આનુવંશિકતાના વાહક DNA દિવસ Jagruti Vakil દ્વારા પુષ્તક અને વાર્તા PDF

સજીવના આનુવંશિક નકશા

૨૫ એપ્રિલે ડીએનએ ડે વૈશ્વિક ઉજવણી છે, જે ડીએનએની શોધ તેમજ હ્યુમન જીનોમ પ્રોજેક્ટની યાદમાં ઉજવવામાં આવે છે, જે 2003 માં માનવ જીનોમના તમામ જનીનોને મેપ કરવા માટેનો પ્રથમ આંતરરાષ્ટ્રીય સંશોધન પ્રયાસ બન્યો હતો. ડીએનએને સજીવ માટે આનુવંશિક નકશા ગણવામાં આવે છે કારણ કે ડીએનએ ધરાવતી શરીરમાં દરેક કોશિકા આ સૂચનાઓ ધરાવે છે, જે સજીવને વિકાસ, પોતાને સુધારવા, અને પ્રજનન માટે સક્રિય કરે છે.

ટીવી સીરિયલમાં, ક્રાઈમની ઘટનાઓમાં ડીએનએ ટેસ્ટની વાતો થતી હોય છે. વ્યક્તિ સાથે જોડાયેલા રહસ્યોને દૂર કરવા માટે ડીએનએ ચેક કરવામાં આવે છે. આજે વિસ્તારથી જાણીએ કે આ ડીએનએ શું હોય છે અને તેની મદદથી શું શું જાણી શકાય.

ડીએનએની શોધનો ઈતિહાસ જોઈએ તો જર્મન બાયોકેમિસ્ટ ફ્રેડરિક મિશેચરે પ્રથમ 1869 માં ડીએનએને જોયો હતો, પરંતુ તે અણુના કાર્યને સમજી શક્યો ન હતો..જેમ્સ વોટસન, ફ્રાન્સિસ ક્રિક, મૌરિસ વિલ્કીન્સ અને રોસાલિંડ ફ્રેન્કલિનએ ડીએનએનું માળખું ઈ.સ.૧૯૫૩માં વર્ણવ્યું હતું અને પ્રસ્તાવ કર્યો હતો કે કેવી રીતે અણુ આનુવંશિકતા માટે કોડ કરી શકે છે. ઈ.સ. ૧૯૬૨ માં વોટસન, ક્રિક અને વિલ્કીન્સને ફિઝિયોલોજી અથવા મેડિસિનમાં નોબેલ પારિતિકરણ મળ્યું હતું, જ્યારે ન્યુક્લીક એસિડના મોલેક્યુલર માળખા અને માહિતી પરિવહન માટે તેના મહત્વ અંગેની તેમની શોધ માટે "નોબેલ પારિતોષક સમિતિ દ્વારા ફ્રેન્કલીનના યોગદાનની ઉપેક્ષા કરવામાં આવી હતી. વોટસન' (James D. Watson) દ્વારા ડીએનએ(DNA)નાં દ્વિ આવર્ત(double helix) બંધારણની શોધ પ્રસિધ્ધ કરાઇ.

DNA નું પૂરું નામ ડીઓક્સીરીબોન્યુક્લીક એસિડ (Deoxyribonucleic Acid) છે. DNA એ પરમાણુઓનો સમૂહ છે જે માતા-પિતા પાસેથી બાળકોમાં વારસાગત સામગ્રી અથવા આનુવંશિક સૂચનાઓને પ્રસારિત કરવા અને વહન કરવા માટે જવાબદાર છે. ડીએનએ એક કાર્બનિક સંયોજન છે જે અનન્ય પરમાણુ માળખું ધરાવે છે. ડીએનએ એ ડેકોરીવિન્યુક્લિકિ એસિડ માટે ટૂંકાક્ષર છે, સામાન્ય રીતે 2'-ડેકોની -5'-રબીન્યુક્લિકિ એસિડ ડીએનએ એ પ્રોટીન બનાવવા માટે કોશિકાઓમાં ઉપયોગમાં લેવાતા મોલેક્યુલર કોડ છે.

ડીએનએ સ્ટ્રક્ચર જોઈએ તો એક ડીએનએ પરમાણુને બે સ્ટ્રેડ ઓફ ન્યુક્લિયોટાઇડ્સની બનેલી ડબલ હેલિક્સ તરીકે આકાર આપવામાં આવે છે જે એકબીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે.દરેક ન્યુક્લિયોટાઇડમાં નાઇટ્રોજન આધાર, ખાંડ (રાયબોસ) અને ફોસ્ફેટ જૂથનો સમાવેશ થાય છે. એ જ 4 નાઇટ્રોજનના પાયા ડીએનએના પ્રત્યેક પટ્ટા માટે આનુવંશિક કોડ તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે, ભલે તે કોઈ પણ સજીવમાંથી આવતું નથી. પાયા અને તેમના પ્રતીકો એડિનાઇન (એ), થાઇમીન (ટી), ગ્યુનાન (જી), અને સાયટોસીન (સી) છે. ડીએનએની દરેક સીમા પરના પાયા દરેક અન્ય પૂરક છે. એડિનાઇન હંમેશા થાઇમિન સાથે જોડાય છે; ગ્વાનિન હંમેશા સાયટોસીન સાથે જોડાય છે. આ પાયા ડીએનએ હેલિક્સના મુખ્ય ભાગમાં એકબીજાને મળે છે. દરેક સ્ટ્રેન્ગનો મુખ્ય આધાર દરેક ન્યુક્લિયોટાઇડના ડિકોરીરિડોઝ અને ફોસ્ફેટ ગ્રુપથી બનેલો છે. રાયબોસની સંખ્યા 5 કાર્બન ન્યુક્લિયોટાઇડના ફોસ્ફેટ ગ્રૂપ સાથે સંલગ્ન રીતે જોડાયેલી છે. એક ન્યુક્લિયોટાઇડના ફોસ્ફેટ ગ્રુપ આગામી ન્યુક્લિયોટાઇડના રાયબોઝના નંબર 3 કાર્બન સાથે જોડાય છે. હાઇડ્રોજન બોન્ડ હેલીક્સ આકારને સ્થિર કરે છે.નાઈટ્રોજનયુક્ત પાયાના આદેશનો અર્થ થાય છે, એમિનો એસિડ માટે કોડિંગ જે પ્રોટીન બનાવવા માટે એક સાથે જોડાય છે.

ટ્રાંસ્ક્રિપ્શન તરીકે ઓળખાતી પ્રક્રિયા દ્વારા આરએનએ બનાવવા માટે ટેમ્પલેટ તરીકે ડીએનએનો ઉપયોગ થાય છે. આરએનએ રાઇબોઝમ નામના મોલેક્યુલર મશીનરીનો ઉપયોગ કરે છે, જે એમિનો ઍસિડ બનાવવા માટે કોડનો ઉપયોગ કરે છે અને તેમને પોલિપેપ્ટાઇડ્સ અને પ્રોટીન બનાવવા માટે જોડે છે. આરએનએ નમૂનામાંથી પ્રોટીન બનાવવાની પ્રક્રિયાને અનુવાદ કહેવામાં આવે છે.

આધુનિક યુગમાં, સજીવ માટેના સમગ્ર આનુવંશિક કોડનું અનુક્રમ શક્ય છે. એક પરિણામ એ છે કે તંદુરસ્ત અને બીમાર વ્યક્તિઓ વચ્ચે ડીએનએમાં તફાવતો કેટલાક રોગો માટે આનુવંશિક ધોરણે ઓળખવામાં મદદ કરી શકે છે. આનુવંશિક પરિક્ષણ એ ઓળખવામાં મદદ કરી શકે છે કે શું વ્યક્તિ આ રોગો માટે જોખમી છે, જ્યારે જનીન ઉપચાર આનુવંશિક કોડમાં ચોક્કસ સમસ્યાઓને સુધારી શકે છે. વિવિધ પ્રજાતિઓના આનુવંશિક કોડની તુલનામાં આપણને જનીની ભૂમિકા સમજવામાં અને અમને ઉત્ક્રાંતિ અને જાતિઓ વચ્ચેના સંબંધો શોધી કાઢવામાં મદદ કરે છે.

ડીએનએ એક પ્રકારનું ડી ઓક્સી એસિડ હોય છે જે એક સાંકળના આકારની કડી હોય છે જેમાં જીવોની વિશેષતા અને તેના આનુવાંશિક લક્ષણોની જાણકારી હોય છે. આપણે સૌ જાણીએ છીએ કે આપણા પૂર્વજ વાંનર હતા એટલા માટે જ માણસના 95 ટકા ડીએનએ ચિંપાંઝી સાથે મળતા આવે છે. માણસના ડીએનએના 50 ટકા ભાગ કેળાના ડીએનએ સમાન હોય છે. કેળા ઉપરાંત કોબીનો ડીએનએ પણ માણસ સાથે મેચ કરે છે. જો ડીએનએને ફેલાવામાં આવે તો ધરતીથી સૂર્ય સુધી તે 600 વખત પહોંચી શકે છે. એક ગ્રામ ડીએનએમાં 700 ટેરાબાઈટ જેટલો ડેટા સ્ટોર કરી શકાય છે. માણસના ડીએનએ પરથી તેના પૂર્વજો વિશે પણ જાણી શકાય છે. 1943માં પહેલીવાર વૈજ્ઞાનિકોએ જાણ્યું કે ડીએનએમાં જેનેટિક જાણકારી સ્ટોર હોય છે. ડીએનએને માત્ર સૂર્યની અલ્ટ્રાવાયલેટ કિરણો જ નષ્ટ કરી શકે છે અને ડીએનએની ખામીને ક્યારેય દૂર કરી શકાતી નથી. માણસની કોશિકામાં ડીએનએ એક હજારથી દસ લાખવાર ક્ષતિગ્રસ્ત થાય છે પરંતુ શરીરની સિસ્ટમ એવી હોય છે જે ડીએનએને બરાબર કરી દે છે.

ડીએનએ સમય સાથે બદલાય છે, જે પ્રક્રિયા ઉત્ક્રાંતિ તરીકે ઓળખાય છે.
ઉત્ક્રાંતિ થાય છે કારણ કે ડીએનએમાં કેટલાક પરિવર્તનો હોય છે. જો કે, પરિવર્તનો વાસ્તવમાં પ્રજાતિમાં અમુક વ્યક્તિઓને તેમના વાતાવરણમાં અનુકૂલન કરવામાં મદદ કરી શકે છે, જે સતત બદલાતા રહે છે. ફાયદાકારક મ્યુટેશન ધરાવતા લોકો પડકારજનક વાતાવરણમાં ટકી રહેવા અને ખીલવાની શક્યતા વધુ હોવાથી, તેઓ સંતાન પેદા કરે તેવી શક્યતા વધુ હોય છે. વધુમાં, તેમના સંતાનો કે જેમણે લાભદાયી પરિવર્તન વારસામાં મેળવ્યું છે તેઓ જેઓ નહોતા કરતા તેમના કરતાં વધુ બચવાની શક્યતા છે. સમય જતાં, આ જનીનો પ્રજાતિઓમાં પ્રબળ બનશે, જે કુદરતી પસંદગી તરીકે ઓળખાતી પ્રક્રિયા છે. જ્યારે ડીએનએ પરિવર્તનો પ્રજાતિઓને અનુકૂલન અને અસ્તિત્વમાં મદદ કરે છે, ત્યારે તેઓ તેમને આખરે સંપૂર્ણપણે નવી પ્રજાતિઓમાં વિકસિત થવાનું કારણ પણ બનાવી શકે છે. જો કે, આ પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે લગભગ એક મિલિયન વર્ષ લે છે.

ઉત્ક્રાન્તિના પ્રેરક અને આનુવાન્શિકતાના વાહક ડીએનએ વિષે જાણીએ અને સહુને જણાવી, આજના દિવસની ઉજવણી સાર્થક બનાવીએ.