રમત-ગમત ની વ્યાખ્યા સામાન્યરીતેવ્યવસ્થિ ત,
સક્ષમપણેઅનેકુશળતાપૂર્વક કરાતી શારીરિક પ્રવૃત્તિ
તરીકે કરાય છે, જે માટે નિષ્ઠા અનેનિષ્પક્ષ રમત જરૂરી
છે. તેનુંસંચાલન નિયમો કે રિવાજોના સેટ દ્વારા થાય છે.
રમત-ગમતમાંપરિણામ નક્કી કરાય ત્યારે સ્પર્ધકની
શારીરિક ક્ષમતા અનેકૌશલ્ય મહત્વનાંપરિબળો હોય છે
(જીતવું કે હારવું). શારીરિક પ્રવૃત્તિમાંલોકો, પ્રાણીઓ
અને/અથવા બોલ તેમજ યંત્રો જેવા વિવિધ પદાર્થોની
હલન-ચલનનો સમાવેશ થાય છે. એથી વિરુદ્ધ, કાર્ડ
રમતો અનેબોર્ડ રમતો જેવી રમતોમાં, જો કે તેનેમગજની રમત-ગમતો કહી શકાય તેમ છતાં, તેમાંમાત્ર
માનસિક કૌશલ્ય જરૂરી છે. જોગીંગ તથા ખડકઆરોહણ જેવી બિન-સ્પર્ધાત્મક પ્રવૃત્તિઓને
સામાન્યરીતેમનોરંજક પ્રવૃત્તિઓ તરીકે વર્ગીકૃત કરાય
છે.
ગોલમાં સ્કોર કરવો કે રેખાનેપ્રથમ ઓળંગવી જેવા
શારીરિક પ્રસંગો ઘણીવાર રમત-ગમતના પરિણામ નક્કી
કરે છે. આમ છતાં, કેટલીક રમત-ગમતો જેવી કે ડુબકી
મારવી, વેશ-પરિધાન તથા ફિગર સ્કેટિંગમાં કૌશલ્યનીમાત્રાના નિર્ણયનેસુનિશ્ચિત માપદંડના આધારે કરાય છે.
સૌદર્ય-દેખાવ અનેશરીર-બાંધા શો જેવી નિર્ણય કરાતી
પ્રવૃત્તિઓ આનાથી વિરુદ્ધમાંજાય છે, જ્યાં કૌશલ્ય
દર્શાવાતું નથી અનેતેના માપદંડ સુનિશ્ચિત હોતા નથી.
મોટાભાગની રમત-ગમતોમાંચોક્કસ રેકોર્ડ સૌથી ઊંચી
કક્ષાએ જાળવવામાંઆવેછે અનેઅદ્યતન રખાય છે,
જ્યારે નિષ્ફળતાઓ અનેસિદ્ધિઓની રમત-ગમત
સમાચારમાં વ્યાપક પ્રમાણમાંજાહેરાત કરાય છે. રમતગમતો મોટાભાગેઆનંદ માટે અથવા લોકો સારી
શારીરિક સ્થિ તિમાં રહેવા વ્યાયામ કરવાનુંજરૂરી ગણતા
હોવાની એક સાદી હકીકતનેકારણેરમાય છે. આમ છતાં
વ્યાવસાયિક રમત-ગમત મનોંરજનનુંમુખ્ય સાધન છે.
તેઓ હંમેશા સફળ ન થાય તેમ છતાં, રમત-ગમતમાં
ભાગ લેનારાઓએ સારી ખેલદિલી, તથા પ્રતિસ્પર્ધકોઅનેઅધિકારીઓ સાથેઆદરપૂર્ણવ્યવહારનાંધોરણો
પ્રદર્શિત કરવાની, અનેરમત-ગમત હારે ત્યારે વિજેતાને
અભિનંદન આપેતેવી અપેક્ષા રખાય છે.
● ઇતિહાસ●
પ્રાચીન કલાકૃતિઓ તથા સરંચનાઓ સૂચવેછે કે ઈ.સ.
પૂર્વે 4000માં રમત-ગમતની પ્રવૃત્તિઓમાંચીની લોકો
રોકાયેલા હતા.
[૧] ચીનના પ્રાચીન ભૂતકાળમાંશારીરિક
કસરતો લોકપ્રિય રમત-ગમત હોવાનુંજણાય છે.
ફારોહના સ્મારકો સૂચવેછે કે પ્રાચીન ઈજિપ્તમાંહજારો
વર્ષપૂર્વે, તરણ અનેમચ્છીમારી સહિત સંખ્યાબંધ રમતગમતો સારી રીતેવિકસી હતી અનેનિયંત્રિત કરાઈ
હતી.
[૨] અન્ય ઈજીપ્શિયન રમત-ગમતોમાં ભાલા ફેંકવા,
ઊંચો કૂદકો તથા કુસ્તીનો સમાવેશ થતો હતો. પ્રાચીન
પર્શિયન રમત-ગમતો જેવી કે પરંપરાગત ઈરાનિયન
ઝુરખાનેહ લશ્કરી કલાનેયુદ્ધ કૌશલ્ય સાથેગાઢ જોડાણ
હતું.
[૩] પર્શિયામાંઉદ્ભવ પામેલ બીજી રમત-ગમતો પોલો
અનેદ્વંદ્વયુદ્ધ છે.પ્રાચીન ગ્રીસના સમયમાં વિવિધ શ્રેણીની રમત-ગમતો શરૂ
થઈ હતી અનેલશ્કરી સંસ્કૃતિ તથા રમત-ગમતના
વિકાસેગ્રીસમાંએકબીજા પર સારો પ્રભાવ પાડયો હતો.
રમત-ગમતો ગ્રીસની સંસ્કૃતિનો એટલો મહત્વનો ભાગ
બની હતી કે ગ્રીસના લોકોએ ઓલમ્પિ ક રમત-ગમતોનું
સર્જન કર્યું, જે દર ચાર વર્ષેઓલમ્પિ યા નામના
પેલોપોનેસસના નાના ગામમાંયોજાતી હતી.
[૪]
પ્રાચીન ઓલમ્પિ કથી હાલની સદી સુધીના સમયકાળમાં
રમત-ગમતો વધુનેવધુવ્યવસ્થિ ત અનેવિનિયમિત થઈ
છે. ઉદ્યોગીકરણેવિકસેલાંઅનેવિકાસનાં દેશોના
નાગરિકોનો આરામના સમયમાંવધારો કર્યો છે, જેથી
નાગરિકોનેપ્રેક્ષ્ય રમત-ગમતોમાંહાજર રહેવા અને
અનુસરવાનો વધુસમય મળ્યો છે. આ વલણો લોકમાધ્યમોના અનેવૈશ્વિક સંચારના પ્રારંભ સાથેચાલુરહ્યાં
છે. વ્યાવસાયિકપણું પ્રચલિત બન્યું, જેથી રમત-ગમતોનીલોકપ્રિયતામાંવધુવધારો થયો, કેમ કે રમત-ગમતના
શોખીનો, રમત-ગમતમાંશોખથી ભાગ લેવા સાથે
સંકળાયેલ વ્યાયામ અનેસ્પર્ધાનો આનંદ ભોગવતી
વખતે-રેડિયો, ટી.વી અનેઈન્ટરનેટ મારફત વ્યાવસાયિક
વ્યાયામવીરોનાંપરાક્રમોનેઅનુસરવાનુંશરૂ કર્યુહતું.
નવા મિલેનિયમમાં, નવી રમત-ગમતો શારીરિક પાસાથી
આગળ માનસિક કે મનોવૈજ્ઞાનિક સ્પર્ધાત્મક પાસા તરફ
જઈ રહી છે.ઈલેકટ્રોનિક રમત-ગમતોની સંસ્થાઓ વધુને
વધુલોકપ્રિય બની રહી છે.
કાર્ય-બજવણી અંગેના નિર્ણય દ્વારા પરિણામ નક્કી
કરાય તેવી પ્રવૃત્તિઓનેભજવણી, કે સ્પર્ધાકહે છે.
●ખેલદિલી●
ખેલદિલી એક વલણ છે, જે યોગ્ય રમત-ગમત, ટીમના
સાથીદારો તથા સામાપક્ષ પ્રત્યેવિનય, નૈતિક વર્તન અને
સચ્ચાઈ, તથા જીત કે હારમાંસદ્ભાવ માટે પ્રયત્ન કરે
છે.
[૫][૬]
ખેલદિલીમાંએવી આકાંક્ષા કે નીતીમત્તા વ્યકત કરાય છે
કે પ્રવૃત્તિનો તેની પોતાની ખાતર આનંદ કરવામાંઆવશે.
રમત-ગમતના પત્રકાર ગ્રાન્ટલેન્ડ રાઈસેદ્વારા અભિવ્યકત
સુપ્રસિદ્ધ લાગણીમાંજણાવ્યુંછે કે, ‘તમેજીતો કે હારો
તેનહીં પરંતુતમેકેવી રમત-ગમત રમો છો તેમહત્વનુંછે,
‘
અનેઆધુનિક ઓલમ્પિ ક સંપ્રદાયેતેના સ્થાપક પિયરે ડે
કોબર્ટિને : ‘સૌથી મહત્વની વસ્તુ ... જીતવુંતેનહીં પરંતુ
ભાગ લેવુંતેછે‘ અનેઆ લાગણીની ખાસ પ્રકારની
અભિવ્યકિત છે.રમત-ગમતોમાં હિંસામાંયોગ્ય સ્પર્ધાઅનેઈરાદાપૂર્વક
આક્રમક હિંસા વચ્ચેની રેખા ઓળંગવાનો સમાવેશ થાય
છે. વ્યાયામવીર, કોચ, શોખીનો અનેમાતા-પિતા
કેટલીકવાર નિષ્ઠા, વર્ચસ્વ, ગુસ્સો કે ઉજવણીના ગેરમાર્ગે
વળેલ દેખાવોમાંલોકો કે મિલ્કત પર છૂટા દોરે હિંસક
વર્તન કરે છે. રાષ્ટ્રીય અનેઆંતરરાષ્ટ્રીય રમત-ગમત
સ્પર્ધાઓમાંતોફાનો કે ગુંડાગીરી એ સામાન્ય અનેચાલુ
સમસ્યાઓ છે.
●વ્યાવસાયીકરણ●
લોક-સંચાર માધ્યમોનો ફેલાવો અનેવધેલા મનોરંજન
સમયની સાથેરમત-ગમતના મનોરંજક પાસાએ રમતગમતોમાં વ્યાવસાયીકરણ તરફ ગતિ કરી છે. આના
પરિણામેથોડોક સંઘર્ષઊભો થયો છે, જ્યાંમનોરંજન
પાસા કરતાંપૈસાની ચુકવણી પર ધ્યાન આપવુંવધુ
મહત્વપૂર્ણબન્યુંછે, અથવા રમત-ગમતો વધુનફાપાત્ર
અનેલોકપ્રિય બનાવવા માટે જ તેમાં ફેરફાર કરાયો છે,
અનેએ રીતેકેટલીક મૂલ્યવાન પ્રણાલિકાઓ ગુમાવી છે.
મનોરંજન પાસાનો અર્થએવો પણ થાય છે કે
વ્યાયામવીર અનેમહિલાઓ ઘણીવાર વિશિષ્ટ વ્યકિતના
દરજ્જા સુધી પહોંચેછે.
●રાજકારણ●
આજના સમયે, રમત-ગમતો અનેરાજકારણ મોટી
માત્રામાંએકબીજા પર અસર ધરાવી શકે છે.દક્ષિણ આફ્રિકામાંવંશીય ભેદભાવની સત્તાવાર નીતિ
હતી ત્યારે, ઘણા રમત-ગમતના લોકોએ, ખાસ કરીને
રગ્બી યુનિયને, આત્માના અવાજ પ્રમાણેવર્તવાનો
અભિગમ અપનાવ્યો હતો કે તેઓએ ત્યાંની સ્પર્ધાત્મક
રમત-ગમતોમાંઆવવુંજોઇએ નહીં. ઘણાનેલાગ્યું કે
વંશીય ભેદભાવની નીતિની આખરી નાબૂદી માટે તેને
અસરકારક ફાળો આપ્યો છે, બીજાઓનેલાગેછે કે તેની
ખરાબ અસરો લંબાઇ શકે કે વધુપ્રબલિત બની શકે.
[૭]
બર્લિન ખાતેયોજાયેલ ૧૯૩૬ ઉનાળુંઓલમ્પિ ક તેનું
ઉદાહરણ હતું, જેણેકદાચ ભૂતકાળમાંસૌથી ઉત્તમ
માન્યતા પ્રાપ્ત કરી હતી, જ્યાંપ્રચાર દ્વારા પ્રસંગનો
ફેલાવો મજબૂત બનાવવામાંજેનો ઉપયોગ થતો હતો તે
વિચારધારા વિકસી રહી હતી.આર્યલેન્ડના ઇતિહાસમાં, ગેલિક રમત-ગમતો સાંસ્કૃતિક
રાષ્ટ્રીયતા સાથેજોડાયેલી હતી. ૨૦મી સદીની અધવચ
સુધી વ્યકિતનેગેલિક એથ્લેટિક એસોસિએશન (GAA)
દ્વારા સંચાલિત ગેલિક ફૂટબોલ,હર્લિંગ કે અન્ય રમતગમતો રમવાનો પ્રતિબંધ હતો; તે/તેણી સોકર કે અન્ય
રમત-ગમતો રમેકે ટેકો ટે આપેતો તેઓ બ્રિટીશ મૂળના
હોવા જોઈએ એમ જોવામાંઆવતું. અત્યાર સુધી
સોકર રમવા અનેગેલિક સ્થળોએ રગ્બી યુનિયન પર
જીએએ (GAA) એ પ્રતિબંધ ચાલુરાખ્યો હતો.આ
પ્રતિબંધ હજુ અમલમાંછે, પરંતુતેમાંસુધારો કરવામાં
આવ્યો છે, તેથી લેન્સડાઉન રોડનો પુનર્વિકાસ થઈ રહ્યો
છે, ત્યારે ક્રોક પાર્કમાં ફુટબોલ અનેરગ્બી રમવાની છૂટ
આપવામાંઆવી છે. અત્યારસુધી, નિયમ 21 અન્વયે
જીએએ(GAA) ના બ્રિટીશ સલામતી દળના સભ્યો અને
આરયુસી(RUC) ના સભ્યોનેનૈતિક રમત-ગમતો રમવા
પર પ્રતિબંધ હતો, પરંતુ 1998માંગુડ ફ્રાઈડે એગ્રીમેન્ટ
થતાંઆ પ્રતિબંધ આખરે ઉઠાવી લેવામાંઆવ્યો.
રમત-ગમતોના અનુસરણમાં, કે તેના રિપોર્ટિગમાં
ઘણીવાર રાષ્ટ્રવાદ સ્પષ્ટ દેખાય છે: લોકો રાષ્ટ્રીય ટીમોમાં
સ્પર્ધાકરે છે, અથવા કોમેન્ટેટરટે કે પ્રેક્ષકો પક્ષપાતી
દૃષ્ટિકોણ અપનાવી શકે. પ્રસંગોપાત્ત, આવા તણાવોથી
રમત-ગમતના સ્થળે અનેતેની બહાર ખેલાડીઓ કે
પ્રેક્ષકો વચ્ચેહિંસક રમખાણ ઊભુંથઈ શકે છે (ફુટબોલ
યુદ્ધ જુઓ). રમત-ગમત ખાતર રમત-ગમતના અનેતેના
સહયોગીઓના આનંદ માટેના ટે નીતિમત્તાથી વિરુદ્ધ આ
વલણો જોવામાંઆવેછે.
●શારીરિક કલા●
રમત-ગમતોમાં ટેકટે નોલોજીની અગત્યની ભૂમિકા છે, પછી
તેવ્યાયામવીરના આરોગ્ય,
વ્યાયામવીરની ટેકટે નિકને
સાધન સામગ્રીનેલાગુપડતી હોય.
સાધનસામગ્રી રમત-ગમતો વધુસ્પર્ધાત્મક બની રહી
હોવાથી, વધુસારી સાધનસામગ્રીની જરૂરિયાત ઊભી
થઈ છે. નવી ટેકટે નોલોજી અપનાવવામાંઆવી છે ત્યારે
ગોલ્ફ કલબો, ફૂટબોલ હેલ્મેટ, બેઝબોલ બેટ, સોકર
બોલ, હોકી સ્કેટ અનેઅન્ય સામગ્રીમાં નોંધપાત્ર ફેરફારો
દેખાય છે.આરોગ્ય આરોગ્ય પોષણથી ઈજાઓની સારવાર સુધી
વ્યાપ્ત છે, કેમ કે સમય જતાંમનુષ્ય શરીરની જાણકારી
વધી છે,
વ્યાયામવીરની શકિતમાંવધારો થયો છે.
વ્યાયામવીરો હવેમોટી ઉંમરે રમી શકે છે, ઈજાઓમાંથી
ખૂબ ઝડપથી સાજા થઇ શકે છે, અનેવ્યાયામવીરોની
આગલી પેઢી કરતાંવધુઅસરકારક તાલીમબંધ થઈ શકે
છે.
સૂચના ટેકટે નોલોજીના વિકાસેરમત-ગમતોમાંસંશોધન
માટે નવી તકો ઊભી કરી હતી. હવેરમત-ગમતોમાં
પાસાંઓનુંપૃથ્થકરણ શકય બન્યુંછે, જે અગાઉ
સમજની પહોંચ બહાર હતું. વ્યાયામવીરોની હલનચલનનેઝડપવા મોશન કેપ્ચરનો ઉપયોગ કરી શકાતો
હોવાથી, અથવા નમૂનારૂપ શારીરિક સ્થિ તિનેઅદ્યતન
કમ્પ્યુટરથી દેખી શકાતી હોવાથી વ્યાયામવીરોનેતેઓ શું કરી રહ્યા છે અનેપોતાનેકેવી રીતેસુધારી શકે તે
સમજવાની તેમની ક્ષમતા સારી એવી વધી છે.
●પરિભાષા●
બ્રિટીશ ઈંગ્લીશમાં, રમત-ગમતની પ્રવૃત્તિઓને
સામાન્યરીતેસામૂહિક નામ ’રમત-ગમત’ (‘Sport’) દ્વારા
વ્યકત કરાય છે. અમેરિકન અંગ્રેજીમાં, ‘ રમત-ગમતો ‘
(‘Sports’) વધુવપરાય છે. તમામ અંગ્રેજી બોલીઓમાં,
એક કરતાંવધુનિર્દિષ્ટ રમત-ગમત માટે ‘ ટે રમત-ગમતો ‘
(‘Sports’) શબ્દ વપરાય છે. ઉદાહરણ તરીકે ‘ફુટબોલઅનેસ્વિ મિંગ મારી પ્રિય રમત-ગમતો છે‘ (football
and swimming are my favourite sports") જે
તમામ અંગ્રેજી બોલનારાઓનેસ્વાભાવિક લાગશે, જ્યારે
નોર્થઅમેરિકનોને ‘I enjoy sport’ તે ‘I enjoy
Sports’ કરતાંઓછું સ્વાભાવિક લાગશે.
‘રમત-ગમત’ (‘Sport’) શબ્દ કેટલીકવાર શારીરિક
પ્રવૃત્તિના સ્તરનેલક્ષમાંલીધા વિના, તમામ સ્પર્ધાત્મક
પ્રવૃત્તિઓનેઆવરી લેછે. કૌશલ્યની રમતો અને
ગતિશીલ રમત-ગમતો શારીરિક રમત-ગમતોનાંઘણાં
લક્ષણો દર્શાવેછે, જેમ કે કૌશલ્ય, ખેલદિલી, અનેસૌથી
ઊંચી કક્ષાએ, શારીરિક રમત-ગમતો સાથેસંકળાયેલ
વ્યાવસાયિક સ્પોન્સરશિપ પણ. આંતરરાષ્ટ્રીય
ઓલમ્પિ ક સમિતિએ આઈઓસી માન્ય આંતરરાષ્ટ્રીય
રમત-ગમત સંઘના એસોસિએશનમાં પ્રતિનિધિત્વ કરતી
તેમની વિશ્વ સંચાલન સંસ્થાઓ સાથેએર રમત-ગમતો,બિલિયર્ડ, બ્રિજ,ચેસ,મોટર સાઈકલ રેસ અનેપાવર
બોટિંગ આ બધાનેરમત-ગમતો તરીકે માન્યતા આપી છે.
●પ્રેક્ષકો માટેની ટે રમત-ગમત●
સહયોગીઓ માટે મનોરંજન સ્વરૂપ હોઈ, ઘણી રમતગમત પ્રેક્ષકોની સામેરમાય છે. મોટાભાગની
વ્યાયાસાયિક રમત-ગમતો અમુક પ્રકારના ‘થિયેટર’ માં; તે
પછી સ્ટેડિટે યમ,રંગભૂમિ, ગોલ્ફનુંમેદાન, હરીફાઈ માર્ગ, કે
ખુલ્લો માર્ગહોય ત્યાંલોકો માટે (ટે ઘણીવાર નાણાં
ચૂકવીને) રમાય છે.અમૂક ફિકસચર બતાવવાના ‘હકો’ માટે મોટી નાણાંની
રકમ બોલી બોલતા પ્રસારણકર્તાઓ સાથેદૂરદર્શન કે
રેડિયોના ઘણા બધા પ્રેક્ષકો આકર્ષાય છે. ફૂટબોલ વિશ્વ
કપ સેંકડો મિલિયન વૈશ્વિક ટેલિટે વિઝનના પ્રેક્ષકોનેઆકર્ષે
છે; સત્ર ૨૦૦૬ની ફાઈનલમાં, અંદાજે ૭૦૦ મિલિયન
કરતાંવધુટેલિટે વિઝનના પ્રેક્ષકોનેઆર્કષ્યા હતા. યુનાઈટેડટે
સ્ટેટસટે માં,NFL, સુપર બોલની ચેમ્પિ યનશિપ રમત, વર્ષ
દરમિયાન ટેલિટે વિઝન પર વધુમાંવધુજોવાની એક માત્ર
રમત બની છે. સુપર બોલ સન્ડે અમેરિકામાંહકીકતમાં
રાષ્ટ્રીય રજા હોય છે; જોનારાઓની સંખ્યા એટલી મોટી
હોય છે કે, ૨૦૦૭માંજાહેરખબરની જગ્યા ૩૦ સેકન્ડનાસ્લોટ માટે ૨.૬ મિલિયન ડોલરમાં(આશરે ૧૮ કરોડ
રૂપિયા) વેચવાનો અહેવાલ હતો.
________________________________________
તો કેવો લાગ્યો રમત-ગમત નો ઈતિહાસ કોમેન્ટ કરવા નુ ભૂલશો નહીં.
જય શ્રી કૃષ્ણ
જય શ્રી ગણેશ
જય શ્રી રામ
લિ. કહાની નંબર વન
