કથામાં "સત્યના પ્રયોગો"માં, લેખક પોતાના દેશમાં પાછા ફરવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરે છે, જ્યારે તેઓ દક્ષિણ આફ્રિકામાં રહી રહ્યા હતા. તેઓને લાગ્યું કે ત્યાં તેઓ માત્ર પૈસા કમાવાના કામમાં છે, પરંતુ ભારત પાછા જઈને તેઓ વધુ સેવા કરી શકશે. લેખકને મિત્રોની મંજૂરી સાથે દેશ આવવાની છૂટ મળી, પરંતુ એક શરત હતી કે જો એક વર્ષમાં કોમને તેમની જરૂર પડે, તો તેમને પાછા જવું પડશે. જ્યારે તેઓ દેશમાં પાછા આવે છે, ત્યારે નાતાલમાં તેમને પ્રેમ અને સન્માન સાથે મળવાં મળે છે, જેમાં અનેક કીમતી ભેટો પણ સામેલ છે. પરંતુ, તેઓ આ ભેટોને સ્વીકારવામાં સંકોચ અનુભવે છે, કારણ કે તેઓ આ ભેટોને કોમની સેવાના બદલે પોતાના માટે સ્વિકારવા જેવી લાગણી અનુભવે છે. તેઓ વિચારે છે કે આ ભેટો તેમના બાળકો અને પરિવાર માટે કેવી રીતે ઉપયોગી થશે. લેખક આ કીમતી વસ્તુઓને રાખવાનો નિર્ણય લે છે, કારણ કે તેઓ આ વસ્તુઓને પોતાની સેવામાં મૂલ્યવાન નથી ગણતા. તેઓ પારસી રૂસ્તમજીને દાગીનાઓના ટ્રસ્ટી તરીકે નિમવાની તૈયારી કરે છે, જેથી તેઓ આ બોજમાંથી મુક્ત થઈ શકે.
સત્યના પ્રયોગો - ભાગ-3 - 12
Mahatma Gandhi 
દ્વારા
ગુજરાતી ફિક્શન વાર્તા
વર્ણન
આ કૃતિમાં આફ્રિકાથી ભારત પાછા ફરતી વખતે થયેલા વિવાદનું વર્ણન છે. ગાંધીજીને હવે એવું લાગ્યું કે ભારત દેશને તેમની વધારે જરૂર છે તેથી દેશ પાછા ફરવું. તેમણે સાથીઓ આગળ પોતાની ઇચ્છ વ્યક્ત કરી અને ઘણી મુસીબતે આ માંગણી મંજૂર થઇ. નાતાલ છોડતી વખતે ગાંધીજીને અનેક ભેટ-સોગાદો મળી. આ ભેટોમાં સોના-ચાંદીની વસ્તો તેમજ હીરાની વસ્તુઓ પણ હતી. આ ભેટોમાં થોડીક અસીલોને બાદ કરતાં બધી જાહેર સેવાને લગતી હતી.ગાંધીજી માનતા હતા કે આ ભેટો તેમની સેવાના બદલામાં મળી છે જેથી તેને રાખવાનો અધિકાર તેમને નથી. ગાંધીજીએ દાગીનાઓના ટ્રસ્ટી નીમવાનો વિચાર કર્યો. પોતાના છોકરાઓને તો મનાવી લીધા પરંતુ કસ્તૂરબા ન માન્યા. કસ્તૂરબાએ કહ્યું કે ‘તમે મારા ઘરેણાં તો વેચી નાંખ્યા છે આ દાગીના છોકરાઓની વહુઓ માટે તો રાખો. વળી આ ભેટો જો સેવાઓ માટે હોય તો તમે પણ મારી પાસે રાત-દિવસ સેવા કરાવી છે તેનું શું’? જો કે ગાંધીજીએ જેમ-તેમ કરીને કસ્તૂરબાને મનાવ્યા અને મળેલી ભેટોનું ટ્રસ્ટ બન્યું અને તેને બેન્કમાં મુકાઇ.
Novels