મહાત્મા ગાંધીનું જીવનચરિત્ર
જ્યારે પણ આપણે આપણા દેશ ભારતના ઈતિહાસની વાત કરીએ છીએ, ત્યાં ચોક્કસપણે સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામની વાત થાય છે અને આ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં કયા સેનાનીઓએ યોગદાન આપ્યું તેની ચર્ચા ચોક્કસપણે થાય છે.
ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ વિશે અહીં વાંચો. આ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં બે પ્રકારના લડવૈયા હતા,
પ્રથમ: જેઓ અંગ્રેજો દ્વારા તેમના જેવા લોહી વહેવડાવીને કરેલા અત્યાચારનો જવાબ આપવા માંગતા હતા, તેઓમાં અગ્રણી હતા -: ચંદ્રશેખર આઝાદ, સરદાર ભગતસિંહ વગેરે.
અન્ય પ્રકારના લડવૈયાઓ હતા: જેઓ આ લોહિયાળ દ્રશ્યને બદલે શાંતિના માર્ગે ચાલીને દેશને આઝાદી અપાવવા માંગતા હતા, તેમાંથી સૌથી મહત્વપૂર્ણ નામ છે મહાત્મા ગાંધી. શાંતિ, સત્ય અને અહિંસાને અનુસરવાના તેમના વલણને કારણે લોકો તેમને 'મહાત્મા' કહીને સંબોધવા લાગ્યા. ચાલો આ મહાત્મા વિશે વધુ માહિતી શેર કરીએ
નામ: મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી
પિતાનું નામ: કરમચંદ ગાંધી
માતાનું નામ: પુતલીબાઈ
જન્મ તારીખ: 2 ઓક્ટોબર, 1869
જન્મસ્થળ: ગુજરાતનો પોરબંદર પ્રદેશ
રાષ્ટ્રીયતા: ભારતીય
ધર્મ: હિન્દુ
જ્ઞાતિ: ગુજરાતી
શિક્ષણ: બેરિસ્ટર
પત્નીનું નામ: કસ્તુરબાઈ માખનજી કાપડિયા [કસ્તુરબા ગાંધી]
બાળકોના નામ પુત્ર પુત્રી 4 પુત્રો: હરિલાલ, મણિલાલ, રામદાસ, દેવદાસ
30 જાન્યુઆરી 1948ના રોજ અવસાન થયું
હત્યારાનું નામ: નાથુરામ ગોડસે
મહાત્મા ગાંધી જન્મ, જાતિ, કુટુંબ, પત્ની, પુત્ર (મહાત્મા ગાંધી જન્મ, જાતિ, કુટુંબ, પત્ની, પુત્ર):મહાત્મા ગાંધીનો જન્મ ભારતના ગુજરાત રાજ્યના પોરબંદર પ્રદેશમાં થયો હતો. તેમના પિતા શ્રી કરમચંદ ગાંધી પોરબંદરના 'દીવાન' હતા અને માતા પુતલીબાઈ ધાર્મિક મહિલા હતા. ગાંધીજી ગુજરાતી પરિવારના હતા. તેમની પત્નીનું નામ કસ્તુરબા ગાંધી હતું. મહાત્મા ગાંધીને ચાર પુત્રો હરિલાલ, મણિલાલ, રામદાસ અને દેવદાસ હતા.
મહાત્મા ગાંધીનું પ્રારંભિક જીવન:ગાંધીજીના જીવનમાં તેમની માતાનો ઘણો પ્રભાવ હતો. તેમના લગ્ન 13 વર્ષની ઉંમરે થયા હતા અને કસ્તુરબા તે સમયે 14 વર્ષના હતા.નવેમ્બર, 1887માં તેમણે મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી અને જાન્યુઆરી, 1888માં ભાવનગરની સામલદાસ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો.અહીંથી ડિગ્રી મેળવી અને પદવી મેળવી. આ પછી તેઓ લંડન ગયા અને ત્યાંથી બેરિસ્ટર તરીકે પાછા ફર્યા.
મહાત્મા ગાંધીની દક્ષિણ આફ્રિકાની મુલાકાત:1894 માં, ગાંધીજી કાનૂની વિવાદના સંબંધમાં દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા અને ત્યાં થઈ રહેલા અન્યાય સામે 'અનાહકાર ચળવળ' શરૂ કરી અને તે પૂર્ણ થયા પછી ભારત પરત ફર્યા.
1916 માં, ગાંધીજી દક્ષિણ આફ્રિકાથી ભારત પાછા ફર્યા અને પછી આપણા દેશની આઝાદી માટે તેમના પગલાં લેવાનું શરૂ કર્યું. 1920 માં કોંગ્રેસના નેતા બાલ ગંગાધર તિલકના મૃત્યુ પછી, ગાંધીજી કોંગ્રેસના માર્ગદર્શક હતા.
1914 - 1919 ની વચ્ચે થયેલા પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ [1મું વિશ્વ યુદ્ધ] માં, ગાંધીજીએ બ્રિટિશ સરકારને આ શરતે સંપૂર્ણ સહકાર આપ્યો કે તે પછી તેઓ ભારતને આઝાદ કરશે. પરંતુ જ્યારે અંગ્રેજોએ તેમ ન કર્યું ત્યારે ગાંધીજીએ દેશને આઝાદી અપાવવા માટે અનેક આંદોલનો શરૂ કર્યા. આમાંની કેટલીક હિલચાલ નીચે મુજબ છે -
• 1920 માં અસહકાર ચળવળ [નોન કો-ઓપરેશન મૂવમેન્ટ],
• 1930 માં સવિનય અસહકાર ચળવળ,
• 1942માં ભારત છોડો આંદોલન.
બાય ધ વે, ગાંધીજીનું આખું જીવન એક આંદોલન જેવું હતું. પરંતુ તેમના દ્વારા મુખ્યત્વે 5 ચળવળો ચલાવવામાં આવી હતી, જેમાંથી 3 ચળવળો સમગ્ર દેશમાં ચલાવવામાં આવી હતી અને ખૂબ જ સફળ રહી હતી અને તેથી જ લોકો તેમના વિશે માહિતી રાખે છે. ગાંધીજી દ્વારા ચલાવવામાં આવેલી આ તમામ ચળવળોને આપણે નીચેની રીતે વર્ગીકૃત કરી શકીએ છીએ
આ તમામ હિલચાલનું વર્ષવાર વર્ણન નીચે મુજબ આપવામાં આવી રહ્યું છે -
1918માં (ચંપારણ અને ખેડા સત્યાગ્રહ)1918 માં ગાંધીજી દ્વારા શરૂ કરાયેલ 'ચંપારણ અને ખેડા સત્યાગ્રહ' એ ભારતમાં તેમની ચળવળની શરૂઆત હતી અને તેમાં તેઓ સફળ રહ્યા હતા. આ સત્યાગ્રહ અંગ્રેજ જમીનદાર સામે કરવામાં આવ્યો હતો. ભારતીય ખેડૂતોને આ બ્રિટિશ જમીનદારો દ્વારા ગળીનું ઉત્પાદન કરવા માટે દબાણ કરવામાં આવી રહ્યું હતું અને એટલી હદે તેઓને આ ગળીને માત્ર નિશ્ચિત કિંમતે વેચવા માટે દબાણ કરવામાં આવ્યું હતું અને ભારતીય ખેડૂતો એવું ઇચ્છતા ન હતા. પછી તેણે મહાત્મા ગાંધીની મદદ લીધી. ગાંધીજીએ આના પર અહિંસક ચળવળ શરૂ કરી અને તેમાં સફળતા મેળવી અને અંગ્રેજોએ તેમની આજ્ઞા માનવી પડી.
તે જ વર્ષે, ખેડા નામનું ગામ, જે ગુજરાત પ્રાંતમાં આવેલું છે, પૂર આવ્યું હતું અને ત્યાંના ખેડૂતો બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા લાદવામાં આવેલ કર ચૂકવવામાં અસમર્થ હતા. પછી તેમણે આ માટે ગાંધીજીની મદદ લીધી અને પછી ગાંધીજીએ 'અસહકાર' નામનું શસ્ત્ર વાપર્યું અને ખેડૂતો પર ટેક્સ વસૂલ્યો.
1919 માં ખિલાફત ચળવળ:1919માં ગાંધીજીને અહેસાસ થવા લાગ્યો કે કોંગ્રેસ ક્યાંક નબળી પડી રહી છે, તેથી તેમણે કોંગ્રેસના ડૂબતા વહાણને બચાવવા પ્રયાસો કર્યા અને સાથે સાથે હિંદુ-મુસ્લિમ એકતા દ્વારા બ્રિટિશ સરકારને ભગાડવાના પ્રયાસો શરૂ કર્યા. આ ઉદ્દેશ્યો પૂરા કરવા તેઓ મુસ્લિમ સમાજમાં ગયા. ખિલાફત ચળવળ વૈશ્વિક સ્તરે શરૂ કરાયેલી ચળવળ હતી, જે મુસ્લિમોના ખલીફા [ખલીફા] વિરુદ્ધ શરૂ કરવામાં આવી હતી. મહાત્મા ગાંધીએ સમગ્ર રાષ્ટ્રના મુસ્લિમોની એક પરિષદનું આયોજન કર્યું હતું [ઓલ ઈન્ડિયા મુસ્લિમ કોન્ફરન્સ] અને તેઓ પોતે પણ આ કોન્ફરન્સના મુખ્ય વ્યક્તિ હતા. આ ચળવળને મુસ્લિમોને ઘણો ટેકો મળ્યો અને ગાંધીજીના આ પ્રયાસે તેમને રાષ્ટ્રીય નેતા [રાષ્ટ્રીય નેતા] બનાવ્યા અને કોંગ્રેસમાં તેમનું વિશેષ સ્થાન પણ બની ગયું. પરંતુ વર્ષ 1922માં ખિલાફત ચળવળ ખરાબ રીતે બંધ થઈ ગઈ અને તે પછી ગાંધીજી આખી જીંદગી 'હિંદુ-મુસ્લિમ એકતા' માટે લડતા રહ્યા, પરંતુ હિન્દુ-મુસ્લિમ વચ્ચેનું અંતર વધતું જ ગયું.
1920 માં અસહકાર ચળવળ:વિવિધ ચળવળોનો સામનો કરવા માટે, બ્રિટિશ સરકારે 1919 માં રોલેટ એક્ટ પસાર કર્યો. આ સમય દરમિયાન ગાંધીજી દ્વારા કેટલીક સભાઓનું પણ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું અને તે સભાઓની જેમ અન્ય સ્થળોએ પણ સભાઓનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. પંજાબના અમૃતસર વિસ્તારમાં જલિયાવાલા બાગમાં આવી જ એક સભા યોજાઈ હતી અને અંગ્રેજો દ્વારા આ શાંતિ સભાને જે ક્રૂરતા સાથે કચડી નાખવામાં આવી હતી તેના વિરોધમાં ગાંધીજીએ 1920માં અસહકાર આંદોલન શરૂ કર્યું હતું. આ અસહકાર આંદોલનનો અર્થ એ હતો કે ભારતીયોએ બ્રિટિશ સરકારને કોઈપણ રીતે મદદ કરવી જોઈએ નહીં. પરંતુ આમાં કોઈપણ પ્રકારની હિંસા થવી જોઈએ નહીં.
વિગતવાર વર્ણન:આ આંદોલન સપ્ટેમ્બર, 1920થી શરૂ થયું અને ફેબ્રુઆરી, 1922 સુધી ચાલ્યું. ગાંધીજીએ શરૂ કરેલા ત્રણ મોટા ચળવળોમાં આ પહેલું આંદોલન હતું. આ ચળવળ શરૂ કરવા પાછળ મહાત્મા ગાંધીનો વિચાર હતો કે બ્રિટિશ સરકાર ભારતમાં માત્ર એટલા માટે રાજ કરી શકે છે કારણ કે તેમને ભારતીય લોકો દ્વારા સમર્થન મળી રહ્યું છે, તેથી જો તેમને આ સમર્થન મળતું બંધ થઈ જશે તો બ્રિટિશ સરકાર માટે ભારતીયો પર શાસન કરવું મુશ્કેલ થઈ જશે. , તેથી ગાંધીજીએ લોકોને અપીલ કરી હતી કે બ્રિટિશ સરકારના કોઈપણ કાર્યમાં સહકાર ન આપો, પરંતુ તેમાં કોઈપણ પ્રકારની હિંસક પ્રવૃત્તિ ન થવી જોઈએ.
લોકો ગાંધીજીની વાત સમજી ગયા અને સાચા લાગ્યા. લોકો રાષ્ટ્રવ્યાપી [રાષ્ટ્રવ્યાપી] સ્તરે ચળવળમાં મોટી સંખ્યામાં જોડાયા અને બ્રિટિશ સરકારને સહકાર આપવાનું બંધ કર્યું. આ માટે લોકોએ તેમની સરકારી નોકરીઓ, કારખાનાઓ, ઓફિસો વગેરે છોડી દીધા. લોકોએ તેમના બાળકોને સરકારી શાળા અને કોલેજોમાંથી બહાર કાઢ્યા. એટલે કે અંગ્રેજોને કોઈપણ પ્રકારની મદદ ન મળે તે માટે તમામ પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા.
પરંતુ તેના કારણે ઘણા લોકો ગરીબી અને નિરક્ષરતાની સ્થિતિમાં પહોંચી ગયા હતા, પરંતુ તેમ છતાં લોકો પોતાના દેશની આઝાદી માટે આ બધું સહન કરતા રહ્યા. તે સમયે એવું વાતાવરણ હતું કે કદાચ ત્યારે જ આપણને આઝાદી મળી હોત. પરંતુ ચળવળની ચરમસીમાએ 'ચૌરા-ચૌરી' નામના સ્થળે બનેલી ઘટનાને કારણે ગાંધીજીએ આંદોલનને સમાપ્ત કરવાનો નિર્ણય લીધો.
ચૌરા ચૌરી ઘટના:આ અસહયોગ આંદોલન સમગ્ર દેશમાં અહિંસક રીતે ચાલતું હોવાથી, તે દરમિયાન ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યમાં ચૌરા ચૌરી નામના સ્થળે કેટલાક લોકો શાંતિપૂર્ણ રેલી કાઢી રહ્યા હતા, ત્યારે અંગ્રેજ સૈનિકોએ ગોળીબાર કર્યો. તેમના અને કેટલાક લોકો પર કે તેમાં મૃત્યુ પણ થયું. ત્યારબાદ આ ગુસ્સે ભરાયેલા ટોળાએ પોલીસ સ્ટેશનને આગ લગાવી દીધી અને ત્યાં હાજર 22 જવાનોને પણ માર્યા. ત્યારે ગાંધીજીએ કહ્યું કે "આખી ચળવળ દરમિયાન અમારે કોઈ હિંસક પ્રવૃતિ નથી કરવી પડી, કદાચ અમે હજુ આઝાદી મેળવવા માટે યોગ્ય નથી" અને આ હિંસક પ્રવૃત્તિને કારણે તેમણે આંદોલન પાછું ખેંચી લીધું.
1930 માં સવિનય અસહકાર ચળવળ / મીઠું સત્યાગ્રહ ચળવળ / દાંડી કૂચ [નાગરિક અવજ્ઞા ચળવળ / મીઠું સત્યાગ્રહ આંદોલન / દાંડી કૂચ):વર્ષ 1930માં મહાત્મા ગાંધીએ અંગ્રેજો વિરુદ્ધ બીજું આંદોલન શરૂ કર્યું. આ ચળવળનું નામ હતું -: સવિનય અવજ્ઞા ચળવળ. આ ચળવળનો ઉદ્દેશ્ય બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા જે પણ નિયમો અને નિયમો બનાવવામાં આવ્યા હતા તેનું પાલન અને અવગણના કરવાનો ન હતો. જેમ કે -: બ્રિટિશ સરકારે કાયદો બનાવ્યો હતો કે કોઈએ મીઠું ન બનાવવું જોઈએ, તેથી આ કાયદો તોડવા માટે તેમણે 12 માર્ચ, 1930 ના રોજ તેમની 'દાંડી યાત્રા' શરૂ કરી. તેઓ દાંડી નામના સ્થળે પહોંચ્યા અને ત્યાં મીઠું ચડાવ્યું અને આ રીતે આ આંદોલન પણ શાંતિપૂર્ણ રીતે ચલાવવામાં આવ્યું. આ દરમિયાન બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા ઘણા નેતાઓ અને નેતાઓની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.
વિગતવાર વર્ણન:મીઠાના સત્યાગ્રહની શરૂઆત ગાંધીજી દ્વારા 12 માર્ચ, 1930 ના રોજ ગુજરાતના અમદાવાદ શહેર નજીકના સાબરમતી આશ્રમથી કરવામાં આવી હતી અને આ યાત્રા 5 એપ્રિલ, 1930 સુધી ગુજરાતમાં સ્થિત દાંડી નામના સ્થળ સુધી ચાલુ રહી હતી. અહીં પહોંચ્યા પછી ગાંધીજીએ મીઠું ચડાવ્યું અને આ કાયદો તોડ્યો અને આ રીતે દેશવ્યાપી સવિનય અસહકાર ચળવળ શરૂ થઈ. ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામનો આ એક મહત્વપૂર્ણ તબક્કો હતો. આ રીતે મીઠાના ઉત્પાદન પર બ્રિટિશ સરકારની ઈજારાશાહી પર સીધો હુમલો હતો
30 જાન્યુઆરી, 1948ના રોજ નાથુરામ ગોડસે દ્વારા મહાત્મા ગાંધીની ગોળી મારીને હત્યા કરવામાં આવી હતી. તેને 3 વખત ગોળી વાગી હતી અને તેના મોઢામાંથી છેલ્લા શબ્દો નીકળ્યા હતા - 'હે રામ'. તેમના મૃત્યુ પછી, તેમની સમાધિ દિલ્હીના રાજઘાટ પર બનાવવામાં આવી હતી. 79 વર્ષની વયે મહાત્મા ગાંધીએ તમામ દેશવાસીઓને અલવિદા કહીને વિદાય લીધી હતી.
મહાત્મા ગાંધી પુસ્તકો:1. હિંદ સ્વરાજ - 1909 માં
2. દક્ષિણ આફ્રિકામાં સત્યાગ્રહ – 1924માં
3. મારા સપનાનું ભારત
4. ગ્રામ સ્વરાજ
5. 'મારા સત્ય સાથેના પ્રયોગો' એક આત્મકથા
6. રચનાત્મક કાર્યક્રમ - તેનો અર્થ અને સ્થાન
આદિ અને અન્ય પુસ્તકો મહાત્મા ગાંધી દ્વારા લખવામાં આવ્યા હતા.
ગાંધીજી વિશે કેટલીક રસપ્રદ તથ્યો:
“ફાધર ઓફ નેશનનું બિરુદ”ભારત સરકારે મહાત્મા ગાંધીને રાષ્ટ્રપિતાનું બિરુદ આપ્યું ન હતું, પરંતુ એકવાર સુભાષ ચંદ્ર બોઝે તેમને રાષ્ટ્રપિતા તરીકે સંબોધ્યા હતા. નેતાજી સુભાષચંદ્ર બોઝનું જીવનચરિત્ર અહીં વાંચો.
• ગાંધીજીના અવસાન પર, એક અંગ્રેજ અધિકારીએ કહ્યું હતું કે "જે ગાંધીને આપણે આટલા વર્ષો સુધી કંઈ થવા દીધું ન હતું, જેથી ભારતમાં આપણી વિરુદ્ધનું વાતાવરણ ખરાબ ન થાય, તે ગાંધી એક વર્ષ પણ જીવ્યા ન હતા. સ્વતંત્ર ભારત." રાખી શકે છે.
• ગાંધીજીએ સ્વદેશી ચળવળ પણ શરૂ કરી હતી, જેમાં તેમણે તમામ લોકો પાસેથી વિદેશી વસ્તુઓનો બહિષ્કાર કરવાની માંગ કરી હતી અને પછી સ્વદેશી કપડાં વગેરે માટે તેઓ પોતે ચરખો ચલાવતા હતા અને કાપડ પણ બનાવતા હતા.
• ગાંધીજીએ દેશ-વિદેશમાં કેટલાક આશ્રમો પણ સ્થાપ્યા હતા, જેમાં ટોલ્સટોય આશ્રમ અને ભારતનો સાબરમતી આશ્રમ ખૂબ જ પ્રખ્યાત થયા હતા.
• ગાંધીજી આધ્યાત્મિક શુદ્ધિકરણ માટે ખૂબ જ મુશ્કેલ ઉપવાસ પણ કરતા હતા.
• ગાંધીજીએ તેમના જીવનપર્યંત હિંદુ મુસ્લિમ એકતા માટે પ્રયાસ કર્યો હતો.
• 2 ઓક્ટોબરના રોજ ગાંધીજીના જન્મદિવસે સમગ્ર ભારતમાં ગાંધી જયંતિ ઉજવવામાં આવે છે.
આ રીતે ગાંધીજી ખૂબ જ મહાન વ્યક્તિ હતા. ગાંધીજીએ તેમના જીવનમાં ઘણા મહત્વપૂર્ણ કાર્યો કર્યા, તેમની શક્તિ 'સત્ય અને અહિંસા' હતી અને આજે પણ આપણે તેમના સિદ્ધાંતોને અપનાવીને સમાજમાં મહત્વપૂર્ણ પરિવર્તન લાવી શકીએ છીએ.
FAQ:
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીનો જન્મ ક્યારે થયો હતો?
જવાબ: 2 ઓક્ટોબર 1869ના રોજ
પ્ર: મહાત્મા ગાંધી કઈ જાતિના હતા?
જવાબ: ગુજરાતી
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીના આધ્યાત્મિક ગુરુ કોણ હતા?
જવાબ: શ્રીમદ રાજચંદ્ર જી
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીની પુત્રીનું નામ શું હતું?
જવાબ: રાજકુમારી અમૃત
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીએ દેશ માટે શું કર્યું?
જવાબ: ભારતને આઝાદી અપાવવામાં વિશેષ ફાળો હતો.
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીનો જન્મ ક્યાં થયો હતો?
જવાબ: તે ગુજરાતના પોરબંદરમાં બન્યું હતું.
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીનું મૃત્યુ ક્યારે થયું?
જવાબ: 30 જાન્યુઆરી 1948ના રોજ
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીએ કયું પુસ્તક લખ્યું હતું?
જવાબ: હિંદ સ્વરાજ: 1909 માં
પ્ર: મહાત્મા ગાંધીએ લખેલી આત્મકથા શું છે?
જવાબ: સત્ય સે સંયોગ નામની આત્મકથા મહાત્મા ગાંધી દ્વારા લખવામાં આવી છે.
ગાંધીજી વિશે લખેલું આ જીવનચરિત્ર જો પસંદ આવે તો અમને જરૂર થી અનુસરશો અને રેટ આપશોજી..
-ડૉ. રોહન પરમાર
