હાથ વાળા વિરાટ સ્વરૂપ નારાયણ (ભગવાન વિષ્ણુ) ના નાભિ માંથી કમળના ફૂલમાં બેસીને બ્રહ્માજીનો જન્મ થયો હતો. જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુની શક્તિથી સંપન્ન બ્રહ્માજીએ સૃષ્ટિનો સંકલ્પ લીધો, ત્યારે તેમને દસ પુત્રોનો જન્મ થયો. તેમના મન માંથી મારીચિ, આંખ માંથી અત્રિ, મુખ માંથી અંગિરા, કાન માંથી પુલસ્ત્ય, નાભિ માંથી પુલહ, હાથ માંથી ક્રતુ, ચામડી માંથી ભૃગુ, તેમના જીવ માંથી વસિષ્ઠ, અંગૂઠા માંથી દક્ષ અને નારદનો જન્મ થયો. મહર્ષિ અત્રિ વૈદિક સ્તોત્રના દ્રષ્ટા હતા. પુરાણો અનુસાર, તેઓ ભગવાન બ્રહ્માની આંખો અથવા માથામાંથી જન્મ્યા હતા.
મહર્ષિ અત્રિની પણ ગણતરી સપ્તઋષિઓમાં થાય છે. વૈવસ્વત મન્વંતરમાં અત્રિ પ્રજાપતિ હતા. તેમની પત્ની કર્દમ પ્રજાપતિ અને દેવહુતિની પુત્રી હતી અને તેનું નામ અનુસૂયા હતું. તેમના નામ પ્રમાણે મહર્ષિ અત્રિ એક ભક્ત હતા જે સ્વભાવે ગુણાતીત હતા, તેવી જ રીતે અનુસૂયા પણ ભક્તિના ભક્ત હતા. તે ચિત્રકૂટના તપોવનમાં રહેતાં હતાં. જ્યારે બ્રહ્માજીએ આ યુગલને સંસાર વધારવાનું કહ્યું ત્યારે તેઓએ સંસારની રચના કરતા પહેલા તપસ્યા કરવાનો નિર્ણય કર્યો અને કઠોર તપસ્યા કરી. લાંબા સમય સુધી ભક્તિ અને પ્રેમથી આકર્ષિત, બ્રહ્મા વિષ્ણુ મહેશ, ત્રણેય દેવો પ્રત્યક્ષ દેખાયા અને વરદાન માંગવા કહ્યું. બ્રહ્માનો આદેશ સૃષ્ટિની રચના માટે હતો અને તે સામે ઊભા હતા. પછી તેણે બીજું કોઈ વરદાન માગ્યું નહીં અને ત્રણેયને પુત્ર તરીકે પૂછ્યું. ત્રિદેવોએ તેમની પ્રાર્થના સ્વીકારી અને તથાસ્તુ કહ્યું અને સમય જતાં તેમના પુત્ર તરીકે અવતાર લીધો. વિષ્ણુના રૂપમાં "દતાત્રેય", બ્રહ્માના અંશમાંથી "ચંદ્ર" અને ભગવાન શંકરના અંશમાંથી "દુર્વાશા".
અમૃત બ્રહ્માના પુત્ર અત્રિની આંખો માંથી ચંદ્રનો જન્મ થયો હતો, જેના વંશજો ચંદ્રવંશી ક્ષત્રિયો તરીકે ઓળખાતા હતા.
1. ચંદ્ર–તારા
2. બુદ્ધ–ઈલા
3. પુરુરવા – ઉર્વશી
ઉર્વશીના ગર્ભથી પુરુરવાને છ પુત્રો હતા– આયુ, શ્રુતાયુ, સત્યયુ, રય, વિજય અને જય.
વિજયનો પુત્ર ભીમ હતો, ભીમનો કંચન, કંચનનો હોત્રા અને હોત્રાનો પુત્ર જનહુ હતો, આ જન્હુઓએ જ ગંગાજીને પોતાની અંજલિમાં પીધું હતું. જાન્હુનો પુત્ર પુરુ હતો, પુરુને બાલક હતો, બાલકને અજક હતો અને અજકને કુશ હતો.
કુશને ચાર પુત્રો હતા - કુશમ્બુ, તનય, વસુ અને કુશનભ.
તેમાંથી કુશમ્બુનો પુત્ર ગાધિ હતો. ગાધિનો પુત્ર પરમ તેજસ્વી વિશ્વામિત્ર હતો.
ગાધિને સત્યવતી નામની પુત્રી હતી. સત્યવતીના લગ્ન શ્રીમંત ઋષિ સાથે થયા હતા. જમદગ્નિ ઋષિનો જન્મ સત્યવતીના ગર્ભમાંથી થયો હતો. પરશુરામ જમદગ્નિ ઋષિના કનિષ્ઠ પુત્ર હતા. પરશુરામના જન્મ પહેલા જ ઋષિ જમદગ્નિએ સત્યવતીને કહ્યું હતું કે તમારો કનિષ્ઠ પુત્ર પરશુરામ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય વધ કરનાર અને નરસંહાર કરનાર હશે. પરશુરામજી એ કોઈ કારણ વગર એકવીસ વખત માહિષ્મતી પર હુમલો કર્યો અને હૈહય વંશને મારી નાખ્યો.
4. આયુ-પ્રભા
રાજેન્દ્ર પુરુરવાના પુત્ર આયુએ મથુરા શહેરની સ્થાપના કરી હતી. આયુના લગ્ન સરભાનુ (રાહુ)ની પુત્રી પ્રભા સાથે થયા હતા. પ્રભાના ગર્ભથી પાંચ પુત્રો જન્મ્યા - નહુષ, ક્ષત્રવૃદ્ધ, રજી, રંભ અને અનેના.
ક્ષત્રવૃદ્ધને એક પુત્ર હતો - સુહોત્ર.
સુહોત્રને ત્રણ પુત્રો હતા - કાશ્ય, કુશ અને ગૃત્સમદ.
શૂનાક ગૃત્સમદનો પુત્ર હતો. આ શૂનાકનો પુત્ર ઋગ્વેદીઓમાં શ્રેષ્ઠ સાધુ બન્યો.
કાસ્યનો પુત્ર કાશી બન્યો, કાશીનો રાષ્ટ્ર, રાષ્ટ્રનો દીર્ધતમા, દીર્ધતમાનો ધન્વંતરી. તેઓ આયુર્વેદના પ્રણેતા હતા.
5. નહુષ-બ્રજકુમારી
નહુષ ખૂબ જ જાજરમાન અને ચક્રવર્તી સમ્રાટ હતા. દસમા દેવસુર યુદ્ધમાં દેવરાજ ઈન્દ્રએ ત્રિશિરા નામના બ્રાહ્મણને મારી નાખ્યાં. બ્રાહ્મણ ને મારવાના પાપથી ડરીને ઈન્દ્ર કોઈ અજ્ઞાત સ્થળે સંતાઈ ગયા. ઇન્દ્રની ગેરહાજરીમાં, સ્વર્ગના દેવતાઓએ મહાધિરાજ નહુષને તેમના રાજા તરીકે પસંદ કર્યા. ચક્રવર્તી સમ્રાટ નહુષને બ્રજકુમારીના ગર્ભમાંથી યતિ, યયાતિ, સન્યાતિ, અયતિ, વ્યાતિ અને કૃતિ નામના છ પુત્રો હતા. યતિ સાધુ બન્યો. તેથી, તેમની જગ્યાએ નહુષાનો બીજો પુત્ર યયાતિ સિંહાસન પર બેઠો.
6. યયાતિ-દેવયાની અને શર્મિષ્ઠા(બે પત્ની)
યયાતિની દેવયાનીના ગર્ભથી યદુ અને તુર્વસુ. અને શર્મિષ્ઠાને દ્રુહ્યુ, અનુ અને પુરુ નામના પુત્રો થયા. યયાતિના પાંચ પુત્રોને ઋગ્વેદમાં પંચજન્ય કહે છે. પુરાણોમાં ઉલ્લેખ છે કે યયાતિ તેના મોટા પુત્ર યદુથી ગુસ્સે થયો હતો અને તેણે તેને શ્રાપ આપ્યો હતો કે યદુ અથવા તેના પુત્રોને સિંહાસન પ્રાપ્ત કરવાનું નસીબ નહીં મળે.(હરિવંશ પુરાણ, 1,30,29)
યયાતિ સૌથી નાના પુત્ર પુરુને ખૂબ પ્રેમ કરતા હતા અને તેને રાજ્ય આપવાનો વિચાર વ્યક્ત કર્યો હતો. પરંતુ રાજાના પાર્ષદોએ જ્યેષ્ઠ પુત્ર હોવાના કારણે આ કાર્યનો વિરોધ કર્યો(મહાભારત, 1,85, 32). યદુએ પુરુ પક્ષને ટેકો આપ્યો અને પોતે રાજ્ય લેવાનો ઇનકાર કર્યો. આના પરથી પુરુને રાજા જાહેર કરવામાં આવ્યો અને તે પ્રતિષ્ઠાનની મુખ્ય શાખાનો શાસક બન્યો. તેમના વંશજો પૌરવ કહેવાતા. અન્ય ચાર ભાઈઓને આપવામાં આવેલા પ્રદેશોની વિગતો નીચે મુજબ છે.
- યદુને ચર્મરાવતી અથવા ચર્મનવતી (ચંબલ), બેત્રાવતી (બેતવા) અને શુક્તિમતી (કેન)નો દરિયાકાંઠાનો પ્રદેશ મળ્યો.
- તુર્વસુને પ્રતિષ્ઠાનની દક્ષિણ-પૂર્વ,
- દ્રુહ્યને ઉત્તર-પશ્ચિમમાં જમીન મળી.
- ગંગા-યમુના દો-આબનો ઉત્તરીય ભાગ અને તેની પૂર્વમાંના કેટલાક પ્રદેશો, જેની સરહદ અયોધ્યા રાજ્યની સાથે અનુના ભાગ હેઠળ આવે છે.
મહાભારતમાં ઉલ્લેખ છે કે યદુનો જન્મ યાદવથી, તુર્વસુનો યવન, દુહમુ ભોજા અને અનુનો જન્મ મ્લેચ્છ જાતિમાં થયો હતો.
યદુ તેના તમામ ભાઈઓમાં પરાક્રમી હતો. યદુના વંશજો 'યાદવ' નામથી પ્રખ્યાત થયા.
થોડા સમય પછી યાદવોએ દશર્ણા, અવંતી, વિદર્ભ, મહિષ્મતી, મથુરા અને દ્વારકામાં તેમના કેન્દ્રો સ્થાપ્યા.
ભીમ સાસ્વતના સમયમાં યાદવ સત્તાનું મુખ્ય કેન્દ્ર બની ગયા.
શાલ્વ દેશ (હાલનો આબુ અને તેનો પડોશી પ્રદેશ) પણ યાદવોના સામ્રાજ્યમાં રહ્યો, જેની રાજધાની પર્ણશ નદી (આધુનિક બનારસ)ના કિનારે 'માર્ટિકાવત' ખાતે બનાવવામાં આવી હતી.
યાદવોને અન્ય રાજાઓ સાથે તકરાર થતી હતી. ક્ષત્રવૃદ્ધ (પુરુરવના પૌત્ર, આયુના પુત્ર) એ કાશીમાં એક રાજ્ય સ્થાપ્યું.
૧). યદુવંશ - ચંદ્રવંશી મહારાજા યદુના વંશજોને યાદવો/આહીર કહેવામાં આવે છે. યદુકુળ એ ભારતીય ઇતિહાસનો સૌથી લાંબો લેખિત ઇતિહાસ ધરાવતા કુળોમાંનો એક છે. પૌરાણિક ગ્રંથ મહાભારતના મહાન નાયક ભગવાન કૃષ્ણ આ કુળના સૌથી પ્રસિદ્ધ સભ્ય છે. વેદ અને પુરાણોમાં યાદવ/આહીર જાતિને પવિત્ર કહેવામાં આવી છે. શ્રીમદ્ ભાગવત્ મહાપુરાણમાં કહેવાયું છે કે યાદવનું/આહીર નું નામ લેવાથી બધા પાપો નાશ પામે છે. શ્રી સુકદેવ મુનિના કથન મુજબ યદુનો વંશ સૌથી પવિત્ર અને મનુષ્યના તમામ પાપોનો નાશ કરનાર છે. જે વ્યક્તિ તેને સાંભળે છે તે તમામ પાપોમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે. કારણ કે આ પવિત્ર વંશમાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણનો જન્મ થયો હતો.
કહેવાય છે કે જ્યારે મહારાજ યયાતિએ તેમના મોટા પુત્ર યદુને કહ્યું, "પુત્ર! તમે મને તમારી યુવાની આપો અને તમારા દાદાએ આપેલી આ વૃદ્ધાવસ્થાને તમે સ્વીકારો." ત્યારે યદુએ તેના પિતાની આજ્ઞા માનવાની ના પાડી. દંતકથા છે કે આનાથી ગુસ્સે થઈને યયાતિએ કહ્યું કે તમે તમારી સાથે ચંદ્રકુળનું નામ જોડી શકતા નથી. તેથી યદુએ તેમના વંશજોને તેમના કુળ સાથે તેમના નામનો ઉપયોગ કરવાનો આદેશ આપ્યો, જ્યાંથી યદુવંશનો ઉદભવ થયો. યદુને ચાર પુત્રો હતા - (I) સહસ્ત્રજીત, (II) ક્રોષ્ટ, (III) નલ અને (IV) રિપુ.
હૈહય વંશના યદુના મોટા પુત્ર સહસ્ત્રજીતના પુત્રનું નામ શતજિત હતું. શતજીતને ત્રણ પુત્રો હતા - મહાહય, વેણુહય અને હૈહય.
આ હૈહયના નામે હૈહયા વંશનો ઉદભવ થયો. હૈહયનો પુત્ર ધર્મ હતો, ધર્મનો નેત્ર, નેત્રનો કુન્તી, કુન્તીનો સહજિત, સહજિતનો પુત્ર મહિષમાન હતો, જેણે મહિષ્મતીપુરી વસાવી હતી.
મહિષ્માનનો પુત્ર ભદ્રસેન હતો. ભદ્રસેનનો પુત્ર દુર્દમ હતો અને દુર્દમનો પુત્ર ધનક હતો.
ધનકને ચાર પુત્રો હતા - કૃતવીર્ય, કૃતાગ્નિ, કૃતવર્મા અને કૃતૌના.
અર્જુન કૃતવીર્યનો પુત્ર હતો. અર્જુન એકમાત્ર પ્રતિષ્ઠિત સમ્રાટ હતો. તે સાત ટાપુઓનો એકમાત્ર સમ્રાટ હતો. તેમને કાર્તવીર્ય અર્જુન અને સહસ્ત્રબાહુ અર્જુન પણ કહેવામાં આવતા હતા.
કાર્તવીર્ય અર્જુન:- તેમની રાજધાની દક્ષિણપથમાં નર્મદા નદીના કિનારે મહિષ્મતી હતી. તેઓ મહાન વીર અને મહાન ક્ષત્રિય હતા. વર્ષો સુધી કઠોર તપસ્યા કરીને તેણે ભગવાન નારાયણની અંશાવતાર દત્તાત્રેયને પ્રસન્ન કર્યા અને આ તપથી પ્રસન્ન થઈને ભગવાન દત્તાત્રેયે તેને વરદાન માંગવાનું કહ્યું, તો તેણે ચાર વરદાન માંગ્યા.
પ્રથમ- "જો હું લડી રહ્યો છું, તો મારી પાસે એક વરદાન હોવું જોઈએ કે મારી પાસે હજાર ભુજાઓ હોવી જોઈએ."
બીજું- "જો હું ક્યારેય અધર્મમાં ફસાઈ જાઉં, તો કોઈ ઋષિએ આવીને મને રોકવો જોઈએ"
ત્રીજું- યુદ્ધ દ્વારા પૃથ્વી જીતીને ધર્મનું પાલન કરીને લોકોને ખુશ રાખવો જોવ"
ચોથું વરદાન એવું હતું કે, "હું ઘણી લડાઈઓ લડીશ, હજારો દુશ્મનોને મારી નાખ્યા પછી, યુદ્ધની વચ્ચે જ મને મારા કરતા વધુ શક્તિશાળી વ્યક્તિ દ્વારા મને મરાવી નાખવો."
આ સાથે, તેમણે તેમની કૃપાથી ઇન્દ્રિયોની અમર્યાદ શક્તિ, અજોડ સંપત્તિ, તેજ, શૌર્ય, કીર્તિ અને શારીરિક શક્તિ પ્રાપ્ત કરી હતી. તે યોગેશ્વર બની ગયો હતો. તેમની પાસે એવું વરજાન હતું કે તે સૂક્ષ્મ માંથી સૂક્ષ્મ અને સ્થૂળમાંથી સ્થૂળમાં રૂપ લઈ શકે.
આ ચાર વરદાનોના પરિણામે યુદ્ધની કલ્પના કરીને જ અર્જુનના હજારો હાથો પ્રગટ થઈ જતા. તેમના બળ પર, તેણે હજારો દુશ્મનોને મારીને યુદ્ધ દ્વારા ટાપુઓ, સમુદ્રો અને નગરો સહિત પૃથ્વી પર વિજય મેળવ્યો હતો. પરાક્રમ, વિજય, બલિદાન, દાન, તપસ્યા, યોગ, વિજ્ઞાન વગેરે ગુણોમાં વિશ્વનો કોઈ સમ્રાટ કાર્તવીર્ય અર્જુનનો મુકાબલો કરી શકતો ન હતો. તેઓ યોગી હતા, તેથી તેઓ હંમેશા પ્રજાની રક્ષા માટે ઢાલ-તલવાર, ધનુષ-બાણ અને રથ સાથે સાત દ્વીપોમાં ભટકતા જોવા મળતા હતા. તે યજ્ઞો અને ખેતરોની રક્ષા કરતાં હતાં. પોતાની ઈચ્છા શક્તિથી તે વાદળ બનીને જરૂરિયાત મુજબ વરસાદ વરસાવતાં હતાં. તેના સામ્રાજ્યમાં ક્યારેય કંઈપણ નાશ પામ્યું ન હતું, પ્રજા સહસ્ત્રબાહુ થી ખુશ હતી..
એકવાર સહસ્ત્રબાહુ અર્જુન અનેક સુંદર સ્ત્રીઓ સાથે નર્મદા નદીમાં સ્નાન કરી રહ્યા હતા. તે સમયે સહસ્ત્રબાહુએ પોતાના હાથ વડે નદીનો પ્રવાહ અટકાવ્યો. દશમુખ રાવણનો પડાવ પણ નજીકમાં જ ક્યાંક હતો. નદીના ઉલટા પ્રવાહને કારણે રાવણનો પડાવ વહેવા લાગ્યો. રાવણ પોતાને મહાનવીર માનતો હતો, તેથી તે સહસ્ત્રાર્જુનના આ પરાક્રમને સહન કરી શક્યો નહીં. જ્યારે રાવણ સહસ્ત્રબાહુ અર્જુન પાસે ગયો અને તેને સારું-ખરાબ કહેવા લાગ્યો, ત્યારે તેણે રાવણને સ્ત્રીઓની સામે પકડીને મહિષ્મતી પાસે લઈ જઈને ઘણાં દિવસો સુધી કેદ કર્યો હતો, રાવણનાં દાદાનાં કહેવાથી સહસ્ત્રબાહુ અર્જુન એ રાવણને મૂક્ત કર્યો હતો.
કાર્તવીર્ય અર્જુન એક માત્ર ચક્રવર્તી સમ્રાટ હતા, જે પંચાસી હજાર વર્ષો સુધી તમામ પ્રકારના રત્નોથી સંપન્ન હતા અને અખૂટ વિષયોનો આનંદ લેતા રહ્યા. આ દરમિયાન ન તો તેની શક્તિ નબળી પડી અને ન તો તેની સંપત્તિનો નાશ થયો. તેની સંપત્તિના વિનાશની વાતો તો દુર પરંતુ કોઈનું ધન ખોવાયું હોય અને સહસ્રબાહુ અર્જુનનું સ્મરણ કરવાથી પોતાનું ખોવાયેલું ધન મળી જતું હતું.
એકવાર ભૂખ્યા અને તરસ્યા અગ્નિદેવે રાજા અર્જુન પાસે ભિક્ષા માંગી, આ વીર એ પોતાનું સમગ્ર રાજ્ય અગ્નિદેવને ભિક્ષામાં આપી દીધું. ભિક્ષા પ્રાપ્ત કર્યા પછી, અગ્નિદેવે અર્જુનની મદદથી તેના રાજ્યના તમામ પર્વતો, જંગલો વગેરેને બાળી નાખ્યા. તેઓએ આપવ તરીકે ઓળખાતા મહર્ષિ વસિષ્ઠના નિર્જન આશ્રમને પણ બાળી નાખ્યો. મહર્ષિ વસિષ્ઠનો નિર્જન આશ્રમ બળી ગયો, તેથી તેણે સહસ્ત્રબાહુ અર્જુનને શ્રાપ આપ્યો કે, "હે! મારા આ આશ્રમને બાળ્યા વિના છોડશો નહીં, તને તારાથી પણ વધુ શક્તિશાળી વીર મારશે." દત્તાત્રયે પણ તેમને આવા મૃત્યુનું વરદાન પણ આપ્યું હતું.
એક દિવસ અર્જુન ખૂબ જ ગાઢ જંગલમાં શિકાર કરવા નીકળ્યો હતો અને તે જમદગ્નિ ઋષિના આશ્રમમાં પહોંચ્યો હતો. કામધેનુ જમદગ્નિ મુનિના આશ્રમમાં રહેતી હતી. તેના પ્રતાપથી તેણે સૈન્ય, મંત્રીઓ અને વાહનો સાથે હૈયાધિપતિનો સત્કાર કર્યો. દૈવવશ લોભના કારણે તેણે જમદગ્નિ મુનિની કામધેનુની ચોરી કરી. જ્યારે જમદગ્નિ મુનિના કનિષ્ઠ પુત્ર પરશુરામને આ ઘટનાની જાણ થઈ, ત્યારે તેણે મહિષ્મતી પર હુમલો કર્યો અને કાર્તવીર્યકુમાર અર્જુનને મારી નાખ્યો. આ ઘટનાને કારણ બનાવીને પરશુરામે હૈહયોની રાજધાની માહિષ્મતી પર એકવીસ વખત હુમલો કર્યો.
સહસ્ત્રબાહુ અર્જુનના હજારો પુત્રોમાંથી માત્ર પાંચ જ બચ્યા. બાકીના બધા પરશુરામના ક્રોધમાં ભસ્મ થઈ ગયા. બાકીના પાંચ પુત્રોના નામ જયધ્વજ, શૂર, શૂરસેન, વૃષસેન અને મધુ હતા. જયધ્વજના પુત્રનું નામ તાલજંઘ હતું. તાલજંઘને સો પુત્રો હતા. તેઓ 'તલજંઘા' નામના ક્ષત્રિયો તરીકે ઓળખાતા. મહર્ષિ ઔર્વની શક્તિથી રાજા સગરે તેમનો વધ કર્યો. તે સો પુત્રોમાં વિતીહોત્ર સૌથી મોટા હતા અને ભરત બીજા હતા. ભરતના પુત્રનું નામ વૃષા અને વૃષાના પુત્રનું નામ મધુ હતું. મધુને સો પુત્રો હતા. તેમાંથી સૌથી મોટો વૃષ્ણી હતો. આ મધુ, વૃષ્ણી અને યદુના કારણે આ વંશ માધવ, વર્ષ્નેય અને યાદવ તરીકે પ્રખ્યાત થયો.
હૈહયા કુળમાં વિતીહોત્ર, ભોજા, અવંતી, તોંડિકેર, તલજંઘ, ભરત જેવા ક્ષત્રિય સમુદાયોનો જન્મ થયો હતો. તેમની સંખ્યા ઘણી મોટી છે, તેથી તેમના જુદા જુદા નામોનો ઉલ્લેખ નથી. વૃષ જેવા પુણ્ય આત્માઓ પણ આ પૃથ્વી પર જન્મ્યા છે. વૃષનો પુત્ર મધુ હતો. મધુના વંશજો માધવ કહેવાતા.
૨. ક્રોષ્ટ:- યદુ પછી, તેનો બીજો પુત્ર ક્રોષ્ટ સિંહાસન પર બેઠો. તેમના વંશજો ક્રોષ્ટ યાદવ તરીકે ઓળખાતા.
૩. ધ્વજિનીવાન ૪. સ્વાતિ ૫. રુશેકુ (ઉશિનક) ૬. ચિત્રરથ
૭. શશિબિંદુ:- ચૌદ મહાન રત્નોના સ્વામી અને ચક્રવર્તી રાજા હતા. તે સર્વોચ્ચ યોગી, મહાન ઉદાર અને અત્યંત બળવાન હતા. તેઓ શ્રી રામના દાદા અને રાજા દશરથના પિતા શ્રી માંધાતા નાં સમકાલીન હતા. શશબિંદુની પુત્રી બિંદુમતીના લગ્ન રાજા માંધાતા સાથે થયા હતા. સૌથી સફળ રાજા શશિબિંદુ ને દસ હજાર પત્નીઓ હતી. એક એક પત્ની થી એક એક લાખ બાળકો હતા. તેમાંથી પૃથુશ્રવા સાથે છ પુત્રો પ્રધાન પુત્રો હતા.
૮. પૃથુશ્રવા ૯. ધર્મ (પૃથુતમ) ૧૦. ઉશના- તેણે સો અશ્વમેધ યજ્ઞો કર્યા.
૧૧. રુચક ૧૨. જ્યામધ ૧૩. વિદર્ભ- આ પછી તેમના વંશજોને વિદર્ભવંશી કહેવામાં આવે છે. તેમણે દક્ષિણ ભારતમાં વિદર્ભ રાજ્યની સ્થાપના કરી. શૈબ્યાના ગર્ભમાંથી તેમને ત્રણ પુત્રો હતા - કૈશિક, ક્રથ અને રોમપાદ. મહાભારત કાળમાં વિદર્ભ દેશમાં ભીષ્મક નામનો એક અત્યંત સફળ રાજા હતો. તેમને રુક, રુક્મરથ, રુક્મવાહુ, રુક્મેશ અને રુક્મમાલી નામના પાંચ પુત્રો અને રુક્મિણી નામની પુત્રી હતી. મહારાજ ભીષ્મકના ઘરે નારદ વગેરે મહાત્માઓની અવારનવાર મુલાકાત રહેતી. મહાત્માઓ ઘણીવાર ભગવાન કૃષ્ણના રૂપ, શૌર્ય, ગુણો, સુંદરતા, લક્ષ્મી વૈભવ વગેરેની પ્રશંસા કરતા હતા. રાજા ભીષ્મકની પુત્રી રુક્મિણીના લગ્ન શ્રીકૃષ્ણ સાથે થયા હતા. રોમપાદ વિદર્ભ રાજવંશમાં ખૂબ જ શ્રેષ્ઠ બન્યો. તેમની વંશાવલી નીચે મુજબ છે
રોમપાદ
બભ્રુ,
કૃતિ,
ઉશિક,
ચેદી(ચેદી રાજવંશ)
ચેદિરાજ દામઘોષના લગ્ન શ્રી કૃષ્ણનાં માસી શ્રુતશ્રવ સાથે થયા હતા.
૧૪. ક્રથ ૧૫. કુંતિ (કૃતિ) ૧૬. ધૃષ્ટિ ૧૭. નિવૃત્તિ ૧૮. દર્શાહ- તેમના વંશજોને દર્શાહ યાદવ કહેવામાં આવે છે.
૧૯. બ્યોમ ૨૦. ભીમ ૨૧. જીમુત ૨૨. વિકૃતિ ૨૩. ભીમરથ ૨૪. નવરથ ૨૫. દશરથ ૨૬. શકુની ૨૭. કરમ્બી ૨૮. દેવરાત ૨૯. દેવક્ષત્ર ૩૦. મધુ ૩૧. કુરુવશ ૩૨. અનુ ૩૩. પુરુહોત્ર ૩૪. આયુ ૩૫. સાત્વત - સાત્વતને સાત પુત્રો હતા - ભજી, ભજમાન, દેવાવૃદ્ધ, દિવ્ય, વૃષ્ણી, અંધક અને મહાભોજ. ભજમાનને બે પત્નીઓ હતી. એકથી ત્રણ ત્રણ પુત્રો થયા - નિમ્નલોચી, કિંકિની અને ધૃષ્ટિ.
બીજી પત્નીને પણ ત્રણ પુત્રો હતા - શતાજિત, સહસ્ત્રાજીત અને અયુતાજીત.
દેવાવૃદ્ધના પુત્રનું નામ બભ્રુ હતું. સાત્વતના પુત્રોમાં મહાભોજ પણ એક ધર્માત્મા હતા. ભોજવંશી યાદવ તેમના વંશમાં થયાં હતા.
સાત્વતના પુત્ર અંધકના વંશમાં, સૌથી પ્રતાપી રાજા ઉગ્રસેનનો જન્મ થયો હતો, જેનો પુત્ર મથુરાનો રાજા કંસ હતો.
અંધક વંશની વંશાવળી આ પ્રમાણે છે – અંધક – કુકુર – વહ્ની (દ્રશાનુ) – વિલોમા – કપોતરોમ – અનુ – અંધક – દુન્દુભિ – અરીદ્રોત – પુનર્વસુ – આહુક. આહુકને બે પુત્રો હતા - ઉગ્રસેન અને દેવક.
ઉગ્રસેન યદુ, ભોજ અને અંધક વંશના આગેવાન સાથે સાથે સુરસેન નામનાં રાજ્યના રાજા હતા. તેમના પુત્રનું નામ કંસ હતું, જેની હત્યા શ્રી કૃષ્ણ દ્વારા કરવામાં આવી હતી.
મહારાજા ઉગ્રસેનના ભાઈ દેવકની પુત્રીનું નામ દેવકી હતું. જેના લગ્ન રાજા શુરસેનના પુત્ર વસુદેવ સાથે થયા હતા. ભગવાન કૃષ્ણનો જન્મ દેવકી માતાના ગર્ભમાંથી થયો હતો.
ભગવાન કૃષ્ણનો જન્મ રાજા યદુના વંશમાં થયો હતો. તેથી જ શ્રી કૃષ્ણને યદુનંદન, યદુવંશી અને યાદવ પણ કહેવામાં આવે છે.
૩૬. વૃષ્ણી:-
વૃષ્ણીને ત્રણ પુત્રો હતા - સુમિત્ર, યુધાજિત અને દેવમીઢ.
યુધાજીતના પુત્રનું નામ અનમિત્ર હતું.
અનમિત્રને પણ ત્રણ પુત્રો હતા - નિમ્ન, શિની અને વૃષ્ણી.
નિમ્નના પુત્રોના નામ સત્રાજીત અને પ્રસેન હતા. શિનિનો પુત્ર સત્યક અને સત્યકનો પુત્ર યુયુધાન હતો, જેને સાત્યકી પણ કહેવામાં આવે છે. સાત્યકીનો પુત્ર જય, જયનો કુણી અને કુણીનો પુત્ર યુગંધર હતો.
અનમિત્રના ત્રીજા પુત્ર વૃષ્ણીને બે પુત્રો હતા - સ્વફલક અને ચિત્રરથ.
સ્વફલ્ક અને રાણી ગાંદિની દ્વારા અક્રૂર નામનો પુત્ર થયો.
અક્રુરા એક મહાન ઈશ્વરભક્ત હતા.
અક્રૂરને બે પુત્રો હતા - દેવવાણ અને ઉપદેવ. ચિત્રરથના પુત્રનું નામ વિદુરથ, વિદુરથના પુત્રનું નામ શૂર, શૂરનો ભજમાન, ભજમાનનો શિની, શિનીનો સ્વયંભોજ અને સ્વયંભોજના પુત્રનું નામ હૃદિક હતું. હૃદિકને ત્રણ પુત્રો હતા - દેવબાહુ, શતધન્વ અને કૃતવર્મા.
૩૭. દેવમીઢ- તેને બે રાણીઓ હતી - મદિષા અને વૈષ્યવર્ણા.
મદિષાના ગર્ભમાંથી શૂરસેન અને વૈષ્યવર્ણાના ગર્ભથી પાર્જન્યનો જન્મ થયો.
૩૮. શૂરસેન - શૂરસેનની પત્નીનું નામ મારીષા હતું.
શૂરસેન અને રાણી મારીષાને દસ પુત્રો અને પાંચ પુત્રીઓ હતી.
પુત્રો- વસુદેવ, દેવભાગ, દેવશ્રવા, આનક, સૃન્જય, શ્યામક, કંક, શમિક, વત્સક અને વૃક.
આ બધા મહાન પવિત્ર આત્માઓ હતા.
પુત્રીઓ - પૃથા(કુંતી), શ્રુતદેવા, શ્રુતકૃતિ, શ્રુતશ્રવા અને રાજાધિદેવી.
રાજા શુરસેને તેની પુત્રી પૃથાને તેનાં બુઆના પુત્ર રાજા કુંતીભોજને દત્તક આપી હતી.
વસુદેવના ભાઈ દેવભાગના પુત્રનું નામ ઉદ્ધવ હતું, જે ખૂબ જ જ્ઞાની અને ધાર્મિક માણસ હતા.
શુરસેનના ભાઈ પાર્જન્યને નવ પુત્રો હતા- ઉપાનંદ, અભીનંદ, નંદબાબા, સુનંદ, કર્માનંદ, ધર્માનંદ, ધરાનંદ, ધુવ્રનંદ અને વલ્લભ.
નંદ બાબા પાર્જન્યના ત્રીજા પુત્ર અને વસુદેવના પિતરાઈ ભાઈ હતા.
નંદ બાબાની પછીની પેઢીઓને નંદવંશી કહેવામાં આવે છે. 'ભાગવત પુરાણ' અનુસાર 'નંદબાબા' પાસે નવ લાખ ગાયો હતી. તેની ખૂબ જ પ્રતિષ્ઠા હતી અને તે ગોકુલ અને નંદ ગામનાં રક્ષક હતાં.
૩૯. વસુદેવ–દેવકી
વસુદેવના લગ્ન મથુરાના રાજા કંસની બહેન દેવકી સાથે થયા હતા, જે માંથી યદુકુલ શિરોમણી શ્રી કૃષ્ણનો જન્મ થયો હતો. બલરામનો જન્મ વસુદેવની બીજી પત્ની રોહિણીના ગર્ભથી થયો હતો. વસુદેવજીને 'આનક દુંદુભિ' પણ કહેવામાં આવે છે. બલરામજીના લગ્ન આનર્ત દેશના રાજા રૈવતની પુત્રી રેવતી સાથે થયા હતા.
૪૦. શ્રી કૃષ્ણ વાસુદેવ શ્રી કૃષ્ણને આઠ મુખ્ય પત્નીઓ અને 16100 અન્ય રાણીઓ હતી. તેમની આઠ પત્નીઓના નામ આ પ્રમાણે છે - રૂકમણી, સત્યભામા, જાંબવતી, સત્યા, કાલિંદી, લક્ષ્મણા, મિત્રવિંદા અને ભદ્રા.
જ્યારે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ ભૌમાસુર (નરકાસુર) ના કારાગારમાં કેદ 16100 રાજકુમારીઓને મુક્ત કરી, ત્યારે તે બધાને બચાવવા માટે, તેમણે તે બધાને સ્વીકારી લીધા. આથી શ્રી કૃષ્ણ ભગવાનને ૧૬૧૦૮ પત્નીઓ હતી. દરેક પત્નીથી તેને દસ પુત્રો થયા. આમ તેના તમામ પુત્રોની સંખ્યા એક લાખ એકસઠ હજાર એંસી હતી. તેના તમામ પુત્રોના નામ લખવા શક્ય નથી પરંતુ તેની મુખ્ય આઠ રાણીઓના પુત્રોના નામ નીચે આપેલા છે.
1. રૂકમણી: પ્રધુમન, ચારૂદેષ્ણ, સુદેષ્ણ, ચારુદેહ, સુચાર, ચરુગુપ્ત, ભદ્રચારુ, ચારૂચંદ્ર, વિચારુ અને ચારુ.
2. સત્યભામા: ભાનુ, સુભાનુ, સ્વરભાનુ, પ્રભાનુ, ભાનુમાન, ચંદ્રભાનુ, વૃહદ્ગાનુ, અતિભાનુ, શ્રીભાનુ અને પ્રતિભાનુ.
3. જાંબવંતી: સામ્બ, સુમિત્ર, પુરુજિત, શતજીત, સહસ્ત્રજીત, વિજય, ચિત્રકેતુ, વસુમન, દ્રવિડ અને ક્રતુ.
4. સત્યા: વીર, ચંદ્ર, અશ્વસેન, ચિત્રગુ, વેગવાન, વૃષ, આમ, શંકુ, વસુ અને કુંતી.
5. કાલિન્દી: શ્રુત, કવિ, વૃષ, વીર, સુબાહુ, ભદ્ર, શાંતિ, દર્શ, પૂર્ણમાસ અને સોમક.
6. લક્ષ્મણા:- પ્રઘોષ, ગાત્રવાન, સિંહ, બલ, પ્રબલ, ઉર્ધ્વગા, મહાશક્તિ, સહ, ઓજ અને અપરાજિત.
7. મિત્રવિન્દા: વૃક, હર્ષ, અનિલ, ગૃધ્ર, વર્ધન, અન્નાદ, મહાંસ, પાવન, વહ્નિ અને ક્ષુધિ.
8. ભદ્રા: સંગ્રામજીત, વૃહત્સેન, શૂર, પ્રહરણ, અરિજિત, જય, સુભદ્ર, વામ, આયુ અને સત્યક.
પ્રધુમનજીના પુત્રનું નામ અનિરુદ્ધ હતું, જેના લગ્ન બાણાસુરની પુત્રી ઉષા સાથે થયા હતા. અનિરુદ્ધજીના પુત્રનું નામ બ્રજ અને ખીર હતું.
૪૧. જ્યારે દુર્વાસા ઋષિ અને રાણી ગાંધારીના શ્રાપને કારણે યદુવંશનો નાશ થયો હતો, ત્યારે શ્રી કૃષ્ણના પ્રપૌત્ર અને અનિરુદ્ધનો પુત્ર બ્રજ મથુરાનો રાજા અને ખીર દ્વારકા ના રાજા હતાં.
- ગાંધારી અને દુર્વાસા ઋષિનાં શ્રાપના કારણે માત્ર યદુવંશી પુરુષોનો જ વિનાશ થયો હતો. તે સમયે ઘણી મહિલાઓ ગર્ભવતી હતી જેનાં સંતાનો હાલ યાદવ/આહીર/અહીર જ્ઞાતી/જાતી તરીકે જાણીતા છે. જે તમામ શ્રી કૃષ્ણનાં જ વંશજો છે.
- રાજા બ્રજ અને રાજા ખીર પછી પણ ઘણાં યદુવંશી રાજાઓ થયાં છે. જેમાંથી અમુક નાં વંશજો હાલ ઉત્તરપ્રદેશ રાજ્યમાં વસવાટ કરે છે.
- ગુજરાતમાં પણ ઘણાં આહીરો ગામધણી રહેલ છે અને પ્રજા સેવા કરેલ છે. ગુજરાત રાજ્યની સૌપ્રથમ વસવાટ કરનાર પ્રજામાં આહીર/યાદવ છે.
આહીર સમાજનો આશરો પહેલાથી જ જગજાહેર પ્રચલિત છે.
રાષ્ટ્ર રક્ષા હોય કે પછી નારી રક્ષા હોય, ગૌ રક્ષા હોય કે પછી ખેત રક્ષા હોય આહીર/યાદવ જ્ઞાતિ પહેલેથી પ્રથમ સ્થાન પર રહી છે.
સંદર્ભ:- બધાંજ પુરાણો, વેદો, મહાભારત અને શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાજીના અભ્યાસ પરથી.
