પ્રગતિના પંથે
(પ્રેરણાત્મક વાર્તાઓ)
1
માસ્ટર ઓફ નન
૨જુ વિશ્વયુદ્ધ હમણાં જ પત્યું હતું, પણ એના ભયંકર ભણકારા હજી હવામાં પડઘાતા હતા. ગાંધીબાપુ સત્યાગ્રહના શસ્ત્રના સથવારે અંગ્રેજો સામે ઝઝુમતા હતા. દેશ હજી નાના મોટા અનેક રાજ્યો અને રજવાડાઓથી ભરેલો હતો. તો કેટલાક ઇનામી ગામોના ગામધણી તરીકે ઇનામદારો પોતાનાં ઇનામી ગામોનો કારભાર સંભાળતા હતા. તો બીજી તરફ મોટા જમીનદારો પણ જાગીરદાર તરીકે ઓળખાતા. આ બધા પોતાના દરેક કામો, નોકર કે નોકરાણી પાસે કરાવતા. ઘરની સ્ત્રીઓને મદદ કરવા બાઈઓ આવતી. જેમાંની એક, ઘરની સ્ત્રીઓના વાળમાં તેલ નાખે, ઓળી આપે, ધોઈ પણ આપે. આ ઉપરાંત કપડા વાસણ જેવાં કામો માટે જુદી બાઈ હોય. અને રસોઈકામ માટે મહારાજ અને મદદનીશ હોય. તે જમાનામાં ગામોમાં લાઈટ નહોતી હોતી. એટલે સાંજે ફાનસ સાફ કરી, તેમાં કેરોસીન ભરી રાત માટે તૈયાર કરવાનું કામ કરવા એક ખાસ માણસ પણ આવે. આમાંનો જ કોઈ એક કે પછી બીજો નોકર ઘરના બાળકોનાં દફતર લઇને શાળાએ મુકવા જાય અને લેવા પણ જાય. શાળા ગમે તેટલી નજીક હોય તો પણ દફ્તર ઊંચકવા નોકરે જવાનું જ.
આવા જ માહોલમાં એક ઇનામદારના ઘરે શ્રાવણ મહિનાની પવિત્રા બારસના દિવસે એક બાળકીનો જન્મ થયો. તેને એક ભાઈ અને એક બહેન પહેલેથી હતાં જ. બીજી દીકરી હતી છતાં ખમતું ખોરડું હતું, એટલે એને પ્રેમ પૂર્વક વધાવી લીધી. એ જમાનામાં તારીખ કરતાં તિથીનું ચલણ આપણા દેશમાં વધારે હતું. એટલે એ દીકરીનું નામ અનાયાસે જ પવિત્રા પડ્યું. આવું અનોખું નામ એના અસ્તિત્વ પર પણ પોતાની હકારાત્મક અસર સતતપણે પ્રદાન કરતું હોય તેમ એ કન્યાને સૌ કંકુપગલી, શુભ પગલાની અને સદભાગી માનતા. સૌની આવી શ્રદ્ધાનાં બળ સાથે પવિત્રા ઉછરતી હતી. માતા-પિતાનાં સંસ્કાર, બુદ્ધિમતા, શીલ અને શિસ્ત એને જન્મ સાથેજ સાંપડ્યાં હતાં.
પવિત્રા ત્રણેક વર્ષની થઇ. એ રોજ પોતાના ભાઈ બે'નને શાળાએ જતાં જોતી. ત્યારે એ નોકરને કહેતી, "મારે કુલ જવુ છે, મારું દફતર લે." એના પપ્પા ઈંગ્લીશ મીડીયમની કોન્વેન્ટમાં મેટ્રિક ભણેલા. તેઓએ પવિત્રાની શાળાએ જવાની જીદ જોઇને, તેને "એ બી સી ડી" નો ચાર્ટ આપ્યો અને કહ્યું, " લે આમાં જોઇને એબીસીડી લખ, "બધાનાં આશ્ચર્ય વચ્ચે પવિત્રાએ એ લખીને સાથે એપલ પણ દોરેલું. અને બી સાથે બનાના! ભણવાની તીવ્ર લાલસા ધરાવતી પવિત્રા ૬ વર્ષે શાળાએ જવા લાગી ત્યારે, એના હૈયામાં હરખનો પાર નહોતો. એક સામાન્ય નિયમ છે કે, આપણે જયારે ગમતું કામ કરીએ ત્યારે પૂરી લગનથી અને મહેનતથી કરતાં હોઈએ છીએ. અને પવિત્રા માટે "ભણવું" એ ગમતું કામ હતું! પરિણામ ધાર્યા પ્રમાણે સરસ જ રહેતાં. પવિત્રાને એક નાની બેન પણ હતી. ચારેય ભાઈ બેન મોટા ભાગે પોતાના વર્ગમાં આગળ જ રહેતાં. તે વાત પર તેઓના એક શિક્ષક વૈદ્ય સાહેબ કહેતા, "આ શાળામાં તો ઇનામદારો જ છવાયેલા રહે છે." અને આ વાતથી ખુશ થઇ; પવિત્રાના પિતા કહેતા, "કહેવત છે કે, લક્ષ્મી અને સરસ્વતી સાથે ના રહે, પણ મારા ઘરમાં બંને ખુબ સંપીને સાથે રહે છે."
બાળપણ તો જોતજોતામાં વીતી ગયું. હવે પવિત્રા હાઈસ્કુલમાં હતી. શાળાના અભ્યાસ સાથે ત્યાં લેવાતી હિન્દી, સંસ્કૃત, ટાઇપ અને ડ્રોઈંગની પરીક્ષાઓ આપી. અને ભાષાઓમાં કોવીદની ડીગ્રીઓ અને ડ્રોઈંગ માટે ઈંટરમીડીએટની ડીગ્રી લીધી. આ ઉપરાંત શિવણ અને અંગ્રેજીની પરીક્ષાઓ પણ પાસ કરી. આ તો થઇ અભ્યાસની વાત, શાળામાં થતી બધી જ ઈતર પ્રવૃત્તિઓમાં પણ તે અચૂક ભાગ લેતી. મધુર કંઠ હોવાથી ગાવાની હરીફાઈ, ગરબા અને નૃત્ય પરફોર્મ કરવાં તેની ગમતી પ્રવૃત્તિ હતી. તેનું ભાષાજ્ઞાન સારું હતું, એટલે નિબંધ હરીફાઈ, વકતૃત્વ સ્પર્ધા વિગેરેમાં પણ તે હંમેશા ઇનામ લેતી. તેની ખાસ મિત્ર કુંદા, તેને કહેતી, "તું જેક ઓફ ઓલ છે." ત્યારે પવિત્રા કહેતી, "બટ માસ્ટર ઓફ નન." આમ ખુશીનાં માહોલમાં તેણે એસેએસસીની પરીક્ષા તો આપી, પરંતુ ત્યારે એ ખુબ ચિંતિત પણ હતી. તે વખતે ૧૧માં ધોરણમાં એસ એસ સી બોર્ડની પરીક્ષા લેવામાં આવતી. પવિત્રાની ચિંતાનું કારણ એ હતું કે, ગામમાં કોલેજ નહોતી. તે જમાનામાં છોકરીઓને બહારગામ ભણવા મુકે તેવી શક્યતા તો હોય જ ક્યાંથી? એટલે અભ્યાસ અટકી જશે. તેના પિતા કન્યા કેળવણી માટેની વિચારસરણી ધરાવતા હતાં. એટલે તેમને પણ દીકરીઓ આગળ ભણે તેમાં રસ હતો. પવિત્રાનું એસ એસ સી નું પરિણામ આવે તે પહેલાં જ પિતા એ જાણકારી આપી કે, ગયા વર્ષથી જ બાજુનાં શહેરમાં આર્ટસ અને સાયન્સ માટે કોલેજ ખુલી છે. અને ઘરથી કોલેજ માત્ર દસેક કોલોમીટરના અંતરે જ હતી. પવિત્રા માટે આ સમાચાર નિષ્ફળતાની ગર્તામાં ઘૂમ થતાં પહેલાંની સફળતા સમાન હતા. અને તેને સાયન્સમાં એડમીશન મળી ગયું. અપડાઉન કરીને પવિત્રાએ અભ્યાસ ચાલુ કર્યો. કોલેજનાં બીજા વર્ષને ત્યારે ઇન્ટર કહેતા, તેમાં બાયોલોજી પ્રેક્ટીકલમાં ૯૦ ટકા માર્ક્સ હોવા છતાં પવિત્રા મેડીકલમાં ન જઈ શકી કારણ કે, નજીકમાં એવી કોઈ કોલેજ નહોતી જ્યાં અપડાઉન કરીને મેડીકલનું ભણી શકાય. પવિત્રાને મન આ એક મોટી નિષ્ફળતા જ હતી. છેવટે તેણે બી એસ સી(ઓનર્સ) કર્યું.
જીવનમાં અભ્યાસ ક્યારેય પતી જાય છે ખરો? પવિત્રાનો અભ્યાસ પણ અહીં અટક્યો ખરો, પતી નહોતો ગયો. હજી તે બીએસસીની પરીક્ષા આપી રહી હતી ત્યારે જ તેનાં લગ્ન નક્કી થઇ ગયાં. પરીક્ષા પછી તરત જ શમિત જાગીરદાર સાથે લગ્ન કરીને તે કપડવંજ ગઈ. શમિતને લગ્ન પહેલાં જ એલઆઈસીમાં ડેવલોપમેન્ટ ઓફિસર તરીકેની જોબ હતી. લગ્ન પછી બંને જ્યારે કપડવંજ પહોંચ્યાં ત્યારે શમિતના એક મિત્રનો ફોન આવ્યો, તેણે પૂછ્યું, "શમિત, તારા વાઈફ બીએસસી થયેલાં છે, તો પ્લેઝ એક-બે દિવસમાં એમને આપણી શાળાએ મોકલાશે? કારણ કે, એક ગણિત-વિજ્ઞાનના શિક્ષક અધવચ્ચે જોબ છોડીને ગયા છે." એ મિત્ર શમિતના એજન્ટ હતા અને ત્યાંની હાઇસ્કુલમાં સંચાલક પણ હતા. મિત્રતાના કારણે એણે જોબ ઓફર સ્વીકારી લીધી. ડોક્ટર બનવાનાં સ્વપ્નો તો હવે ન્હોતાં રહ્યાં. એટલે સહજ મળ્યું તે સ્વીકારી એક નિષ્ઠાવાન શિક્ષક બની માત્ર અને માત્ર વિદ્યાર્થીઓના અને શાળાના હિતને જ સમર્પિત થવાનાં સ્વપ્ન સાથે પવિત્રા બની શિક્ષિકા. આ જ શાળામાં મુઝીક વિભાગના ગુરુજી શ્રી ખંભોળજા સાહેબ પાસે સંગીત વિશારદ સુધીનું જ્ઞાન હાંસિલ કર્યું. એ સમયે યોજાતા ગુજરાત રાજ્ય યુવામહોત્સવમાં ૧૯ થી ૩૫ વર્ષની ઉમરના વિભાગમાં તેણે હળવું કંઠ્ય સંગીત તેમજ શાસ્ત્રીય સંગીત હરીફાઈમાં ભાગ લઇ પ્રથમ-દ્વિતીય ક્રમ મેળવેલા. પોતાની શાળાના વિદ્યાર્થીઓને લોકનૃત્ય હરીહાઈ વકતૃત્વ સ્પર્ધા માટે તૈયાર કરી પ્રથમ સ્થાન અપાવેલું.
તેનું શિક્ષણ વિદ્યાર્થીઓને ખુબ ગમતું. વિષયને સરળ કરીને ભણાવવાનું તેને શીખી લીધું એટલે જોત જોતામાં તે વિદ્યાર્થીઓમાં પ્રિય થઇ પડી. કિન્તુ આ શિવાય નાનપણથી જ તેને ગમતી ઈતરપ્રવૃત્તિનો ભાર પણ પવિત્રાએ સ્વીકારી લીધો. શાળામાં થતી વિવિધ ઉજવણીઓ માટે સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો તૈયાર કરાવવા, રજુ કરવા સાથે સાથે સભા સંચાલન કરવું. આ બધું જ પવિત્રા ખુબ રસ અને ઉત્સાહ પૂર્વક કરતી. ઘણીવાર તે કાર્યક્રમમાં રજુ કરવા પ્રહસન કે ગીત જાતે લખી સંગીતબદ્ધ પણ કરતી. આવા સમયે તેણે શાળામાં અભ્યાસ દરમ્યાન પાસ કરેલી ભાષાજ્ઞાનની પરિક્ષાઓ તેમજ સંગીતનું જ્ઞાન કામ લાગતું. તેને હમેશાં થતું કે મને જો થોડો સમય મળે તો-તો બસ મારે લખવું છે! જ્યારે અંતરમાં ઊર્મિ ઉછળે ત્યારે તે કાગળ પર લખી નાખતી. થોડા સમયમાં જ તેની મહેનત રંગ લાવી અને તેને એસ એસ સી માં મેથ-સાયન્સ ભણાવવાની તક મળી. આ જવાબદારી સ્વીકારવા પવિત્રા પોતાને સજ્જ કરવા લાગી. વિષય પર તેની ગ્રીપ હતી એટલે, તેના માટે આ કોઈ મુશ્કેલ કાર્ય નહોતું. પરંતુ પવિત્રા નિષ્ઠાને વરેલી હતી. સફળતાપૂર્વક પીરીયડ લઈને નીકળી જવું, એ તેનો ધ્યેય નહોતો. તે વિચારતી, એવું કંઈ કરું જેથી મારા બધા બાળકો ગ્રહણ કરી શકે અને બોર્ડની પરિક્ષાના "હાઉ"થી ડરવાનું બંધ કરે. મોટા ભાગે વિદ્યાર્થીઓ ગણિત કે વિજ્ઞાનમાં જ ફેલ થતાં. પવિત્રાને આ સ્વીકાર્ય નહોતું. તેણે તેના ઉપાય તરીકે સ્વયં એક પ્લાન બનાવ્યો. અને સૌના સહકારથી અમલમાં મુક્યો. પવિત્રાએ જોયું કે, એક જ વર્ગમાં હોવા છતાં બધા બાળકોનું લેવલ સરખું નથી હોતું. એટલે શરૂઆતના થોડા તાશ લઈને તેમની ગ્રહણ શક્તિ અને યાદ શક્તિ અનુસાર તેમને ત્રણ ભાગમાં વહેચ્યાં. પુરતી મદદ મળી રહે તો ૮૦-૯૦ કે ૧૦૦ માર્ક લાવી શકે તેવું એક ગ્રુપ. બીજું ગ્રુપ એવા બાળકોનું જે પુરતી મદદ ના મળે તો ફેલ થાય. અને ત્રીજું ગ્રુપ જે કોઈ પણ સંજોગોમાં ૫૦થી ૭૦ માર્ક્સ લાવી શકે. હવે જ્યારે પવિત્રાનો પીરીયડ આવે ત્યારે તે વર્ગના બાળકો પોતાના મૂળ સ્થાનેથી ઉઠી એક ગ્રુપના વિદ્યાર્થીઓ એક જ હરોળમાં બેસી જતાં. આમ વર્ગમાં જુદી જુદી હરોળના બાંકડા પર અલગ ગ્રુપ રહેતું. પવિત્રા કોઈ પણ એક જ ટોપિક શીખવે. એટલે તેજસ્વી ગ્રુપ ઝડપથી સમજી લે પણ તે ગ્રુપ તેમાં પુરેપુરા માર્ક્સ કેવીરીતે લઇ શકે તેની સમજ આપતી. તો ફેલ થઇ શકે તે ગ્રુપને વધુ મહાવરો કરાવી તે ટોપિકના પ્રશ્નો પરીક્ષામાં આવડે જ, તેટલી મહેનત કરાવતી. વચ્ચેનું ગ્રુપ સમજ હોવા છતાં સામાન્ય ભૂલો કરી માર્ક્સ ગુમાવે તેવું જણાતાં, ભૂલો થઇ શકે તે સ્થાનો પર ધ્યાન દોરી ભૂલો ન જ થાય તેના પર ભાર આપતી. આવી કાર્યશૈલી અને મહેનતને પરિણામે એવું પણ બનતું કે, વર્ષની આખરમાં બીજા ગ્રુપના અમુક બાળકો પણ તેજસ્વી ગ્રુપમાં જોડાઈ જતાં. હજી આવી શરૂઆત કરી, તેવામાં જ પતિની બદલી થવાથી પવિત્રા અમદાવાદ આવી. અહીં પણ અરવિંદ મફતલાલની શાળામાં જોબ ચાલુ કરી. અને તે શાળામાં પણ ત્રણ ગ્રુપની થીઅરી પર જ કામ ચાલુ કર્યું.
વિદ્યાર્થીઓ ભણી શકે તે માટે શાળા કે શિક્ષક ગમે તેટલું કરે, પણ પવિત્રાએ જોયું કે, કેટલીક વાર ઘરની પરિસ્થિતિ, બાળકની તબિયત અને ફરજીયાત આવી પડતી જવાબદારીને લીધે તે પાછું પડે છે. ઘણી વિદ્યાર્થીનીઓને બીજાને ઘરે કામ કરીને શાળામાં આવવું પડતું. તેઓ ઘણીવાર મોડા પડે, એટલે થોડું ભણવાનું જાય જેને લીધે આગળ સમજાય નહિ. આવાં બાળકોને પાસે બેસી આગળ રહી ગયેલું સમજાવવા માટેનું કામ પણ પવિત્રાએ ઉપાડી લીધું. એકનું સમાધાન થાય તે પહેલાં બીજી નવી સમસ્યા આવીને ઉભી રહેતી. બીજી સમસ્યા એ હતી કે, માંદગીને લીધે બાળક હાજર ના રહી શકે. કોઈ પણ વિદ્યાર્થી એકથી વધુ દિવસ ગેરહાજર રહે તો, પવિત્રા તેની ખબર પુછાવતી અને જરૂર હોય તો દવાની વ્યવસ્થા પણ કરતી. આ માટે પવિત્રા આયુર્વેદની કેટલીક દવાઓ જેવી કે, તાવ માટે સુદર્શન ચૂર્ણ, શરદી માટે ત્રીશુન તેમજ પેટની તકલીફ માટે હરડે પોતાની પાસે શાળામાં રાખતી. ઘણીવાર એવું થતું કે લાંબી બીમારી પછી અમુક બાળકને દૂધ પીવું જરૂરી હોય, તેને લોંગ રીસેસમાં ફરજીયાત દૂધ મંગાવીને આપતી. બીજી શાળાઓનાં પ્રમાણમાં આ શાળામાં, આવી ગરીબીને લાગતી સમસ્યાઓ વધુ હતી. એનું કારણ એ હતું કે, આ શાળા શરૂ થઇ ત્યારથી જ ફ્રી એજ્યુકેશન માટે જાણીતી હતી. તે અરવિંદ મફતલાલ પરિવારની, ફક્ત બેનો માટેની હાઇસ્કુલ હતી. ફી ના ભરી શકે તેવી વિદ્યાર્થીનીઓ મોટે ભાગે આ શાળામાં જ ભણતી. આમ આગવી પરિસ્થિતિને લીધે આ શાળાની સમસ્યાઓ પણ આગવી હતી. પવિત્રાને આવી બધી સમસ્યાઓ સામે ઝઝૂમવાની જાણે મઝા પડતી!
ઘરના મોરચે પણ પવિત્રા પોતાનું કામ એવી રીતે સંભાળતી કે, સૌને તેના માટે માન રહેતું, તે સૌને ગમતી. શમિત જેવો પરગજુ પ્રમાણિક અને પ્રેમાળ પતિ પામીને તે ડોક્ટર ના બની શક્યાનું દુઃખ ક્યારની ભૂલી ચુકેલી. શમિતને પ્રમોશનો મળતા ગયા તેમ ફળથી ઝુકતા વ્રુક્ષની જેમ શમિત વધુ પરગજુ બનતો ગયો. તેમના સગાઓમાં કોઈના પણ બાળકને બોર્ડની પરીક્ષા હોય એટલે શમિત તેને પોતાને ઘરે રાખીને ભણાવે. અલબત્ત ભણાવવાની મહેનત પવિત્રા કરતી. કેટલાક સામાન્ય સ્થિતિના બાળકોને પોતાને ઘરે રાખીને ભણાવે એટલું જ નહિ, તેને જોબ માટે તૈયાર કરી જોબ અપાવે અને એકાદ વર્ષ કોઈ ખર્ચ લીધા વિના પોતાનાં ઘરે રાખે. તેની થયેલી બચતમાંથી ઘર લેવાની કે લગ્ન કરવાની સૂઝ પાડે. શમિત આ બધું કરે ત્યારે જોબ સાથે બધાની દરેક જરૂરિયાત પૂરી કરવાનું કામ દેખીતી રીતે જ પવિત્રા નિભાવતી. શમિત ઓલ ઇન્ડિયા ફેડરેશનમાં પણ સક્રિય હતો એટલે બદલી- બઢતીના સમયે શમિતના ડ્રોઈંગ રૂમમાં ઓફિસરોની ભીડ રહેતી, સૌ પોતાના પ્રોબ્લેમની વાત રજુ કરતા, શમિત સંપૂર્ણ પ્રમાણિક રહીને દરેકને યોગ્ય મદદ કરતો. ત્યારે તે વાતથી સંતુષ્ઠ એવા ઓફિસરો કહેતા, " આપણને રડવા માટે જાગીરદાર સાહેબનો ખભો અને તેમનો ડ્રોઈંગ મળી રહે છે, તે સારું છે." પોતાની વાતોના રોદણાં રડવા માટે મળતા ડ્રોઈંગ રૂમને તેઓ "ક્રાઈંગ રૂમ" તરીકે ઓળખાવતા! અહીં પણ સૌની સરભરાની જવાબદારી પવિત્રા ખુશીથી નિભાવતી. આ બધામાં પવિત્રા સતત કામમાં રહેતી, તે જોઇને એક દિવસ તેની દીકરી કહે, "મમ્મી, તું ભગવાનને કહીને બીજા બે હાથ માંગી લેતી હોય તો!"
સમય તો આખર સમય છે એ તો વણઅટક્યો જ વહી જાય. ભરોભાર કામમાં ડૂબેલી રહેતી પવિત્રા પોતે થાકે, તે પહેલાં જ તેના કામની સતતતા નો જાણે અંત આવ્યો. તે દિવસે તે નિવૃત્ત થવાની હતી. ઓક્ટોબર મહિનો, જે દિવસથી દિવાળી વેકેશન પડે તે છેલ્લો દિવસ હતો! તે સરસ તૈયાર થઈને શાળાએ ગઈ. પહોચીને સીધી પોતાનો પીરીયડ હતો તે વર્ગમાં ગઈ. વિદ્યાર્થીઓ તેને ઘેરી વળ્યા, ' મેં'મ તમે રીટાયર થાવ છો? આજે જ ?" પવિત્રાનું મન ભરાઈ આવ્યું. તેને થયું તે રડી પડશે. તેણે આંખો બધ કરી લાગણીઓને વહેતી રોકવા પ્રયત્ન કર્યો. થોડી વારે આંખો ખોલી તો વર્ગમાં બધાની આંખો રડતી હતી. સૌ આંસુ લૂછતાં હતા.તે પ્રેમથી સૌને નિહાળી રહી. એટલેમાં પટાવાળો આવીને કહે, "મેં'મ આપને નીચે ઓફિસમાં બોલાવે છે." તે પછી પવિત્રા માટે વિદાય સમારંભ યોજાયો. આટલા સમયમાં પૂરો સ્ટાફ અંગત મિત્ર બની ગયેલો. દરેક શિક્ષક વારાફરતી પવિત્રાને વિષે બોલવા લાગ્યાં કેવી રીતે તેણે શાળાને અને વિદ્યાર્થીઓને પોતાના બનાવી લીધેલા અને બંનેના હિતમાં કેવા પ્લાન કરીને શાળાનું નામ આગળ વધાર્યું તેની વાત કહી. દરેક જણ બોલવા ઉભા તો થતાં પણ છેલ્લું વાક્ય એ જ રહેતું કે, ઘણું કહેવું છે પણ મન ભરાઈ આવે છે. રડવું જ એટલું આવે છે બોલાતું નથી!" છેવટે પવિત્રા પ્રતિભાવ આપે તે પહેલાં તેને શાળા તરફથી, કોઈને કહીએ તો માને નહિ પણ એક સોનાની ચેન અને એક ચાંદીની ટ્રે ભેટ મળી. આટલું સન્માન! આટલી લાગણી! આટલો પ્રેમ! પવિત્રાની આંખો છલકાઈ ઉઠી! તેને પોતાની સ્પીચમાં કહ્યું, " મારી આ શાળા અને મારા બાળકો, તમે સૌએ મારા મનને મહેકતું અને જીવનને જીવંત રાખ્યું છે. જે અમુલ્ય છે. મારું શિક્ષણ અને તમારા પ્રેમનું આદાન-પ્રદાન આપણને એવી સુક્ષ્મતાથી જોડી ચુક્યું છે કે, આપણે જુદા પડીને પણ જુદા નથી થઇ શકવાના. એટલે હું આપને સૌને એક વાત કહું? મને ખબર છે, ટીચર રીકૃટમેંટમાં ૨૦ ટકાનો કાપ છે. એટલે મારા જવાથી વિદ્યાર્થીઓનું શિક્ષણ બગડશે અથવા મારા સ્ટાફના મિત્રોનો બોજ વધશે. એટલે હું બધાની વાર્ષિક પરીક્ષા- ખાસ કરીને એસએસસી બોર્ડની પરીક્ષા થાય ત્યાં સુધી તમારો કોર્સ પૂર્ણ કરવા બીજી ટર્મમાં પણ આવીશ. નિશુલ્ક-ઓનરરી સેવાની તક મને આપવા હું સંચાલકો તેમજ આચાર્યશ્રીને વિનંતી કરું છું." આ સાથે જ હર્ષની ચિચિયારીઓથી પવિત્રા અને તેની વિનંતીને વધાવી લેવામાં આવ્યાં
બીજી ટર્મમાં ભાર વગર હળવાશથી પવિત્રાએ કામ શરુ કર્યું. સ્ટાફ તરફથી ખુબ સહકાર મળ્યો તેઓએ જરૂર પડે તો એસ એસ સીના વર્ગોમાં કોઈના પણ તાશમાં ગણિત લેવાની સગવડ કરી આપી. વિદ્યાર્થીઓ ને પણ ઘેલું લાગ્યું હોય તેમ રીસેસમાં પણ ગણિત શીખવા તત્પર રહેતા. એક દિવસ તો એવું બન્યું કે, બોર્ડના છેલ્લા વર્ષોનાં પેપરના સોલ્યુશનની તૈયારી ચાલતી હતી. સૌ મશગુલ હતા. રીસેસ પડી હશે પણ કોઈને જવું નહોતું! અને એમ આઠે આઠ પીરીયડ એક પણ રીસેસ વગર સૌ ગણિત જ્ઞાનમાં ન્હાતાં ધરાયાં જ નહિ! જ્યારે શાળા સમય પૂરો થયો અને બેલ પડ્યો ત્યારે ખુશખુશાલ વિદ્યાર્થીનીઓથી ઘેરાયેલી પવિત્રા ઉપરના વર્ગમાંથી દાદરો ઉતારી નીચે આવી, તો પૂરો સ્ટાફ છેલ્લા પગથીયા આગળ ઉભેલો! આચાર્ય બોલ્યા, "શાબાશ પવિત્રાજી, એક આખો દિવસ એક જ વર્ગમાં ગણિત ભણાવવું અને વિદ્યાર્થીઓ કંટાળ્યા વિના રસથી ભણે, એ તો જાદુ જ થયો." સ્ટાફના સૌએ પણ એક્કી અવાજે કહ્યું, " બેસ્ટ મેથ ટીચર એવોર્ડના તમે અધિકારી છો, એપ્લાય કરી દો." પવિત્રાએ હસીને કહ્યું, " આપ સૌના આ શબ્દો અને લાગણી, વિદ્યાર્થીઓના પ્રેમ, અંતરની આશિષ અને ખુશી એ બધું શું કોઈ એવોર્ડથી કમ છે?"
આવામાં રીઝલ્ટ કેવું હોય? અને છેવટે પવિત્રા રીટાયર થઇ. પહેલાં તેને હતું હવે ઘરે કંટાળો આવશે, પણ ના, તેને ઘરે રહેવું ખુબ મઝાનું લાગ્યું. હવે પતિ અને બાળકો સાથે બહાર જવાનું થતું સમયની પાબંદી વગર ફરવાનું-જીવવાનું આનંદમય બની રહ્યું. વળી ગવર્નમેન્ટનું પેન્શન પણ મળતું. પવિત્રા રીટાયર થઇ એટલે તેના બધાજ ભાઈ બેનોએ એક પાર્ટી યોજી અને અનેક ભેટો આપી, નજીકનાં બીજા સગાઓ પણ ભેટ લઈને હાજર હતાં. પવિત્રાની નાની નણંદ કહે, "ભાભી, તમને પેન્શન મળે ને?" તે સંભાળીને પવિત્રાના મોટા ભાઈ જે રમુજી હતા તે કહે, "હાસ્તો, ગવર્નમેન્ટનું તગડું પેન્શન! પેન્શનના લાભ કેટલા બધા ખબર છે? ઇફ ધેર ઇસ અ પેન્શન, ધેર ઇઝ નો ટેન્શન એન્ડ એવરી બડી પેય્સ એટેન્શન." આ સાંભળી સૌ તાળીઓ પાડીને હસી પડ્યા.
આવા જ કોઈ સમયે બહાર બધા સાથે બેઠા હતાં, તેમાં કોઈએ કહ્યું, " ગુજ્જુભૈને અંગ્રેજી ના આવડે." આ વાત પર ગુજ્જુનું અંગ્રેજી સુધારવાના નિર્ણય સાથે પવિત્રાએ "લોટસ લર્નિંગ" નામની અમેરિકન કંપની જોઈન કરી. ઉગતી જનરેશન આ મેણાથી બચે તે માટે પ્રયત્ન કરતી રહી. આવડત અને ઈચ્છા હોય પણ પૈસા ન હોય તેવા બાળકોને તેણે પુસ્તકના સેટ ભેટ આપ્યા. ત્યાર પછી "હર્બલાઈફ"માં પણ કામ કર્યું. બંને કંપનીનાં પ્રોડક્ટ્સની છુટા હાથે જરૂરિયાત વાળાને લ્હાણી કરી. અનેકને ભેટ આપીને રાજી કર્યાં. પ્રોડક્ટ્સની પુરતી સમજ અને કામની ધગશે, પવિત્રાને આ કામમાં પણ આગલી હરોળમાં લાવી મૂકી. આ બધા કામો છતાં પવિત્રાને સારો એવો સમય મળી રહેતો. તેમાં તે કાવ્યો, વાર્તા, લેખ, હાસ્યલેખ વિગેરે લખતી રહેતી. આ કૃતિઓ પ્રતિલિપિ, વિચારયાત્રા મેગેઝીન, તોફાની તાંડવ, વિગેરેમાં પ્રકાશિત પણ થઇ. "સવર્ધન માતૃભાષાનું" એ ગીનીઝ બુક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડ માટે રજુ કરવામાં આવેલા સૌથી મોટા પુસ્તકમાં પણ તેની કૃતિઓ સમાયેલી. મારી માવલડી પુસ્તકમાં પણ પોતાની કૃતિ લખવાની તાક મળેલી.
રીટાયર થયા પહેલા પણ અને પછી પણ પવિત્રાનો વર્ષોથી નિયમ હતો. સમયની ગમે તેટલી ભાગદોડ હોય ન્હાઈને પૂજા કર્યા શિવાય મોં માં કંઈ જ નહિ મુકવાનું. અને રોજ પ્રાર્થના માટે અડધો કલાક અચૂક કાઢવાનો, પ્રાર્થના પછી હકારાત્મકતા ઉત્પન્ન કરવા માટે પણ સમય કાઢવાનો, રોજનું ચાલવાનું અને હળવી કસરતો કરવાનું ચુકે એ બીજા, પવિત્રા નહિ. અને એટલે જ તો પવિત્રા રીટાયર્ડ થવા છતાં ટાયર્ડ નહોતી. તેને આંગણે ઉગેલા બોગનવેલના વ્રુક્ષને તે પોતાનું બોધિવ્રુક્ષ માનતી. અતિ મનોહર, રાણી રંગનાં પુષ્પોથી સમૃદ્ધ અને જેટલાં પર્ણો તેટલાં જ પુષ્પોનો વૈભવ ધરાવતાં આ પોતાનાં બોધિવ્રુક્ષની શીતળ છાયામાં બેસી, ભુતકાળ વાગોળવાનો આનંદ લુંટવા બેસે ત્યારે પવિત્રા વિચારતી, --ડીવીઝનલ મેનેજર અને ફેડરેશનમાં ૨૧ વર્ષો સુધી સતત વાઈસ પ્રેસીડેન્ટની પોસ્ટ સભાળનાર મારા પતિ, તેમના વિદાય સમારંભમાં મને સ્ટેજ પર બોલાવી પોતાની તમામ સફળતાઓ અને ઉપલબ્ધીઓનો શ્રેય મને આપે, અને કહે, "બીજી બધી જવાબદારી પવિત્રાએ ઉપાડીને મને સાવ ફ્રી ન રાખ્યો હોત તો હું કંઈ ન કરી શકત." તો વળી વ્હાલી દીકરીઓ "હેત-પ્રીત" એમ કહે કે, " મમ્મી તમે આટલા વર્ષો નોકરો કરી છતાં, અમને ક્યારેય એવું નથી લાગ્યું કે તમને અમારા માટે સમય નહોતો. તમે બંનેએ અમને ન કેવળ જીવન બક્ષ્યું, કિન્તુ સફળતા પૂર્વક જીવવાનું બળ તેમજ અનેકવિધ જરૂરી શિક્ષણ અને તાલીમ પણ આપી. એનાથી સમૃદ્ધ બનેલા એવા અમારે હવે કોઈ પાસે કોઈપણ જાતની અપેક્ષા રહેતી નથી." તો --તો વળી તે દિવસે આઠ પીરીયડ સળંગ લીધા, ત્યારે પુરા સ્ટાફ દ્વારા અપાયેલ શાબાશી, અને હા, મારા વિદાય સમારંભમાં પ્રિય વિદ્યાર્થીની ભગવતીએ કહેલી સૌ વિદ્યાર્થીઓના મનની વાત કે, " આપણા બેનને બધું જ આવડે એટલે તે પોતાને -જેક ઓફ ઓલ એન્ડ માસ્ટર ઓફ નન- કહે છે, પણ ના તેઓ ચોક્કસ જેક ઓફ ઓલ તો ખરાં જ પણ માસ્ટર ઓફ વન-(ગણિત) પણ છે જ. "આ બધું વિચારતી ત્યારે તેને થતું --બધા તરફથી મળેલા આ એવોર્ડો, રાષ્ટ્રપતિ એવોર્ડથી શું કમ છે!
***
