ઇતિહાસના પૃષ્ઠોમાં અનેક રાજવંશોની ગાથાઓ અંકિત છે, જેમાં શૌર્ય, બલિદાન અને ધર્મનિષ્ઠાની અમર કહાણીઓ સમાયેલી છે. આવી જ એક ગૌરવપૂર્ણ ગાથા જૂનાગઢની ચુડાસમા શાખા અને તેમાંથી વિસ્તરેલા સરવૈયા રાજપૂતોની છે. ઇ.સ. ૧૩૫૦ માં જૂનાગઢની ગાદી પર રા' ખેંગાર બિરાજમાન થયા. તેમના પુત્ર ભીમજીને ભડલીમાં ૪૫૦ જેટલા ગામોનો ગરાસ પ્રાપ્ત થયો. આ ભડલીએ જ આગળ જતાં એક નવા રાજવંશની સ્થાપનાનું બીજ રોપ્યું.
ભીમજીના પુત્ર છત્રસંગજી એક મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિ સાબિત થયા. તેમણે સરવા રાજ્યની સ્થાપના કરી અને તેમના વંશજો સરવૈયા તરીકે ઓળખાયા. બીજી તરફ, સુરસંગજીએ ભડલીમાં જૂનાગઢની ચુડાસમા શાખાની પરંપરાને જાળવી રાખી. સુરસંગજીની ૧૪મી પેઢીએ ઇ.સ. ૧૬૮૫ માં રાયસલજી થયા. રાયસલજી એક વીર યોદ્ધા હતા જેમણે ધંધુકામાં રાધો મેરને પરાજિત કરીને ભડલીથી ધંધુકા સુધી રા' સામ્રાજ્યનો વિસ્તાર કર્યો. તેમની વીરતા અને રાજકીય કુનેહથી રા' સામ્રાજ્યનો પ્રભાવ વધ્યો.
છત્રસંગજી સરવૈયાના વારસદાર નાકાજી અને તેમના ભાઈઓ સંગજી અને માનાજીએ સરવામાં ૧૧૦ ગામોના ગરાસ સાથે શાસન કર્યું. આ સમયગાળો સરવૈયા રાજપૂતો માટે સમૃદ્ધિ અને સત્તાનો હતો. તેઓ પોતાની ભૂમિ અને પ્રજાનું રક્ષણ કરવા માટે હંમેશા તત્પર રહેતા. પરંતુ ઇતિહાસ ક્યારેક કઠોર પરીક્ષાઓ લઈને આવે છે. સરવા રાજ્ય પર એક સમયે કોઈ વિધર્મી રાજ્યે ગાયોને લૂંટવાના દુષ્ટ ઇરાદાથી આક્રમણ કર્યું. ગાયો એ ભારતીય સંસ્કૃતિમાં પૂજનીય માનવામાં આવે છે અને તેમનું અપહરણ એ ધર્મ પર આઘાત સમાન હતું. આ કપરા સમયે સરવૈયા રાજપૂતોએ પોતાની વીરતા અને ધર્મનિષ્ઠાનું અપ્રતિમ ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું. મીંઢોણના યુદ્ધમાં રા' નાકાજી સહિત અનેક સરવૈયા રાજપૂતોએ માતૃભૂમિ અને ગૌમાતાની રક્ષા કાજે પોતાના પ્રાણ ન્યોછાવર કરી દીધા. તેમનું બલિદાન ઇતિહાસના પૃષ્ઠો પર સુવર્ણ અક્ષરોમાં અંકિત થઈ ગયું. આ યુદ્ધમાં સરવૈયાઓએ દુશ્મનો સામે જે શૌર્ય દાખવ્યું તે કાયમ યાદ રહેશે.
રા' નાકાજીની ધર્મપત્ની રાજકુંવરીબા પણ એક વીરાંગના હતા. તેઓ ઇડર સ્ટેટના સુરસિંહજી રાઠોડના સુપુત્રી હતા. પતિના મૃત્યુના સમાચાર સાંભળીને તેમણે સતી થવાનો નિર્ણય કર્યો. તેમનું આ બલિદાન પતિ પ્રત્યેની તેમની અનન્ય નિષ્ઠા અને સતી પ્રથાના પાલનમાં તેમની શ્રદ્ધાનું પ્રતીક છે. તેમનું સતીત્વ આજે પણ સરવા અને આસપાસના પ્રદેશમાં આદર અને સન્માનની નજરે જોવામાં આવે છે.
આ ઘટનાને એક દુહામાં સુંદર રીતે વર્ણવવામાં આવી છે:
"નાકાજી ચલે તો સુણો, પાપી કી જલાઈ લંકા
કહે ગાય માઈ દાદ, હા જમાઈ રણબંકા
વીરતા બતાકે, સુર રક્ત કા દીખાયા તુને
દેખ કે ડરત કહે, દાદે ને બજાય ડંકા"
આ દુહો રા' નાકાજીની વીરતા અને તેમના બલિદાનની ગૌરવગાથા ગાય છે. તેઓ યુદ્ધમાં એવી રીતે લડ્યા જાણે તેમણે પાપીઓના દળ રૂપી લંકામાં આગ લગાવી દીધી હોય. ગાય માતા પણ તેમના શૌર્યને બિરદાવે છે અને તેમને રણબંકા રાઠોડ કહે છે. તેમના વીરતાપૂર્ણ કાર્યોએ તેમના સરવૈયા કુળ અને રક્તની મહિમાને ઉજાગર કર્યો. દુશ્મનો પણ તેમના પરાક્રમને જોઈને ડરી ગયા અને તેમના વીરતાના ડંકાને સ્વીકાર કર્યો.
આજે પણ વીંછીયા નજીક સરવા ગામમાં રા' નાકાજી અને સતી રાજકુંવરીબાના પાળિયાઓ એક ભવ્ય મંદિર સ્વરૂપે ઊભા છે. આ મંદિર તેમની વીરતા અને બલિદાનની યાદ અપાવે છે અને સરવૈયા સમાજ માટે એક પવિત્ર સ્થળ છે. તાજેતરમાં, ૧૮/૦૪/૨૦૧૯ ના રોજ આ મંદિરમાં એક ભવ્ય સંમેલન યોજાયું હતું, જેમાં સમસ્ત રા' ક્ષત્રિય સમાજના લોકો એકઠા થયા હતા અને મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરવાનો સંકલ્પ કર્યો હતો. આ ઘટના દર્શાવે છે કે સરવૈયા સમાજ આજે પણ પોતાના પૂર્વજોના ગૌરવપૂર્ણ ઇતિહાસને જાળવી રાખવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે.
સરવા રાજ્યનો ઇતિહાસ માત્ર એક રાજવંશની કહાણી નથી, પરંતુ તે વીરતા, ધર્મનિષ્ઠા અને બલિદાનની એક પ્રેરણાદાયી ગાથા છે. રા' નાકાજી અને સતી રાજકુંવરીબાનું બલિદાન હંમેશા સરવૈયા સમાજ અને ગુજરાતના ઇતિહાસમાં અમર રહેશે. તેમનું શૌર્ય અને ત્યાગ ભાવિ પેઢીઓને દેશ અને ધર્મ માટે જીવવાની અને મરવાની પ્રેરણા આપતું રહેશે. સરવાનું મંદિર આજે પણ એ વીર ગાથાનું જીવંત સાક્ષી બનીને ઊભું છે.
