"સત્યના પ્રયોગો" એક આત્મકથા છે, જેમાં લેખક પોતાના જીવનમાં રાજનિષ્ઠા અને વફાદારીના અનુભવોને વર્ણવે છે. તેઓ પોતાની નિષ્કલંક રાજનિષ્ઠાને મોટા મહત્ત્વનું માનતા છે અને આનો આધાર સત્ય પર તેમના સ્વાભાવિક પ્રેમથી છે. લેખક નાતાલની સભાઓમાં 'ગૉડ સેવ ધ કિંગ' ગીત ગાવામાં ભાગ લે છે, પરંતુ દક્ષિણ આફ્રિકામાંની નીતિઓ અને રંગભેદને જોઈને તેઓમાં સંકોચની લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે. જ્યારે તેઓ હિંદુસ્તાનમાં આવીને રાણીની ડાયમંડ જ્યુબિલીની સમિતિમાં સામેલ થાય છે, ત્યારે તેમને તેમાં દંભનો અનુભવ થાય છે. તેઓ વૃક્ષારોપણની આડમાં માત્ર દેખાવા માટેના કાર્યને સમજીને લોકો સાથે ચર્ચા કરે છે, પરંતુ તેમણે પોતાનું ઝાડ વાવ્યું. ઉપરાંત, 'ગૉડ સેવ ધ કિંગ' ગીતના શબ્દો અને તેમના સંબંધમાં અહિંસાના વિચારો વચ્ચેના સંઘર્ષને પણ વર્ણવ્યો છે. લેખકના મિત્ર દા. બૂથ સાથેની ચર્ચામાં તેઓ આ ગીતના વિરોધમાં પોતાના વિચારોને રજૂ કરે છે, જે દર્શાવે છે કે શત્રુઓને નાશ કરવાનું કહેવું અહિંસક માનવતા સાથે વિરૂદ્ધ છે. આ કથામાં કૃતત્વ, નૈતિકતાના સંઘર્ષ અને રાજનીતિના પ્રતિક્રિયાનો અનુભવ થાય છે.
સત્યના પ્રયોગો - ભાગ-2 - 26
Mahatma Gandhi 
દ્વારા
ગુજરાતી ફિક્શન વાર્તા
વર્ણન
આ પ્રકરણમાં ગાંધીજીની રાજનિષ્ઠાની વાત કરવામાં આવી છે. ગાંધીજી ભારત આવ્યા ત્યારે રાણીની ડાયમંડ જ્યુબિલીની તૈયારીઓ શરૂ થઇ હતી. રાજકોટમાં એક સમિતિ નિમાઇ તેમાં ગાંધીજીને આમંત્રણ મળ્યું. કર્તવ્ય પાલન માટે થઇને ગાંધીજી તેમાં જોડાયા. તેમાં વૃક્ષારોપણ કરવાની સૂચના હતી તેમાં ગાંધીજીને દંભ દેખાયો. પોતાના ભાગે આવેલું ઝાડ ગાંધીજીએ બરોબર વાવ્યું અને ઉછેર્યું પણ ખરૂં. રાજકોટમાં દક્ષિણ આફ્રિકાનું કામ ચાલતું હતું તે દરમ્યાન ગાંધીજી મુંબઇ આવ્યા અને ત્યાં ન્યાયમૂર્તિ રાનડે, જસ્ટીસ બદરૂદીન તૈયબજીને મળ્યા. તેમની સલાહથી સર ફિરોજશાહને મળ્યા. ફિરોજશાહે ગાંધીજીની મદદ માટે સભા ભરવાનું નક્કી કર્યું. મુંબઇની મુલાકાત દરમ્યાન ગાંધીજી તેમના બનેવીને મળ્યા જે સખત બિમાર હતાં. બહેન-બનેવીને લઇને ગાંધીજી રાજકોટ ગયા. પોતાના રૂમમાં બનેવીને રાખીને રાતના ઉજાગરા કરી તેમની સેવા કરી. ગાંધીજી લખે છે કે સેવા કરવાના આ શોખે એવું વિકરાળ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું કે આના માટે તેઓ પોતાનો ધંધો છોડી દેતા. પત્ની તેમજ આખા ઘરને રોકી દેતા.
Novels