પ્રકરણ 6
ફોર્બિડન આઇલેન્ડ પર પહોંચતા ત્યાં અમને લેવા આવેલા અધિકારીએ મહેન્દ્દ પટેલ અમને લઈને રેસ્ટ હાઉસ જવા નીકળ્યા તેઓ એ અમને જણાવાયું કે કલેકટર સાહેબ કાલે સવારે અમને મળી શકશે પ્રથમેશ ઝા અહીંના કલેકટર હતા તેઓ અત્યારે મણિદ્વીપના સર્વોચ્ચ અધિકારી હતા અમે લગભગ અડધિ કલાકમાં રેસ્ટ હાઉસ પર પહોંચી ગયા રસ્તામાં અમને પટેલ સાહેબ અહીંની માહિતી આપતા ગયા જેવું વર્ણન દાદાજી ની ડાયરીમાં હતું તેવા જ મકાનો અહીં જોવા મળ્યા પણ હવે તે થોડા જુના લગતા હતા રસ્તામાં અમને પટેલ સાહેબે ચર્ચ બતાડ્યું જે બહુ ફેમસ હતું તેઓ એ કહ્યું તમે કાલે સવારે આ ચર્ચ ની મુલાકાત જરૂર લેજો તેઓ એ અમને ફોર્ટની મુલાકાત લેવા પણ જણાવ્યું ફોર્ટ અત્યારે થોડી ખંડિત અવસ્થામાં છે પણ તમે તેના પર થી તે તેમ=ના જમાનમાં કેવો ભવ્ય હશે તેનો અંદાજ મેળવી શકશો આપ ડ્રાઈવર ને કહેશો એટલે તેઓ તમને બંને સ્થળ ની મુલાકાતે લઇ જશે. અમે રેસ્ટ હાઉસ પર પહોંચ્યા પછી ફ્રેશ થઇ ગયા એટલે રેસ્ટ હાઉસ ના મેનેજરે અમારા માટે ડિનર ની વ્યવસ્થા કરી રાખી હતી હું અને આરવ ડેનિયલ અને નિક રવીના અને કાવ્યા કેપ્ટન અર્જુન અને બબન આ રીતે અમને ચાર રૂમ આપવા માં આવ્યા હતા આ રેસ્ટ હાઉસ પણ જૂની પોર્ટુગીઝ બાંધકામ વાળું જ હતું જેમાં ઐતહાસિક પોર્ટુગીઝ ની ભવ્યતા હતી ફર્નિચર પણ જુનવાણી હતું ડિનર લઇ થોડી વાર ગપ્પા મારી અમે પોતપોતાના રૂમમાં સુવા ગયા આરવ ને ઊંઘ આવતી હોવાથી તે સુઈ ગયો હું ફરી થી દાદાજી ની ડાયરી વાંચવા બેસી ગયો મેં જ્યાં થી અધૂરું મૂક્યું હતું ત્યાંથી વાંચવાનું શરુ કર્યું અન્ય લોકો મટે સ્વર્ગ સમાન મણિદ્વીપ રાજકીય કેદીઓ માટે નરકાગાર સમાન હતું હું આવતીકાલે ગવર્નર ને મળવા જઈશ તેવું વિચારતો જ નિંદ્રાધીન થઇ ગયેલો બીજે દિવસે સવારે મારો ઓર્ડરલી સમાચાર લઇ ને આવ્યો કે ગવર્નર સાથેની મરી મુલાકાત રદ થઇ થઇ હતી ગવર્નર ને કોઈ અગત્યના કામે ગોવા જવા રવાના થવાનું હોવાથી અમારી મુલાકાત પંદર દિવસ માટે સ્થગિત થઇ હતી. પોર્ટુગલ થી આવનારા સાયન્ટિસ્ટ ની ટિમ પણ પહેલા ગોઆ જવાની હતી પછી મણિદ્વીપ આવવાની હતી ગોઆ માં કોઈ અગત્યની મિટિંગ નક્કી થઇ હોવાથી ગવર્નર ત્યાં જવા નીકળ્યા હતા અને પોર્ટુગલ થી આજે આવી પહોંચનાર સાયન્ટિસ્ટ ની ટિમ પણ પહેલા ગોઆ ગઈ હતી આથી પંદર દિવસ માટે અમારી પાસે સમય જ સમય હતો તેથી મેં પંદર દિવસમાં આ ટાપુ પર ફરી લેવાનું નક્કી કર્યું આજે ચર્ચ ની મુલાકાત લેવાનું નક્કી કરીને હું મારા ઓર્ડરલી ને લઇ ને ચર્ચ ની મુલાકાતે પહોંચ્યો ચર્ચ ખુબ જ ભવ્ય હતું આ ચર્ચ ભારતમાં સૌથી જૂનામાંનું એક છે. ફ્લોર કિંમતી પથ્થરો સાથે આરસની છે. વિસ્તૃત સોનેરી વેદીઓ સિવાય, ચર્ચનો આંતરિક ભાગ સરળ છે. મુખ્ય વેદીમાં લોયોલાના સેન્ટ ઇગ્નાટીયસની મોટી પ્રતિમા છે, જે સોસાયટી ઓફ જીસસ (જેસુઇટ્સ)ના સ્થાપક છે. ઇગ્નેશિયસ ફ્રાન્સિસ ઝેવિયરના સૌથી નજીકના સાથીઓમાંના એક હતા, જેમના શબ્દોએ તેને સુધારેલા જીવન તરફ દોર્યું જ્યારે ઇગ્નેશિયસે ફ્રાન્સિસને પૂછ્યું, "માણસને શું ફાયદો થાય છે, જો તે આખી દુનિયા મેળવે અને પોતાનો આત્મા ગુમાવે?" લોયોલાના ઇગ્નેશિયસની સોનેરી પ્રતિમાની ત્રાટકશક્તિ તેજસ્વી કિરણોમાં ઘેરાયેલા જેસુઇટ્સના સોનેરી પ્રતીક પર જીસસ (IHS) ના નામ પર વિસ્મય સાથે ઉપરની તરફ નિશ્ચિત છે. પ્રતીકની ઉપર, પવિત્ર ટ્રિનિટી છે - પિતા, પુત્ર અને આત્મા - પવિત્ર ખ્રિસ્તીનું અંતિમ સંગીત અને ધ્યાન. પવિત્ર સમૂહમાં ઉપયોગમાં લેવાતા વેદી ટેબલને ગિલ્ડેડ અને લાસ્ટ સપરમાં ખ્રિસ્ત અને તેમના પ્રેરિતોની આકૃતિઓ સાથે શણગારવામાં આવે છે, સાથે "હાય મ્હોજી કુડ", જેનો કોંકણીમાં અર્થ થાય છે "આ મારું શરીર છે", સંસ્થા તરફથી વર્ણનાત્મક.આ ચર્ચમાં સેન્ટ ફ્રાન્સિસ ઝેવિયરના જીવન પરથી લેવામાં આવેલા દ્રશ્યોના ચિત્રો પણ છે. સમાધિ, અહીં ના ચર્ચ માં ખ્રિસ્તી ની સાથોસાથ કોંકણ ની સંસ્કૃતિનો પણ પ્રભાવ જોવા મળતો હતો કારણ ગોઆ થી પણ ઘણા કોંકણી લોકો અહીં આવીને વસ્યા હતા. ચર્ચ ફરી લીધા પછી બીજે દિવસે ફોર્ટ મુલાકાત લેવાનું નક્કી કરેલું સલામતીના કારણોસર ફોર્ટ ના ભાગમાં જવાની મંજૂરી સામાન્ય નાગરિકો ને ન હાટી પરંતુ ક્લિનિકલ રિસર્ચ સાયન્ટિસ્ટ તરીકે મને સંપૂર્ણ ફોર્ટ જોવાની પરવાનગી મળી ગઈ હતી આ કિલ્લો ખરેખર અદભુત હતો કિલ્લો 16મી સદી દરમિયાન ટાપુના પૂર્વ છેડે પોર્ટુગીઝ ભારતના રક્ષણાત્મક કિલ્લેબંધીના ભાગ રૂપે બાંધવામાં આવ્યો હતો. શહેરની સરહદે આવેલો આ કિલ્લો 1535માં ગુજરાતના સુલતાન બહાદુર શાહ અને પોર્ટુગીઝ દ્વારા રચાયેલ સંરક્ષણ જોડાણ પછી બાંધવામાં આવ્યો હતો જ્યારે મુઘલ સમ્રાટ હુમાયુએ આ પ્રદેશને જોડવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. તે વર્ષોથી 1546 સુધી મજબૂત બન્યું હતું. 1537 થી પોર્ટુગીઝોએ આ પ્રદેશ પર શાસન કર્યું હતું. આજે તે મણિદ્વીપ નું એક સીમાચિહ્ન છે અને વિશ્વમાં પોર્ટુગીઝ મૂળની સાત અજાયબીઓમાંનું એક છે.ટાપુની અંદર ગુજરાતના દરિયાકાંઠાના દક્ષિણ છેડે કેમ્બેના અખાત ના મુખ પર સ્થિત છે. કિલ્લો અને નગર પૂર્વમાં પશ્ચિમમાં અરબી સમુદ્ર દ્વારા, ઉત્તરમાં કોલક નદી દ્વારા અને દક્ષિણમાં કલાઈ નદી દ્વારા સીમાંકિત થયેલ છે. તે દમણ વલસાડ ની સરહદે છે. બે પુલ નગર અને કિલ્લાને જોડતી કડીઓ પૂરી પાડે છે. સુરક્ષિત કિલ્લાએ ગુજરાતમાં કેમ્બે, બ્રોચ અને સુરત સાથે વેપાર અને વાહનવ્યવહાર માટે દરિયાઈ પ્રવેશ પૂરો પાડ્યો હતો.કિલ્લાનું બાંધકામ ઓક્ટોબરમાં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને માર્ચમાં પૂર્ણ થયું હતું, પોર્ટુગીઝોએ તેમની સંપૂર્ણ તાકાત લગાવી દીધી હતી.આ કિલ્લો ટાપુના કિનારે એક વિશાળ માળખું છે અને સમુદ્ર પરના દૃશ્યોને આદેશ આપે છે. તે ત્રણ બાજુએ સમુદ્રને સ્કર્ટ કરે છે. કિલ્લાની બહારની દિવાલ દરિયાકિનારે બાંધવામાં આવી હતી. અંદરની દીવાલમાં બુરજો હતા જેના પર બંદૂકો ગોઠવેલી હતી. બહારની અને અંદરની દીવાલો વચ્ચે બેવડો ખાડો (બાહ્ય એક ભરતીનો ખાડો છે) કિલ્લાને સુરક્ષા પૂરી પાડે છે. કિલ્લામાંથી કિલ્લેબંધીને અલગ કરતી ખાડો રેતીના પથ્થરો દ્વારા કાપવામાં આવી છે. તે સમયે ઉત્તરપશ્ચિમ બાજુએ બાંધવામાં આવેલી જેટી હજુ પણ ઉપયોગમાં છે. કિલ્લાને ત્રણ પ્રવેશ દ્વાર આપવામાં આવ્યા હતા. કિલ્લાની દિવાલોની બાજુમાં ઊંડા પાણીની ચેનલમાં સુલતાન દ્વારા અગાઉ બાંધવામાં આવેલ ગઢને પોર્ટુગીઝો દ્વારા વધુ મજબૂત બનાવવામાં આવ્યો હતો.મુખ્ય પ્રવેશદ્વારમાં, મુખ્ય આગળની દિવાલ પર પથ્થરની ગેલેરીઓ સાથે પાંચ મોટી બારીઓ છે. કિલ્લા પરથી, કિલ્લાની સામેના કિનારે દરિયામાં સ્થિત પાણીકોઠા કિલ્લાનું એક ચમકદાર દૃશ્ય સાંજે જોઈ શકાય છે. કિલ્લાની ટોચ પર ઘણી તોપો જોવા મળે છે તેમાંની કેટલીક કાંસાની બનેલી સાદેખાય છે . કિલ્લાના વિસ્તારમાં આસપાસ પથરાયેલા લોખંડના શેલ પણ જોવા મળે છે. કાયમી પુલ પરથી કિલ્લા સુધી પહોંચવામાં આવે છે. કિલ્લાના પ્રવેશદ્વાર પર પોર્ટુગીઝમાં એક શિલાલેખ છે.કિલ્લાના એક છેડે એક મોટું લાઈટ હાઉસ આવેલું છે. કિલ્લાની દિવાલો, પ્રવેશદ્વારો, કમાનો, રસ્તાઓ, બુરજો ભૂ કિલ્લા દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવેલ લશ્કરી સંરક્ષણની હદનો પ્રભાવશાળી દૃશ્ય પ્રદાન કરે છે. કિલ્લાની અંદર, સુવ્યવસ્થિત બગીચાઓમાં તોપોની સરહદોવાળા રસ્તાઓ છે.કિલ્લામાં શસ્ત્રાગાર પણ હતું જ્યાં માત્ર સંયના ટોચના અધિકારીઓ જ જય શકતા હતા. આમ કિલ્લો ખુબજ મજબૂત હતો . આમ કિલલ્લાનું વર્ણન વાચ્યા પછી હું કિલ્લો કહેવો દેખતો હશે તેની કલ્પના કરતો સુઈ ગયો.
