અન્યમનસ્કતા
પ્રકરણ ૩
‘દરેક જીવતી વ્યક્તિને વધારે ને વધારે જીવતા રહેવાની ઈચ્છા જાગતી હોય છે. મોત પછી સ્વર્ગમાં પણ એ જીવવા માગે છે અને નર્કમાં ન જીવવા પુણ્યો કરે છે, કાલને મજેદાર બનાવવા માટે પાપ બહુ છુપાઈને કરે છે, કરતી જાય છે. જીવન અને મૃત્યુની વચ્ચે સુખ-દુ:ખ, ઈર્ષા-ક્રોધ, પ્યાર-નફરત, આનંદ-અપમાન, સહી-ગલતની માત્રામાં વધઘટ થતી જોવા મળે છે ત્યારે શરીર સાથે દિમાગ અસંતુલન સાધે છે. જીવનની અસ્થિરતાને બેલેન્સ કરવાનો ઈલાજ છે - પોતાની મુસીબતોના મામલામાં દરેક માણસે પોતે જ પોતાનો ખરા અર્થમાં ન્યાયધીશ બનવું. મળેલી જિંદગીને ઘન-ઋણના ત્રાજવામાં તોલી જાતને માપવાની મજા લેવાની હોય છે સોદાગરની જેમ જ...
જીવનસફરમાં બહુ સમજી વિચારીને કદમ ઊઠાવવા અને નિર્ણયો લેવા પડે છે કેમ કે અંધકારમાં દોડતા-ભાગતા રહેવાની રમતમાં તકદીર હંમેશા કામમાં આવતી નથી. તેને કરેલા કર્મોની સાથે નિસ્બત હોય છે એટલે ખુશનસીબ માણસ પણ કિસ્મતથી ક્યારેક એવી ઠોકર ખાઈ બેસે છે કે ખુદને દુનિયાનો સૌથી બુંદીયાળ માનવી સમજવા લાગે છે.
ઉદાસીનતા, અકળામણ ને અસ્વસ્થતાના ઘેરામાં હૈયું વ્યગ્રતા અનુભવે છે. એ સમયે આસ્તિકમાંથી નાસ્તિક અને નાસ્તિકમાંથી આસ્તિક બની જાય છે. આરપારની સરહદ પર દ્વિધામાં મહત્ત્વનું એક કદમ સ્વાભાવિક્તાથી ઊઠાવતા વાર તો નથી લાગતી, પણ પછી પાછળથી ક્યારેક રહી-રહીને થતો પસ્તાવો જખ્મી કરી મૂકે છે.
દરેક વ્યક્તિની જેમ મારી પણ એક સ્વતંત્ર જિંદગી છે. જિંદગીની જવાબદારીઓ છે. કોઈ બાળકને હું અનાથની જિંદગી કેવી રીતે બક્ષી શકું? કે તેના માટે કોઈ અજાણ્યો બાપ કઈ રીતે લઈ આવું? એક જિંદગીમાં એક પતિ હોવો જોઈએ. પતિથી પેદા થતાં સંતાનોનો પરિવાર હોવો જોઈએ. એક એકલા માણસથી આ બધું થતું નથી. ભરોસો મૂકી જીવી શકાય તેવી વ્યક્તિઓનો સહારો જોઈએ. મિત્રો પોતાની દુનિયામાં ખોવાઈ ગયા છે. દોસ્તીના સંબંધો બરફની જેમ ઓગળીને રેલાઈ ગયા છે. લાચારી અને મોહતાજી સમયના એક બિંદુ પર આવીને કરુણતાથી અટકી ગઈ છે.
બે મહિના પછી પગની પાનીથી લઈ માથું ભારે થઈને શારીરિક બદલાવ આવશે. પગની ચાલ, પેટની પહોળાઈ, છાતીનું ફુલાવું, ગાલનું ભરાઈ આવવું. જૂના જીન્સ ફિટ થશે. ટોપની સિલાઈ બે આંગળ ખોલી નાંખી બ્રેસિયર એક હૂક લૂઝ પહેરવી પડશે અથવા નવા ખૂલતાં કપડાં ખરીદી લેવા પડશે. સાડા ચાર-પાંચ કિલોના વજનવાળું જીવતું બાળક. પેટમાં લાત મારતું પોતાનું સંતાન નાભિમાંથી નીકળીને ભવિષ્યને ખતમ કરી મૂકે એ પહેલાં જ...’
સોનાલીનું અંતરમન ચીખ્યું, ‘સોનાલી પટેલ કોના માટે કેટલી જિંદગી જીવવી છે? કેવી રીતે જીવવી છે?’ તેનું મન ભરાઈ આવ્યું. ‘ચાલતા ચાલતા આ કેવી વિચારોની આંધી આવી રહી છે. શું કરવું? જેમને પોતાના સમજીને પ્રેમ કર્યો હતો એના માટે ગર્ભમાં વિકસી રહેલી જિંદગીને ફના કરવા, તબાહ કરવા જઈ રહી છું?’ તેના મને તેને જવાબ આપ્યો ‘હા, હા... અને હા, માતા-પિતાની ઈચ્છા મુજબ ચૂપચાપ પરણી લીધું. અજાણ્યા પુરુષને પતિ તરીકે અપનાવીને અકારણ-અનિચ્છાએ પ્રેમ પણ કરી લીધો. અને એ વ્યક્તિ મને છોડીને, એકલી મૂકીને અકારણ-અનિચ્છાએ ચાલી ગઈ. ઈશ્વરને પણ ઉપર બેઠાં-બેઠાં આત્માઓની ભીડમાં એકલતા લાગતી હશે માટે જ એ મનુષ્યને ધરતી પર મોકલી પાછા પોતાની પાસે બોલાવી લે છે. જ્યારે હું તો ઈશ્વર નથી, એક સ્ત્રી છું.’
ગ્રીનલેન્ડ સ્ટ્રીટની સડકો પર ટહેલતાં - ટહેલતાં સોનાલીની નજર એક લેડી ડૉક્ટરના ક્લિનિક પર પડી. તેના કદમ આપોઆપ એકદમ રોકાઈ ગયા. ડૉ. એ. બી. ગોસાઈ (એમ.ડી ડી.જી.ઑ) વીડિયો એન્ડોસ્કોપી અને સોનોગ્રાફી સેન્ટરનું બોર્ડ વાંચીને તે દવાખાનાના પગથિયા ચડીને ઉપર ગઈ. દરવાજા બહાર સેન્ડલ કાઢીને તે રિસેપ્શન કાઉન્ટર પાસે ગઈ અને રિસેપ્શનિસ્ટને પૂછ્યું, ‘ડૉક્ટર હાજર છે?’
કમ્પ્યુટરની સ્ક્રિનમાં જ નજર રાખી લેડી રિસેપ્શનિસ્ટ કમ નર્સે કહ્યું, ‘હા. ફાઇલ સાથે લાવ્યા છો? ફોન પર અપોઈન્ટમેન્ટ લીધી છે?’
સોનાલી સંકોચથી આસપાસ જોઈને ધીમેથી બોલી... ‘નવો કેસ કાઢવાનો છે.’
નર્સે કાગળમાં નજર રાખી, ‘ઠીક છે. બેસો. થોડી વાર લાગશે. ત્યાં સુધી આપ જરૂરી વિગત મને લખાવી આપો.’
તેણે ટેબલ નીચેથી એક નવી ફાઇલ કાઢીને સોનાલીને પૂછ્યું ‘નામ?’
‘સોનાલી પટેલ.’
નર્સ થોડી ચિડાઈ, ‘અરે બાબા પૂરું નામ બોલો. પતિ ના હોય તો તમારા પિતાનું નામ?’
‘જી, સોનાલી આલોક પટેલ.’
‘બહુ વિચારો નહીં ફટાફટ બોલો. ઉંમર?’
‘સત્તાવીસ વર્ષ.’
‘આ પહેલાં કોઈ ડૉક્ટરને બતાવ્યું છે?’
‘ના.’
‘કોઈ બીમારી?’
‘ના.’
‘અહીં સહી કરો અને બેસો. હમણાં તમારો વારો આવશે એટલે તમારું નામ બોલાશે. પછી અંદર જજો.’ સોનાલીએ સહી કરી. પારસી નર્સ ફરીથી કમ્પ્યુટરમાં કામ કરવા લાગી.
સોનાલી સોફા પર બેસી. બાજુમાં એક ગર્ભવતી સ્ત્રી અને તેનો પતિ ધીમા અવાજે વાતો કરી રહ્યા હતા. બીજી બાજુ સામેની ખુરશીઓ પર એક સ્ત્રી મોબાઈલ મચડી રહી હતી અને એક અન્ય કપલ તેમની વાતોમાં મશગૂલ હતું. દવાખાનાની દીવાલો પર હસતાં-રમતાં ચહેરાવાળા નવજાત શિશુનાં મોટા-મોટા પોસ્ટર ચીપકાવેલા હતા. બરાબર વચ્ચે કાચના એક પહોળા ટેબલ પર અખબારો, મેગેઝિન અને સ્ત્રી, માતા વિષયક પુસ્તિકાઓ પડી હતી. બાજૂના એક રૂમમાં કંપાઉન્ડર ઓપરેશન માટેની તૈયારીઓ કરી રહ્યો હતો.
થોડીવાર બેઠા બાદ સોનાલીનો ડૉક્ટરને મળવા માટેનો નંબર આવી ગયો. એ અંદર ગઈ. કેબિનમાં એ.સી.ની હવામાં તેને થોડું સારું મહેસુસ થયું. અનીતા ગોસાઈ ડૉક્ટર પણ બહુ પ્રેક્ટિકલ લાગ્યાં. તેમણે સોનાલીનું ચેકઅપ કર્યું. પેટ તપાસ્યું.
‘નવમું અઠવાડિયું ચાલી રહ્યું છે. આપ અબોર્શન કરાવવા ચાહો છો! તમારી તંદુરસ્તી તો સારી છે. કોઈ સમસ્યા પણ નથી.’ ડૉક્ટરે અટકીને વાત આગળ કહી. ‘આપના પતિની સહમતી છે?’
સોનાલી ડૉ. ગોસાઈ સામે જોઈ રહી. ‘મારા હસબન્ડની ડેથ થઈ ગઈ છે, હી ઇસ નો મોર.’
‘આઇ એમ સૉરી!’
‘ઇટ્સ ઓકે.’
‘ગર્ભપાત કરાવવા માટે આઠ અઠવાડિયાનો ગાળો ઠીક છે. આ સમયે સંતાન હજુ ગર્ભની સ્થિતિમાં હોય છે. એબ્રેયો. પાણીમાં તરતી માછલી જેવો ગર્ભ હોય. આ વખતમાં અબોર્શન કરીએ તો તે હત્યા નથી, પણ પછી ગર્ભમાંથી બાળકનો આકાર આવવા માંડશે - ફીટસ. તો તે ભ્રૂણહત્યા કહેવાય છે. સોનોગ્રાફીમાં ચકાસવું પડશે. શું હાલત છે.’
‘ભવિષ્યમાં કોઈ ખતરો?’
‘હા, જો ફીટ્સની સ્થિતિમાં ગર્ભ આવી ગયો હોય તો થોડો ખતરો રહે છે, કેમ કે ક્યારેક ફીટ્સને કાઢવા જતાં ગર્ભાશયની દીવાલમાં પંકચર પડી જાય છે. એ દીવાલ લોહીથી ભરેલી અને સુંવાળી હોય છે. બહુ બ્લિડિંગ થાય છે. બાળકના શરીરનો ભાગ પૂરેપૂરો બહાર ન નીકળી શકે અને અમુક અંગ કે ભાગ અંદર ફસાઈ જાય. રહી જાય તો ઇન્ફેક્શનનો ખતરો રહે છે. બીજા કોઈ કોમ્પ્લિકેશન્સ છે કે નહીં એની અમુક રિપોર્ટ કરાવ્યા બાદ ખબર પડશે. અત્યારે અમુક ટોનિક અને પ્રોટીનની ગોળી લખું આપું છું. આજે સાંજે પાંચ વાગ્યે આવો ત્યારે તમારા કેટલાક ચેકઅપ થશે.’
‘હા, ઓકે. ડૉક્ટર.’
‘ઘરે જઈને કંઈ પણ ખાશો-પીશો નહીં. સાંજે રિપોર્ટ્સ યોગ્ય લાગશે તો આજે સાંજે જ અબોર્શન થઈ જશે. સાંજે આવો ત્યારે ઘર-પરિવારની કોઈ વ્યક્તિને સાથે લેતા આવજો. ફોર્મ પર એમની સહીની જરૂર પડશે.’ ડૉક્ટરે બેલ વગાડી, ‘એલિના, સોનાલી પટેલના કેસની ફાઇલ અને જરૂરી વિગત રેડી છે. ચકાસીને ફી લઈ લે અને જરૂરી બીજી વિગતો સમજાવી દે. બીજા કેસને અંદર મોકલ.’
સોનાલીને નર્સે અન્ય સલાહ આપી. ફી ચૂકવીને ધીમી ચાલે સોનાલી સીડી ઉતરીને ફરી સડક પર આગળ વધી.
બપોર થઈ હતી. સૂર્ય તપી રહ્યો હતો. ગઈકાલ રાત્રિના વરસાદ બાદ આસમાન સાફ અને બફારો છોડતું હતું. સોનાલીએ કોફી કલરના સનગ્લાસિસ પહેરી લીધા. તેને થયું કે, ‘ફિલસૂફીના રંગીન ચશ્મામાંથી આખી દુનિયા મેઘધનુષી દેખાય છે. વાસ્તવના ચશ્માંનો રંગ બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ છે. જિંદગી અજીબોગરીબ વળાંક પર આવીને ઊભી રહી જાય છે. એકાએક કરવટ બદલવા લાગે છે તે સમયે થોડા દિવસોમાં વર્ષોનો અનુભવ આવી જાય છે. એક પ્રૌઢ પરિપક્વતા આપોઆપ ખુદમાં પ્રવેશી ચૂકી હોય તેવું પ્રાઉડ થવા લાગે છે.
ડૉક્ટરે કહ્યું છે કોઈ ઘર-પરિવારની વ્યક્તિને સાથે લઈ આવજો. કોને લઈ જાઉં સાથે? વિવેકને? સયુરીને? ના, વિવેકને બાળકના અબોર્શન વિશે જણાવવાનું નથી. સયુરી સાથે આવશે કે નહીં શું ખબર? શરૂમાં આ બાબત જાણીને ગુસ્સે થઈ સાથે આવવાની ના પાડશે, પણ તેને મનાવી તો પડશે જ.’
‘ના ક્યારેય નહીં, હું તારો સાથ નહીં આપી શકું સોનલી અને આ વાત માટે તેં મને લંચ ટાઇમમાં ઓફિસેથી અહીં બોલાવી? હું કેટલી ડરી ગઈ હતી કે શું થયું હશે?’ રોષપૂર્વક સયુરીએ ટી.વી.નું રિમોટ પછાડી અણગમો વ્યક્ત કર્યો.
‘ફિલિંગ્સ જ્યારે સમજદારી વિનાના નિર્ણયો સામે અથડાય છે, ટકરાય છે ત્યારે થોડો ડર લાગે છે. બધા જોખમોથી પાર ખુશહાલ રહી શકવાની આ સાઝિશ છે.’
‘આ પાપ છે, અનીતિ છે, ક્રૂર સ્વાર્થ છે, બેઈમાની, નાઈન્સાફી છે.’ સયુરીનો અવાજ ફાટીને ચિલ્લાયો.
‘કુલડાઉન, તું તો જાણે છે આપણા સમાજમાં તો અરીસો પણ અનાથ બાળકને, તેની વિધવા માતાને ઓબ્ઝર્વ કરતો હોય છે. કોઈને કોઈ અહીં કોઈકને કોઈકને જીવાડતું હોય છે. મારું સંતાન ઇજ્જતથી રડી કે ખુમારીથી હસી કે સ્વમાનથી પગભર જીવી નહીં શકે. એની ગરદન નમી જશે. પિતાનું નામ ખુદના નામ પાછળ લખતી વખતે હાથ કાંપશે. ડેડ વિશે જણાવતા જીભ તોતડાશે.’
‘જૂઠ, તદ્દન બકવાસ. હકીકતમાં તો બાળક આવશે તો તેની કીકીયારીમાં તારા જીવનની રમૂજ અને રોમાન્સ ગાયબ થઈ જશે. શું કરવા આ અબોશર્ન કરવું છે? સ્વતંત્રતા માટે? જીદથી થોડું જીવી શકાય એ માટે? કે પછી સુખ-દુ:ખની પસંદગીમાં ખુદના સ્વાર્થને મોખરે રાખી સુખને જ પામવાની આકાંક્ષા તારામાં વ્યાપી ચૂકી છે.’
સોનાલીને એક ક્ષણ શું બોલવું એ સૂઝયું નહીં. સયુરી તેનો સાથ આપવા તૈયાર હોય તેવું લાગી રહ્યું ન હતું. તે થોડી વધુ દુ:ખી થઈ. આંખમાંથી પ્રયત્નપૂર્વક આંસુ છલકાવ્યાં ‘એક જિંદગી બીજી જિંદગીને કેવી રીતે જીવન આપી શકે જ્યારે એ ખુદ જ અર્ધજીવિત હાલતમાં હોય? ઈશ્વરની જેમ સર્જન શક્ય નથી. હું જાતે જ જિંદગીનો અંત આણવા માગું છું. જે જિંદગી મારા માતા-પિતાએ મને આપી એ હું મારા ગર્ભને આપવા ઇચ્છતી નથી. ભગવાન રમે છે તેવી રમત રમવામાં મને રસ નથી. દિલચસ્પી ઊઠી ગઈ છે. કુદરતે બક્ષેલા જીવનને વધુને વધુ બહેતર અને ખૂબસૂરત બનાવી શકીએ છીએ. આપણા હાથની વાત છે. આ ખોટી દુનિયામાં એકલા રહીને સાચા થવાતું નથી. સારાપણું અપંગ બનાવી રુંધી નાંખે છે. સયુરી વિચારો નહીં સવાલો ધ્રૂજાવી નાખે છે.’
‘વિપરીત સંજોગોની કલ્પના માત્રથી ડરી જવાય છે, પરંતુ જ્યારે તે આપણા પર ત્રાટકે છે ત્યારે તેને સાનુકૂળ બનાવી રસ્તો કાઢવાની ત્રેવડ આપણામાં હોય જ છે. ફક્ત આપણા રુચિકોણ અને દૃષ્ટિકોણ હકારાત્મક હોવા જોઈએ. એક ગરિમા સાથે, એક જઝબા સાથે, એક મગરૂરી સાથે પોતાનું અને પોતાના અનાથ બાળકનું ગર્મજોશથી ભરણપોષણ કરી જીવતી કેટલીય વિધવાઓને મેં વિના સહારે લડતાં જોઈ છે. લડતાં-લડતાં લડખડાતા જોઈ છે અને લડખાઈને જાન લગાવી જીતતાં જોઈ છે.’
‘આ બધી વાતોથી હું સહમત નથી. જિંદગીમાં ઝૂકીને નહીં, ઝૂંટવીને જીવાય છે. સુખી થવા માટેની કિંમત ચૂકવતાં રહેવું પડે છે. દુ:ખીતો અમથા અમથા પણ થઈ શકાય છે. દરેક વ્યક્તિ પોતાના જીવનની ઉપયોગીતા-અનુપયોગીતાથી પરિચિત હોય છે.’
‘જ્યારે દુ:ખ સહ્ય બની જાય ત્યારે સુખની ઈચ્છા નહીં રહે.’ આગળ સયુરીને બોલવા, સોનાલી સાથે તર્ક-વિતર્ક કરવા શબ્દો ન મળ્યા. સોનાલી રડીને, રુકીને પોતાની વાત જણાવતી ગઈ. પોતાનાં કામમાં સાથ આપવા માટે સયુરીને પીગળાવતી રહી. સયુરીને પણ પછીથી લાગ્યું કે, ‘નાની-મોટી ફરેબી, દગાબાજી પાપ નહીં હોય. તે સ્વભાવમાં હોય છે અને સ્વભાવમાં જે હોય છે એ વ્યવહારમાં આપોઆપ આવી જાય છે. મનને મનાવવા માટે, જાત સામે ન ઝૂકવા માટે દલીલો મળતી નથી ત્યારે તર્ક નકામા જાય છે. નવા નવા બહાના જન્મે છે. સોનાલીની મનોદશા છિન્નભિન્ન થઈ ગઈ છે. વર્તમાન સ્થિતિમાં તેને અનુરૂપ બની રહેવું ભવિષ્યને ઓછું દુ:ખદાયી બનાવશે. તેના અડગ નિર્ણયોને સ્વભાવગત જીદ ગણીને ટેકો આપવા સિવાય બીજો કોઈ માર્ગ નથી.’
સાંજ સુધીમાં બ્લડ, શુગર, પ્રેશર અને યુરીનના રિપોર્ટ આવી ગયા. બધું નોર્મલ અને પોઝિટિવ હતું. મોડી રાત્રિ સુધીમાં અબોર્શન પણ થઈ ગયું. દવા લખાઈ ગઈ. ઈંજેક્શન અપાઈ ગયું. ગ્લુકોઝની નાની બોટલ્સ પણ ચડાવાઈ ગઈ. હોસ્પિટલમાંથી રજા અપાઈ ફરી ચેકઅપ કરાવવા આવવાનો સમય અને જરૂરી સૂચનો કહેવાઈ ગયાં.
ઘરે આવ્યા પછી પેટ હલકું અને ભવિષ્ય ઊજળું બની ગયું હોય તેવું સોનાલીને થયું. નહીં તો આલોકના ગયા પછી સોનાલીને જીવનમાં એક પ્રકારના ખાલીપાની લાગણી ઘેરી વળી હતી. તે ભવિષ્ય માટે અસલામતી અનુભવીને બની હતાશ બની ગઈ હતી. આલોક અને પોતાના સંબંધના કારણે પેટમાં ઉજરી રહેલું બાળક, તેના અસ્તિત્વના મૂળિયાં આવનારી કાલ પર નિઃસ્તબ્ધતા અને ભયનો ઢગ પાથરીને તેની કાલને વેરાન બનાવી નાંખે તેમ હતાં. પોતાના મિજાજ-મનની માલકણ સોનાલી હુકમ સહન કરવા કે કોઈની ગુલામી કરવા ક્યારેય બીજાની પસંદ કે સલાહ અપનાવતી ન હતી. માટે જ સયુરી થોડી સોનાલીના ભવિષ્ય પ્રત્યે ચિંતિત જણાઈ રહી હતી.
‘સુનકારભરી, હતાશભરી, દહેશતભરી પોતાની સમસ્યાઓને સારી રીતે, સચોટ રીતે જાણવા છતાંય શું તે પોતાની જિંદગીને સાચા રસ્તે દોરવામાં નિષ્ફળ નીવડશે? તેની માનસિકતા હજુ તેને કેટલાં અસ્થિર પગલાં ભરાવશે? તે સંજોગોથી બેધ્યાનપણું કેમ દાખવી રહી હશે? શું જવાબ આપશે તે પોતાના અને આલોકના માતા-પિતાને? મેં ખુદ તો કોઈ ભૂલ નથી કરી લીધીને તેને આ પ્રકારે મદદ કરીને? વિવેકથી આ વાત છુપાવીને? દોસ્તીના સંબંધોમાં હજુ કેટલાં પરીક્ષણોના પરિણામ આવશે?’ સયુરીનું મન પોતાને જ પ્રશ્ન-પ્રતિપ્રશ્ન કરી રહ્યું હતું. સયુરી પાસે કોઈ જવાબ નહોતાં. તેણે સોનાલીના વિચાર પડતાં મૂકીને પોતાની જોબ અને વર્ક પર ધ્યાન પરોવ્યું. ફેશન, ફનને લાગતી-વળગતી ક્રિયામાં પરોવાઈ ગઈ જાણે કશું બન્યું જ નથી!
ક્યારેક ક્યારેક કામમાંથી ફુરસદ મેળવી વિવેક સયુરીના ફ્લેટ પર સોનાલીને મળવા આવી જતો હતો. બંને વચ્ચે વાતચીતનો સેતુ હવે લાગણી અને ઉષ્મા પકડી રહ્યો હતો. નિકટતા ચુંબકના અસમાન ધ્રુવોની જેમ એકબીજાને પરસ્પર આકર્ષી રહી હતી. જોડે સિનેમા જોવા જવું, જમવું, ખરીદી કરવી. નજદીકી વધી રહી હતી. દોસ્તી-પ્રેમનો સંબંધ હવે જો સમાજની દૃષ્ટિમાં આવે તો એકસ્ટ્રા મેરિટલ અફેરનું નામ જ અપાય. જોકે વિવેક ખુશ હતો. સોનાલી ખુશ હતી પણ ખંજન?
ખંજન વિવેકના પ્રેમને હકથી પણ પામવામાં નાકામ નીવડી રહી હતી. સંસ્કારી એવી પત્ની ખંજન જાણતી હતી કે વેદના સહન કરવાથી કે સાદું જીવન જીવવાથી ખુદને મહાન બનાવવા, સમજવા એ મતિભ્રમ કરવા જેવું કાર્ય છે, પણ પતિ સામે તેણે ક્યારેય કોઈ પ્રશ્નો કરતી જ નહીં. કદાચ તેનો પતિ તેને જ સમર્પિત છે એવા ભ્રમમાં તે જીવતી હતી. સ્ત્રીએ હંમેશા સમાજનો વિચાર કરી સમજદારીથી પેશ આવવું જોઈએ. તે માનતી કે ભલે પૂરી જિંદગી પતિને ખુશ રાખવામાં વીતી જાય પણ સંતોષની, શહાદતની એક ક્ષણ મળશે જે સંબંધોને જીવતા રાખશે. હું અન્ય પત્ની કે વહુઓ જેવી નથી. મારે બનવું પણ નથી. વિવેકની બની રહેવું એ મારું કર્તવ્ય છે અને એનું પાલન એ જ મારું પહેલું કર્મ છે. દિવસો વીતવા લાગ્યા.
એક દિવસ સોનાલીએ વિવેકને કહ્યું, ‘માનસિક અને શારીરિક સ્વચ્છતા માટે બનાવટી ભ્રમિત દુનિયાનું ભ્રમણ કરવું જોઈએ જ્યાં ખોરાક, ભાષા, પ્રજા અને વાતાવરણ જુદા હોય. હવાફેર શરીરમાં કેટલાંય આંતરિક ને બાહ્ય બદલાવ લાવી આપે છે. ચાલને ક્યાંક ફરવા જઈએ.’
‘ઓફકોર્સ, તેં કહ્યું એવી સફર પર તારી જોડે જવાનું મારું સ્વપ્ન હતું. આવી એક જગ્યા છે જ્યાં ગુજરાતના લોકો શરાબ પીવા જાય છે. હું તને ત્યાં લઈ જવા માગુ છું.’
સોનાલીના ચહેરા પર ખુશીઓ હાસ્ય બનીને છલકાઈ ગઈ. એ વિવેકને ભેટીને બોલી પડી. ‘તને હજુ ભૂતકાળની હરેક વાતો યાદ છે. આપણી ફેવરિટ પ્લેસ પણ...’
ક્રમશ:
