આ લેખમાં લેખક પોતાની મુસાફરીનો અનુભવ શેર કરે છે, જેમાં તેમણે કલકત્તેથી રાજકોટની મુસાફરી કરી. મુસાફરીમાં તેમણે વિવિધ શહેરો જેવી કે કાશી, આગ્રા, જયપુર, પાલણપુર અને રાજકોટની મુલાકાત લીધી. દરેક સ્થળે એક દિવસ રોકાયા અને તેમનો ખર્ચ ત્રીજા વર્ગમાં મુસાફરી કરવા માટે એકત્રીસ રૂપિયા થયો. લેખકને ત્રીજા વર્ગમાં મુસાફરી દરમિયાન ગંદકી અને અસુવિધાઓનો અનુભવ થયો. તેમણે નોંધ્યું કે યુરોપમાં ત્રીજા વર્ગમાં વધુ સગવડો હોય છે, જ્યારે અહીં તેવા જ ડબ્બામાં ગંદકી અને ભીડ હતી. તેઓએ શીખ્યું છે કે શિક્ષિત લોકોએ ત્રીજા વર્ગમાં મુસાફરી કરીને માળખાના સુધારાને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ, જેથી લોકોની કુટેવોમાં સુધારો થાય. લેખકના અનુભવ મુજબ, રેલવે અને સ્ટીમરોમાં ગરીબ વર્ગને પડતી મુશ્કેલીઓ અને અસુવિધાઓને દૂર કરવા માટે પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે. તેઓએ આ બાબતોમાં સુધારો લાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ પોતાની માંદગીને કારણે ૧૯૦૨થી ત્રીજા વર્ગમાં મુસાફરી બંધ રાખવી પડી. લેખકનો ઉદ્દેશ છે કે મુસાફરીના આ અનુભવથી અન્ય લોકોને શીખવા અને સુધારવા માટે પ્રેરણા મળે.
સત્યના પ્રયોગો - ભાગ-3 - 20
Mahatma Gandhi 
દ્વારા
ગુજરાતી ફિક્શન વાર્તા
વર્ણન
ગાંધીજીની કલકત્તાથી રાજકોટ સુધીની ત્રીજા વર્ગની મુસાફરી અને કાશીના અનુભવોનું વર્ણન આ પ્રકરણમાં છે. પાલનપુર સિવાય ગાંધીજી બધે ધર્મશાળા અથવા પંડાઓના ઘેર, યાત્રાળુઓની જેમ ઉતર્યા હતા. ત્રીજા વર્ગની મુસાફરી અંગે ગાંધીજી લખે છે કે ડબ્બામાં ગંદગી અને પાયખાના (ટોઇલેટ)ની હાલત ઘણી જ ખરાબ હતી. ઘેટાં-બકરાંની જેમ મુસાફરો ડબ્બામાં ભરાતાં. યુરોપ અને આફ્રિકામાં ત્રીજા વર્ગની હાલત ભારત કરતાં ઘણી સારી હતી. જ્યારે ભારતમાં રેલવેની અગવડો ઉપરાંત, મુસાફરોની કુટેવો, ગમેત્યાં થૂંકવું, કચરો નાંખવા, બીડી ફૂંકવી, પાનની પિચકારીઓ મારવી, એંઠવાડ ભોંય પર નાખવો, બરાડા પાડી વાતો કરવા જેવા અનુભવ થયા. ગાંધીજી કાશીમાં ઉતર્યા ત્યાં એક બ્રાહ્મણને ત્યાં ઉતારો હતો. પંડાએ બધી તૈયારી કરી રાખી હતી પરંતુ ગાંધીજીએ કહ્યું કે મારાથી સવા રૂપિયા ઉપરાંત દક્ષિણા નહીં અપાય. કાશી વિશ્વનાથના દર્શને ગયેલા ગાંધીજીને લુચ્ચાઓની છેલ્લી ઢબની મીઠાઇ, રમકડાં બજાર જોયાં. મંદિરમાં સડેલા ફૂલ જોયાં. દુકાની લેવામાં આનાકાની કરનારા પંડાઓની લુચ્ચાઇનો પણ ગાધીજીને અનુભવ થયો
Novels