íkiÞkh fhðk {kxu yLkufkuLkuf «ÞíLk ÚkÞkt. nku{Y÷ [¤ð¤ ð¾íku yuLke çkuMkLxu çkk¤øktøkkÄh rx¤fLkk MknfkhÚke yuf æðs íkiÞkh fÞkuo. æðsLke Ãkkt[ ÷k÷ yLku [kh ÷e÷e Ãkèeyku{kt MkóŠ»kLkk íkkhk Ëþkoðe, æðsËtz ÃkkMku MkkiÚke WÃkh ÞwrLkÞLk suf yLku çknkhLke Vhfíke çkkswyu [tÿ íkÚkk ytËh íkkhkLke ykf]rík níke. ð»ko 1917{kt yu{Lkk «{w¾ÃkËu ¼hkÞu÷e f÷f¥kk fkUøkúuMk{kt yk æðs VhfkðkÞu÷ku.
yk yhMkk{kt yktÄú«ËuþLkk ðUfGÞk ®Ãkøk¤uyu Mk{økú ¼khík {kxu yufMk{kLk hk»xÙæðsLke rð¼kðLkk ÷RLku yu rËþk{kt fk{ fhðkLkwt þY fÞwO. yk MðiÂåAf «ÞkMk{kt çkeò çku r{ºkku W{h MkkuçkkLke yLku yuMk.çke.çkku{LkS Ãký òuzkÞk. Ãkrhýk{u þY ÚkÞwt ‘RÂLzÞLk ^÷uøk r{þLk’. ¼khíkeÞ hksLkerík{kt yu ð¾íku økktÄeSLkku «ðuþ ÚkÞku yLku yuLkk Úkkuzkt Mk{Þ ÃkAe yu{Lkk «¼kðLku òuíkkt yk rºkÃkwxeyu yu{Lku Ãký ÃkkuíkkLke fk{økeheÚke Ãkrhr[ík fÞkO. suLkk ÃkrhÃkkfYÃku ð»ko 1921{kt {¤u÷e fkUøkúuMkLke çkuXf{kt yk{tºký {éÞwt.
yk yu Mk{Þøkk¤ku níkku ßÞkhu ¼khíkeÞ hksLkeríkLkwt «ríkrLkrÄíð fkUøkúuMk fhíkwt níkwt yLku fkUøkúuMkLkwt yr÷r¾íkÃkýu økktÄeSLkk {køkoËþoLk nuX¤ fk{ fhíkwt níkwt. ÃkûkLke yktíkrhf çkkçkíkÚke þY fheLku ËuþËwrLkÞk MkwÄeLke ík{k{ çkkçkíkku{kt yu{Lkku {ík ½ýku «¼kðe økýkíkku. yux÷u MkðoÄ{oLkk «ríkrLkrÄíðYÃku MkVuË, ÷e÷ku yLku ÷k÷ yu ºký htøk MkkÚku yuLkk fuLÿ{kt ¼khíkeÞkuLke Wã{þe÷íkkLkk «íkef yuðk hUrxÞkLku ÷RLku yuf Mkðo{kLÞ æðs çkLkkððkLkk Mkq[LkLku Mkn»ko Mðefkhðk{kt ykÔÞwt. yLku yk¾hu Mk{økú ¼khíkLkku Mkki Ãknu÷ku Mkðo{kLÞ æðs íkiÞkh ÚkÞku suLku ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMku MðefkÞkuo. su Mkki Ãknu÷eðkh fkUøkúuMkLkk y{ËkðkË yrÄðuþLk{kt VhfkðkÞku. su{kt Mk{Þfk¤u Úkkuzku VuhVkh Úkíkku hÌkku. Ãkèkr¼ Mkeíkkhk{iÞkLkk yæÞûkÃkËu çkLku÷e fkUøkúuMk fkhkuçkkhe MkÇÞkuLke yuf ‘æðs Mkr{rík’yu ð»ko 1931Lke ykuøkMx{kt æðsLkku Xhkð çknw{íkeÚke ÃkMkkh fÞkuo. yu{kt ®n{ík-çkr÷ËkLk, þktrík-MkíÞ yLku ©æÄk-þkiÞoLkk «íkef íkhefu ÷uðkÞu÷k ¢{þ: fuMkhe, MkVuË yLku ÷e÷k htøkLkk Ãkèk ðå[u ½uhk ðkˤe htøk{kt [h¾kLkwt «íkef níkwt.
ßÞkhu ð»ko 1947Lke 3S sqLku ÷qR {kWLxçkuxLku ¼khíkLke Mðíktºkíkk ytøkuLke ònuhkík fhe íÞkhu Mðíktºk ¼khíkLkk hk»xÙæðsLku íkiÞkh fhðkLke sðkçkËkhe zku. nkzeofhLku MkkUÃkðk{kt ykðe. çkÄkt s hksfeÞ ÃkûkkuLkk MkÇÞkuLkk «ríkrLkrÄíððk¤e æðs Mkr{ríkyu fkUøkúuMkLkk æðs{ktLkk [h¾kLkk [¢Lku çkË÷u MkkhLkkÚkLkk Míkt¼{ktÚke yþkuf[¢Lku Mðefkhðk{kt ykÔÞwt. MkðoMðefkÞo çkLku÷k ykÍkË ¼khíkLkk ríkhtøkkLku Mkki Ãknu÷eðkh ð»ko 1947Lke 15{e ykìøkMxLkk rËðMku ¼khíkLkk Ãknu÷kt ðzk«ÄkLk Ãktrzík sðknh÷k÷ LknuYyu VhfkÔÞku íÞkhÚke Ëhuf ¼khíkeÞLkk Mðkr¼{kLkLkk «íkefYÃku yu Vhfíkku hÌkku Au.
yk{, Aku ykÃkýu yòý nkuRyu Ãký ¼khíkeÞ hk»xÙæðs yux÷u fu rºkhtøkkLkk yksLkk MðYÃk ÃkkA¤ Ãký yuf yk¾ku RríknkMk AwÃkkÞu÷ku Au. yksu su òÛÞk ÃkAe [k÷ku, ykÃkýu Ãký yk 15{e ykìøkMxLkk hk»xÙeÞ ÃkðoLkk rËðMku hk»xÙæðsLku ðtËLk fheyu yLku Mkk{qrnf økkLk{kt ykÃkýku Mðh Ãkqhkðeyu..‘Ítzk Ÿ[k hnu n{khk’.
