ખંત
એક સમયની વાત છે, એક નાના ગામે તળાવની પાસે બે મિત્રો રહેતા હતા: એક હતો ચિત્રકાર અને બીજો કઠિયારો. ચિત્રકાર એ પોતાનું બધું ધ્યાન તેના કલામાં મુકતો હતો; તે રોજ તળાવની પાળે બેસી મગ્ન થઈને તળાવનું ચિત્ર દોરતો. પાણીમાં સૂર્યકિરણોનો ચમકાર, નાનાં મોજાં અને માવજત, એને દોરવા તે કલાકો સુધી ત્યાં બેસી રહેતો. ભૂખ્યો-તરસ્યો ભટકતો પણ પોતાની આ રૂચિમાં સંમગ્ન થઈ રહેતો. તણાં આટલા ઉમદા પ્રયાસો છતાં, તે ચિત્રમાં પાણીનો આ ચમકાર ઝીલાતો નહોતો, અને રોજ એ નવો ચિત્ર દોરતો અને ફાડતો.
રોજ એના ચિત્ર દોરવાની ઘેલછાને કઠિયારો નિહાળતો. કઠિયારો ખ્યાલ જ નહોતો કરતો કે તળાવની શાંતિ અને સૌંદર્ય ચિત્રકારને કેટલી પ્રેરણા આપે છે. એક દિવસ એણે વિધાતાને પછાડતી મજાકથી કહ્યું, “ભાઈ, તું તળાવની આ પાળે આળસુની જેમ રોજ બેસે છે! ખાવાનુંય ભૂલી જાય છે, અને આ ચિત્ર દોરવાનો શોખ ચિતરતો રહે છે. શું ફાયદો? મારી સાથે જંગલમાં ચાલ, લાકડાં ફાડતાં શીખ. કમાણી થાય, અને રોટલો મળે!”
કઠિયારાને ખ્યાલ નહોતો કે ચિત્રકારના સ્વપ્નો તે માટે કેવી જર્જરીત તાકાત છે. ચિત્રકાર ત્રીજાની વાતમાં પડ્યો નહીં, પણ પોતાનું અનન્ય સમર્પણ અને એકાગ્રતા પાળતો રહ્યો. કઠિયારો રોજે રોજ નોકરીએ જતો, અને રોજ ચાર રૂપિયામાં લાકડાં વેચતો. તેનો જીવનવિતાન એવું જ હતું, જેટલું એને મળતું હતું, જ્યારે ચિત્રકારનું જીવન એની આગવી આશાઓ અને કલાત્મકતામાં મંડાયેલું હતું.
કાળી રાત પછી સૂર્યોદય આવતો જ હોય છે. તબીયતથી દોરેલા રોજના પ્રયોગો બાદ, એક દિવસ ચિત્રકારનું એક ચિત્ર એટલું જાદૂઈ બની ગયું કે તેમાં તળાવના પાણીની જ્યોતિખરક ચમક ઝીલી આવી હતી. એ ચિત્રને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્પર્ધામાં મોકલવામાં આવ્યું, અને તે ચિત્ર દસ હજાર રૂપિયામાં વેચાયું. ચિત્રકાર હવે એક ખ્યાતનામ કલાકાર તરીકે પ્રખ્યાત થયો, અને એની કલા ગામની સરહદો પાર કરીને જગતમાં પૉહંચી.
કઠિયારો તો જીવનભર લાકડાં કાપતો રહ્યો, એની કમાણી તો ક્યારેય ચાર રૂપિયાથી આગળ વધી નહોતી. તેને એ વાત શીખ મળી કે સપનામાં માને અને પૂરેપૂરા સમર્પિત રહેવાના મહત્ત્વને એણે સમજ્યું નહીં. ચિત્રકારની ધગસ અને એકનિષ્ઠ મહેનત એનું સ્વપ્ન સાકાર કરવા માટે પૂરતી હતી.
"આ શક્તિ ઊઠશે તો તમે તો જઈ જશો, તમારા બચવાનો કોઈ ઉપાય નથી. અને જો તમે ડરશો, તો જેમ સંતે કહ્યું છે, કબીરે બે પંક્તિઓમાં બહુ સુંદર વાત કહી છે. સંતે કહ્યું છે,
जिन खोजा तिन पाइयां, गहरे पानी पैठ।
मैं बौरी खोजन गई, रही किनारे बैठ।।
કોઈ પ્યાસુ સંતે પાસે બેઠા હતા, તેમણે સંતે પાસેથી પૂછ્યું, "તમે કિનારે કેમ બેઠા?" ત્યારે સંતે કહે છે, "હું તો પાગલ છું, શોધવા તો ગયો હતો, પણ કિનારે જ બેસી ગયો."
કોઈએ સંતેનેફરી પૂછ્યું, "તમે કિનારે કેમ બેઠા?" ત્યારે સંતે કહે,
जिन खोजा तिन पाइया, गहरे पानी पैठ।
मैं बौरी डूबन डरी, रही किनारे बैठ।।
હું ડૂબવાની ભયથી ડરી ગઈ, તેથી કિનારે જ રહી ગઈ. જેમણે શોધી, તેમણે તો ઘેરાઈમાં જઈને શોધ્યું."
સંતનો સંદેશ છે કે ડૂબવાની તૈયારી હોવી જોઈએ, મિટવાની તૈયારી હોવી જોઈએ. એક શબ્દમાં કહીએ તો — મરવાની હિંમત હોવી જોઈએ.
જે ડૂબવાથી ડરશે તે બચી તો જશે, પણ ઈંડુંજ રહેશે, પક્ષી નહીં, કે જે આકાશમાં ઊડી શકે.
જે ડૂબવાથી ડરશે, તે બચી જશે, પણ બીજ જ રહેશે, વૃક્ષ નહીં, જેની છાયામાં હજારો લોકો આરામ લઈ શકે.અને શું બીજ બનીને બચવું ખરેખર બચવું કહેવાય? બીજ બનીને બચવામાં જીવવું શું? તેથી બીજના મરવાથી વૃક્ષનું જન્મવું જ ખરું બલિદાન છે."
