કાલી શક્તિપીઠ એ દેવી કાલીને સમર્પિત પવિત્ર સ્થળનો ઉલ્લેખ કરે છે, અને સૌથી પ્રખ્યાત સ્થળ ભારતના કોલકાતામાં આવેલું કાલીઘાટ કાલી મંદિર છે. આ મંદિરને 51 અથવા 52 શક્તિપીઠોમાં સૌથી પવિત્ર માનવામાં આવે છે, જે તીર્થસ્થાનો છે જ્યાં દેવી સતીના શરીરના વિવિધ ભાગો તેમના મૃત્યુ પછી પડ્યા હોવાનું માનવામાં આવે છે. કાલીઘાટ મંદિર આદિ ગંગાના કિનારે સ્થિત છે અને તેમાં દેવી કાલીની સુવર્ણ-ભાષાવાળી છબી છે.
કાલીઘાટ કાલી મંદિરના મુખ્ય પાસાં
સ્થાન:
પશ્ચિમ બંગાળના કોલકાતામાં આદિ ગંગા (હુગલી નદીનો એક પ્રવાહ) ના કિનારે સ્થિત છે.
મહત્વ:
તે સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને આદરણીય શક્તિપીઠોમાંનું એક છે, જે હિન્દુ દેવી કાલી સાથે સંકળાયેલું એક પવિત્ર સ્થળ છે.
પૌરાણિક કથાઓ:
આ મંદિર એ સ્થાનને ચિહ્નિત કરે છે જ્યાં દેવી સતીના જમણા પગના અંગૂઠા તેમના પિતા દક્ષ દ્વારા તેમના પતિ ભગવાન શિવનું અપમાન કર્યા પછી પડ્યા હતા, જેના કારણે તેણીએ આત્મદાહ કર્યો હતો અને શિવને દુઃખ થયું હતું.
દેવતા:
કેન્દ્રીય દેવી દેવી કાલી છે, જેની છબી મંદિરનું મુખ્ય લક્ષણ છે.
કાલીઘાટ કાલી મંદિર તેના વર્તમાન સ્વરૂપમાં લગભગ 200 વર્ષ જૂનું છે, જોકે તેનો ઉલ્લેખ 15મી સદીમાં રચિત માનસર ભાસન અને 17મી સદીમાં કવિ કંકણ ચંડી માં કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યારબાદ, તેને બંગાળના કેટલાક મુખ્ય જમીનદાર પરિવારો તરફથી સમર્થન મળ્યું, જેમાં બાવલી રાજ અને સબર્ણા રોય ચૌધરી પરિવારો સૌથી અગ્રણી હતા.
મંદિરની હાલની રચના 1809 માં સબર્ણા રોય ચૌધરી પરિવારના સમર્થન હેઠળ પૂર્ણ થઈ હતી. કાલી ભક્ત સંતોષ રોય ચૌધરીએ 1798 માં હાલના મંદિરનું બાંધકામ શરૂ કર્યું હતું. બાંધકામ પૂર્ણ કરવામાં 11 વર્ષ લાગ્યા હતા. [6] રોય ચૌધરી પરિવાર દ્વારા દેવતાનું પરંપરાગત સમર્થન વિવાદિત છે. [7] આ સ્થળ પર યાત્રાળુઓ મંદિરના કુંડુપુકુર તળાવમાં સ્નાન યાત્રા નામની પવિત્ર સ્નાનની ઉજવણી કરે છે. [8]
૧૮૩૫માં કાશીનાથ રોયે મંદિરના ચોકમાં એક નાટ મંદિર બનાવ્યું. ૧૮૪૩માં બાવળી રાજ પરિવારના સભ્ય, વૈષ્ણવ ઉદય નારાયણ મંડલે કાલીઘાટ મંદિર ચોકમાં હાલના શ્યામરાય મંદિરની સ્થાપના કરી. ૧૮૫૮માં મદન ગોપાલ કોલે દ્વારા શ્યામરાય મંદિર માટે દાળ મંચ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો.
અનુસાર બનાવવામાં આવ્યું છે. મંદિરની છત ગેબલવાળી છત છે, જેને બંગાળીમાં ચલા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જે ગ્રામીણ બંગાળમાં માટી અને ડાળીઓથી બનેલા છાંટવાળા છતવાળા ઝૂંપડાઓનું અનુકરણ કરે છે.
મુખ્ય મંદિર ચાર બાજુનું મકાન છે જેમાં કાપેલા ગુંબજ છે. બે છત કુલ આઠ ચહેરા ધરાવે છે. તે બંને ધાતુના ચાંદીના રંગમાં રંગાયેલા છે જ્યારે કોર્નિસની સરહદો પીળા, લાલ, લીલા અને વાદળી રંગથી રંગાયેલી છે. સંપૂર્ણ ટોચ પર ત્રણ શિખરો છે, જેમાંથી સૌથી ઊંચી ત્રિકોણાકાર પેનન્ટ ધ્વજ છે. મંદિરની બાહ્ય દિવાલો લીલા અને સફેદ રંગના વૈકલ્પિક હીરા આકારના ચેસબોર્ડ પેટર્ન શૈલીઓથી ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે. અથ-ચાલાની નીચેની સરહદો વિવિધ હિન્દુ દેવતાઓ અને કુદરતી તત્વોના ટેરાકોટા મોટિફ્સથી જટિલ રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે, જે બંગાળ સ્થાપત્યમાં મોટાભાગના ઐતિહાસિક મંદિરોમાં એક મહત્વપૂર્ણ તત્વ છે.
૨૦૨૪માં, ૨૦૦ વર્ષ જૂના આ મંદિરનું ૧૮૦૯માં સ્થાપના થયા પછીનું પ્રથમ મોટું આધુનિક યુગનું નવીનીકરણ થયું. ૨૦૦ કરોડ રૂપિયાના બજેટમાં કોલકાતા મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન દ્વારા ૧૬૫ કરોડ રૂપિયા પૂરા પાડવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે મુકેશ અંબાણીએ મા કાલી પ્રત્યેની ભક્તિના સંકેત તરીકે રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશન તરફથી ૩૫ કરોડ રૂપિયાનું યોગદાન આપ્યું હતું. મૂળભૂત બાબતો અને હાલના જટિલ ટેરાકોટા મિશ્ર અથ-ચલા શૈલીના સ્થાપત્યને બદલવાને બદલે, હાલના સિદ્ધાંતોને અકબંધ રાખવામાં આવ્યા હતા અને તેનું નવીનીકરણ કરવામાં આવ્યું હતું. પુનર્વિકાસ કાર્યો ક્વિન્ટેસેન્સ (લેન્ડસ્કેપ આર્કિટેક્ટ્સ) દ્વારા સંરક્ષણ આર્કિટેક્ટ કલ્યાણ ચક્રવર્તી અને કલાકાર તમલ ભટ્ટાચાર્યની દેખરેખ હેઠળ હાથ ધરવામાં આવ્યા હતા, તેઓએ અથ-ચલા શૈલીની છત હેઠળ છુપાયેલા ટેરાકોટાના નાજુક કાર્યો શોધી કાઢ્યા હતા, જેને તેમણે સાચવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, અને હાલના માળખામાં કેટલીક નવી ડિઝાઇન પણ ઉમેરી હતી.[11]
ભટ્ટાચાર્યને ફૂલો, પક્ષીઓ અને પાંદડાઓના ઘણા પ્રકૃતિ-પ્રેરિત ટેરાકોટા મોટિફ્સ પણ મળ્યા, જે પાછલી બે સદીઓથી જર્જરિત થઈ ગયા હતા. તેમણે નવીનીકરણ પછી મંદિરની મૌલિકતાના આવશ્યક ભાગ અને તેના ભવ્ય ભૂતકાળના પ્રતિબિંબ તરીકે તેમને પ્રદર્શિત કરવાનું નક્કી કર્યું. ટેરાકોટાના કાર્યમાં મદદ કરવા માટે બિષ્ણુપુરના સ્થાપત્ય વિદ્યાર્થીઓની ભરતી કરવામાં આવી હતી. વર્તમાન સમયમાં તે ટેરાકોટા કાર્યોની ચોક્કસ પ્રતિકૃતિઓ શોધવા મુશ્કેલ હોવાથી, તેઓએ ન ભરવાપાત્ર રીતે ક્ષતિગ્રસ્ત થયેલાઓને બદલવા માટે કેટલાક નવા મોટિફ્સ બનાવ્યા.[11]
મંદિરમાં 25 વિવિધ પ્રકારની ટાઇલ્સ હતી, જે ઉપલબ્ધતા અનુસાર લાવવામાં આવી હતી, પરંતુ યોગ્ય રીતે જાળવણી કરવામાં આવી ન હતી. સ્ટીકર ટ્રાન્સફર અને ગ્લેઝિંગ દ્વારા એક સમાન દેખાવ બનાવવા માટે તેમને સમાન ટાઇલ્સથી બદલવામાં આવ્યા હતા. થાંભલાઓને ફરીથી રંગવામાં આવ્યા હતા અને મંદિરના શિખર પરના ત્રણ શિખરોને 50 કિલો સોનાથી ઢાંકવામાં આવ્યા હતા. ત્રણ શિખરોમાંથી સૌથી ઊંચા શિખરને સોનાના ધ્વજથી શણગારવામાં આવ્યા હતા, જે મંદિરના આધ્યાત્મિક પ્રભુત્વનું પ્રતીક છે. ભીડના સારા સંચાલન માટે બજાર વિસ્તારને મુખ્ય મંદિર સંકુલથી અલગ કરવા માટે એક નવી દિવાલ બનાવવામાં આવી હતી. વેન્ટિલેશનમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો અને બેલપાટામાંથી પાણી કાઢવાનું પણ વિગતવાર કરવામાં આવ્યું હતું.
આલેખન - જય પંડ્યા
