રૂપા અને કરણ બે વર્ષથી એકબીજાના જીવનમાં હતા અને એકબીજાને ઊંડો પ્રેમ કરતા હતા. કરણ હંમેશા રૂપાની ઈચ્છાઓ પૂરી કરતો, ભલે તે મૂવી જોવાનું હોય, મોલમાં ફરવાનું હોય કે બાઇક પર લોંગ ડ્રાઇવ પર જવાનું હોય. સમય જતાં રૂપાએ કરણ સાથે લગ્નની વાત શરૂ કરી. કરણ જ્યારે પણ ગિફ્ટ લાવતો, રૂપા કહેતી, "હવે મને એક જ ગિફ્ટ જોઈએ છે, કરણ, અને એ છે મંગળસૂત્ર. શું તને નથી લાગતું કે હવે આપણે લગ્ન કરી લેવા જોઈએ?" અંતે કરણે પોતાના માતા-પિતાને રૂપા વિશે જણાવ્યું. રૂપાએ પણ તેના પરિવારને કરણ વિશે જણાવ્યું અને બંને પરિવાર બાળકોથી ખુશ હતા.
આમ, વડીલોના આશીર્વાદથી કરણ અને રૂપા કાયમ માટે એક થઈ ગયા. લગ્નના સાત ફેરા સાથે રૂપા પ્રેમિકામાંથી પત્નીમાં અને કરણ પ્રેમીમાંથી પતિમાં બદલાયો. કરણનો પરિવાર પુરુષપ્રધાન હતો, જ્યાં તેના પિતા શાસન કરતા હતા. કરણની માતાએ તેના પતિ સાથે દરેક બાબતમાં સહમત થવું પડતું હતું, ફરજો હતી પણ અધિકારો નહીં. અધિકારોથી વંચિત કરણની માતા વર્ષોથી માત્ર પોતાની ફરજો નિભાવી રહી હતી.
બાળપણથી પારિવારિક વાતાવરણમાં ઉછરેલા કરણ પર પણ એ જ પ્રભાવ હતો. લગ્ન પછી કરણ પણ તેના પિતા જેવો દેખાવા લાગ્યો. તેના પિતા તેની માતા સાથે જે રીતે વર્તતા હતા તે જ રીતે તેણે રૂપા સાથે વર્તવું શરૂ કર્યું.
રૂપાએ ધીમે ધીમે ઘરની બધી જવાબદારીઓ સંભાળવા માંડી. તેનો આખો દિવસ કામમાં જ પસાર થતો હતો. જ્યારે પણ તેણીએ કરણને સાંજે બાઇક રાઇડ પર જવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી, ત્યારે કરણે ઘણી વાર ના પાડી. દિવસભર થાક્યા પછી, કરણની 'ના' સાંભળીને રૂપા ઉદાસ થઈ જતી. વ્યસ્ત હોવા છતાં પણ તે દરેક કામ ખુશીથી કરતી રહી. કરણનો પિતૃપ્રધાન સ્વભાવ ધીમે ધીમે રૂપા સામે દેખાવા લાગ્યો.
ઘડા પાસે ઉભી રહીને પણ પાણી માટે બીજા રૂમમાંથી રૂપાને બોલાવવાની કરણની આદત હતી. તે દરેક નાના-મોટા કામ માટે રૂપા પર નિર્ભર રહેતો અને તેને પોતાનો અધિકાર માનતો. રૂપા રોજ આ બદલાવ અનુભવતી હતી.
એક દિવસ રૂપાએ કરણને કહ્યું, "કરણ, આપણે કોઈ પણ ફિલ્મ જોઈને ઘણો સમય થઈ ગયો છે, ચાલો આજે બહાર જમવા જઈએ અને પછી ફિલ્મ જોઈને પાછા આવીએ. હું મમ્મી-પપ્પા માટે જમવાનું બનાવીશ જેથી તેઓ આવું ન કરે. કોઈપણ સમસ્યાનો સામનો કરો."
"ના રૂપા, મારે આજે મૂવી જોવા નથી જવું, આપણે બીજા દિવસે જઈશું. આજે ઘરે સારું ખાવાનું બનાવી લો, બહાર જવાનું મન નથી થતું." કરણે જવાબ આપ્યો.
રૂપા આશ્ચર્યથી કરણ સામે જોઈ રહી, પણ ચૂપ રહી. થોડી વાર પછી તેણે કહ્યું, "ઠીક છે, આજે હું તારી પસંદગીનું ભોજન બનાવીશ, પણ કરણ, મારે થોડા દિવસો માટે મારા માતા-પિતા પાસે જવું છે."
"અરે ના રૂપા, અહીં ઘર કોણ સંભાળશે? મા હવે આટલું કામ આવડતી નથી, બીજી કોઈ વાર જા." કરણે કહ્યું.
સમય વીતતો ગયો, પણ એ દિવસ ક્યારેય ન આવ્યો જ્યારે કરણ કહે, "ચાલો મૂવી જોવા જઈએ" અથવા "આવો અને તમારા માતાપિતાને મળીએ." છ મહિના વીતી ગયા અને રૂપાને ઘરે જવાની ચિંતા વધુને વધુ થવા લાગી.
એટલામાં જ તેની માતાએ ફોન કર્યો, "રૂપા દીકરા, ઘણો સમય થઈ ગયો, અમે આજે જ તને લેવા આવીએ છીએ. એક જ શહેરમાં રહેતા હોવા છતાં અમે મળી શકીશું નહીં એવું મેં વિચાર્યું ન હતું."
રૂપાએ જવાબ આપ્યો, "હા મમ્મી, તમે બધા આવો, કરણ મને લાવવા જતો હતો, પણ આ દિવસોમાં તે રોજ ઓફિસેથી મોડો આવે છે."
તે દિવસે સાંજે રૂપાના માતા-પિતા તેને લેવા આવ્યા હતા. કરણના માતા-પિતાએ તેનું સ્વાગત કર્યું. સાંજે જ્યારે કરણ ઓફિસેથી આવ્યો ત્યારે તેને જોઈને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો.
"અરે પાપા-મમ્મી, તમે લોકો અચાનક! કેમ છો?"
"અમે સારા છીએ દીકરા, રૂપાને મળ્યાને ઘણો સમય થઈ ગયો છે, તેથી અમે વિચાર્યું કે ચાલો તેને મળીએ અને થોડા દિવસો માટે સાથે લઈ જઈએ."
"અરે પપ્પા, રૂપા તમારી દીકરી છે, તમે જ્યારે ઈચ્છો ત્યારે તેને મળીને આવી શકો છો, પણ જો તમે તેને લઈ જશો તો અહીં મુશ્કેલી પડશે."
કરણની વાત સાંભળીને રૂપાના માતા-પિતાને આશ્ચર્ય થયું. રૂપાના ચહેરા પર પહેલીવાર ગુસ્સો દેખાયો. તેનો ચહેરો ગુસ્સાથી લાલ થઈ ગયો, પણ તેણે ચૂપ રહેવાનું જ શ્રેષ્ઠ માન્યું. તેણીએ તેના માતા-પિતાને ઈશારાથી કહ્યું કે, 'તેઓ આ રીતે વાત કરે છે.'
રૂપા અને કરણના માતા-પિતા વાત કરી રહ્યા હતા ત્યારે કરણ તેના રૂમમાં ગયો અને રૂપા તેની પાછળ ગઈ.
રૂમમાં પહોંચતા જ રૂપાએ કહ્યું, "કરણ, હું મહિનાઓથી તારી સેવા કરું છું, રાત-દિવસ તારી સેવા કરું છું. પણ તને કદાચ ખ્યાલ નહીં હોય કે હું પણ આ ઘરનો સભ્ય છું, તેં મને બનાવ્યો છે. એક ગુલામ."
આ સાંભળીને કરણનો હાથ પહેલીવાર રૂપા તરફ ઊંચો થયો, પણ રૂપાએ તેનો હાથ પકડીને કહ્યું, ‘કરણ, એવું ન વિચાર, તું સારો પ્રેમી હતો પણ સારો પતિ ન બની શક્યો. લગ્ન પછી ભૂમિકાની તમારા પતિ બનવું તમારા પર છે.
રૂપાએ કહ્યું, "હું તારી સાથે લગ્ન કરીને ઘરને ખુશીઓથી ભરવા આવી હતી, પણ તેં મને બંધક બનાવી લીધો. તેં માત્ર મારા ખોળામાં ફરજો મૂકી અને મને અધિકારોથી વંચિત રાખ્યો. હું કદાચ ચૂપ રહી હોત, પણ આજે તેં મારા માતા-પિતાને ભાન કરાવ્યું. કે તે એક પુત્રીનો પિતા છે અને તેને તેની પુત્રીને થોડા દિવસો માટે પોતાની સાથે લઈ જવા માટે તમારી પરવાનગીની જરૂર છે, તમે મને બોલવા માટે દબાણ કર્યું."
કરણ કંઈક કહેવા માંગતો હતો, પણ રૂપાએ તેને ઈશારાથી અટકાવ્યો અને કહ્યું, "હું માતા સીતા જેટલી મહાન નથી કે હું કોઈપણ ભૂલ વિના તમામ અત્યાચારો સહન કરી શકું. હું આજની સ્ત્રી છું, જો મને મારી ફરજ કેવી રીતે નિભાવવી તે જાણતી હોય તો. પછી હું મારા અધિકારો માટે લડીશ." હું એ પણ જાણું છું કે મારા પરિવાર અને મારા માતા-પિતાના સન્માનની રક્ષા કેવી રીતે કરવી. હું ન તો કરણને તોડવા માંગુ છું કે ન મારા પરિવારને, પણ હવે અમારી પાસે માત્ર બે જ વિકલ્પ છે."
"કયા બે વિકલ્પ, રૂપા?" કરણે પૂછ્યું.
"મારે પત્નીને જે અધિકારો છે તે બધા જ જોઈએ છે, કરણ. મારે પણ દરેકનો પ્રેમ અને સન્માન જોઈએ છે. મારે પરિવારમાં દીકરીનો દરજ્જો જોઈએ છે, શું હું આ બધું મેળવી શકું?"
કરણ આજે સ્તબ્ધ હતો, રૂપાનું આટલું જોરદાર રૂપ તેણે પહેલાં ક્યારેય જોયું ન હતું. કરણ કંઈ બોલે એ પહેલાં જ રૂપાએ બીજા વિકલ્પનો ઉલ્લેખ કર્યો.
"જો તમે આ સ્વીકારશો નહીં, તો હું આ પરિવારને છોડી દઈશ. હું મારી આખી જીંદગી ગૂંગળામણમાં અને બંધક બનાવવામાં નહીં વિતાવી શકું, કરણ."
રૂપાએ એમ કહીને વિચાર્યું કે હવે કરણે બેમાંથી એક વિકલ્પ પસંદ કરવો પડશે. શું કરણ તેના પરિવારને બચાવશે કે પતિ હોવાના ઘમંડમાં તેના પરિવારનો નાશ કરશે. માણસ માટે તેની ભૂલો સ્વીકારવી સહેલી નથી, પણ રૂપા વિચારતી હતી કે દરેક વ્યક્તિ માટે તેનો પરિવાર પ્રથમ આવે છે.
રૂપા પાસેથી કડવું સત્ય સાંભળીને કરણ ચૂપ રહ્યો. કદાચ તેની પાસે કહેવા માટે કંઈ જ બચ્યું ન હતું.
પછી રૂપા કરણને એ દિવસોની યાદ અપાવે છે જ્યારે તેઓ પ્રેમી હતા, "કરણને યાદ રાખો, અમારી વચ્ચે કોઈ ફરિયાદ નહોતી, માત્ર પ્રેમ હતો. તો હવે શું બદલાઈ ગયું છે? આપણે પહેલાની જેમ કેમ જીવી ન શકીએ? અગ્નિની સામે છે. સાત વળાંકોમાં ઘણી શક્તિ, વિશ્વાસ, પ્રેમ અને ફરજ સામેલ છે અને સૌથી અગત્યનું, એકબીજા માટેનું સન્માન, જે કદાચ તમે ભૂલી ગયા છો, કરણ."
આજે રૂપાએ કરણને સત્યનો અરીસો બતાવ્યો અને તેને વિચારવા મજબૂર કર્યો. રૂપાની વાત સાંભળીને કરણની આંખો ખુલી ગઈ, કદાચ તે તેનામાં આવેલા આ બદલાવનો અહેસાસ ન કરી શક્યો પણ આજે તે ખૂબ જ શરમાઈ રહ્યો હતો. તેને પોતાની ભૂલોનો અહેસાસ થતો હતો. હવે જરા પણ સમય બગાડ્યા વિના કરણ જઈને રૂપાના માતા-પિતા પાસે બેઠો અને બોલ્યો, "પાપા, તમે આજે અહીં જ રહો, કાલે રૂપાને થોડા દિવસો માટે તમારી સાથે લઈ જાઓ. રૂપા ખૂબ ખુશ થશે અને તમને પણ સારું લાગશે."
રૂપાએ જ્યારે કરણનું આ રૂપ જોયું તો તેની ખુશીની કોઈ સીમા ન રહી. તેણી જાણતી હતી કે તેના પરિવારની ખુશી જાળવવા માટે કરણમાં પરિવર્તન લાવવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
આજે રૂપા વિચારી રહી હતી કે કદાચ એમાં કરણનો આટલો વાંક ન હતો. આપણા સમાજે એવી પરંપરાઓ બનાવી છે કે પતિ જ સર્વસ્વ છે અને પત્ની તેના માટે માત્ર એક ધબકતી વસ્તુ છે, જે હંમેશા પતિની મુઠ્ઠીમાં રહે છે. એમાં પણ આપણા જેવી સ્ત્રીઓનો વાંક છે, જેમણે આપણા અસ્તિત્વને ક્યારેય ઓળખ્યું નથી. તેણીએ તેણીની ફરજો નિભાવી પરંતુ હંમેશા તેના સન્માન અને અધિકારોનું બલિદાન આપ્યું.
એટલામાં કરણે આવીને રૂપાને પોતાના હાથમાં લઈને કહ્યું, "મને માફ કર, હું વહી ગયો. કદાચ આ પુરૂષપ્રધાન સમાજમાં રહીને મારી માનસિકતા અજાણતા જ એટલી સીમિત બની ગઈ હતી. હું તને વચન આપું છું કે હવે તને માન અને સન્માન મળશે. આ પરિવારમાં પ્રેમ અને હા, તમે ક્યારેય તમારા અધિકારોથી વંચિત નહીં રહેશો, તમે કહ્યું હતું કે હવે હું વધુ સારો પતિ સાબિત થઈશ.
હવે રૂપા ઘણી ખુશ હતી, તેની પાસે પણ આ મૂંઝવણભર્યા સમયમાં બે જ વિકલ્પ હતા. એક તો તેણે પોતાનું આખું જીવન ગૂંગળામણમાં જીવવું જોઈએ અને બીજું તે કે તેણે તેના અધિકારોનું તેની પૂરી શક્તિથી રક્ષણ કરવું જોઈએ. રૂપાએ બીજો રસ્તો અપનાવ્યો. આ રીતે સમગ્ર પરિવારને ખુશ રાખવાની ફરજ બજાવતા તેમણે સુખી રહેવાનો માર્ગ પણ શોધી કાઢ્યો અને તેથી તેમનું જીવન સફળ થઈ શક્યું. તેથી, દરેક સ્ત્રીએ પોતાની અંદર એક રૂપાને જન્મ આપવો જોઈએ.
રત્ના પાંડે, વડોદરા (ગુજરાત)
